Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxiij. Capittel.

Van valsch geruchte ende valsche getuygenisse, vers 1, etc. Men moet het recht niet buygen, 2. Men sal sijnen vyant goet doen, 4. De Richters en mogen geen geschenken nemen, 8. noch de vreemdelingen onderdrucken, 9. van het sevende jaer,’t welck een rust-jaer sal zijn, 10. vanden Sabbath-dach, 12. Men sal den name van andere Goden niet noemen, 13. vande drie hooge Feesten des jaers, 14. Men mocht niet offeren met gesuert broot, 18. Godt belooft den volcke dat een Engel voor haer soude gaen, die sy mosten gehoorsamen, 20. Eere der vreemder Goden wort verboden, 23. Godt belooft die te segenen die hem dienen, 25. Dat horselen de vyanden der Israëliten uytstooten souden, 28. De lantpalen van het lant der Israëliten, 31. haer wort verboden een verbont met de Heydenen ofte hare Goden te maken, 32. Ia die en mochten in ’t lant der Israëliten niet woonen.

1

GHy en sult geen ¹ valsch geruchte ² op-nemen: ende ³ en stelt uwe hant niet by den godtloosen, om een getuyge ⁴ tot gewelt te zijn.

1 Hebr. geruchte des leugens, of hooringe der valscheyt.

2 And. aen-nemen, uytdragen, uyt-stroyen.

3 D. en vergeselt u niet, noch en vervoecht u niet by de boose menschen, om haer te helpen uytvoeren hare quade sake.

4 Hebr. des gewelts.

2

Ghy en sult de ⁵ menichte tot boose saken niet volgen: ende ghy en sult niet spreken in eene twistige sake, dat ghy u neycht nae de menichte, om [het recht] te buygen.

5 Hebr. vele. And. machtige, groote, geweldige.

3

^a Oock en sult ghy den geringen niet ⁶ voortrecken in sijne twistige sake.

a Levit. 19.15.

6 Hebr. heerlickmaken, vercieren.

4

^b Wanneer ghy uwes vyants osse, ofte sijnen dwalenden esel ontmoett, ghy sult hem den selven ⁷ gantschelick wederbrengen.

b Deuter. 22.1, 2. Luc. 6.27. Philip. 2.4.

7 Hebr. weder-brengende, wederbrengen.

5

^c Wanneer ghy uwes haters esel onder sijnen last siet liggen, ⁸ sult ghy dan nalatich zijn, om het [uwe] te verlaten voor hem? ⁹ ghy sult het in aller maniere ¹⁰ met hem verlaten.

c Deut. 22.4.

8 And. ghy sult u onthouden hem dien daer te laten, ende verlatende sult hem verlaten met hem. D. niet eer hy hem verlaet.

9 Hebr. verlatende sult ghy verlaten. and. ghy sult het in aller manieren met hem oprichten. Verg. Nehem. 3. vers 8. ende 4. vers 2.

10 D. Gelijck hy sijn saken moet verlaten om sijnen esel te redden: Alsoo sult ghy oock sijnent-halven het uwe versuymen.

6

^{d 11} Ghy en sult het recht uwes armen niet buygen in sijne twistige sake.

d Deuter. 27.19.

11 T.w. ghy die richters des volcx zijt.

7

Zijt verre van valsche ¹² saken: ende den ontschuldigen ende gerechtigen ¹³ en sult ghy niet dooden, want ick en sal ¹⁴ den godtloosen niet rechtveerdigen.

12 Of, woorden.

13 D. ter doot verwijsen, want hy spreeckt hier de Magistraten aen.

14 T.w. eenen godtloosen onrechtveerdigen Richter, die een onrechtveerdich oordeel over eenen onschuldigen mensche uytspreeckt.

8

^e Oock en sult ghy ¹⁵ geen geschenck nemen: want het geschenck verblindt de siende, ende ’t verkeert de ¹⁶ sake der rechtveerdigen.

e Deut. 16.19. 1.Sam. 8.3. Prov. 19.6. Eccl. 7.7.

15 T.w. van persoonen, die voor het gerichte pleyten, ofte yets te doene hebben.

16 Ofte, woorden.

9

^f Ghy en sult oock den vreemdelinck niet onderdrucken: want ghy-lieden ¹⁷ kent het gemoet des vreemdelincks, dewijle ghy vreemdelingen geweest zijt in Egypten-lande.

f Exod. 22.21. Levit. 19.33. Deuter. 24.17.

17 And. weet hoe een vreemdelinck om’t herte is.

10

Ghy sult oock ses jaer u lant bezaeyen, ende sijne in-komste versamelen.

11

^g Maer in het sevende, sult ghy het ¹⁸ rusten ende stille liggen laten, ¹⁹ dat de arme uwes volcks mogen ²⁰ eten, ende het overige daer van de beesten des velts eten mogen: alsoo sult ghy [oock] doen met uwen wijngaert, [ende] met uwe olijfboomen.

g Levit. 25.4, 5.

18 D. ongebouwt laten. Verg. Ier. 17.4.

19 Wel-verstaende, met u, ende met de uwe, dewijle de vruchten niet door den arbeyt eeniger menschen, maer door Godes sonderlicken segen, wassen sullen. Siet Levit. 25.6, 7.

20 T.w. ’t gene dat in’t sevende jaer van selfs wast. Levit. 25.5, 6.

12

^h Ses dagen sult ghy uwe wercken doen, maer op den sevenden dach sult ghy rusten: op dat uwen osse ende uwen esel ruste, ende dat ²¹ uwer dienst-maecht sone, ende de vreemdelinck adem scheppe.

h Exod. 20.8. ende 31.13, 14, etc.

21 D. de knecht die van uwe dienstmaecht geboren is.

13

In alles dat ick tot u-lieden geseyt hebbe sult ghy op u hoede zijn: ende ⁱ den name van andere Goden en sult ghy niet gedencken, uyt uwen monde ²² en sal hy niet gehoort worden.

i Num. 32.38. Ios. 23.7. Psal. 16.4. Hos. 2.17. Zach. 13.2.

22 Het zy in het eedt doen, ofte in diergelijcke propoosten.

14

Drye reysen in ’t jaer sult ghy my feest houden.

15

^{k 23} ’T feest van de ongesuerde [brooden] sult ghy houden, seven dagen sult ghy ongesuerde [brooden] eten, (gelijck ick u geboden hebbe) ter bestemder tijt inde ²⁴ maent Abib, want in de selve zijt ghy uyt Egypten getogen: ^l doch ²⁵ men sal ²⁶ niet ledich voor mijn aengesichte verschijnen.

k Exod. 12.43. ende 23.3.

23 Het Paesschen-feest, ende het feest der ongesuerde brooden, is wel een ende ’t selve, maer dit onderscheyt isser tusschen, dat dien dach alleen paesschen genoemt wort, in den welcken men ’tpaesch-lam at, de andere seven dagen wierden genoemt de dagen des ongesuerden broots.

24 Siet Exod. 12. vers 2. ende 13.4.

l Exod. 34.20. ende Deut. 16.16.

25 Dit wort alleen tot de mannen gesproken, als blijckt vers 17. ende Deut. 16.16.

26 D. niet sonder eenich geschenck, ofte offer.

16

Ende ²⁷ het feest ²⁸ des Oogsts der eerste vruchten ²⁹ uwes arbeyts, die ghy op den velde gezaeyt sult hebben: ende ³⁰ het feest der insamelinge op den uytganck des jaers, wanneer ghy uwen arbeyt uyt den velde sult ingesamelt hebben.

27 Dit feest is naderhant by de Grieken genoemt Pentecoste, by ons Pincxsteren, komende 50 dagen na paesschen. Levit. 23.15, 16. Deut. 16.9. Act. 2.1. Ten tijde van dit feest heeft Godt de 10 geboden gegeven, Exod. 19. ende naderhant den H. Geest gesonden, op sijne Apostelen, Actor. 2.

28 Verstaet hier den tarwen oogst.

29 D. uwer vruchten, om welcke te genieten ghy gearbeyt, ende het velt gebout hebt, ende de welcke u Godt door uwen arbeyt gegeven heeft.

30 Dit feest quam inde sevende maent des jaers. T.w. in Septembri, het begon aen den 15 dach der sevender maent, ende het duerde seven dagen: het wort anders genoemt het Feest der Tabernaculen, of der Loof-hutten. Levit. 23.34. ende Deuter. 16.13.

17

³¹ Dryemael ’s jaers sullen ³² alle uwe mannen ³³ voor het aengesichte des Heeren HEEREN verschijnen.

31 Te weten, op de drie genoemde hooge feestdagen.

32 T.w. ten zy, datter een wettelicke verhinderinge zy, als sieckte, kintsche jaren, ofte yet dergelijcke.

33 Dit is naderhant geweest de Tempel te Ierusalem. 1.Reg. 14.21.

18

Ghy en sult het bloet mijnes offers ³⁴ met geen gedeessemde [brooden] offeren: oock en sal het vette ³⁵ mijnes feestes tot op den morgen niet vernachten.

34 D. hebbende gesuert broot in uwen huyse. Exo. 12.15.

35 D. des offers mijnes feests, dat is, des lams dat geoffert moste worden.

19

^{m 36} De eerstelingen der eerste vruchten uwes lants, sult ghy ³⁷ in het huys des HEEREN uwes Godts brengen: Ghy ⁿ en sult het bocxken niet koken in sijnes moeders melck.

m Exod. 34.26.

36 Hebr. het begin der eerster vrucht.

37 Inden Tabernakel. 1.Chron. 9.29. naderhant in den tempel te Ierusalem, Siet Deut. 26.1, 2. etc.

n Exod. 34.26.

20

^o Siet, ick sende ³⁸ eenen Engel voor u aengesichte, om u te behoeden op desen wech: ende om u te brengen tot ³⁹ de plaetse die ick bereydt hebbe.

o Exod. 33.2.

38 Hy wort Exo. 13.21. genoemt de Heere, T.w. Christus, den welcken de Ioden inde woestijne getergt hebben. 1.Corint. 10.9. hy wort een Engel, dat is, bode, genoemt, om dat hy vanden Vader gesonden is.

39 T.w. in het lant Canaan.

21

Hoedt u ⁴⁰ voor sijn aengesichte, ende weest sijne stemme gehoorsaem, ende en verbittert hem niet: want hy en sal u-lieden overtredingen niet vergeven, want ⁴¹ mijn Name is in ’t binnenste van hem.

40 D. van wegen sijne tegenwoordicheyt.

41 D. hy is een waerachtich Godt met my, zijnde oock Iehovah genoemt. Siet Ier. 32.6. Ioh. 10.30, 38. ende 2.Corint. 5.19. ende Hebr. 1.8. Item, verg. Ioh. 14.10.

22

Maer so ghy sijne stemme ⁴² neerstelick gehoorsaemt, ende doet al wat ick spreken sal: ^p so sal ick uwer vyanden vyant, ende uwer wederpartijders wederpartye zijn.

42 Hebr. hoorende hoort in sijne stemme.

p Genes. 12.3.

23

Want mijn Engel sal voor u aengesichte gaen, ende hy sal u inbrengen ⁴³ tot de Amoriten, ende Hethiten, ende Phe-

43 D. in het lant der Amoriten, etc. ende soo in ’t volgende.

[fol. 38r]

resiten, ende Canaaniten, Heviten, ende Iebusiten: ende ick salse verdelgen.

24

Ghy en sult u voor hare Goden niet buygen, nochte haer dienen, oock en sult ghy nae ^q hare wercken niet doen, maer ghy sultse geheelick af-breken, ende hare opgerechte beelden ⁴⁴ gantsch vermorselen.

q Levit. 18.3.

44 Hebr. afbrekende afbreken.

25

Ende ghy sult den HEERE uwen Godt dienen, ^r so sal hy u broot, ende u water segenen: ende ick sal de kranckheden uyt het midden van u weeren.

r Exod. 15.26. Deuter. 7.15.

26

^s Daer en sal geene misdrachtige, noch onvruchtbare in uwen lande zijn: Ick sal ’t ⁴⁵ getal uwer dagen vervullen.

s Deuter. 7.14.

45 Die ghy nae den loop der natuere te leven hebt: daer ter contrarie de boose, de helft harer dagen niet en beleven. Psal. 55.24.

27

^t Ick sal ’t ⁴⁶ mijnen schrick voor u aengesichte senden, ende al het volck tot de welcke ghy komt, vertsaegt maken: ende ⁴⁷ ick sal maken, dat alle uwe vyanden u ⁴⁸ den necke toekeeren.

t Exod. 14.24. Ios. 10.10.

46 D. eenen grooten schrick, of, eenen schrick dien ick de volcken sal aenjagen, Siet hier van exempelen Genes. 35.5. 1.Sam. 14.15. ende 2.Chro. 20.29.

47 Hebr. ick sal alle uwe vyanden den necke t’uwaerts geven.

48 D. den rugge.

28

^v Ick sal oock horselen voor u aengesichte senden: die sullen van voor uwen aengesichte uytstooten de ⁴⁹ Heviten, de Canaaniten, ende de Hethiten.

v Deuter. 7.20. Ios. 24.12.

49 Verstaet hierby oock, die andere natien, die vers 23. genoemt staen.

29

Ick en salse in een jaer van u aengesichte niet uytstooten, op dat het lant niet ⁵⁰ woest en worde, ende ’t wilt gedierte boven u niet vermenichvuldicht en worde.

50 D. ledich van inwoonders.

30

Ick salse allencxkens van u aengesichte uyt stooten: tot dat ghy gewassen zijt, ende het lant ervet.

31

^x Ende ick sal uwe lant-palen setten van de Zee Suph tot aen de Zee der Philistijnen, ende van ⁵¹ de woestijne tot aen de ⁵² Riviere: want ick sal de inwoonders dies lants in u-lieder hant geven, dat ghyse voor uwen aengesichte uytstootet.

x Num. 34.3, 4.

51 Verstaet de woestijne Zin, op den wech nae Egypten.

52 Verstaet hier de Riviere Euphrates.

32

^y Ghy en sult met hen, noch met hare Goden geen verbont maken.

y Exod. 34.12, 15. Deuter. 7.2.

33

^z Sy en sullen in uwen lande niet woonen, op datse u tegens my niet en doen sondigen: indien ghy hare Goden dient, ’t sal u voorseker tot eenen val-strick zijn.

z Ios. 23.13. Iud. 2.3.