Spiegel der Letteren. Jaargang 19

[p. 291]

Karel van de Woestijne. Bibliografische verkenningen omtrent het jeugdwerk. II.

In de loop van mijn Karel van de Woestijne-onderzoek omtrent de studie van de agenda's (zakboekjes) en de carnets (aantekeningboekjes) van de schrijver (cf. Spiegel der Letteren, 19de jg., 1977, nr. 2, blz. 167) is meermalen gebleken, dat de aantekeningen van P. Minderaa bij de Fragmenten (V.W., II, blz. 409 e.v., 897 e.v.) d.i. ook bij de agenda's en carnets die hierop betrekking hebben, bibliografisch en tekst-critisch af en toe onnauwkeurigheden bevatten. Een aandachtige lectuur van P. Minderaa, Karel van de Woestijne, Zijn Leven en Werken, I, wekt soms eenzelfde onbehagen; zijn bibliografische lijst alhier (blz. 186 e.v.) bevredigt niet helemaal. De indruk, - en die meer dan een indruk is, - wordt daarbij nog versterkt door het feit dat er soms in het V.W., door hem eveneens geannoteerd, meer informatie schuilt dan die welke hij in bedoelde bibliografische lijst verschaft. Nochtans, zijn aantekeningen in het V.W. herhalen niet zelden dezelfde onnauwkeurigheden.

Aangespoord door de resultaten van mijn onderzoek van De Stormloop, achtte ik het hieronder nuttig, - voorlopig als steekproef, - een eerste reeks van de door P. Minderaa opgegeven tijdschriften andermaal te raadplegen. Het betreft opnieuw jeugdtijdschriften, leerlingen- en studentenbladen uit de vormingsjaren van Van de Woestijne, nl. 1891-97.

Hieronder volgt dan, op basis van deze tijdschriften en bladen, zoals men die bij P. Minderaa vindt, een aangevulde lijst van bibliografische gegevens. De tijdschriften worden alfabetisch gerangschikt.

Na de aangevulde bibliografische lijst, laat ik een opgave volgen van de verschillen die voorkomen tussen de tekst in het V.W., en die in de tijdschriften en bladen zelf. Hierbij wordt dan geen rekening gehouden met de titel, de opdracht of het pseudoniem, daar dit alles reeds in de bibliografische lijst te vinden is.

Na deze tabel komen dan de teksten die door P. Minderaa vergeten werden. Ze worden diplomatisch opgenomen, zonder één enkele verandering.

[p. 292]

Bibliografische lijst

Eigen Haard, 1893
Nr.	Blz.				Ondert.
24	380	Een huisken: leemen muren.			E. Rica.
		De deur blijft immer toe.			E. Rica.
26	406	Het Visschersmeisje.^1			E. Rica.
30	475	Geheimvol door het duister omsluierd.			E. Rica.
31	490-1	Bij den hooihopper.			E. Rica.
33	518	Een echte Vlaamsche herberg.			E. Rica.
35	554	Ik weet een leemen hutteken.			E. Rica.
37	586-7	Huiselijk tafereeltje.			E. Rica.
43	673-6	ZIJN DOCHTERKEN			E. Rica.
De Jonge Vlaming, 1894-95
-1894
Nr.	Dat.
1	1 apr.	Droomen			C. Der Woestenije.^2
4	15 mei	Evangelie		Opdr.: Aan mijne strijdmakkers.	Erick Monk.
5	1 juni	Nox!		Opdr.: Aan Skald LIEDERIK.	Erik Monck
6	15 juni	Klinkdicht			Erik MONCK
7	1 juli	Het liedekin van den cusse		Opdr.: veur die Joncvrouwe Jehanne	Beaet uten Hove
9	1 aug.	De legende der ziel			Erick Monk.
			Uit het ‘Zend-Avesta’		Erik Monck.
		Ritornelle			Beaat uit den Hove.
10	15 aug.	De Lelie		Opdr.: Dit voor SKALD LIEDERIK.	Erik Monck.
11	1 sept.	Liedt		Opdr.: Ghescreven veur die jonckvrouwe Jehanne.	BEAET UTEN HOVE.
12	15 sept.	HET LIED DER MARKIEZINNEN			ERIK MONCK
13	1 okt.	Bruune ende Blonde			Beaet Uten Hove.

1 Vermeld in V.W., II, 857 als Het Visschers-meisje.

2 Cf. Karel van de Woestijne: Bibliografische Verkenningen omtrent het jeugdwerk. I, Spiegel der Letteren, XIXe jg., nr. 2, blz. 167 e.v.

[p. 293]

16	15 nov.	Klinkdichten.			Erik Monck.
18	15 dec.	OCTOBERTUIN			Beaat uut den Hove.
-1895
19	1 jan.	KAMEEËN			Erik Monck.
20	15 jan.	Deemsteringhe.			Beaet uten Hove.
21	10 ma.	Mijn schip			Erik Monck
22	17 ma.	SONNET.			Beaat uut den Hove.
24	7 apr.	SONETTEN			Erik Monck.
Land en Volk 1891-95
-1891, 2de jg.
Nr.	Dat.		Blz.
8	15 mei		80	VRAAGSTUK.	Carlo.^3
11	1 juli		109	HOE LAAT IS HET?	Carlo.^3
15	1 sept.		150	OP HET EXAMEN.	Carlo.^3
16	15 sept.		159	TOT WIEN?	Carlo.^3
19	1 nov.		190	VRAAGSTUK.	Carlo.^3
22	15 dec.		219-20	NOVEMBER.	Carlo.
-1892, 3de jg.
3	1 nov.		29	CHARADE.	Carlo.^3
4	15 ma.		40	Van gewicht!	Carlo.^3
6	15 apr.		57-8	ARM HONDJE! EEN SCHTETSJE DOOR CARLO.
7	1 mei		69	LOGOGRIEF.	Carlo.^3
			70	TEMPERATUUR.	Carlo.^3
8	15 mei		80	AARDRIJKSKUNDIG RAADSEL.	Carlo.^3
9	1 juni		89	DE PIANOSTEMMER. (EEN SCHETSJE.)	Carlo.^4
				BEENEN.	Carlo.^3

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

4 Ook in Vlaamsch en Vrij, 1893; cf. infra.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

[p. 294]

10	15 juni	100	Eene vreemde vraag.		Carlo.^3
14	15 aug.	139	VERGEET MIJ NIET.		Carlo.
		140	LOGOGRIEF, DOOR Carlo.		^3
16	15 sept.	159	CANZONETTA.(BARCAROLLE).		Carlo.^5
18	15 okt.	179	DE VEDELAAR. EEN PORTRET.		Carlo.
19	1 nov.	188	LOGOGRIEF.		Carlo.^3
20	15 nov.	200	HERFST. (SONNET.)		Carlo.
21	1 dec.	207-8	SINT-NIKLAAS.		Carlo.
			SLAAP, KINDEKEN....	Gent, 11^n November 1892.	Carlo.
-1893, 4de jg.
1	1 feb.	8-9	LEH. Novellette door Carlo.		^6
2	15 feb.	17-20	LEH. Novellette door Carlo.	Gent, Aug./Sept. '92	^6
4	15 ma.	40	LOGOGRIEF.		Carlo.^3
6	15 apr.	60	CHI LO SA.	13 Dec. '92.	Carlo.^7
7	1 mei	68-9	LENTE.	Maart '92.	Carlo.
9	1 juni	89	LOGOGRIEF.		Carlo.^3
13	11 aug.	129	ALLEBEI.		Carlo.
15	1 sept.	148	DE ZOEN.	13^n December '92.	Carlo.^7
17	1 okt.	169-70	SCHEMERING.		Carlo.^8
21	1 dec.	209	IN DE KOSTSCHOOL.		Carlo.
22/23	15 dec./15 jan.	228	DE BLINDE BEDELAAR. (PANTOEN.)		Carlo.
-1894, 5de jg.
1	15 feb.	9-10	HEIL EN ONHEIL.	Opdr.: Aan de Gentsche ‘Allerleiers’^9	Carlo.
3	15 ma.	28-9	'T STERVEND KNAAPJE.		Carlo.
7	15 mei	68	DE DROOMER.		Carlo.
10	1 juli	98	'T GEBROKEN TAKJE.	7-1-'94.	Carlo.
17	15 okt.	168-70	HET LIED DER WIEGEN.		Carlo.^10
-1895, 6de jg.
8	1 aug.	75	MOEDERS NAAMDAG.	21-12-'92	C. van de Woesteyne.
13	15 okt.	128-9	VREDE.		Carlo.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

5 Ook in De Stormloop, 1893; cf. supra, ².

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

6 In nr. 20, 15 nov. wordt vermeld dat de redactie het stuk Leh ontvangen heeft, maar dat het verhaal, wegens plaatsgebrek, verschoven werd.

6 In nr. 20, 15 nov. wordt vermeld dat de redactie het stuk Leh ontvangen heeft, maar dat het verhaal, wegens plaatsgebrek, verschoven werd.

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

7 Ook in De Stormloop; cf. supra, ².

3 Opgenomen als curiosum; eigenlijk geen literatuur. Daarom niet opgenomen door P. Minderaa. De oplossingen van de vraagstukken, enz. verschenen telkens één maand later.

7 Ook in De Stormloop; cf. supra, ².

8 Ook in carnet 1893, waar het uitgebreider is. Dus te dateren 1893.

9 Allerleiers: Allerlei is de rubriek, waarin werk van jongere medewerkers werd opgenomen. Er werd door de redactie een soort literaire prijs toegekend. De vlijtigste medewerkers ontvingen een boek. Deze eerste literaire prijs kreeg Van de Woestijne twee keer, telkens op dezelfde datum, nl. 1 okt. 1892 en 1 okt. 1893. Telkens ontving hij een boek van Marryat, resp. Arme Jaap en Peter Simple.

10 Ook in Vlaamsch en Vrij, 1893, maar dan met varianten.

[p. 295]

Letterkundige Bundel De Heremanszonen, 1897.
Blz.
101-2			WÉERGEBOORTE.	Iepren		Walter Keersmans.
107			SCHOONSLAAPSTERKEN.	Amsterdam		Laura ten Hoey.
120-1			VIA VITAE.	Amsterdam.		Laura ten Hoey.^11
148-9			AD REM IPSAM IBIMUS.	Oostende		Dirk van Weynen.
155-6			GEBED.	Ledeberg.		Steven Steurs.
164-5			MARE MAGNUM.	Maastricht.		Willem Reynolds.
176-8			VIER ODEN VAN ANAKREIOON in de oorspronkelijke maat overgedicht.
				Ledeberg.		Steven Steurs.
Nederlandsch Museum, 1895.
-1895, 4de jg., 8ste en 9de aflevering, XX^e jg., XXXIX^e deel der verzameling.
138-42			GOTHIEKBEELDJES.	‘Ik leef het leven mijner oude droomen’		Erick Monk.^12
					J.M. Brans.
De Stormloop, 1893.
(13)
De Toekomst, 1894-95.
-1894, 3de jg., VIII^e reeks, XXXVIII^e deel der verzameling.
Nr.	Dat.	Blz.
11	5 sept.	249-57 Mank.				Erick Monk.
-1895, 3de jg., ibid.
22/23	20 feb./5 ma.	529-32 Winterschetsjes.				Erik Monck.^13

11 Ook in De Toekomst, 1895; het eerste gedicht uit deze reeks, Mijn stemming is als een groot, wijd meer, is hetzelfde - met enkele afwijkingen - als het 4de gedicht uit de reeks Verzen.

12 Daar Nederlandsch Museum enkel bijdragen opnam van geabonneerden, kan men stellen dat Van de Woestijne het ts. thuis ontving.

13 Cf. supra, ².

[p. 296]

-1895, 4de jg., VIII^e reeks, XXXIX^e deel der verzameling.
15/16	5/20 nov.	366-8	Verzen.						Erik Monck.^14
Vlaamsch en Vrij, 1893-4.
1893, 1ste jaar.
25	25 juni	1	Gothiek						Erik Monck.
			Elegie						Erik Monck.
27	9 juli	3	Farao						Erik Monck.
28	16 juli	2	het lied der Wiegen						Erik Monck.^15
32	13 aug.	2	Droeve Rozen.						Erik Monck.^16
		3	De pianostemmer DOOR ERIK MONK						^17
38	24 sept.	1	Drie kussen.						Erik Monck.
		2	Van dat Beeld.						Beaat Uut den Hove.
42	22 okt.	2	Uit het land der opgaande zonne I. Liederen aan Ojajeh					Serenade.
								Klacht.	Beaat uut den Hove.
44	5 nov.	2	Uit het land der opgaande zonne.
				Geachte Heer!					Beaat Uut den Hove.^18
				Nippon-Balladen.
					Dit hier zijn balladen die men
					ginder in Japan, zingt, des avonds
					aan het meer waar de lotos bloeit...
				Nitan-Nosiri.					^19
				Siki-Snoe					Beaat Uut den Hove.
51	24 dec.	3	Kolibrie-Pantoen.						Beaat Uut den Hove.
-1894, 2de jaar.
5	4 feb.	71	Wals						Erik Monk.
11	18 ma.	166	De Orgeldraaiers.				Opdr.: dit voor, F. TOUSSAINT, te Brussel.		Beaat uut den Hove.
13	1 apr.	197	Van die doode oogjes				Opdr.: voor Roelants, met sympathie.		Erik Monck.

14 Cf. supra, ¹¹.

15 Ook in Land en Volk, 1894.

16 Ook in carnet 1893, maar bijna onleesbaar wegens gekrabbel.

17 Ook in Land en Volk, 1892.

18 D.i. een inleidende brief.

19 Nitan-Nosiri, ook opgenomen in De Stormloop, 1893; cf. supra, ².

[p. 297]

14	8 apr.	235	Sub Jugo.		Opdr.: dat is voor L. BILLIET.	Erik Monck.
15	15 apr.		Het lied der oude vrouwkens		Opdr.: aan J. Van Hauwaert sympathievol.^20	Erik MONCK.
16	22 apr.	249	Azaleeën			Beaat uut den Hove.
17	29 apr.	261	Aqua=tinta			Erik MONCK.^21
			Dit, hier, gezien door de spleet der gordijn, aan 't venster der groote werkkamer...,
20	20 mei	310	Sonnet der Herinnering		Opdr.: Aan J.R.	Erick Monk.
23	10 juni	360	Lente in 't grijs	- Regendag -		Erik Monck.
25	24 juni	390	Het lied der oude huizen			Erik Monck.

20 Drukfout: oorspr. sypathevol.i, dus verbeterd.

21 Hierna liet P. Minderaa Van dat Beeld volgen, het stuk is in 1893 verschenen, in hetzelfde ts.

[p. 298]

Vergelijkende tabel

V.W., I, 789-90, Liniëring van P. Minderaa nergens correct; r. 2 houdt op met geeuwt; r. 13 hoofd de maagden; r. 16 Osirissen; r. 19 't is; r. 23 gewroken!...’; r. 24 stortten; r. 26 bloedge; r. 27 van - V.W., I, 791, r. 2 hunne; r. 3 En; r. 7 éen; r. 8 dalend......; r. 9 brood....; r. 11 vullen....; r. 12 .... En; r. 13 wedermin....; r. 14 omhullen...... - V.W., I, 792, r. 2 menschelijke dieren,; r. 8 Bewusteloos; levensbaan; r. 10 moddersloten..; r. 14 droomen -. - V.W., I, 793, r. 1 - o, Azaleeën; r. 5 zieledrifter; r. 8 zieleland der; r. 9 beeën; r. 10 o, Azaleeën; reeën. - V.W., I, 794, r. 12 groene wei; r. 19 razen, -. - V.W., I, 795-6, r. 2 laag; r. 4 weenen....; r. 16 dragen....; r. 18 kalken....; r. 19 ja,; r. 20 balken...; r. 28 wonden.,..; r. 31 verbrokkeld. - - -; r. 32 herinn'rend, . - V.W., I, 803, Tussen r. 1 en r. 2: blanco; r. 2 Zij: onder Ik van r. 1; r. 3 versmaadt;; r. 6 vijand; r. 8 waapnen,; maken; r. 9 waapnen,; r. 10 geven;; r. 11 wapenen; r. 21 waapnen!. - V.W., I, 804, r. 14 lauwerkrone; een'; doornenkrone..... - V.W., I, 805, r. 4 goet....; r. 6 doet....; r. 8 goet....; r. 10 doedt r. 12 goet....; r. 16 goet....; r. 17 drale, . - V.W., I, 906-7, 1ste en 2de strofe: regels onder elkaar. - V.W., I, 808, r. 7 schertsen.....; r. 8 verzwonden.....; r. 12 heengegaan....; r. 15 blikken;; r. 34 leêge.....; r. 40 pronksaletten!. - V.W. I, 810, r. 9 weer gekomen. - V.W., I, 811, r. 7 bond. - V.W., I, 812, r. 10 Octoberluchten. - V.W., I, 813, éen voor éen. - V.W., I, 815, r. 1 kunstnaar; r. 4 bewonderen.; r. 11 voor u; r. 12 u rijkdom. - V.W., I, 816, r. 13 blâren. - V.W., I, 817, Alle regels onder elkaar; r. 8 Jesus, bloedend,. - V.W., I, 818, Tekst van De Toekomst. Hier de verschillen met de Letterkundige bundel van de Heremanszonen; r. 2 water.; r. 3 wel; geklater,; r. 4 avondweer...;r. 5 O!; r. 6 al; begeer,; r. 8 diep; voor; r. 9 O; staege; r. 10 worstlen,; r. 12 Maar; me zelf; zieken; r. 13 ziek-zijn, martlend,; verveel?. - V.W., I, 821, r. 14 wáart; r. 20 waz'ge. - V.W., I, 823, r. 3 alléen; r. 8 werk- - . - V.W., I, 824, r. 12 óm. - V.W., I, 825, r. 12 genezen - -. - V.W., I, 826-7, r. 8 nachtelijk; r. 15 meelij.; r. 33 ziek.’ . - V.W., I, 828, r. 5 aan zijn vinger; r. 15 doet; r. 16 schiet!. - V.W., I, 829, r. 1 doe. - V.W., I, 830, r. 5 gij; r. 8 hem; r. 9 menschen; r. 15 U wegen. - V.W., III, 935, tekst v. Vls & Vrij, r. 5 gele, ingenepen wangen; r. 7 het; r. 12 amuseeren.....; r. 17 melodieën; r. 18 'k; r. 20 walzen...; laatsten; r. 25 staan...; drinken....; r. 26 'k wou; r. 28 water....; r. 29 gewoonte...; r. 33 schitteren...; r. 39 concertzalen---; r. 40 verflauwd,; - V.W., III, 945-6, r. 3 doer,; r. 14 niets; r. 22 henengheganghen; r. 25 heilaes, heilaes; r. 26 der doedt; r. 27 oreloghe,. - V.W., III, 947 e.v., I r. 1: alinea; r. 22 wàar; r. 40 zóo; r. 41 in. II r. 4 vrieslucht; r. 8 paarsche; r. 40 vóor. III r. 11 voorbijkomen; r. 19-20 geen alinea. - V.W. III, 953 e.v., Verhaal in twee delen, voorafgegaan door I, na r. 287, na loopen, begin van deel II; r. 7 zijne zachte; r. 8 vóor; r. 20 na weende: geen alinea; r. 39 éen enkelen; r. 44 half grijze; r. 103 honden, 's nachts; r. 118 na veel haar: alinea; r. 122 zaterdag laatst,; r. 156 menheers;

[p. 299]

r. 167 'k Zou; r. 268 dáar; r. 176 voortging; r. 182 t'huis; r. 235 zijn'; r. 238 éen; r. 239 meê; en het; r. 242 zóo r. 250-1 hooger; r. 276 van nacht; r. 281-2 doodgaan,...; r. 283 na halen: blanco; r. 300 ‘'t Park’; r. 318 bonbon.

Teksten Huiselijk tafereeltje.

Eene reine zonvolle kamer,

gordijntjes hagelblank.

Violieren voor het venster,

daarachter een wingerdrank.

Het wiegsken wiegelt, en moeder,

met blanke gezwollene borst,

Neemt uit het biezen schelpje

het kindeken, kreunend van dorst.

Dan, op de teenen naast moeder,

een lachend zusterken staat

Die, eenen klater in handen,

het speeltuig rammelen laat.

De moeder glimlacht. De zuigeling.

keert het hoofdeken om en zwaait

De vettige poezelige handjes;

met de beentje spartelt, en kraait.

Een hymne ruischt er door 't loover...

en zijden draden spint,

Door liefde en vrede geweven,

het licht over moeder en kind...

E. Rica.

Bruune ende Blonde

1

Du wils dus dat ic dij verbale
wie 't meest ic minne: bruune oft' blonde?
Dat sou ic doene, sonder dralen
so ic het maer en segghen conde....

Si bei, si sijner scoene smalen;
si sloeghen bei der minne wonde....
Du wils dus dat ic dij verhale
wie 't meest ic minne: bruune oft' blonde?

Ach! 'c sie te veel de vuurge stralen
der bliccen die me beiden jonden
en 'c voele, ja, te wonder wale
de cussen hunner beide monden....
Du wils dus dat ic dij verhale?....

[p. 300]

II

Ic singhe aen beide een deuntje sachte,
ic singhe aen beide een deuntje scoone....
en 'c vraegh, veur iedre minneclachte
en ieder minneliedt, ten loone

slechts, lief een mondecin, dat lacht en
een rosebloscin op de coone....
Ic singhe aen beide een deuntje sachte
ic singhe aen beide een deuntje scoone....

Want niet den rijckdom ic en achte,
geen rijckdom vraeght de musensone,
en naer geen gouden crone ic trachte:
ic trachte naer der minnecrone....
Ic singhe aen beide een deuntje sachte.

III

Si sijner beide heengheganghen,
die beide die mij 't hert becoorden,
wer cussen vele ic op mocht vanghen
wer bliccen mij de siel deurboorden....

En droef nu clincen mijne sanghen
en singhen droef der luute coorden:
Si sijner beide heengheganghen
die beide die mij 't hert becoorden....

Ic dachte: ‘Mocht ic beide erlanghen!’
Ic dacht: ‘Dat sij me bei behoorden!’
en beider was mijn minverlanghen....
....Si sijn ontvlôon naer betere oorden,
si sijner beide heengheganghen.

Binnen Gent.

Beaet Uten Hove.

Sonnet

Herinnert ge u het tooversprookje wel, -
en hoe Schoonslaapsterken zeer lange sliep,
en slapend zich een schat van droomen schiep:
van gele en blauwe droomen, zonnehel?

En hoe hij, herten jagend, doolde, diep
in 't woud, de blonde kroonprins, jent en snel,
en eindlik kwam in hare slapenscel,
en door een kus, haar uit de droomen riep? -

...Wel wou ik slapen - lijk 't prinsesje deed -
een goeden, langen, warmen droomenslaap,
met breede zonnebeelden om mij heen.

[p. 301]

 

Wel wou ik slapen. - doch, slechts gansch alleen

 

en zonder dat een kus op mijne slaap

 

me weerbracht aan des levens eeuwig leed.

Beaat uut den Hove.

Gent.

Arm hondje!
Een schetsje door Carlo.

- En ge denkt, juffer Vindevogel, dat die apotheker, dien ge daar noemt, mijn arm hondje zou genezen? Dan moet het wel een braaf man zijn!.... Gij hadt Azorken eens moeten zien, dezen voormiddag.... zoo ziek!... .. zoo ziek!... .. Het moest de koorts... . och, neen zoo heet het niet, hoe is het nu weer!..... de.....

- Is het misschien de stuip? vroeg de oude juffer.

- Ja, daar hebt ge 't. .... Het moest de stuip hebben, want het spartelde zoo met zijne fijne, tengere pootjes, en het jankte, als wilde het zeggen: ‘Help mij!’...... 't was vreeselijk om zien...... En, als het dan wat beter was, ben ik eens tot hier gekomen, omdat Moeder zegde, Juffer Vindevogel, dat gij dit alles goed kent, en dat gij mij met genoegen zoudt helpen!......

- En zoo is het ook, kind, en zoo is het ook, ik ken dit alles zeer goed, en als ik iemand kan helpen, zelfs een dier, laat ik het niet liggen, want, iedereen zegt, dat ik zulk een goede ziel ben, ja, eene goede ziel, zegde de stijve juffer, haar perkamenten vel en hare fijne lippen tot een glimlach plooiend, en, voegde zij er bij, gelijk ik u zeide, zal mijnheer Mortier, op mijne aanbeveling, en omdat ik u zend, u iets voor uw hondje geven, maar zeg hem wel dat ge met mijne complimenten komt, anders zou hij u iets slechts kunnen geven......

- O! dank u, juffer, dank u! zegde 't kleine meisje, waarvan de eerst wat droevige oogen nu glinsterden van blijdschap, 'k ga gauw moeder zgegen dat ik en Azor, met zijn blauw lintje om den hals, naar dien goeden heer Mortier ga......

En het huppelde de straat op!

_**_*

- Wat moet ge hebben? vroeg, vrij wat barsch, die goede heer Mortier, met zijn kaal hoofd door eene fluweelen kalot bedekt, zijn ingenepen rooden boergonjeneus, zijn dikken, dikken buik, zijn afgedragen jas, zijne pen achter het oor, en zijn misprijzend gelaat, wat moet ge hebben?

- Zie, mijnheer,...... mijn hondje is...... heeft de...... de......

- Komaan, wat ras, wat heeft dat vuil dier?

- Zie, mijnheer, juffer Vindevogel heeft gezegd dat het de...... hoe heet het nu?...... de......

- Wat komt die oude, eigenbatige feeks hier nu te pas?...... wat heeft zij gezegd?......

- Luip, stuit, vuit...... ha! daar is 't!...... Ja, mijnheer Mortier, mijn hondje, mijn mooi Azorken, mijn lief beestje......

- Wel, wat heeft het, dat stinkend, vuil beest?... briescht die hoede heer Mortier.

- Ho! zegt het meisje verontwaardigd, mijn Azor een stinkend, vuil beest! Oh!...... maar op de dreigende beweging van den apotheker, zegde zij ras: ja, mijnheer.... ja...... mijn beestje heeft de de...... de stuip! ja, de stuip! Juffer Vindevogel heeft het gezegd, en zij heeft mij gezonden, om u iets voor Azor te vragen!

- Ha! uw hondje, dit mooie dierken, heeft de stuip...... arm hondje! zegt hij meteen op een half misprijzenden, half spottenden toon, ik zal het gauw iets geven, en morgen

[p. 302]

is alles gedaan, en...... het kost een frank en half...... En hij gaf het kind, dat juichend den winkel uitliep, een grijs poeder.

_**_*

's Anderendaags was alles gedaan!.....

't Arme hondje was dood!......

Die goede heer Mortier had waarheid gesproken, hij had het vergiftigd!...... en 't werd in een hoekje van den tuin begraven......

En 't kleine meisje weende bitter......

O; zoo bitter!.....

Arm Azorken!...........................

Carlo.

De vedelaar.
Een portret.

Gisteren zag ik hem nog eens.... Immer den zelfden overjas van oude snede, door zonneschijn verbrand en door regen bemorst;.... immer die broek die vroeger perelgrijs, en nu van eene onbeschrijflijke kleur is;.... immer dien rok door de armoe bevlekt, die al tien winters telt, waarmeê ik hem verleden herfst door het onweer, dezen winter door de sneeuw zag slepen;.... immer de zelfde schoenen: aan den eenen voet een balschoen, aan den anderen eene jagerslaars, immer gapend van voren;.... immer dien zelfden ingedrukten hoogen hoed, met slap neerhangende rand;.... immer die oude vedelkast onder den arm....

En nochtans, hij ziet er niet als een bedelaar uit: zijne zwarte oogen kijken te fier in de uwe; zijn fijne neus en zwarte wenkbrauwen toonen te veel dat het geen gewoon arme is; zijne uitgemergelde kaken, zijn hoog gerimpeld voorhoofd duiden niet alleen lichamelijke pijn aan,.... zij toonen ook eene ziel die bloedt.... gekrenkten trotsch!....

Hoe hij leeft?.... Hij weet het zelf niet....

Hij tracht, door 't oude drinkebroersdeuntje op de vette snaren te spelen, nog wat tegen de armoe te strijden, maar.... het gaat altijd niet, het lustige lied uit de vedel te trekken, als men honger heeft.... want hij eet niet veel, de arme duivel.... hier en daar een stukje brood, hem uit meêlij geschonken,.... en het brood dat men hem, als aan een hond, toewerpt, blijft in de keel kroppen....

Hij slaapt onder den blooten hemel, in eene gastvrije schuur, in de hoeken van de straten... wat weet ik al!....

En nochtans is hij een artist geweest, hij!.... maar een arm artist.... als zooveel anderen.... hij had alles, door de armoe moeten verkoopen, en dan.... vaarwel gelukkig leven!....

- ‘Ik hoop slechts iets.... den dood!’ - zegde hij mij....

En die zal ook wel eens komen!....

Maar wanneer?....

Carlo.

Herfst.
(Sonnet).

De blêren zijn henen,
De zon glimt zoo rood,
De lucht is als lood...
't Schijnt alles te weenen....

[p. 303]

 

Uit 's aarderijks schoot,

 

Is 't leven verdwenen.

 

De herfst is verschenen...

 

't Wacht alles den dood.

 

En droef staart in 't woud

 

Het knoestige hout

 

De zware lucht tegen,

 

En vraagt haar verlegen

 

Een dropje zoo zoet,

 

Een drop lentegloed!...

Carlo.

Sint-Niklaas.

't Was een droeve wintermorgen...

Eene dikke mistgordijn hing over het aardrijk; een fijne regen viel neer en drong tot op de beenderen door... Van tijd tot tijd hoorde men de schelle stem van eenen haan, of den schorren schreeuw van eene raaf, die als eene zwarte vlek over de witte velden zweefden...

't Was een droeve wintermorgen...

Langs de baan stonden, als naakte spoken, de groote eikenboomen, en verdwenen achter de zware mistwolk. De sneeuw bedekte de aarde, en versmolt, in de verte, met de grauwe lucht.... Alles was eenzaam, alles was stil.., ook het hutje, met stroo bedekt, van Mietje, de kleine wees...

't Was een droeve wintermorgen...

Geen rook kwam uit den schoorsteen van het huisje en 't was zoo koud!.., geene vreugdekreten weergalmden, alles was er doodsch;.... en nochtans was het een schoone dag voor de kleinen, de dag van Sinterklaas..., hij was het niet voor Mietje zonder brood...

't Was een droeve wintermorgen...

En in de rijke huizen, daarginder in de stad, sprongen de kinderen van vreugde, bij het ontdekekn van het dure speelgoed, in de schoon verlichte en goed verwarmde zalen... Voor klein Mietje echter, was dit geluk niet.

't Was een droeve wintermorgen...

...vooral voor Mietje, die zulk een honger, en zulk een koû had... Speelgoed lustte zij niet.... Had de Sant haar slechts wat kolen en brood gezonden.., of hadden de rijke vrekken het hoofd maar niet afgewend, toen ze verlegen en biddend hare hand had toegestoken!... Maar de Sant had niets gebracht, en de rijken hadden niets gegeven!

't Was een droeve wintermorgen...

En klein Mietje was uitgeput door honger en kou...; hare wangen waren uitgemergeld en bleek.., en de koorts had hare glazige oogen bijna uit hunne holten doen komen!..

't Was een droeve wintermorgen...

...als de lijkwagen der armen 's anderendaags voor Mietjes deur stille hield en haar, gansch alleen, op 't eenzaam plekje voerde................

't Was een droeve, droeve wintermorgen................

Carlo.

Lente.

De tijd heeft nu 't sneeuwig kleed van de boomen afgetrokken, ende in plaats het blijde lentekleed genomen... zegt eene oude ballade der 16^e eeuw, en die oude verzen kwamen me, nu eenige dagen geleden, weer in 't geheugen, toen ik eene wandeling buiten ging doen, om de versche, zachte lucht der herboren lente in te ademen.

[p. 304]

Hoe schoon is de natuur!...

Welk verschil tusschen dien langen, ruwen winter, en die zoo lang verwachte lente, vol liefde en poëzie!...

Welk verschil tusschen de sombere melancholie die zich doet gevoelen, als de koude nadert, en het onzeggelijke geluk, als 't bloemgetij weerkomt!...

Welk verschil tusschen den killen, fluitenden Decemberwind en den zoelen, zacht ruischenden zefier van Maart!...

Niets is zoo schoon als de lente, het malsche gras, het groenende koren, de bloemen met hare welriekende kelken en de kweelende vogels!...

Niets is zo zacht als het groote woud met de nieuwe blaadjes, het sombere mos, de lichtgroene knoppen en de stem des nachtegaals!...

Niets is zoo vreedzaam als de zwijgende hoeve, de kakelende kippen, de eenden in het water, de lichte zwaluw in de lucht en de loeiende koe, door haar speelziek kalf gevolgd!...

Niets lijkt de poëzie van des herders doedelzak, het verre boerendeuntje, de glanzende zonne, den klimmenden, klimmenden leeuwerik en 't zoete liedje dat moeder neurt bij de wieg van haar kind!...

Hoe schoon is de natuur!...

... En ook mijn hart schijnt me beter...

... En mijn mond herhaalt:

De tijd heeft 't sneeuwig kleed der boomen nu afgetrokken, ende in plaats het blijd lentekleed genomen!

Maart '92.

Carlo.

Heil en onheil.

Aan de Gentsche ‘Allerleiers’.

Het huisje was niet groot: slechts eene keuken, en, daarboven, het slaapvertrekje; maar 't was er alles zoo zindelijk, zoo ‘krielend van properheid’; de koperen koffiekan stond nevens het zwart moorken te blinken op het bordelken, met een ‘bleekblauw festoentje’ van voren, boven de netgeschilderde broodschapraai, waar, tusschen al de glimmende borden en al de kleurige pottekens, het erfstuk der familie, de porseleinen suikerpot, ‘echt Chineesch, zulde!’ stond. De kinderkens dierven er niet aan raken, en zagen hem als iets heiligs aan, want, 't kwam nog van ‘grootje’ en Moeder sprak met zooveel liefde van de heilige vrouw, en Vader wischte zoo menigen traan uit de oogen als Moeder er van sprak, dat de kinderen dachten: Die suikerpot moet ook wel heilig zijn.

Men was er zoo gelukkig in dit huisje, al waren de muren maar met kalk ‘gewit’ en de stoelen met stroo gevlochten, al waren het maar werkmenschen.

De vader was mekaniekmaker, ‘chef-monteur’ gelijk men in Gent zegt; hij werkte in ‘den Phenix’ bij de Brugschepoort, en zijn oudste zoon, Fransje, zestien jaar oud, was ook al aan de fabriek, die fabriek die er zoovelen verslindt, van die arme fabriekkinderen...

Maar daar dacht Vader niet aan; immers, hij had zelf op de fabriek geslaafd, van zijn tien jaar af, en, in zijn tijd, was het nog wat anders! Twee andere kinderen, een meisje en een jongetje, gingen nog school, en 't kleinste van allen bleef 't huis; 't was nog zoo klein, slechts twee jaar! Zij, de moeder, deed het huishouden, hield het keukentje net, ging dan boven de ‘beddens aftrekken’ en ‘sloeg dan een praatje’ met de buurvrouw, die al het nieuws van de stad wist, en hoe Trieno of Jef gekeven had, en hoe Lotte van bij den bakker, met Dok ‘den metsersknape’ ging trouwen...

Ze waren zoo gelukkig in dit huisje, tot dat men, op een dag, den man uit de fabriek weerbracht, de heup en het linkerbeen tusschen de ‘angrenagen’ vermorzeld. Toen begon de ruwe levensstrijd. De vrouw wilde hem niet naar de Bijloke laten dragen: dáár gaan slechts die, welke in hun hut het noodige niet hebben, en het noodige, dit kreeg hij, want zij had nog en spaarpotje ‘van achter de boterkuip...’ Maar 't spaarpotje raakte leeg, het

[p. 305]

verkoopen begon, en eindelijk werd het erfstuk van grootmoe, de Chineesche suikerpot, ook naar ‘den berg’ gedragen. En zoo duurde het een jaar lang; zij bleef ganschen nachte op, slechts nu en dan wat door de buurvrouw, ‘de kommeere’ geholpen......

Zoo duurde het een jaar lang...

Zij was in de nacht wat naar bed gegaan; de buurvrouw waakte. Op eens voelt zij zich uit haren koortsigen slaap wekken. Zij begreep: voor haar bed stond Fransje en de buurvrouw te weenen: haar man ‘was de wereld gepasseerd.’ Zij, zij kon niet weenen. Hare oogen waren droog geweend. Angstige, droevige snikken stegen uit hare borst.... en zij dacht aan de kleine kinderkens, die schuldeloos en glimlachend in 't beddeken sluimerden...

En dan had men den doodwagen moeten betalen, en de uitvaart, en het graf;... waarom?... omdat ze haar man verloren had.....

De armoede stond voor de deur, de armoede kwam binnen. Na het heil, het onheil.

Waar was het nette huizeken, het bordelken met het bleekblauwe festoentje, de net gekleurde schapraai, de suikerpot en de glimmende koffiekan?...

Zij wonen nu op 't ellendig kamerken, in de enge steeg. De kinderkens vragen naar brood, en de moeder - arme moeder - kan hun geen brood geven. Zij werkt, dagen en nachten, ‘zich de oogen uit het hoofd’ en 't mag niet helpen. Fransken wint zes frank, zij kan, door te naaien voor een hemdenwinkel, er vijf winnen; daarvan betalen zij twee frank huishuur - negen frank voor vijf menschen!... De ellende dringt in 't huisje, de ellende wreed en vreeselijk, en met de ellende, dringt de dood ook binnen, want een droge, pijnlijke hoest verscheurt Moeder's borst, en de buren zeggen, met een ernstig, strak gezicht: ‘moeder is kapot, - zij zal geen hoogen top scheren’.

En wat moet er dan van de kinderkens geworden?

Arme, arme ‘schaapkens!’

7-1-'94.

Carlo.

De droomer.

Hoe mijn naam is?

...Ik weet het niet.... Men noemt mij droomer, vagabond, ja, soms wel gek!... Wat is het rechte woord?...

Ik kom van nergens, 'k weet zelfs niet waar ik ga... 'k volg slechts de groene velden;... ik ga langs de bloemenwegels met de kapellen, den hoed op den rug, den mantel, op de aarde slepend... 'k Slaap onder d'open hemel en 'k drink den dauw in de kelken der bloemen. 'k Ben de vriend der waterjuffers, die aan de poelen vliegen, de vriend van 't voorbijtrekkend wolkje, dat boven de aarde drijft,... de vriend van 't zephierken dat mij de haren doorgolft... Mijn hart is vol weedom, mijn mond vol stil gezang...

Soms, langs den weg, ontmoet ik 't wit en groene huisje, waar menig zijn nestje wou maken, en dan, dan droom ik van geluk, dan droom ik van vreugde... en 'k werp een kus aan 't huisje en zet mijn weg voort.... Waarheen?...

Als de nacht zijn mantel spreidt, mijn voeten moe, de sterren glanzend worden, dan slaap ik op het bloemenbed der grachten,... en 'k droom... Eene fee, wonderschoon, de fee der poëzie, verschijnt gansch wit en doorschijnend, lijk 't bleekgele maantje... Zij zegt dat zij moe is, ô, zoo moe, dat mijne zangen haar moeten wekken, dat zij zal sterven, als ik haar niet eens doe weenen... En zij verdwijnt, en mijn harte blijft leeg...

En dan, vroeg in 't wegelken, wen 'k de broze Aurora tegenga, denk ik dat ik óok wel zou kunnen wonen in 't gotisch slot der ballade, in 't groenend kerkhof der elegie, op de blauwe kussens van het stille liedje;... maar als Aurora dan verschijnt, de boomen groen, de wegen zonnig worden, ô! dan weer ben ik besloten slechts in de natuur te leven; de droomer, de vagabond, de zot - wat is het rechte woord? - te blijven, immer,... immer...

Carlo

[p. 306]

Wals

En bleek, en de oogen half gesloten starend
in 't Niet, door 't zoel en zwaar gewolk der geuren
bedwelmd bijna, daar gaan ze zwijgend draaiend,
bij 't klagend lied der moegespeelde veelen,
bij 't klagend lied de walsen, lijze stervend...

En schittrend, wit en pijnlijk schittrend, flikkren
de luchters, foltrend-hel, weerkaartst in 't vage,
oneindig-diep verschiet der duistre spiegels...
En onder 't licht, langs de uitgestrekte zalen,
Steeds zwijgend, stijf en bleek, de paren draaien.

Oh! 't eeuwig bang gedraai dier koude walsen!...

In Gent.

Erik Monk.

Conclusies

Na deze eerste steekproef zouden de bekomen resultaten erop kunnen wijzen dat de door P. Minderaa geraadpleegde tijdschriften en bladen allesbehalve exhaustief geëxcerpeerd werden.

In feite blijkt zijn werkmethode veelal de volgende geweest te zijn. Bij het consulteren van het materiaal, heeft hij zich meestal beperkt tot het doorlopen van de inhoudstafels. Dit blijkt duidelijk uit de algemene inhoud van de tijdschriften en bladen, als b.v. Land en Volk, Eigen Haard, waar vaak of de bijdrage niet geciteerd wordt, of de naam van de auteur gewoon wordt weggelaten. De inhoud van de tijdschriften en bladen uit de betrokken periode is daarbij niet altijd zorgvuldig opgesteld noch overgenomen. Het lijkt allemaal niet zo eenvoudig. In V.W., I, blz. 857, vermeldt hij b.v. Het Visschers-meisje (sic!), een gedichtje dat niet opgegeven wordt in de bibliografische lijst van zijn monografie. Hoe kan hij dan, in dit geval, Huiselijk tafereeltje hebben gemist, dat in hetzelfde blad staat? Beide gedichten worden opgegeven in de inhoud, maar zonder de naam van de auteur.

Een andere conclusie zou kunnen luiden: de Vlaamse (Hollandse) tijdschriften en bladen, - feitelijk alle literaire en culturele documenten, - uit deze Van de Woestijne-periode zouden alle opnieuw moeten worden geëxcerpeerd en uitgegeven. Zolang dit niet gebeurd is, zal het moeilijk mogelijk zijn een volledig, bevredigend overzicht te geven van het literaire, culturele leven in Vlaanderen (Holland), vooral in deze bijzonder boeiende tijd, die parallel loopt met de ontwikkeling van Van Nu en Straks, en zijn voortzetting, nl. Vlaanderen aankondigt.

Luik

fr. van elmbt