Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xvij. Capittel.

Godt verschijnt Abram, ende vernieuwt sijne beloften ende 't verbont, vers 1. verandert sijnen naem Abram in Abraham, 5. stelt tot een teecken des verbonts de Besnydinge in, 9. Verandert den naem van Sarai in Sarah, met beloften van eenen sone ende groot zaet uyt haer, 15. waer over Abraham seer verheugt is; maer bidt voor Ismael, ende verkrijgt eenen tijdlicken zegen, 17. Abraham, ende alles wat manlick was in sijn huys, wort besneden, 23.

1

ALs nu Abram ¹ negen en tnegentich jaren jaren out was; so verscheen de HEERE Abram, ende seyde tot hem: Ick ben ² Godt de Almachtige, ^a wandelt ³ voor mijn aengesichte, ende zijt ⁴ oprecht.

1 Hebr. een soon van 90 jaer ende negen jaren. dit was 't vijf en twintigste jaer nae dat hy de belofte van de vermenichvuldinge sijnes zaets in Haran ontfangen hadde. bov. 12.2, 3, 4.

2 D. die niet alleene sterck ende vermogende ben, om u tegen alle quaet te bewaren, maer oock genoechsaem, om u met alle goederen nae lichaem ende ziele te versorgen; als zijnde een Godt, die de genoechsaemheyt in my selven eeuwichlick ende onveranderlick besitte, sulcx dat hy gelucksalich is, dien ick tot mijn bontgenoot aenneme.

a Bov. 5.22.

3 Sonder geveynsdicheyt, ende met een oprecht herte my vertrouwende, ende my als in mijne tegenwoordicheyt vreesende. alsoo ond. 24.40. Verg. bov. 5.22, 24.

4 Siet bov. cap. 6.9.

2

Ende ^b ick sal mijn verbont ⁵ stellen tusschen my, ende tusschen u, ende ^c ick sal u ⁶ gantsch seer vermenichvuldigen.

b Bov. 15.18. Exod. 2.24. ende 6.4. ende 26.42.

5 D. Vernieuwen, ende met een H. Sacrament bevestigen. Siet vers 10.

c Bov. 12.2. ende 13.16. ende 15.5.

6 Hebr. in seer seer.

3

Doe ⁷ viel Abram op sijn aengesichte: ende Godt sprack met hem, seggende:

7 Betuygende daer mede niet alleen sijne nieticheyt ende onweerdicheyt, maer oock sijn eerbiedich, nederich, ende danckbaer herte tegen den Almachtigen ende Genadigen Godt. alsoo ond. vers 17. Levit. 9.24. Ezech. 43.3.

4

My aengaende, siet, mijn verbont is met u: ende ghy sult ^d tot eenen ⁸ vader van menichte der volckeren worden.

d Rom. 4.17.

8 Niet alleen nae den vleesche, als der Israeliten, Ismaeliten, Idumeen, Kethureen, maer insonderheyt nae den geest, als aller warer geloovigen door de gantsche werelt, van wat geslachte, ende natie sy oock mogen zijn, Rom. 4.16, 17. Verg. bov. 12.2. ende de aent. daer op.

5

Ende uwe naem en sal niet meer genoemt worden Abram: maer uwe naem sal wesen ⁹ Abraham; want ick hebbe u gestelt eenen vader van menichte der volckeren.

9 In desen name Abraham is de letter H ingevoegt, zijnde de eerste van't woort, Hamon, dat Godt, hier gebruyckt, beteeckenende menichte ofte veelheyt: dit is d' eerste naem dien Godt verandert heeft: ende is hier van 't gebruyck gecomen, datmen de namen inde besnydenisse heeft gegeven.

6

Ende ick sal u gantsch seer vruchtbaer maken; ende ick sal u ¹⁰ tot volcken stellen: ende ^e Koningen sullen uyt u voortkomen.

10 Siet bov. op vers 4.

e Matth. 1.6, etc.

7

Ende ick sal mijn verbont ¹¹ oprichten tusschen my ende tusschen u, ende tusschen uwen zade na u in hare geslachten, tot ^f een ¹² eeuwich verbont: om u te zijn tot eenen ¹³ Godt, ende uwen zade na u.

11 Ofte, bevestigen.

f Bov. 13.16.

12 Eeuwich voor alle geloovige in Christo, ten aensien van het geestelijcke: maer voor de Israeliten tydelijck tot op de comste Christi, ten aensien van 't lichaemlicke, mitsgaders de aenhangselen van dien, ende in 't bysonder dit Sacrament der besnydinge.

13 D. tot uwen salichmaker, door den toekomenden Messiam. Dese maniere van spreken begrijpt de goederen die dit verbont der genade mede brengt, Siet Levit. 26.12. Psal. 33.12. ende 144.15. Iere. 31.33.

8

Ende ^g ick sal u ende uwen zade na u het ¹⁴ lant uwer vreemdelinckschappen geven, 't geheele lant Canaan tot ¹⁵ eeuwige besittinge: ende ick sal hen tot eenen Godt zijn.

g Bov. 15.18. Deuter. 1.8.

14 Daer in ghy als vreemdelinck gekomen zijt, gereyst hebt, ende alsnoch verkeert, ende verkeeren sult. Siet ond. 28.4. ende 36.7. ende 37.1. het woort staet in 't getal van velen, om aen te wysen de geduricheyt ende lanckheyt des tijts, inden welcken hy daer vreemdelinck soude wesen.

15 Hebr. tot besittinge der eeuwicheyt. Siet op vers 7.

9

Voorder seyde Godt tot Abraham: ¹⁶ Ghy nu, sult mijn verbont houden: ghy, ende u zaet na u, in hare geslachten.

16 D. wat u aengaet, oft, van uwer zijde. Na dat Godt sijne beloften gegeven hadde, so vereyscht hy oock den plicht sijnes volcx, zijnde het andere deel des verbonts. Verg. dit met vers 4.

10

Dit is ¹⁷ mijn verbont, dat ghylieden houden sult tusschen my ende tusschen u, ende tusschen uwen zade na u: dat al wat ¹⁸ manlick is, u besneden worde.

17 D. Het teecken ende segel mijnes Verbonts, als vers 11. wort verklaert. Siet Rom. 4. vers 11. Dese maniere van spreken, waer door het teecken draegt den naem der beteeckender sake, wort inde Sacramenten menichmael gebruyckt, niet alleen om de geestelicke weldaden ons te beduyden, ende te verklaren, maer oock aen elcken bontgenoot te versegelen. Verg. hier mede Exod. 12.11. Matth. 26.17. Actor. 22.16. ende 1.Cor. 10.16. ende cap. 11.24, 25. Tit. 3.7.

18 Gelijck de natuerlicke onreynicheyt de vrouwen met den mannen gemeyne was, so behoorde oock tot haer de belofte der genade: niet te min heeft Godt een Sacrament ingestelt, 't welck alleen aen het mannelick geslacht konde bedient worden, om dat de mannen de voornaemste oorsake zijn vande geboorte, ende volgens der voortplantinge der natuerlicke onreynicheyt. Dit was genoech voor dien tijt, tot dat de Messias komende een ander teecken voor beyderley geslachte instellen soude. Dat evenwel de vrouwen mede onder 't verbont begrepen zijn, blijckt ond. 34.14. Exod. 12.3, 4. Ioel 2.15, 16.

11

Ende ghy sult het ¹⁹ vleesch uwer voorhuyt besnyden: ende ^h [dat] sal tot een ²⁰ teecken zijn des verbonts tusschen my ende tusschen u.

19 Vande maniere der besnydinge siet Ios. 5.2, 3.

h Act. 7.8. Rom 4.11.

20 Hier spreeckt Godt van de besnydenisse eygentlick: want sy eygentlijck een teecken des verbonts was, ende niet het verbont selve, gelijck hy oock also spreeckt van d'andere Sacramenten: als van het Pascha, Exod. 13.9. vanden H. Doop, Mat. 3.11. van het H. Avontmael, 1.Cor. 11.28.

12

Een ⁱ soonken dan van acht dagen sal u besneden worden, al wat manlick is in uwe geslachten: ²¹ d'ingeborene des huyses, ende ²² de gekochte met gelde van allen ²³ vreemden, de welcke niet en is van uwen zade:

i Lev. 12.3. Luc. 2.21

21 Siet bov. cap. 14.14. ende cap. 15.3.

22 Hebr. verkryginge, ofte koopinge des gelts, d. met gelt verkregen, ofte gekocht.

23 Hebr. Sone des vreemden.

13

D'ingeborene uwes huyses, ende gekochte met uwen gelde sal ²⁴ sekerlick besneden worden: ende mijn verbont sal zijn in ulieder vleesch, ten ²⁵ eeuwigen verbonde.

24 Hebr. besnydende besneden worden.

25 Siet op het vers 7.

14

Ende wat manlick is, de voorhuyt hebbende, ²⁶ wiens voorhuyts vleesch niet en sal besneden worden, de ²⁷ selve ziele sal uyt hare volcken uytgeroeyt worden: hy heeft ²⁸ mijn verbont gebroken.

26 Welverstaende, des genen, die bejaert zijnde, de besnydenisse door ongeloove ofte verachtinge soude na laten, ofte die de nalatinge sijner ouderen aen hem begaen niet en soude verbeteren, mits de besnydenisse te ontfangen. And. die het vleesch der voorhuyt niet en sal besnyden.

27 D. de mensche sal uyt de gemeenschap van Godts volck gebannen zijn. Dese maniere van spreken begrijpt oock, nae sommiger gevoelen, eene lijfstraffe door de Overicheyt uyt te voeren. Verg. Exo. 31.14. ende Levit. 17. op vers 4.

28 Siet 1.Cor. 11.27, 29.

15

Noch seyde Godt tot Abraham: Ghy en sult uwer huysvrouwe Sarai name niet Sarai noemen, maer haer naem sal zijn ²⁹ Sarah.

29 Gelijck den naem Abram, verandert is in Abraham, door invoeginge vande letter H, alsoo wort de naem Sarai, verandert door verwisselinge van de letter i in h op 't eynde. Sarai beteeckent, na sommiger gevoelen, mijne Princesse, maer eygentlick; mijne Princen: Sarah beteyckent absolutelick, eene Princesse; waer van de reden in't volgende versken wort verhaelt.

16

Want ick salse ³⁰ segenen, ende u oock uyt haer eenen sone geven: ja ick salse segenen, so dat sy tot volcken worden sal; Koningen der volckeren sullen uyt haer worden.

30 Siet bov. cap. 1.28.

17

Doe ³¹ viel Abraham op sijn aen-

31 Siet boven vers 3.

[fol. 8v]

gesichte, ende hy ³² loech: ende hy seyde in sijn herte; Sal eenen, ³³ die hondert jaer out is [een kint] geboren worden? ende sal Sara, ³⁴ die tnegentich jaer out is, baren?

32 T.w. niet uyt twijfelinge, gelijck Sara ond. 18. vers 12. maer uyt verwonderinge, ende blijtschap, sterck in den geloove zijnde, ende ten vollen vertrouwende, dat Godt het gene hy belooft hadde, konde en soude volbrengen. siet Rom. 4.19, 20, 21.

33 Hebr. een Sone van 100 jaer.

34 Hebr. Eene dochter van 90. jaer.

18

Ende Abraham seyde tot Godt, ³⁵ Och, dat Ismaël mochte leven voor u aengesichte!

35 Abraham wenscht dat Ismael niet geheel mochte van Godt verlaten worden, maer dat Godt sijne oogen over hem wilde houden, om hem te beschermen, ende te segenen.

19

Ende Godt seyde: Voorwaer ^k Sara, uwe huysvrouwe, sal u eenen sone baren, ende ghy sult sijnen name noemen ³⁶ Isaac: ende ick sal mijn verbont met hem oprichten, tot een ³⁷ eeuwich verbont sijnen zade na hem.

k Onder 18.10. ende 21.2.

36 Heb. Iitschak. Godt geeft hem desen name, van wegen sijnes vaders lacchen. Siet vers 17.

37 Siet bov. vers 7.

20

Ende aengaende Ismaël, hebbe ick u verhoort, siet, ^l ick hebbe hem gesegent, ende sal hem vruchtbaer maken, ende gantsch seer vermenichvuldigen: ³⁸ twaelf Vorsten sal hy gewinnen, ende ick sal hem tot een groot volck stellen.

l Bov. 16.10. Ond. 25.12, 16.

38 Siet de namen deser Vorsten onder 25.13, 14, 15, 16.

21

Maer ³⁹ mijn verbont sal ick met Isaac oprichten; dien u Sara ^m op desen gesetten tijt in het ⁴⁰ ander jaer baeren sal.

39 Merckt dit onderscheyt: den Ismael worden lichamelicke goederen belooft; maer Isaac het verbont, begrypende niet alleen lichamelicken, maer oock geestelicken segen.

m Ond. 21.2.

40 D. naestvolgende.

22

Ende hy eyndigde met hem te spreken: ende Godt ⁴¹ voer op van Abraham.

41 T.w. nae den Hemel, in sulcke gedaente als hem hy verschenen was. bov. vers 1.

23

Doe nam Abraham sijnen sone Ismael, ende alle de ingeborene sijnes huyses, ende alle gekochte met sijnen gelde, al wat manlick was onder de lieden des huyses Abrahams: ende hy besneedt het vleesch harer voorhuyt, even ten selven dage, gelijck als Godt met hem gesproken hadde.

24

Ende Abraham was ⁴² out negen en tnegentich jaer, als hem het vleesch sijner voorhuyt besneden wert.

42 Hebr. een soon van 99 jaer. alsoo in 't volgende vers.

25

Ende Ismaël sijn soon was dertien jaer out, als hem het vleesch sijner voorhuyt besneden wert.

26

Even ⁴³ op desen selven dach wert Abraham besneden, ende Ismael sijn soon.

43 Op den welcken Godt Abraham het bevel der besnydenisse heeft gegeven; so dat hy geen uytstel en heeft genomen. vergelijckt boven het vers 23.

27

Ende alle mannen sijnes huyses, de ingeborene des huyses, ende de gekochte met gelt, ⁴⁴ van den vreemden af, werden met hem besneden.

44 Hebr. van met den soon des vreemden. De sin is, dat niet alleene de ingeborene van Abrahams huys, ende de gekochte besneden wierden, maer oock de vreemde, die hem dienden, niet ingeboren, nochte gekocht zijnde. And. vanden vreemden [te weten, zijnde] ende niet van Abrahams geslachte. And. vanden vreemden gekocht. Hebr. van den sone, ofte; kint eenes vreemden: als elders.