Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xvj. Capittel.

De kinderen Israëls komen in de woestijne Sin, vers 1, etc. Sy murmureren om dat sy geen broot en hebben, 2. Godt belooft ende geeft haer broot uyt den Hemel, 4. Ende Quackelen, 8. Het manna en wiert op den Sabbath niet gevonden, 25. De Israëliten noemen het man; sijn gedaente, 31. Een Gomer daer van wort bewaert voor de nakomelingen, 32. Hoe lange datse manna gegeten hebben, 35. Wat een Gomer is, 36.

1

DOe sy ¹ van Elim gereyst waren, so quam de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls in de woestijne ² Sin, welcke is tusschen Elim ende tusschen ³ Sinaï: aen den vijf-tienden dach der tweeder maent, na dat sy uyt Egypten-lande uytgegaen waren.

1 Eer sy van Elim optrocken, waren sy wederom by de roode Zee geweest, van welcke reyse Mose hier niet en schrijft, maer hy verhaeltse, Num. 33.10, 11.

2 De name eener woestijne in het steenachtige Arabien, alwaer de achtste legerplaetse der Israëliten geweest is. Num. 33.10, 11.

3 Desen berch wort anders genoemt Horeb, op den welcken Mose de wet ontfangen heeft.

2

Ende de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls murmureerden tegen Mose, ende tegen Aaron in de woestijne.

3

^a Ende de kinderen Israëls seyden tot hen, ^{b 4} Och dat wy in Egyptenlande gestorven waren door de hant des HEEREN, doe wy by de vleesch-potten saten, doe wy tot versadinge broot aten! want ghy-lieden hebt ons uytgeleyt in dese woestijne, om dese gantsche Gemeynte door den honger te dooden.

a 1.Corinth. 10.10

b Num. 11.4.

4 Hebr. wie sal geven, etc. Verg. Deut. 5. vers 29.

4

Doe seyde de HEERE tot Mose, Siet, ⁵ Ick sal voor u lieden ^{c 6} broot uyt den Hemel regenen: ende het volck sal uytgaen, ende versamelen elcken dach-⁷mate op sijnen dach, op dat ick het versoecke, of het in mijne wet gae, of niet.

5 D. ick sal op een korts laten regenen, dat is, in de gedaente eenes regens uyt den Hemel vallen laten.

c Psal. 78.24. ende 105.40.

6 D. manna, daer de Israëliten broot van maeckten.

7 Hebr. woort, of dinck, hier beteeckent het soo veel broots als een mensche alle dage tot sijnen nootdurft behoeft.

5

Ende ’t sal geschieden ⁸ op den sesten dach, dat sy bereyden sullen ’t gene sy ingebracht sullen hebben: ⁹ dat sal dobbel zijn boven ’t gene dat sy ¹⁰ dagelicx sullen versamelen.

8 T.w. ’s daechs voor den Sabbath, alsdan mosten d’Israëliten hare spijse bereyden, die sy op den Sabbath eten souden, want dan en mochtmen geenen arbeyt doen, ja selfs geen vyer aensteken, als te sien is, Exod. 35.3.

9 Siet ond. vers 22.

10 Hebr. dach dach, als Genes. 39.10.

6

Doe seyde Mose ende Aaron tot alle de kinderen Israëls: ¹¹ T’ avont dan sult ghy weten, dat u ¹² de HEERE uyt Egyptenlant uytgeleydt heeft.

11 Siet vers 13.

12 Niet wy, als uyt ons selven, gelijck het volck haer verweet, vers 3.

7

Ende morgen dan sult ghy des HEEREN heerlickheyt sien, dewijle hy uwe murmureringen tegen den HEERE gehoort heeft: want wat zijn wy, dat ghy tegen ons murmureert?

8

Voorder seyde Mose, als de HEERE ulieden aen den avont vleesch te eten sal geven, ende aen den morgen broot tot versadinge, ’t sal zijn om dat de HEERE uwe murmureringen gehoort heeft, die ghy tegen hem murmureert: want wat zijn wy? uwe murmureringen en zijn niet ¹³ tegen ons, maer tegen den HEERE.

13 Hy wil seggen, niet tegen ons alleen: of, niet soo seer tegen ons, als tegen den HEERE: Dergelijcke maniere van spreken siet oock Gen. 32.28. ende 1.Sam. 8.7. Ioh. 12.44.

9

Daerna seyde Mose tot Aaron, Segt tot de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls, ¹⁴ Naedert voor het aengesichte des HEEREN, want hy heeft uwe murmureringen gehoort.

14 D. vergadert voor de wolck-colomne, in ende door de welcke Godt de Heere sijne heerlicke tegenwoordicheyt openbaerde, vers 10.

10

Ende het geschiedde, als Aaron tot de gantsche vergaderinge der kinderen Israëls sprack, ende sy haer nae de woestijne keerden, ^d so siet, de heerlickheyt des HEEREN verscheen in de wolcke.

d Exod. 13.21.

11

Oock heeft de HEERE tot Mose gesproken, seggende:

12

Ick hebbe der kinderen Israëls murmureringen gehoort, spreeckt tot hen, seggende, ¹⁵ Tusschen de twee avonden sult ghy vleesch eten, ende aen den morgen sult ghy ^e met broot versadigt worden: ende ¹⁶ ghy sult weten, dat ick de HEERE uwe Godt ben.

15 Siet Exo. 12.6.

e Ioh. 6.48, 58.

16 T.w. met der daet sulcx bevindende ende beproevende.

13

Ende het geschiedde ¹⁷ aen den avont, ^f dat daer ¹⁸ quackelen op quamen, ende het leger bedeckten: ende aen den morgen ¹⁹ lach de dauw rontom het leger.

17 T.w. aen den avont dies daegs.

f Num. 11.31. Psal. 105.40.

18 Hebr. de quackel, alsoo Exod. 8.6. vorsch voor vorschen.

19 Hebr. daer was een ligginge van dauw.

14

^g Als nu de liggende dauw ²⁰ opgevaren was, so siet ²¹ over de woestijne was een ²² kleyn ront dinck, kleyn als de rijm, op de aerde.

g Num. 11.7. Nehem. 9.15. Psal. 78.24. ende 105.40.

20 T.w. inde lucht, verdwijnende door de hitte der Sonne: het manna was bedeckt ende verborgen onder den dauw die opwaerts trock met den opganck der Sonne. Siet Num. 11.9.

21 Hebr. op ’t aengesichte der woestijne.

22 Hebr. dun.

15

Doe het de kinderen Israëls sagen, so seyden sy ²³ d’ een tot den anderen, ^{24 h} het is MAN, want sy en wisten niet wat het was: Mose dan seyde tot hen, Dit is het broot, ’t welck de HEERE u lieden te eten gegeven heeft.

23 Hebr. de man tot sijnen broeder.

24 D. dit is een voor-bereydde, ende ons toe-ge-eygende spijse, ofte gave, And. wat is dit?

h Ioh. 6.31. 1.Corinth. 10.3.

16

Dit is het woort dat de HEERE geboden heeft, versamelt daer van ²⁵ een yeder nae dat ²⁶ hy eten mach: een Gomer voor ²⁷ een hooft, nae ’t getal van uwe zielen, ²⁸ yeder sal nemen voor de gene die in sijne tente zijn.

25 Hebr. nae den mont sijner spijse, D. der spijse die hy, ende sijn huysgesin behoeft.

26 Ende sijn gantsche huysgesin.

27 Hebr. hersebecken. D. persoon.

28 Met dese woorden wert verklaert ’t gene dat stracx te vooren in dit vers geseyt is.

17

Ende de kinderen Israëls deden alsoo: ende versamelden, ²⁹ d’ een veel, ende d’ ander weynich.

29 Hebr. vermenichvuldigende ende verminderende.

18

³⁰ Doch als sy het met den ³¹ Gomer maten, ⁱ so hadde die die veel versamelt hadde, niets over, ende dien die weynich versamelt hadde en ontbrack niet: een yegelick versamelde ³² soo vele als hy eten mochte.

30 De sin is, doe yeder een te huys bracht dat hy versamelt hadde, so mat het de huys-vader, ende hy gaf elck sijnen Gomer ofte behoorlick deel daer van, also dat niemant meer dan sijn behoorlicke portie en kreeg.

31 Siet ond. vers 36.

i 2.Corint. 8.15.

32 Heb. nae den mont sijnes etens, of, sijner spijse, als vers 16.

19

Ende Mose seyde tot hen: Niemant late daer van overich tot den morgen.

20

Doch sy en hoorden niet nae Mose, ³³ maer sommige mannen lieten daer van overich tot den morgen: doe wiessen daer wormen in, ende ’t wert stinckende: dies wert Mose seer toornich op hen.

33 Dit deden sy uyt onnutte voorsorge ende misvertrouwen, ofte uyt curieusheyt, als willende proeven ende besien, of oock het Manna soo lange duren konde.

21

Sy nu versamelden dat ³⁴ alle morgen, een yegelick nae dat hy eten mocht: want als de Sonne heet wert, ³⁵ so versmolt het.

34 Hebr. in den morgen in den morgen.

35 T.w. ’t gene dat op de aerde bleef liggen: So dat hier d’oorsake, waerom sy het smorgens versamelden, wort aengewesen.

22

Ende het geschiedde op den sesten dach, dat sy dobbel broot versamelden, twee Gomers voor eenen: ende alle de Overste der vergaderinge quamen, ³⁶ ende verkondigden ’t Mose.

36 Want sy twijffelden of het volck wel of qualick dede, dewijle Mose bevolen hadde, dat voor elck hooft maer een Gomer soude vergadert worden.

23

Hy dan seyde tot hen, Dit ist dat de HEERE gesproken heeft, Morgen is de ruste, de heylige Sabbath des HEEREN: wat ghy ³⁷ backen soudet, dat backt, ende siedet wat ghy sieden soudet, ende ³⁸ al wat overich blijft, legt het op voor u in bewaringe tot den morgen.

37 T.w. morgen.

38 T.w. op den sesten dach. de helft van het dobbel Gomer, ’t welck sy ’sdaechs voor den Sabbath versamelt hadden, bleef overich.

24

Ende sy leyden dat op tot den morgen, gelijck als Mose geboden hadde: ende ³⁹ ’t en stonck niet, noch daer en was geen worm inne.

39 Gelijck te vooren geschiet was doe sy wat opleyden tegen ’t bevel van Mose vers 20.

25

Doe seyde Mose, Etet dat ⁴⁰ heden, want ⁴¹ het is heden de Sabbath des

40 Mose en leert het volck hier niet alleen wat sy op dien dach doen souden, maer van weke tot weke, soo lange als het manna regenen soude.

41 Mose heeft de woorden deses vers, als oock de naestvolgende, gesproken, op dien avont als de Sabbath begost, ofte inginck, dien wy op onse wijse nu noemen sater-dach avont, want de Sabbath begost met den avont des sesten daegs, ende eyndichde met den avont des sevenden daegs.

[fol. 35r]

HEEREN: ghy en sult het heden op den velde niet vinden.

26

Ses dagen sult ghy het versamelen: doch op den sevenden dach is het Sabbath, op den selven sal ’t niet zijn.

27

Ende het geschiedde aen den sevensten dach, dat sommige van den volcke uytgingen, ⁴² om te versamelen, doch sy en vonden niet.

42 Dese menschen en geloofden Godt, noch sijnen dienaer Mose niet.

28

⁴³ Doe seyde de HEERE tot Mose: Hoe lange weygert ⁴⁴ ghy-lieden te houden mijne geboden ende mijne wetten?

43 D. Godt beval Mose, dat hy den volcke soude seggen.

44 Eeniger sonde wort hier gestelt, als of het aller sonde ware.

29

Siet, om dat de HEERE u lieden den Sabbath gegeven heeft, daerom geeft hy u aen den sesten dage tweer dagen broot: een yeder blijve ⁴⁵ in sijne plaetse, ⁴⁶ dat niemant uyt sijne plaetse en gae op den sevenden dach.

45 Hebr. onder sich.

46 T.w. om manna te versamelen, of eenich ander werck te doen. Levit. 23.3. wort haer bevolen tot de heylige vergaderinge te gaen, ende Actor. 1.12. wort gesproken van eene Sabbaths reyse.

30

Also rustte het volck op den sevenden dach.

31

^k Ende het huys Israëls noemde sijnen name MAN: ende het was ⁴⁷ als coriander zaet, wit, ende ⁴⁸ de smaeck daer van was als honich-koecken.

k Num. 11.7.

47 In gedaente ende in grootte, maer het was wit als bedolah, of cristal. Num. 11.7.

48 T.w. alsmen ’t van de aerde opraepte, ongekoockt, maer alst gekoockt was, so smaecktet als versche olye, Num. 11.8.

32

Voorder seyde Mose, dit is het woort, ’t welck de HEERE bevolen heeft, Vullet eenen Gomer daer van ⁴⁹ tot bewaringe voor uwe geslachten, op dat sy sien het broot dat ick u lieden hebbe te eten gegeven in dese woestijne, doe ick u uyt Egypten-lande uytleydde.

49 T.w. inden Tabernakel, als hy soude gemaeckt zijn.

33

Oock seyde Mose tot Aaron, ^l neemt ⁵⁰ een kruycke, ende doet ⁵¹ eenen Gomer vol Man daer in: ende setse voor het aengesichte des ⁵² HEEREN tot bewaringe voor uwe geslachten.

l Hebr. 9.4.

50 Hebr. 9.4. staet, het gouden vat. And. schotel, schale.

51 Hebr. de volheyt eenes Gomers.

52 Die sijne tegenwoordicheyt boven de Arke des verbonts openbaerde.

34

Gelijck als de HEERE aen Mose geboden hadde, alsoo settese Aaron ⁵³ voor ’t getuygenisse tot bewaringe.

53 Verstaet voor de Arcke des verbonts, daer inde tafelen der Wet Godes waren, Siet Exod. 25.16, 21. de welcke genaemt worden ’t getuychenisse, om dat sy van den wille Godes getuychden. De Arke is eerst te maken belast geworden op den berch Sinai, doch Mose verhaelt dit hier in ’t korte, om de historie van het manna daer mede te besluyten.

35

Ende de kinderen Israëls aten Man veertich jaer, ^m tot dat sy in ⁵⁴ een bewoont lant quamen: sy aten Man, tot dat sy quamen aen de pale des lants Canaan.

m Ios. 5.12. Neh. 9.15.

54 Dit wort gestelt tegen de woestijne.

36

Een Gomer nu is het tiende [deel] van ⁵⁵ een Epha.

55 Dit is een mate van drooge waren, begrijpende soo veel als 432 hennen-eyer-schalen. So dat de Gomer, nae sommiger gevoelen, meer dan eens soo groot was, als de Chaenix, Apoc. 6.6. zijnde een mate koorns, genoechsaem tot voedtsel eenes mans op eenen dach. Siet Lev. 5.11. ende 19.36. Deut. 25.14, etc.