Spiegel der Letteren. Jaargang 23

[p. 54]

In margine

Weiland en Southey?
Een kanttekening bij Zijderveld

Bij het nageslacht staat de remonstrantse predikant Pieter Weiland (1754-1842) meer als taalkundige bekend dan als theoloog. Niet zonder grond overigens: men kan zeggen dat de taalbeschouwing van Weiland (en Siegenbeek) de eerste helft van de negentiende eeuw heeft gedomineerd. Dat Weiland ook op bescheiden wijze heeft bijgedragen aan de Nederlandse poëzieproductie van de achttiende en negentiende eeuw, is een gegeven dat minder de aandacht heeft getrokken.

In dit tijdschrift is er al eerder op gewezen, dat Weiland in 1783 bij het Rotterdamse genootschap Studium Scientiarum Genitrix een zilveren penning wist te behalen voor zijn gedicht ‘De weg tot het ware geluk in dit leven’. Dat dichtstuk had hij ingezonden onder de aan Pope's Essay on Man ontleende zinspreuk: ‘virtus alone is happiness below’. In ieder geval vanaf 1779 was hij lid van genoemd genootschap; nadat hij in 1786 predikant te Rotterdam was geworden, vervulde hij er diverse bestuursfuncties, die aanleiding vormden tot het schrijven van allerlei gelegenheidsgedichten. Een aantal daarvan kan men vinden in de werken van het genootschap, waar hij verscheidene van die verzen ondertekende met ‘P.W.’¹.

Ook A. Zijderveld komt in zijn studie De romance poëzie in Noord-Nederland van 1780 tot 1830 te spreken over een aspect van de dichterlijke activiteit van Pieter Weiland Naar aanleiding van de romance ‘De Rots der Gelieven’, in 1803 opgenomen in de Almanak van Vernuft en Smaak² en eveneens afgedrukt in de Almanak der Musen en Gratiën van 1816³, merkt hij op: ‘De dichter teekent zich in 1803 p.w. en in 1816 enkel w. Misschien is dit pieter weiland’.⁴ Ik meen, dat Zijderveld gelijk heeft. Deze zelfde romance is namelijk ook te vinden in het vierde deel van de Werken van Studium Scientiarum

1 Zie mijn ‘Pieter Weiland (1754-1842) en de dichtgenootschappen’. SpL 20 (1978), 64-66.

2 Almanak van Vernuft en Smaak. Amsterdam 1803, p. 99-102.

3 Almanak der Musen en Gratiën, aan Vriendschap, Liefde en Kunst gewijd. Amsterdam 1816, p. 63-67.

4 a. zijderveld, De romancepoëzie in Noord-Nederland van 1780 tot 1830. Amsterdam 1915, p. 250.

[p. 55]

Genitrix, dat in 1796 te Rotterdam verscheen⁵. Ook daar is de ondertekening:

‘p.w.’.

Zijderveld vervolgt dan met een opmerking over de oorspronkelijkheid van de romance: ‘In geen van beide gevallen wordt het oorspronkelijke vermeld en toch is deze romance een bewerking van The Lover's Rock van southey’. Deze verwijzing naar het Engels kwam me interessant voor, temeer daar ik ook in grammaticis een dergelijke afhankelijkheid van een Engelstalig origineel heb kunnen aantonen⁶.

Een bewerking, en geen vertaling, zo noemt Zijderveld deze Nederlandse versie, want hij signaleert opvallende verschillen. Als men die verschillen wat nader gaat bekijken, blijkt evenwel dat ‘The Lover's Rock’ in 1798 voor het eerst werd gepubliceerd⁷, terwijl de ‘bewerking’ van Weiland al in 1796 vetscheen. Een verklaring ligt voor de hand. Bij de herpublicatie van de romance in 1816 tekent Weiland aan, dat hij St. Florians Gonsalva van Cordova ‘vrij gevolgd’ heeft⁸.

Jean Pierre Claris de Florian (1755-1794) publiceerde in 1791 zijn Gonsalve de Cordoue, een verhaal dat speelt rond het beleg van Granada (1492). De jonge Spaanse held Gonsalvo, gewond bij het redden van de Moorse prinses Zulema - ik geef de namen volgens de Nederlandse versie - is vervoerd naar het door de Spanjaarden belegerde Granada. Wie hij werkelijk is, houdt hij voor de Moren geheim. Tijdens één van hun idyllische uitstapjes zingt de schone Zulema voor hem een nu wel zeer toepasselijke oude romance, die gaat over de liefde tussen een Spaanse krijgsgevangene en een Moorse prinses. En het is deze romance, bij Florian ‘le rother des deux amans’ geheten, die Weiland in vertaling vrij trouw volgt⁹. De strekking die Weiland naar het inzicht van Zijderveld in de eerste strofe brengt met de vraag ‘Hebben niet der vorsten dochters ook een hart’, is dan ook niet meer dan de vertaling van de zinsnede: ‘Filles de roi n'ont-elles pas un coeur?’¹⁰.

‘De rots, van welke de twee gelieven zich nederstortten, wordt nog la Pena de los ènamorados genoemd’ staat bij een Nederlandse vertaling van de Gonsalve

5 Werken van het Dicht- en Letterlievend Genootschap, onder de spreuk: Studium Scientiarum Genitrix. Vierde deel. Rotterdam 1796, p. 175-179.

6 Zie mijn ‘Schotse Verlichting en Nederlandse grammatica: Weiland en Blair’. In: Voortgang van het onderzoek in de subfaculteit Nederlands aan de Vrije Universiteit. I. Amsterdam 1980, p. 46-52.

7 In de Oxford edition van de gedichten van Robert Southey (1774-1843) staat aangetekend: ‘First published in The Morning Post, April 18, 1798’. Zie maurice h. fitzgerald, ed., Poems of Robert Southey. London etc. 1909, p. 629.

8 Zijderveld vermeldt deze aantekening overigens niet.

9 Men kan Weilands weergave vergelijken met de versie die te vinden is in de Nederlandse vertaling van florians werk, nl. Gonsalvo van Cordova. Leiden 1821, p. 319-320.

10 Ik citeer hier naar Gonsalve de Cordoue, ou Grenade reconquise. Tome troisième. Paris, An VII, p. 12 (= Oeuvres de Florian, 12).

[p. 56]

de Cordoue te lezen¹¹. Southey laat aan ‘The Lover's Rock’ een in het Spaans gesteld stuk tekst voorafgaan, dat hem als bron heeft gediend¹². Het is getiteld ‘De la Pena de los Enamorados’ en hij ontleent het aan de Spaanse geschiedschrijver Juan de Mariana (1536-1624). Dat ook Florian Mariana's werk kende, is wel zeker; dat hij ook nog andere bronnen gebruikte, is een kwestie die ik thans laat rusten.

De conclusie kan zijn, dat niet Southey's ‘The Lover's Rock’ model heeft gestaan voor Weilands ‘De Rots der Gelieven’, zoals Zijderveld stelde, maar Florians ‘Le rocher des deux amans’. Southey en Florian maken beiden gebruik van eenzelfde bron. En voor wie het interesseert: in tegenstelling tot de droeve afloop in de romance heeft Florians Gonsalve wél een ‘happy end’ meegekregen.

j. noordegraaf

11 Gonsalvo van Cordova, of de herovering van Granada... Uit het Fransch van den Heere de Florian. Leiden 1821, p. 320n. Weiland neemt deze aantekening van Florian pas in 1816 gedeeltelijk over.

12 Opgenomen in The Poetical Works of Robert Southey. Complete in one volume. Paris [s.d.], p. 651.