Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxxiij. Capittel.

Manasse is een grouwelick afgoden-dienaer, vers 1, etc. daerom dreygt, ende straft hem Godt, dat hy gevanckelick nae Babel wech-gevoert wert, 10. Daer bekeert hy hem, dat hy weder in sijn rijcke gestelt wort, 12. wat hy daerna gedaen heeft, 14. hy sterft, 20. sijn sone Amon is een godloos Coninck na hem, 21. wort vermoort van sijne knechten, 24. Iosia sijn sone komt in sijne plaetse, 26.

1

¹ MAnasse was ² twaelf jaer out, als hy Coninck wert, ende regeerde vijf-en-vijftich jaer te Ierusalem.

1 Siet breedere verklaringe tot dit cap. behoorende, 2.Reg. 21.1, 2, etc. alwaer dese historie eerst beschreven is.

2 Hebr. Een soon van twaelf jaer.

2

Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN; nae ³ de grouwelen der Heydenen, die de HEERE voor het aengesichte der kinderen Israëls uyt de besittinge verdreven hadde.

3 Siet van dese, Deut. 18.9, 10, etc.

3

Want ⁴ hy bouwde de hoochten weder op, ^a die sijn vader Iehizkia ⁵ afgebroken hadde, ende ⁶ richtede den ⁷ Baalim altaren op, ende maeckte bosschen, ende booch sich neder voor al het ⁸ heyr des Hemels, ende diendese.

4 Hebr. hy keerde weder, ende bouwde: dat is, hy bouwde weder. Siet Num. 11. op vers 4.

a 2.Reg. 18.4. 2.Chron. 31.1. ende 32.12.

5 Ende dat nae Godts uytgedruckte bevel, Exod. 34.13. Num. 33.52. Deut. 12.3.

6 Hy wert 2.Reg. 21.3. in afgoderye by Achab vergeleken: van wiens grouwelicke afgoderye siet 1.Reg. 16. versen 31, 32, 33.

7 Siet Iud. 2. op vers 11.

8 Siet Deut. 4. op vers 19. ende 2.Reg. 21. op vers 3. alsoo onder vers 5.

4

^b Ende bouwde altaren in het Huys des HEEREN, van het welcke de HEERE geseyt hadde; ^c Te Ierusalem sal ⁹ mijnen Naem zijn tot in ¹⁰ eeuwicheyt.

b 2.Reg. 21.4.

c Deut. 12.5, 11. 2.Sam. 7.13. 1.Reg. 8.29. ende 9.3. 2.Chro. 7.4. Psal. 132.13, 14. Ierem. 32.34.

9 Siet 1.Reg. 8. op vers 16.

10 D. geduerende den tijt der wet. Siet Gen. 13. op vers 15.

5

Daer toe bouwde hy altaren al den heyre des hemels, in ¹¹ beyde de Voor-hoven van het Huys des HEEREN.

11 Namelick, in het Voor-hof der Priesteren, ende het Voor-hof des volcks. Siet van dese 1.Reg. 6. op vers 36. ende 7. op vers 9.

6

Ende hy dede ¹² sijne sonen ^d door het vyer gaen, in het dal des soons Hinnoms, ende pleechde guychelrye, ende gaf op vogel-geschrey acht, ende tooverde, ende hy stelde waerseggers, ende duyvels-konstenaren: ¹³ hy dede [seer] veel quaets in de oogen des HEEREN; om hem tot toorn te verwecken.

12 2.Reg. 21.6. staet maer van eenen sone, dien hy dede door het vyer gaen. Dat salmen verstaen van eenen bysonderlick, ofte, dese plaetse van eenen sijner sonen: gelijck het veelvoudich getal voor het enckele aldus meermaels genomen wert. Siet Gen. 19. op vers 29.

d Levit. 18.21. Deut. 18.10. 2.Reg. 16.3. 2.Chron. 28.3.

13 Hebr. Hy vermenichvuldichde quaet te doen. alsoo Exod. 36.5. 'tvolck vermenichvuldicht te brengen. D. brengt seer vele: 1.Sam. 1.12. vermenichvuldigde te bidden. D. badt seer vele. 2.Chron. 36.14. vermenichvuldichden met overtredinge te overtreden, dat is, maeckten des overtredens seer veel. Ies. 55.7. hy vermenichvuldiget te vergeven. Dat is, hy vergeeft veel, ende dickwils, Amos 4.4. vermenichvuldiget te overtreden, dat is, maket des overtredens veel.

7

¹⁴ Hy stelde oock eens ¹⁵ gesnedenen beelts gelijckenisse, die hy gemaeckt hadde, in het huys Godts, van het welcke Godt geseyt hadde ¹⁶ tot David, ende tot sijnen sone Salomo; In dit Huys, ende te Ierusalem, dat ick uyt allen stammen Israëls verkoren hebbe, sal ick mijnen Naem setten tot in eeuwicheyt,

14 Tegen Godts bevel, Exod. 20.4. Levit. 26.1. Deut. 5.8. ende 16.22, etc.

15 Dit beelt wert 2.Reg. 21. vers 7. genaemt het beelt van het bosch, ofte boschgodt: om dattet gestaen hadde in een afgodisch bosch, twelck Manasse den Afgoden ter eere gemaeckt hadde. Siet boven vers 3.

16 Siet boven op vers 4.

8

Ende ick en sal den voet Israëls niet meer ¹⁷ doen wijcken van het lant, dat ick uwen vaderen bestelt hebbe: alleenlick sose waernemen te doen, al 't gene dat ick hen geboden hebbe, nae de gantsche ¹⁸ wet, ende insettingen, ende rechten, ¹⁹ door de hant Mose.

17 D. uyt haer lant doen ruymen, ende wech voeren gelijck den 10 stammen door Salmanasser den Coninck van Assyrien geschiet was. 2.Reg. 18.11. Vergel. 2.Reg. 21.8.

18 Verstaet door het woort wet, de wet der zeden, door de insettingen, de wet der ceremonien; door de rechten, de borgerlijcke rechten. Dat is, al dat Godt geboden hadde, gelijcker staet 2.Reg. 21.8. Vergel. Gen. 26. de aenteeck. op vers 5. Deuter. 5. op vers 31. 1.Reg. 2. op vers 3.

19 D. die ick door den dienst Mosis gegeven, ende geboden hebbe. Vergel. 2.Reg. 27.8.

9

So dede Manasse Iuda, ende de inwoonderen te Ierusalem dwalen; dat sy ²⁰ erger deden dan de Heydenen, die de HEERE voor het aengesicht der kinderen Israëls verdelcht hadde.

20 Siet 2.Reg. 21. op vers 9.

10

De HEERE ²¹ sprack wel tot Manasse, ende tot sijn volck; maer sy en merckten daer niet op.

21 Te weten, door sijne knechten de Propheten, 2.Reg. 21.10.

11

Daerom ^e bracht de HEERE over hen de Krijchs-overste, die de Coninck van Assyrien hadde, dewelcke Manasse gevangen namen onder ²² de doornen: ende sy bonden hem met twee koperen ketenen, ende voerden hem nae Babel.

e Deut. 28.36. Iob 36.8.

22 Daer in hy hem versteken hadde, als hy op het velt door dese roovers is verrascht geworden, Vergel. 1.Sam. 13. vers 6.

12

Ende als ²³ hy hem benauwde, badt hy het aengesicht des HEEREN sijnes Godts, eernstelick aen, ²⁴ ende vernederde sich seer voor het aengesicht des Godts sijner vaderen:

23 N. de Heere, ofte de Coninck van Assyrien. And. als hy in benauwtheyt was.

24 Te weten, met bewijs van berouw over sijn voorgaende leven, ende belofte van beteringe in het toecomende.

13

Ende badt ²⁵ hem, ende ²⁶ hy liet sich van hem verbidden, ende hoorde sijne smeeckinge, ende hy bracht hem weder te Ierusalem, in sijn Coninckrijcke: Doe ²⁷ kende Manasse, dat de HEERE, Godt is.

25 Naeml. den Heere.

26 Siet gelijcke maniere van spreken, Genes. 25.21.

27 D. wert geware, ende bevondt metter daet, ende wert overtuycht in sijne conscientie, dat de Heere alleen de ware Godt was, ende niet de Afgoden. alsoo is het Hebr. woort genomen. Genes. 3.7. ende bov. 32.31.

14

Ende na desen ²⁸ bouwde hy den buyten muer aen de stadt Davids, aen de west-zijde van ²⁹ Gihon in het dal, ende tot den inganck van de ³⁰ visch-poorte, ende omcingelde ³¹ Ophel, ende verhief ³² dien seer: hy leyde oock Krijchs-oversten in alle vaste steden in Iuda.

28 D. volbouwde den muer, die Hizkia begonnen hadde, bov. 32.5. ofte beterde, ende vermaeckte den muer die misschien eenige schade geleden hadde.

29 Siet 1.Reg. 1. op vers 33 ende bov. 32. op vers 4. ende 30.

30 Siet Nehem. 3.3.

31 Siet bov. 27. op vers 3.

32 T.w. muer.

15

Ende hy nam de ³³ vreemde Goden, ende ³⁴ die gelijckenisse uyt het Huys des HEEREN wech, mitsgaders alle de altaren, die hy gebouwt hadde op den ³⁵ berch van het Huys des HEEREN, ende te Ierusalem: ende hy wierpse buyten de stadt.

33 Siet Genes. 35. op vers 2.

34 Van de welcke gesproken is, bov. vers 7. Siet de aenteeck. daer op.

35 Dat is, de berch daer op het Huys des Heeren stont, genaemt Moria. Siet bov. 3. op 't vers 1.

16

Ende ³⁶ hy richtede den Altaer des HEEREN toe, ende offerde daer op danck-offeren, ende lof-offeren, ende seyde tot Iuda, dat sy den HEERE den Godt Israëls dienen souden.

36 Ofte, herbouwde den altaer: T.w. op dat hy bequaem mochte zijn, om daer op te offeren.

17

Maer het volck offerde noch op de

[fol. 213v]

hoochten, ³⁷ hoewel den HEERE haren Godt.

37 Vergel. 1.Reg. 3. op de versen 2. ende 3.

18

Het overige nu der geschiedenissen Manasse, ende sijn gebedt tot sijnen Godt, oock de woorden der ³⁸ Sienderen, die tot hem gesproken hebben, ³⁹ inden naem des HEEREN des Godts Israëls; siet, die zijn inde ⁴⁰ geschiedenissen der Coningen Israëls:

38 D. der Propheten. Siet bov. 9. op vers 29.

39 D. door des Heeren last, ende bevel. alsoo, Deuter. 18.19, 20. ende 2.Reg. 2.24. Siet in dese laetste plaetse de aenteeck.

40 D. in de memorie van de geschiedenissen der Coningen Israels.

19

Ende ⁴¹ sijn gebedt, ende hoe sich [Godt] van hem heeft laten verbidden, oock alle sijne sonde, ende sijne overtredinge, ende de plaetsen, daer hy hoochten opgebouwt, ende bosschen, ende gesnedene beelden gestelt heeft, eer hy vernedert wert, siet, dat is beschreven inde woorden ⁴² der Sienders.

41 Het welcke sommige meenen te zijn, dat in de Apocrijph-boecken gelesen wort.

42 D. der Propheten, als bov. 18. so dat hier Hosai soude zijn voor Hosim. De Propheten hebben dan meest de historien, ende memorien, der dingen, die geschiedden, gestelt, ende uytgegeven, op datse der gemeynte tot vermaningen, ende waerschouwingen mochten dienen: and. in de geschiedenissen van Hosai, houdende dit woort den naem geweest te zijn eenes Propheets, van den welcken men nieuwers meer en leest.

20

Ende Manasse ontsliep met sijnen vaderen, ende sy begroeven hem ⁴³ in sijn huys: ende sijn sone Amon wert Coninck in sijne plaetse.

43 D. in den hof van sijn huys, 2.Reg. 21.18.

21

^f Amon was ⁴⁴ twee en twintich jaer out, als hy Coninck wert: ende regeerde twee jaren te Ierusalem.

f 2.Reg. 21.19.

44 Hebr. een sone van twee-en-twintich jaer.

22

Ende hy dede dat quaet was inde oogen des HEEREN, gelijck als sijn vader Manasse gedaen hadde: want Amon offerde allen den gesnedenen beelden, die sijn vader Manasse gemaeckt hadde, ende diendese.

23

Maer hy en vernederde sich niet voor het aengesichte des HEEREN, gelijck Manasse sijn vader sich vernedert hadde: maer dese Amon ⁴⁵ vermenichvuldichde de schult.

45 Ofte, vermeerderde. Vergel. bov. vers 6. ende in de aent. eene by nae gelijcke maniere van spreken.

24

Ende sijne knechten maeckten eene verbintenisse tegen hem, ende doodden hem in sijn huys.

25

Maer het volck des lants ⁴⁶ sloechse alle, die de verbintenisse tegen den Coninck Amon gemaeckt hadden: ende het volck des lants maeckte sijnen sone Iosia Coninck in sijne plaetse.

46 D. dooddese, siet Genes. 8. op vers 21.