Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiiij. Capittel.

Ionathan met sijnen wapen-drager slaen twintich mannen in het heyr der Philistijnen, vers 1, etc. dies wert het gantsche Leger verschrickt, 15. Saul dit zijnde gewaer geworden, vervolgtse, doch de Philistijnen verslaen malkanderen, 20. De Israeliten, die by de Philistijnen waren, vervoegen haer by Saul, 21. als oock alle de Israeliten, die haer op het geberchte verborgen hadden, 22. Saul besweert het volck, dat niemant voor den avont wat eten soude, 24. so dat niemant van den bloeyenden honich eten en dorst, 25. Ionathan etet wat honichs, ende wert daer door verquickt, 27. Het volck hongerich zijnde, eet het vleesch met den bloede, 32. ’t welck Saul haer verbiedt, 34. Hy bouwt eenen altaer, 35. Hy vervolgt sijne vyanden, 36. Saul vraegt den Heere, maer krijcht geen antwoorde, 37. Saul doet het lot werpen, om te weten wie sich besondicht hadde, 40. Het lot treft Ionathan, 43. Saul wil hem dooden, maer hy wert door het volck verhindert, 44. Sauls krijgen, sonen, dochteren, wijf, velt-overste, vader, etc. 47.

1

’T geschiedde nu op eenen dach, dat Ionathan de sone Sauls tot den jongen die sijne wapenen droech, seyde, Komt, ende laet ons tot de besettinge der Philistijnen over gaen, welcke aen gene zijde is: ¹ doch hy en gaf het sijnen vader niet te kennen.

1 Vermoedelick om dat hy vreesde dat sijn vader hem hier toe geen verlof soude gegeven hebben.

2

Saul nu ² satt aen het uyterste van Gibea onder den granaten-boom, die ³ te Migron was: ende ^a ’t volck dat by hem was, dat was ontrent ses hondert man.

2 D. hadde sijn tente geslagen.

3 Van Migron wort oock gesproken, Ies. 10.28. Het is een stuck lants gelegen aen d’eene zijde der engte nae Gibea aen, hier lach Saul in de speloncken met sijne 600 mannen, loerende wat de Philistijnen doen souden, ond. vers 11.

a 1.Sam. 13.15.

3

Ende Ahia de sone Ahitub, des broeders ⁴ Icabod, des soons Pinehas, des soons Eli, ⁵ was Priester des HEEREN te Silo, ⁶ dragende den ⁷ Ephod: doch ⁸ het volck en wist niet dat Ionathan henen gegaen was.

4 Siet bov. 4.21.

5 Ofte, des Priesters des Heeren te Silo.

6 Ofte, droech.

7 Verstaet hier by, oock den borst-lap, ende Urim ende Thummim, welcke de Hooge-priester aentooch, als hy den Heere om raet vraechde.

8 Ia oock Saul, noch de Priester en wisten het niet.

4

Daer was nu tusschen de doortochten daer Ionathan socht door te gaen tot der Philistijnen besettinge, een ⁹ scherpte van eene steen-klippe aen dese zijde, ende een scherpte van eene steen-klippe aen ¹⁰ gene zijde: ende de name der eener was Bozez, ende de name der ¹¹ andere Sene.

9 Hebr. tant, ende soo in’t volgende.

10 So dat de wech tusschen twee steen-rotzsen was.

11 Hebr. Der eener.

5

D’ eene tant was gelegen tegen ’t noorden, tegen over Michmas: ende d’ander tegen ’t zuyden tegen over Geba.

6

Ionathan nu seyde tot den jongen, die sijne wapenen droech, Komt, ende laett ons tot de besettinge ¹² deser onbesnedenen over gaen, ¹³ misschien sal de HEERE ¹⁴ voor ons wercken: want by den HEERE en is geen verhinderinge om te verlossen door vele, ofte ¹⁵ door weynige.

12 Als of hy seggen woude, dese Philistynen zijn vreemt van Godes verbont, ende derhalven hatich voor sijne oogen: maer wy zijn besneden, ende dragen het teecken des verbonts Godes aen onse lichamen.

13 Aldus spreeckt Ionathan, om dat hy geen belofte der victorie van Godt en hadde.

14 Ofte, [wat] voor ons doen.

15 Siet hier van een exempel, Iudic. 7.7. ende 2.Chron. 14. siet oock Ios. 14.12.

7

Doe seyde sijn wapen-drager tot hem, Doet ¹⁶ al wat in u herte is: wendet u, siet ick ben met u, ¹⁷ nae u herte.

16 D. al wat u goet dunckt.

17 Datis, soo alst u belieft ofte goet dunckt.

8

Ionathan nu seyde, Siet, wy sullen over gaen tot die mannen, ende ¹⁸ wy sullen ons aen hen ontdecken.

18 D. wy sullen ons van haer sien laten.

9

Indien ¹⁹ sy aldus tot ons seggen, ²⁰ Staet stille, tot dat wy aen ulieden komen, so sullen wy blijven staen aen onse plaetse, ende tot hen niet opklimmen.

19 Siet dergelijcke, Genes. 24.14.

20 Hebr. swijcht, siet Ios. 10.12, 13.

10

Maer seggen sy aldus, Climt tot ons op, so sullen wy opklimmen, want de HEERE heeftse in onse hant gegeven: ende ²¹ dit sal ons een teecken zijn.

21 Vergel. Gen. 24.14. met d’aenteeck.

11

Doe sy beyde haer der Philistijnen besettinge ontdeckten: so seyden de Philistijnen, Siet, de Hebreen zijn uyt de holen uytgegaen, daer in sy haer versteken hadden.

12

Voorder ²² antwoordden de mannen der besettinge aen Ionathan, ende sijnen wapen-drager, ende seyden, klimt op tot ons, ende ²³ wy sullen ’t u wijs-maken. Ende Ionathan seyde tot sijnen wapen-drager, klimt op achter my, want de HEERE heeftse gegeven in de hant Israëls.

22 D. seyden, of, spraken. want daer en gaet geen vrage voor.

23 Als of sy seyden, wy sullen u leeren ende doen gevoelen wat het sy hem selven dus lichtveerdelick in perikel te geven.

13

Doe klom Ionathan op sijne handen, ende op sijne voeten, ende sijn wapen-drager hem na: ende ²⁴ sy vielen voor Ionathans aengesicht, ende ²⁵ sijn wapen-drager dooddese achter hem.

24 T.w. sijne vyanden, die hy versloech.

25 Hebbende nu een sweert ende wapenen gekregen van eenen der verslagenen: want te vooren hadden Saul ende Ionathan alleen sweerden, als cap. 13.22. staet.

14

Desen eersten slach nu daer mede Ionathan ende sijn wapen-drager ontrent twintich mannen versloegen, ²⁶ geschiedde ontrent in de helft eenes bunders, zijnde ²⁷ een jock ossen lants.

26 Met dese woorden wort te kennen gegeven, dat dese slachtinge geschiet is in een kleyn begrijp, also dat Ionathan lichtelick van sijne vyanden hadde kunnen omcingelt ende over-vallen worden, hadde hem Godt niet wonderbaerlick bygestaen.

27 D. Soo veel als een jock ossen onder een jock gaende, op eenen dach kunnen ploegen.

15

Ende daer was een bevinge in ²⁸ het leger, op het velt, ende onder het gantsche volck: de besettinge ende de ²⁹ verdervers beefde oock selfs; ja het lant wert beroert, want het was ³⁰ eene bevinge Godes.

28 T.w. In het leger der Philistijnen.

29 T.w. die soldaten die uytgetrocken waren om het lant te verderven, daer van cap. 13.17. gesproken wort.

30 Siet de aenteeck. op Genes. 30.8. Hy wil seggen, dat het een verschrickinge was, die Godt over haer sondt: ofte eene bevinge Godes, D. een seer groote bevinge.

16

Als nu de wachters Sauls te Gibea Benjamins sagen, dat, siet, de ³¹ menichte versmolt, ende doorginck, ende geklopt wert:

31 T.w. der Philistynen.

17

Doe seyde Saul tot het volck dat by hem was, Telt doch, ende besiet, wie van ons wechgegaen zy: ende sy telden, ende siet, Ionathan, ende sijn wapen-drager en waren daer niet.

18

Doe seyde Saul tot ³² Ahia, ³³ Brengt de Arke Godes herwaerts, (want de Arke Godes was te dien dage ³⁴ by de kinderen Israëls.)

32 Siet bov. vers 3.

33 T.w. Om Godt by de Arke te vragen, of ick de Philistynen vervolgen sal.

34 T.w. in het leger, daerse anders (alsmen meynt) te Silo was.

19

Ende ’t geschiedde doe Saul noch tot den Priester sprack, dat het rumoer, ’twelck in der Philistijnen leger was, ³⁵ seer toenam ende vermenichvuldichde: so seyde Saul tot den Priester, ³⁶ Haelt uwe hant in.

35 Hebr. gaende ginck, ende vermenichvuldichde.

36 D. Laett verblyven het gene ick u stracx bevolen hadde, aengaende de Arke. Saul en heeft soo lange niet willen wachten tot dat hy antwoorde van Godt onfangen hadde.

20

Saul nu ende al het volck dat by hem was, wert t’samen geroepen, ende sy quamen ten strijde: ende siet, ³⁷ het sweert des eenen was tegen den anderen, daer was een seer groot gedruys.

37 Hebr. Het sweert des mans tegen sijnen naesten. D. de Philistijnen sloegen malkanderen, siet dergelicke exempel, Iudic. 7.22. ende 2.Chron. 20.23.

21

Daer waren oock Hebreen, ³⁸ by de Philistijnen, ³⁹ als eertijts, die met haer in’t leger opgetogen waren rontom: dese nu ⁴⁰ vervoechden haer oock met de Israëliten, die by Saul ende Ionathan waren.

38 T.w. haer als knechten dienende, of, tot haer overgeloopen, die by dese gelegentheyt by de Israeliten haer vervoechden.

39 Hebr. als gisteren eer-gisteren.

40 Hebr. sy [waren] om te zijn met Israel.

22

Als alle mannen van Israël, ⁴¹ die haer versteken hadden in ’t geberchte Ephraims, hoorden dat de Philistijnen vluchtten, ⁴² so kleefden sy oock haer achter aen in den strijt.

41 Siet bov. cap. 13. vers 6.

42 D. Sy hielpen oock de Philistynen vervolgen ende verslaen.

23

Also verloste de HEERE Israël te dien dage: ende het ⁴³ leger trock over nae ⁴⁴ Beth-aven.

43 Hebr. de krijch, of strijt, D. de krijchs-lieden: verstaet van het krijchsvolck, ’t welck de Philistynen vervolchde.

44 Niet verre van Michmas gelegen, als te sien is bov. cap. 13. vers 5.

24

Ende de mannen Israëls werden ⁴⁵ mat te dien dage: want Saul ⁴⁶ hadde ’t volck besworen, seggende, ⁴⁷ Vervloeckt zy de man, die ⁴⁸ spijse eet tot aen den avont, op dat ick my aen mijne vyanden wreke: daerom en proefde dat gantsche volck geen spijse.

45 Of, benauwt, bedruckt, geperst. T.w. door den honger, als volcht.

46 Saul heeft het volck verboden te eten, op dat hy te spoediger sijne vyanden soude vervolgen ende dempen, vreesende dat sy hem ontkomen souden, indien het volck aen het eten sich begeven hadde, maer hy gebruyckt quade middelen daer toe.

47 Ende volgens dien, weerdich aen het leven gestraft te worden, Siet vers 39.

48 Hebr. broot. alsoo in’t volgende. Hier blijckt, dat broot genomen wort voor allerley spyse, want oock honich daer onder begrepen wort, also oock ond. vers 28. ende Gen. 43.31.

25

Ende ⁴⁹ ’t gantsche lant quam in een wout: ende daer was honich op het velt.

49 D. Al het volck des lants, also oock bov. vers 15. ende ond. vers 29. ende Gen. 41.57.

26

Doe het volck in’t wout quam, siet, so wasser een honich-vloet: maer ⁵⁰ niemant raeckte met sijne hant aen sijnen mont, want het volck vreesde de besweeringe.

50 T.w. na dat hyse in den honich gedopt hadde, om daer van in den mont te steken, ende te eten, Dat is, niemant att daer van.

[fol. 131r]

27

Maer ⁵¹ Ionathan en hadde’t niet gehoort, doe sijn vader het volck besworen hadde, ende hy reyckte het eynde des stafs uyt, die in sijne hant was, ende hy dopte den selven in eene honich-rate: als hy nu ⁵² sijne hant tot sijnen mont wendde, so ⁵³ werden sijne oogen verlicht.

51 Want hy en was in het leger niet geweest na dat hy de Philistijnen geslagen hadde.

52 Verst. hier by, na dat hy van den honich gegeten hadde, ’t welck men hem aen de oogen konde mercken.

53 Ofte, so sagen sijne oogen. T.w. klaerlick. Dat is, hy kreech als nieuwe kracht ende wackerheyt.

28

Doe ⁵⁴ antwoordde een man uyt den volcke, ende seyde, Uwe vader ⁵⁵ heeft het volck swaerlick besworen, seggende, Vervloeckt zy de man, die ⁵⁶ broot eet: ⁵⁷ daerom beswijckt het volck.

54 D. sprack, of nam het woort.

55 Hebr. beswerende besworen.

56 T.w. tot aen den avont, als vers 24. staet, want by de Hebreen eyndichde de dach met den onderganck der sonne.

57 Of, Het volck is vermoeyt, of, moede.

29

Doe seyde Ionathan, Mijn vader heeft ⁵⁸ het lant beroert: siet doch, hoe mijne oogen verlicht zijn, om dat ick een weynich van desen honich gesmaeckt hebbe.

58 D. de inwoonders des lants, of, de krijchslieden, die in het leger zijn.

30

Hoe ⁵⁹ veel meer, indien het volck heden hadde mogen ⁶⁰ vryelick eten van ⁶¹ den buyt sijner vyanden, dien het gevonden heeft: maer nu en is dien slach niet groot geweest over de Philistijnen.

59 T.w. soude het volck sterck ende kloeck geworden zijn om de vyanden te vervolgen, indien, etc.

60 Hebr. etende eten.

61 T.w. van het vee, ende anderen voorraet van spijse.

31

Doch sy sloegen te dien dage de Philistijnen van Michmas tot ⁶² Ajalon: ende het volck was seer moede.

62 Daer was een Ajalon in de stamme Dan, Iosu. 19.42. Den Priesteren gegeven, Ios. 21.24. ende 1.Chro. 6.69. Maer hier wort gesproken van een ander in de stamme Iuda. Rehabeam heeft die gesterckt, ende sy wort gestelt onder de sterckste steden des Coninckrijcx Iuda, 2.Chron. 11.10.

32

Doe ⁶³ maeckte sich ’tvolck aen den buyt, ende sy namen schapen ende runderen, ende ⁶⁴ kalveren, ende sy slachttense tegen d’aerde: ende ’tvolck atse ⁶⁵ met den bloede.

63 And. wendde, of keerde sich het volck aen den buyt.

64 Hebr. de sonen der runderen.

65 T.w. Eer het bloet geheel uyt het vleesch gedropen was. Dit dede ’t volck van wegen den grooten honger die het hadde, niet kunnende wachten, tot dat de beesten uyt-gebloedet hadden, Siet Levit. 3.17. ende 17.10. Deut. 12.16. ende 23.

33

Ende men bootschapte’t Saul, seggende, Siet, het volck versondicht hem aen den HEERE, etende met den bloede: ende hy seyde, Ghy hebt ⁶⁶ trouwlooslick gehandelt, wentelt ⁶⁷ heden ⁶⁸ eenen grooten steen tot my.

66 Namelick, tegen Godt.

67 D. terstont, eer het avont wort.

68 T.w. om op den selven de beesten te slachten, op dat het bloet te eer ende te meer daer uyt loope, ofte vliete. Sommige meynen, datmen van dien grooten steen den Altaer gemaeckt hebbe, daer van vers 35. gesproken wert.

34

Voorder sprack Saul, Verstroyt u onder ’tvolck, ende segt tot hen, Brengt tot my een yegelick sijnen osse, ende een yegelick sijn schaep, ende slachtet hier, ende etet, ende en besondicht u niet aen den HEERE, die etende met den bloede: doe bracht al het volck een yegelick sijnen osse met sijner hant, des nachts, ende slachttense aldaer.

35

Doe bouwde Saul den HEERE eenen Altaer: ⁶⁹ dat was den eersten altaer, dien hy den HEERE bouwde.

69 Hebr. dien altaer begon hy den Heere te bouwen.

36

Daerna seyde Saul, Laett ons aftrecken de Philistijnen na, by nachte, ende laett ons deselve berooven, tot dat het morgen licht worde, ende en laet ons niet eenen man onder hen overich laten: sy nu seyden, Doet al wat goet is in uwe oogen: maer de Priester seyde, Laett ons herwaerts ⁷⁰ tot Godt naederen.

70 D. tot de Arke Godes. T.w. om hem te vragen, of het sijnen wille zy dat wy dit doen.

37

Doe ⁷¹ vraechde Saul Godt, Sal ick aftrecken de Philistijnen na? sult ghyse in de hant Israëls overgeven? Doch ⁷² hy en antwoordde hem niet te dien dage.

71 T.w. door den Hoogen-priester.

72 Dit was een teecken, dat Godt op hem vertoornt was: siet dergelijcke exempel, 1.Sam 28.6. De Heere was gram, niet op Ionathan, maer op Saul, om dat hy sulck eenen dwasen ende onversichtigen eedt gedaen, ende den volcke afgenomen hadde.

38

Doe seyde Saul, Komt herwaerts ^{b 73} [uyt] alle hoecken des volcx: ende ⁷⁴ verneemt, ende siet waer in dese sonde heden geschiet zy.

b Iudic. 20.2.

73 Siet Iudic. 20. op vers 2.

74 And. wetet, bekent.

39

Want [soo warachtich als] de HEERE leeft, die Israël verlost, al ware het in mijnen sone Ionathan, so sal hy ⁷⁵ den doot sterven: ende niemant uyt den gantschen volcke antwoordde hem.

75 Hebr. Hy sal stervende sterven.

40

Voorder seyde hy tot ’tgantsche Israël, Ghylieden sult aen d’ eene zijde zijn, ende ick ende mijn sone Ionathan sullen aen d’ander zijde zijn: doe seyde ’t volck tot Saul, Doet dat goet is in uwe oogen.

41

Saul nu sprack tot den HEERE den Godt Israëls, ⁷⁶ Toont den onschuldigen: Doe wert Ionathan ende ⁷⁷ Saul geraeckt, ende ’t volck ginck ⁷⁷ [vry] uyt.

76 Hebr. geeft den volkomenen, ofte, oprechten. And. geeft een oprecht [lot.]

77 T.w. door het lot getroffen worden, ende vry uytgaen, worden hier tegen malkanderen gestelt.

77 T.w. door het lot getroffen worden, ende vry uytgaen, worden hier tegen malkanderen gestelt.

42

Doe seyde Saul, Werpt [het lot] tusschen my, ende tusschen mijnen sone Ionathan: doe ⁷⁸ wert Ionathan geraeckt.

78 Saul bidt vers 41. Toont den ontschuldigen, willende seggen den schuldigen: Maer Godt toont hier dien, die in der daet ontschuldich was: nae luyt van Sauls woorden.

43

Saul dan seyde tot Ionathan: Geeft my te kennen wat ghy gedaen hebt. doe gaff’et Ionathan hem te kennen, ende seyde, Ick hebbe ⁷⁹ maer een weynich honichs geproeft, met het uyterste des stafs, dien ick in mijne hant hadde, siet [hier] ben ick, moet ick sterven?

79 Hebr. proevende geproeft, etc.

44

Doe seyde Saul; ⁸⁰ Soo doe [my] Godt, ende soo doe hy daer toe, Ionathan ghy moet den doot sterven.

80 Van dese maniere van eet sweeren, Siet Ruth 1.17. Door dien dat Saul hier ende elders soo dickwijls sweert, blijckt genoechsaem, dat hy tot vloecken ende sweeren geneycht ende gewent was.

45

Maer het volck seyde tot Saul, Soude Ionathan sterven, die dese groote verlossinge in Israël gedaen heeft? dat zy verre, [soo warachtich als] de HEERE leeft, ⁸¹ so daer een hayr van sijnen hoofde op de aerde vallen sal! want hy heeft [dit] heden ⁸² met Godt gedaen: Also verloste ’tvolck Ionathan, dat hy niet en sterf.

81 Verstaet hier by, so straffe ons Godt, ofte yet der gelijcke, het is eene afgebrokene maniere van eedt sweeren by de Hebreen, ende siet wijders 2.Sam. 14. op vers 11.

82 D. door de hulpe ende regeringe Godes, siet bov. vers 6.

46

Saul nu tooch op ⁸³ van achter de Philistijnen, ende de Philistijnen trocken aen hare plaetse.

83 D. hy hielt op van de Philistynen te vervolgen, eensdeels om dat de nacht voor by was, anderdeels om dat Godt hem niet geantwoort en hadde, vers 37.

47

Doe nam Saul het Coninckrijcke over Israël in; ende hy streedt rontom tegen alle sijne vyanden, tegen ⁸⁴ Moab, ende tegen de kinderen Ammons, ende tegen ⁸⁵ Edom, ende tegen de ⁸⁶ Coningen van Zoba, ende tegen de Philistijnen, ende over al waer hy hem wendde, ⁸⁷ oeffende hy straffe.

84 Dat is, de Moabiten.

85 D. is, de Edomiten.

86 Deser lant lach van Batanea tot den Euphrat, siet wyders op 2.Sam. 10. vers 6.

87 Dat is, Godt gebruyckte hem als een instrument om de vyanden sijner kercke te straffen, And. maeckte hy ’t qualick, of, dede hy quaet, beroerde hyse, plaechde hyse. T.w. de vyande beschadigende.

48

Ende hy ⁸⁸ handelde dapperlick, ende hy ⁸⁹ sloech de Amalekiten: ende hy redde Israël uyt de hant des genen die hem beroofde.

88 And. Hy maeckte, of, versamelde een heyr.

89 Hier van wort breeder gesproken onder cap. 15.

49

De sonen Sauls nu waren Ionathan ende ⁹⁰ Isvi, ende Malchi-Sua: ende de namen sijner twee dochteren waren [dese], de name der eerstgeborene was Merab, ende de name der ⁹¹ kleynste Michal.

90 Hy wort ond. capit. 31.2. genoemt Abinadab, als oock 1.Chron. 8.33. ende 10.2.

91 Of, Iongste.

50

Ende de name van Sauls huysvrouwe was Ahinoam, een dochter Ahimaaz: ende de name sijnes krijchs-Oversten was ⁹² Abiner, een sone van Ner, Sauls oom.

92 Anders Abner.

51

Ende Kis was Sauls vader, ende Ner Abners vader, was een sone ⁹³ Abiëls.

93 Hy wort Ner genoemt, 1.Chro. 8.33. Siet bov. 9.1.

52

Ende daer was een stercke krijch tegen de Philistijnen alle de dagen Sauls: daerom alle helden, ende ⁹⁴ alle kloecke mannen die Saul sach, die vergaderde hy tot sich.

94 Hebr. Allen sone der kloeckheyt, ofte, der sterckte.