Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxxv. Capittel.

Iacob, sijn huys gesuyvert ende tot den Godsdienst voorbereydt hebbende, vertreckt op Godts bevel nae Bethel, vers 1. etc. alwaer hy onbeschadigt gekomen zijnde eenen altaer bouwt, 6. Doot ende begraefnisse van Debora, voester van Rebecca, 8. Godt verschijnt Iacob, hem andermael gevende den naem van Israël met vernieuwinge sijner beloften, 9. Des Iacob een gedenckteecken opricht, ende de plaetse vernoemt, 14. van daer vertreckende sterft Rachel in den arbeyt van Benjamin, ende wort aldaer begraven, 16. Ruben bedrijft bloetschande in sijns vaders huys, 21. Register van Iacobs sonen, 23. Iacob komt eyndtlick tot sijnen vader Isaac, dewelcke sterft, ende wort van hem ende Esau begraven, 27.

1

DAer na seyde Godt tot Iacob; Maeckt u op, treckt op nae Beth-El, ende woont aldaer: ende ¹ maeckt daer eenen Altaer dien Godt, ^a die u verscheen, ^b doe ghy vluchtedet voor het aengesichte uwes broeders Esaus.

1 Om te gedencken de beloften, die ick daer aen u gedaen hebbe, ende ghy aen my. bov. 28.13, 14, 20. Dit schijnt daer toe te dienen, dat Iacob getroost ende gesterckt mochte worden tegen de vreese daer mede hy bevangen was. Siet cap. 34. vers 30.

a bov. 28.12, 13.

b Bov. 27.43.

2

Doe seyde Iacob tot sijn ² huys-gesin, ende tot ³ alle die by hem waren; Doet

2 Hebr. huys: siet bov. 7. op vers 1.

3 Knechten ende dienstmaechden, ende die van buyten by gekomen waren.

[fol. 18v]

wech de ⁴ vreemde Goden, ⁵ die in 't midden van u zijn, ende ⁶ reynigt u, ende verandert uwe kleederen.

4 Hebr. Goden des vreemden. Verstaet de beelden der afgoden, die van vreemde volckeren gedient waren, niet zijnde de ware Godt, die hem aen Abraham, Isaac ende Iacob geopenbaert hadde. Soo werden d'afgoden genoemt Deut. 31.16. ende 32.12. Ios. 24.20. Psal. 81.10. Deselve werden geheeten, andere Goden. Deut. 6.14. Ios. 23.16. Iud. 10.13. Item, nieuwe Goden. Iud. 5.8.

5 Het blijckt hier uyt, dat onder Iacobs gesin noch eenige beelden verborgen waren, 't zy datse waren de afgoden van Laban, bov. cap. 31.19. ofte eenige kostelicke beelden die sy uyt de plunderinge van Sichem gekregen, ofte andere gevangene daer gebracht hadden.

6 Om met dese uytwendige ceremonie te betuygen de inwendige suyveringe, ende bekeeringe des herten, die sy niet alleen ten aensien van de afgodische besmettinge, maer oock sonderlinge van dien moort der Sichemiten van noden hadden, om hen te bereyden tot den statelicken Godtsdienst, die Iacob door Godes bevel met sijn huysgesin soude verrichten. Siet Exod. 19.10, 15.

3

Ende laet ons ons op maken, ende op trecken nae Beth-El: ende ick sal daer eenen Altaer maken dien Godt ⁷ die my antwoordt ten dage mijner benautheyt; ende met my geweest is, ⁸ op den wech, dien ick gewandelt hebbe.

7 D. die my pleecht te verhooren. Godt antwoordt sijn volc, als hy met woorden ofte wercken doet blijcken dat hy 't selve verhoort heeft. siet 1.Reg. 18.24. Iesa. 41.17, 18. Psal. 22.22.

8 T.w. van Haran tot hier toe.

4

Doe gaven sy Iacob alle die vreemde Goden, ⁹ die in hare hant waren, ende de ¹⁰ oor-cierselen, die aen hare ooren waren, ende Iacob ¹¹ verbergdese onder den Eycken boom, die by Sichem is.

9 D. Die sy by haer hadden. siet 2.Sam. 8. op vers 10.

10 Dese heeft Iacob hen afgenomen, ofte om datse uyt de plunderinge der afgoden van Sichem gekregen, ofte ter eere van dien waren gedragen geweest: ofte tot eenich misbruyck den sijnen hadden mogen dienen.

11 Sonder dat sijn volck wiste, waer dat hyse liet, op dat niemant deselve en mochte vinden, ende tot superstitie ende afgoderie misbruycken.

5

Ende sy reysden henen: ende ¹² Godes verschrickinge was over de steden, die rontom hen waren, so dat sy de sonen Iacobs niet achter na en jaegden.

12 D. die van Godt toegesonden, ende seer groot was, alsoo Exod. 23.27. 2.Chron. 14.14. ende 17.10. Het woort Godt wort somtijts gebruyckt om de grootheyt, ende uytnementheyt eeniger sake uyt te drucken. Siet bov. 13. op 't vers 10. Sonder dese verschrickinge soude Iacob met alle de sijne lichtelick overvallen, ende vernielt geweest zijn, om de daet van Simeon ende Levi te Sichem begaen, bov. 34.25.

6

Also quam Iacob te ¹³ Luz, welck is in het lant Canaan, (dat is ¹⁴ Beth-El) hy, ende al het volck dat by hem was.

13 Siet bov. 12.8. ende 28.19.

14 Alsoo van Iacob vernoemt.

7

Ende hy bouwde aldaer eenen Altaer, ende ^c noemde die plaetse, ¹⁵ El Beth-El: want ¹⁶ Godt hem aldaer was geopenbaert geweest, als hy voor sijnes broeders aengesichte vluchtte.

c Bov. 28.19.

15 D. Godt is [te] Bethel. Soo noemt hy dese plaetse de tweedemael: Siet bov. 28.19. ende verg. bov. cap. 33. de aenteeckeninge op 't vers 20.

16 Siet bov. cap. 28.13. ende de maniere van spreken cap. 20.13.

8

Ende ¹⁷ Debora de voester van Rebecca sterf, ende sy wert begraven onder aen Beth-El, onder die Eycke welcker name hy noemde, ¹⁸ Allon Bachuth.

17 Die met Rebecca uyt Mesopotamien gesonden was, nae 't lant Canaan. Siet bov. 24.59.

18 D. Eycke des weenens, om dat sy Debora aldaer beklaecht ende beweent hebben.

9

Ende ^d Godt verscheen Iacob wederom, als hy van Paddam Aram gekomen was: ende hy segende hem.

d Hos. 12.4.

10

Ende Godt seyde tot hem: ¹⁹ Uwe naem is Iacob: ^e uwe naem sal voortaen niet Iacob genoemt worden, maer Israël sal uwe naem zijn; ende hy noemde sijnen naem, Israël.

19 Godt bevesticht hier aen Iacob 't gene hy hem te vooren geseyt hadde. Siet bov. cap. 32 op vers 28.

e Bov. 32.28. 2.Reg. 17.34.

11

Voorder seyde Godt tot hem: ^f Ick ben ²⁰ Godt de Almachtige, ²¹ zijt vruchtbaer, ende vermenichvuldicht; ^g een volck, ja een hoop der volckeren sal uyt u worden, ende ^h Koningen sullen ²² uyt uwe lendenen voortkomen.

f Bov. 17.1. ende 28.3. ende ond. 48.3.

20 Siet bov. cap. 17. vers 1.

21 Godt bevesticht hier den segen sijnes vaders Isaacs, die hy hem gaf doe hy vluchtte nae Mesopotamien. siet bov. cap. 28.3, 4.

g Bov. 17.6, 16.

h Matth. 1.6.

22 D. uyt u eygen vleesch ende bloet geboren worden, alsoo 1.Reg. 8.19. 2.Chron. 6.9. Actor. 2.30. Verg. ond. 46.26.

12

Ende dit lant, dat ick Abraham ende Isaac gegeven hebbe, dat sal ick u geven: ende uwen zade na u sal ick dit lant geven.

13

Doe ²³ voer Godt van hem op, in die plaetse daer hy met hem gesproken hadde.

23 Hebr. voer op van boven hem. Godt wort geseyt op te klimmen, ende neder te dalen, niet veranderende de plaetsen, gemerckt hy over al is, maer de teeckenen sijner tegenwoordicheyt, die hy openbaert door sijn nederdalen, als bov. cap. 11. vers 5. Exod. 3.8. ende Num. 11.17. ofte wechneemt door sijn opklimmen als hier, ende bov. c. 17.22. Iud. 13.20.

14

Ende ²⁴ Iacob ⁱ stelde een opgerecht teecken op, in die plaetse daer hy met hem gesproken hadde, een steenen opgerecht teecken: ende hy stortte daer op ²⁵ dranckoffer, ende goot olie daer over.

24 Iacob vernieuwt hier het gedenckteecken, dat hy te vooren opgericht hadde, bov. 28.18. om dat het door lanckheyt des tijts, ofte der ingesetenen moetwille mochte vervallen, ofte afgeworpen zijn: op dat het mochte strecken tot eene eeuwige gedachtenisse van Godes weldaet, ende sijnen schuldigen plicht.

i Bov. 28.18.

25 Verstaet hier door, ofte de olie, als terstont volgt; ofte wijn, ofte eenige andere vochticheyt, die gemeenlick gebruyckt wert, in dranck-offeren, ofte in giet-offeren ter dancksegginge.

15

Ende Iacob ²⁶ noemde den name dier plaetse, alwaer Godt met hem gesproken hadde, Beth-El.

26 willende sijne belofte volbrengen, so vernieuwt hy niet alleen het gedenckteecken, maer oock den name. Dese plaetse schijnt verscheyden te zijn van El Bethel. bov. vers 7.

16

Ende sy reysden van Bethel; ende daer was noch ²⁷ een kleyne streke lants om tot ²⁸ Ephrath te komen: ende Rachel baerde, ende sy hadde't hart in haer baren.

27 And. ontrent eene voederinge, ofte peysteringe lants, dat is, soo veel lants alsmen reyst eermen peystert, een mijle weechs. Siet cap. 48.7. 2.Reg. 5.19.

28 Dit is de name eener stadt, die gemeynlick Bethlehem genoemt wort. Siet dese beyde namen onder vers 19. ende Mich. 5.2.

17

Ende het geschiedde als sy 't hart hadde in haer baren; so seyde de vroedvrouwe tot haer; En vreest niet, want desen sone ²⁹ sult ghy oock hebben.

29 Ofte: hebt ghy oock, boven Ioseph, gelijc ghy gewenscht hebt, dat u noch een boven hem soude toegevoegt worden, bov. 30.24.

18

Ende het geschiedde ³⁰ als hare ziele uytginck ³¹ (want zy sterf) dat sy sijnen name noemde, ³² Ben-oni: maer sijn vader noemde hem, ³³ Benjamin.

30 Eene klare beschrijvinge van de doot, uyt de welcke blijckt datse is eene scheydinge der ziele, die tot een ander leven overblijft, ende gaet uyt den lichame, 't welck door de doot vergaet. waerom ooc geseyt wort van de gene, die noch leven, dat hare ziele in hen is. 2.Sam. 1.9. ende van de gene, die sterven, dat hare geest uyt gaet. Psal. 146.4. Ende vande gene die verrijsen, dat hare geest in hen wederkeert. 1.Reg. 17.21, 22.

31 Ofte: dat sy sterf. ende noemde, ofte hadde genoemt.

32 D. sone mijner smerte, mijnes weedoms.

33 D. sone der rechterhant: D. die my altijts naest by ende seer lief sal zijn, als den mensche sijne rechterhant. Psal. 80.18.

19

^k Also sterf Rachel: ende sy wert begraven aenden wech nae ³⁴ Ephrath, dat is, ³⁵ Bethlehem.

k Ond. 48.7.

34 Dese name schijnt Bethlehem gegeven te zijn van Calebs huysvrouwe. Siet 1.Chron. 2.19, 24. ende daer mede wort oock dit Bethlehem gelegen in de stamme Iuda (Mich. 5.2. Matth. 2.6.) onderscheyden van een ander Bethlehem, gelegen inde stamme Zebulon. Ios. 19.15.

35 Bethlehem beteeckent een huys des broots.

20

Ende Iacob richtte een gedenckteecken op boven haer graf: dat is het gedenckteecken van Rachels graf ³⁶ tot op desen dach.

36 T.w. ten tijde als Moses dit schreef: Ia het stont noch ten tijde van Samuel, ende Saul. 1.Sam. 10.2. Van den kindermoort die Herodes hier ontrent heeft aengerecht ten tijde van Christi geboorte, siet Ierem. 31.15 ende Matth. 2.16, 17.

21

Doe verreysde ³⁷ Israël: ende hy spande sijne tente op gene zijde van ³⁸ Migdal Eder.

37 Hier wort Iacob eerst Israël genoemt, nae het bevel Godes. vers 10.

38 D. een toren der cudde. Siet oock Mich. 4.8.

22

Ende het geschiedde als Israël in dat lant woonde, dat Ruben henen ginck, ende ^l lach by Bilha sijns vaders ³⁹ bywijf: ende ⁴⁰ Israël hoorde't. Ende de sonen Iacobs waren twaelf.

l Ond. 49.4.

39 Siet bov. cap. 22. op vers 24.

40 Sonder twijffel met groot hertenleet, siende dat door dese daet van Ruben, Godt vertoornt, sijn huysgesin onteert, ende oorsake van lasteringe gegeven was; sulcx dat Iacob liggende op sijn sterf-bedde reden hadde om hem te beklagen over dese schandelicke daet. ond. 49.3, 4. ende Ruben het recht der Eerstgeboorte te benemen. 1.Chron. 5.1, 2.

23

^{m 41} De sonen van Lea waren, Ruben, Iacobs eerst-geboren, daer na Simeon, ende Levi, ende Iuda, ende Issaschar, ende Zebulon:

m Ond. 46.8. Exod. 1.2.

41 Dese twaelf sonen van Iacob worden hier verhaelt, om dat haer getal na Benjamins geboorte, ende Rachels doot nu vol was, ende hem geene sonen meer geboren zijn, ende dat dese twaelve geweest zijn de vaderen der twaelf stammen Israels, van welcke hier na dickwijls sal gesproken worden.

24

De sonen Rachels, Ioseph, ende Benjamin:

25

Ende de sonen van Bilha, Rachels dienstmaecht, Dan, ende Naphthali.

26

Ende de sonen van Zilpa, Leas dienstmaecht, Gad, ende Aser: dat zijn Iacobs sonen, ⁴² die hem geboren zijn in Paddan Aram.

42 Uytgenomen Benjamin, die by Ephrath in 't lant Canaan geboren is, bov. vers 16. Maer Moses spreeckt soo ten aensien, dat alle d'andere daer geboren zijn. Dit is eene maniere van spreken waer door yets niet preciselick ofte ten nauwsten en wort gestelt, maer in 't gros, ende ten sekeren aensien. Siet bov. 15.13 ende ond. 46.15. Iud. 20.46. ende 1.Corinth. 15.5.

27

Ende Iacob quam tot Isaac sijnen vader ⁴³ in Mamre te ⁴⁴ Kiriath Arba, welck is ⁴⁵ Hebron, daer Abraham als vreemdelinck hadde verkeert, ⁴⁶ ende Isaac.

43 Eene plaetse van de welcke men sien mach bov. cap. 23.17. Alsoo genoemt van Abrahams bontgenoot, die Mamre hiet. Siet bov. cap. 13. op het vers 18. ende 14. vers 13, 24.

44 Siet bov. cap. 23.2.

45 Siet bov. 13.18. ende 23.2, 19.

46 Die daer noch als vreemdelinck woonde.

28

Ende de dagen Isaacs waren hondert jaer, ende tachtentich jaer.

29

Ende Isaac ^{47 n} gaf den geest, ende sterf, ende wert versamelt ⁴⁸ tot sijne volckeren, out, ende sat van dagen: ende sijne sonen Esau ende Iacob ⁴⁹ begroeven hem.

47 Verg. bov. cap. 25.8.

n Gen. 25.8.

48 Siet bov. cap. 15. op vers 15.

49 T.w. in de speloncke, daer van te lesen is bov. c. 23. in de welcke oock Abraham begraven lach, bov. 25.9. Dese was in Hebron, daer Isaac gestorven is. Dit is geschiet lange na desen tijt: overmits Iacob wel 23 jaren in Canaan na sijne wederkomste uyt Mesopotamien gewoont hadde, eer sijn vader sterf. Maer het wort hier van Mose verhaelt, om hier mede uyt Isaacs Historie te scheyden, ende Iacobs Historie te vervolgen.