Spiegel der Letteren. Jaargang 24

[p. 235]

Handschrift van Mathilde Thomas teruggevonden

Mathilde Thomas (1858-1947), in 1879 de muze van Jacques Perk in Laroche, heeft ooit een gedicht geschreven in een (poëzie)-album van zijn zuster Dora (1860-1945) en in dat van zijn zuster Henriëtte (1863-1942). Beide gedichten zijn door Jacques (1859-1881) vertaald.

Het handschrift van het Franse gedicht door Mathilde onder een opgeplakte roos in het album van Henriëtte geschreven en het handschrift van de vertaling links ernaast door Perk, bevinden zich in het Letterkundig Museum in Den Haag. Ze zijn in facsimile door Garmt Stuiveling opgenomen in Jacques Perk, Brieven en dokumenten (Amsterdam, 1959) en door hem gepubliceerd in Jacques Perk, Proeven in dicht en ondicht (Amsterdam, 1958).

Het handschrift van het Franse gedicht door Mathilde geschreven in het album van Dora was tot nu toe zoek. Het handschrift van de vertaling ervan door Perk bevindt zich in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Het Franse gedicht van Mathilde is gepubliceerd door Betsy Perk in Jacques Perk, geschetst door 't jong Nederland der XXe eeuw (Amsterdam, Hilversum, 1902) blz. 132, later in de Nieuwe Gids, jaargang 46, deel 2, blz. 498 en tenslotte in Stuivelings boek Jacques Perk, Proeven in dicht en ondicht. De vertaling door Perk is gepubliceerd in de Nieuwe Gids, jaargang 9, deel 1, blz. 206, in het boek van Betsy Perk, blz. 133, in de Nieuwe Gids, jaargang 46, deel 2, blz. 499 en in Stuivelings Proeven in dicht en ondicht.

Van de vier handschriften waren er tot nu toe dus drie bekend en aanwezig. Nu blijkt zich in het Archief Dr. P.H. Ritter Jr. in de Utrechtse Universiteitsbibliotheek het manuscript te bevinden van het Franse gedicht dat Mathilde in Dora's album schreef. Het is een uitgescheurd vergeeld blad papier van 19 1/2 cm bij 26 cm met achterop voor Dora het gedicht Vergeet mij niet! van Uwe U hart. liefh. Rica, Tiel 16 Maart 79. Dora was een paar jaar op een internaat in Tiel geweest.

Boven Mathildes gedicht staat (uiteraard in een andere hand, welhaast zeker die van Dora): Henri Ritter Jr. Amsterdam Het ligt voor de hand aan te nemen, dat, aangezien de familie Ritter de familie Perk kende, Dora het albumblad aan de jonge Ritter (1882-1962) met zijn literaire belangstellingen, geschonken heeft toen hij in Amsterdam woonde; daar was zijn vader, na remonstrants predikant te zijn geweest, hoofdredacteur van Het Nieuws van den Dag. Niet aan te nemen is dat zij dat deed toen de jonge Ritter begin 1907 bij haar en haar man Jan Blancke (broer van Joanna) in Arcachon bij Bordeaux logeerde, want dan zou ze er zeker Henri Ritter Jr. Utrecht boven geschreven hebben, aangezien Ritters vader daar ter stede in 1906 hoogleraar wijsbegeerte geworden was.

[p. 236]

De vier handschriften zijn (ofschoon zich op drie plekken bevindend) dus nu weer compleet aanwezig. Volledigheidshalve worden ze hier in transcriptie nog eenmaal weergegeven; eerst het albumblad voor Henriëtte:

La rose effeuille sa corolle...
L'oiseau fuit les vents rigoureux...
Mais en vain tout passe et s'envole
L'amitié reserre ses noeuds.

Elle ne craint pas la tempête
Comme l'oiseau, comme la fleur
L'autan qui siffle sur sa tête
N'atteint point l'asile du coeur.

Là chaque saison a ses roses,
Là l'hiver même a ses beaux jours
Et près de fleurs a peines ecloses
D'anciennes fleurs brillent toujours.

Et ce vieillard qui sur la terre
Foule, détruit tout sans pitié,
Le temps, de sa faux délétère
Ne touche point a l'amitié.

Mathilde

De vertaling hiervan door Jacques Perk heeft een totaal afwijkende en ook op zichzelf nogal opmerkelijke rijmstructuur:

De zwaluw vliedt de Noordsche buien;
Op 't koeltje strooit de roos heur blaân,
Maar wat vervliege of moog' vergaan...
De vriendschap haalt heur banden aan.

De vriendschap ducht geen winterstormen
Gelijk de zwaluw of de roos,
Haar deert geen losgebroken hoos:
Het harte maakt dien machteloos.

In 't rijk der vriendschap bloeien rozen,
Daar is de gure winter schoon;
Waar de eene bloem berst uit haar kroon,
Daar zit een andre nog ten troon.

En hij die met zijn fellen sikkel
De wijde waereld overheert
En al wat bloeit van de aarde scheert,
De grijze tijd laat vriendschap ongedeerd.

Jacques Perk

naar Mathilde

[p. 237]

Het nu teruggevonden handschrift met z'n pathetische uitroeptekens is het albumblad voor Dora:

Souvenir!!!

Adieu, l'été s'envole et l'hiver nous appelle
Adieu, toute une semaine s'est enfuie comme un jour
Moi, j'en garderai le souvenir fidèle
Puisses to le garder à ton tour.

Bien de fois loin de toi je causerai encore
De ces instants charmants trop vite disparus
Fleurs d'automne que le matin vit éclore
Et que le soit ne trouva plus.

Peut être au même instant si un écho s'éveille
Par un retour subit vers un passé si doux
Tu diras à voix basse en y prêtant l'oreille
Ecoute, elle parle de nous.

Mois aussi je croirai par un retour semblable
Entendre ta voix et distinguer tes pas
Et ton esprit viendra s'asseoir à notre table
Et cause avec moi tout bas.

Ah! que le souvenir de ces douces journées
Plane sur nos hivers comme un songe enchanté
Que d'un reflet divin il dure les années
Dont le nombre hélas à chacun est compté!!!!!!!

Mathilde.

In zijn vertaling van dit gedicht houdt Jacques Perk zich nauwgezet aan het rijmschema van het origineel, ook in de afwisseling van slepende en staande rijmen. Hij heeft zelfs een datum toegevoegd, al behoeft die niet te betekenen dat hij op die dag vertaalde; de datum kan immers ook betrekking hebben op het afscheid zelf.

Aandenken

(uit het Fransch van Mathilde Thomas)

Vaarwel! de zomer vliedt, wij zien den winter komen
Vaarwel! geheel een week is als één dag vergaan...
de Toekomst zal uw beeld mij weven door mijn droomen.
Ach, bleef het mijn' voor u bestaan!

Zoo dikwijls ver van u zal ik met liefde denken,
aan de uren al te snel versmolten met het Niet.
herfstbloemen, die de dauw in d'uchtendstond zal drenken
terwijl geen avondrood haar ziet.

Wanneer in 't schemeruur, van zulk een zoet verleden
u de echo toeklinkt en een traan uit de oogen leekt,

[p. 238]

 

dan fluistert gij wellicht (en luistert naar mijn schreden):

 

‘O, hoort toch, hoe zij van ons spreekt’.

 

 

 

Dan denk ik ook aan u en zal tezelfder tijde

 

dan meenen te verstaan wat gij te zeggen placht,

 

dan zal uw geest zich stil gaan zetten aan mijn zijde

 

en keuvelen met mij, heel zacht.

 

 

 

O, dat de herinnering aan deze heerlijke uren

 

gelijk een tooverdroom op onze winters zweef'

 

en met een gulden glans de jaren moog' borduren

 

wier aantal God in zijn Geheimboek schreef! -

 

Laroche, 19 Juli

 

 

 

Jacques Perk

Een vraag blijft nog: zijn de twee gedichten van Mathilde zelf? Stuiveling zegt in Proeven in dicht en ondicht bij het vers voor Dora: ‘Ofschoon Jacques Perk dit vers kennelijk door Mathilde vervaardigd achtte, is het auteurschap onzeker, aangezien zij, hoewel jaren later, heeft ontkend ooit poëzie te hebben geschreven (De Witte Mier, 1925, blz. 354)’. Er zijn drie mogelijkheden: Mathilde schreef de versjes over van een Frans of Belgisch dichter, zij schreef versjes over van het soort dat in Nederlandse en Belgische of Franse poëzie-albums wel meer voorkwam, of zij dichtte ze zelf. Wat het vers voor Henriëtte betreft op het thema ‘vriendschap’, dat lijkt me een traditioneel poëzie-album-vers. Het vers voor Dora echter zou weleens door Mathilde zelf vervaardigd kunnen zijn. Ik meen er persoonlijke elementen in te lezen: ‘toute une semaine’ (de Perken waren van plm. 14 tot 20 juli 1879 in Laroche), ‘ces instants charmants’ en ‘ces douces journées’. Zelfs is de voorzichtige interpretatie mogelijk dat Mathilde zich met tu en toi weliswaar richt tot Dora maar Jacques nog in gedachten heeft. Tegen mijn hypothese spreekt echter weer de zin ‘L'été s'envole et l'hiver nous appelle’. Daarvoor was juli wel wat vroeg.

Hilversum, mei 1982

jan j. van herpen