Spiegel der Letteren. Jaargang 7

Latijnse gedichten van Th. Beza vertaald door J. de Decker en anderen

In 1548 liet de negenentwintigjarige Théodore de Bèze (Theodorus Beza Vezelius) te Parijs zijn Latijnse Poemata in druk verschijnen¹. Voor zijn epigrammen (dit soort gedichten schreef hij het liefst) had hij zich Catullus en Martialis tot voorbeeld genomen. Nog niet door het licht des Evangelies bestraald, had hij in deze jeugdgedichten ook aan amatorische ondeugendheden in catulliaanse trant een plaats gegund. In 1569 zond Beza een herziene uitgave van zijn Latijnse gedichten in het licht², maar daarmee waren de dartelheden van de eerste uitgave niet uit de wereld, tot leedwezen van Beza, tot leedvermaak van anderen. Jaloerse ambtgenoten spraken er over met ironie, verklaarde confessionele tegenstanders, roomsen en luthersen, met larmoyante verontwaardiging en verguizing³. Zoals in andere moderne litteraturen vindt men ook bij Nederlandse dichters hier en daar Latijnse gedichten van Beza vertaald. Ernstige dichters bepaalden zich uiteraard tot die gedichten die Beza hetzij niet verworpen hetzij herzien hetzij in latere uitgaven had toegevoegd. Beza's embleemtekst op de ware godsdienst is vertaald door Revius en door Geerardt Brandt, die ook Beza's lovende epigram op Erasmus heeft vertaald. J. Vollenhove vertaalt van Beza de ‘Offerhande voor 't vaderlant van Publius Decius den eerste’ en enige epigrammen op Dido en op Lucretia, Jeremias de Decker een epigram op Lucretia en een puntdicht op de kardinalen⁴.

1 Voor een vroegere bundel in handschrift zie Un premier recueil de Poésies latines de Théodore de Bèze Textes inédits, cd. F. Aubert, J. Boussard & H. Meylan, Genève 1954 (Bibl. d'Hum. et Ren. XV 1953).

2 Zie Fr. Gardy, Bibliographie des OEuvres Théologiques, Littéraires, Historiques et Juridiques de Théodore de Bèze. Publiée avec la collaboration d'Alain Dufour, Genève 1960 (Travaux d'Human. et Renaiss. XLI) no. 1 e.vv.

3 Zie P.-F. Geisendorf, Théodore de Bèze, Genève (1949), p. 18-9.

4 revius, ed. Smit I 12; zie L. Strengholt, De geschiedenis van een emblema, in DNTg 51 (1958), p. 289-304; zie ook Sp. d. L. 7 (1963), p. 51, n. 3; g. brandts Poëzy, Amsterdam 1688, p. 607, 611 en (‘Uit het Latijn en Fransch van T. Beza gevolgt’) 358; j. vollenhove, Poëzy, Amsterdam 1686, p. 632-4, 620, 628, 630; j. de decker, Rym-oeffeningen, 1659, Punt-dichten, Bk I n^o 231 (p. 43) en no 151 (p. 27); De Decker vermeldt slechts hier en daar aan welke schrijvers hij puntdichten ontleend heeft. Meer dan de helft van zijn puntdichten gaan terug op J. Owen, zie J.B. Wilterdink, TNTL 76 (1958), p. 18-40. Beza komt niet voor in de lijst van schrijvers aan wie De Decker stoffen ontleend heeft bij J. Karsemeyer, De dichter Jeremias de Decker, diss. Amsterdam (V.U.) 1934, p. 210. Beza's In purpuratos Cardinales is geciteerd naar de ed. 1569, p. 154-5. - Voor een fragment van een epigram van Beza in de vertaling van vondel ‘Op de wonderbaere Brugh genoemt Pont du Gard’ zie ed. W.B. × 717. - justus de harduyn, Den Val ende Op-stand van den Coninck ende Prophete David, gaat indirect op Beza's Latijn terug; tussen De Harduyn en Beza staat ‘Les Amours de David et de Bersabee’ van Remy Belleau. zie O. Dambré in zijn ed., Antwerpen 1928, p. XI en p. 25 n. 1.

[p. 214]

Beza: In purpuratos cardinales

 

Semiuiros quicunque patres radiante galero

 

Conspicis & rubrae syrmata longa togae:

 

Crede mihi, nullo saturatas murice vestes,

 

Diuite nec cocco pilea tincta vides.

 

Sed quae rubra vides, sanctorum caede virorum,

 

Et mersa insonti tota cruore madent.

 

Aut memor istorum quae celet crimina vestis,

 

Pro dominis iusto tacta pudore rubet.

J. de Decker: Op de purpere vaderen
GHy die van top tot teen de Roomsche Vaders siet

Int rood scharlaken proncken,

Hunn' hoên en tabberden en sijn (gelooft 'et) niet

Van purper-sap doordroncken:

Sy syn of rood van 't bloed geperst uyt Christus leên;

Of schaemrood om de vlecken,

De lemten, lasteren en schandelijcke seên

Der meesters, diese decken.

Zoals gezegd, waren de catulliaanse speelsigheden van Beza, door hem betreurd en verworpen, de wereld niet uit. Zijn jeugdgedichten behoren in de achttiende eeuw tot de ‘klassieke’ bundels van de lichte neolatijnse Muze, samen met de Juvenilia van M.A. de Muret, de Juvenilia van Janus Secundus, de Pancharis van Janus Bonefonius⁵. Van Beza's amatorische ondeugendheden zijn mij tot heden geen vertalingen in het Nederlands bekend geworden met openlijke vermeldingen van zijn naam. Eenmaal vond ik zijn naam tactisch bewimpeld in wat wel een bundel studenten-poëzie is. Te Groningen verscheen in 1724 een vertaling van Pancharis of Minnedichtjes van Janus Bonefonius. De vertaler zegt in het voorbericht dat hij zijn naam willens achterhoudt ‘zo uyt inzigte van de afpersing van dit ontvoltoit Werkjen, als van het dom en ongelukkig oordeel van zommige gefronste Viesneuzen te ontgaan, die het meest geladen hebben op deze soort van Minnevaersjes.’ Op Pancharis volgen met nieuwe paginering amoureuze Mengeldichten, die voor het merendeel vertalingen zijn uit neolatijnse dichters. Hieronder is een ‘Vertroosting aan Rozelyn door een hevige koortze aangetast. Uyt Veselius.’ Veselius (= van Vezelay)

5 Zie de bibliographie van Gardy, vermeld in aant. 2.

[p. 215]

is Beza die in een catulliaans gedicht van 59 hendecasyllabi Ad Candidam, beginnend⁶

Ergò desinitis micare ocelli -

GY Oogjes laat dan van te gloeijen -

treurt over het tanen van liefs ogen, borsten, lippen, wangen; hij roept alle geneesheren op om met heel hun arsenaal aan geneesmiddelen hulp te komen bieden. Wat zal hun loon zijn voor haar herstel? Allereerst de lof in één persoon er twee gered te hebben; dan duizend versjes van dank. Maar er is nog meer: zij zullen van de herstelde charmes van lipjes, wangen, borstjes, ogen het eerst mogen genieten:

Vos primi tumidis manus papillis	Nog zal 't U vrystaan haaren Boesem
Admouebitis -	Het eerst te troetlen met Uw handt.

Tot slot richt de dichter nog een woord van troost tot zijn lief; in ‘vers rapportés’ waarvan de Fransen in de zestiende eeuw zo houden, worden de vier aantrekkelijkheden nog eens gevierd.

Certè restitui cito uidebis	Uw Lipjes, Oogjes, Koontjes, Boesem
Labellis, oculis, genis, papillis,	Zyn binnen korten weêr hersteldt,
Rosas, lumina, purpuram, tumorem.	Wanneer men met meer luyster teldt
	De Roosjes, Lonkjes, Purper, Bloessem.

j.c. arens

6 Mengeldichten p. 10-3; Beza, ed. 1548, p. 84-6. In deze Mengeldichten zijn ook enige navolgingen van Nederlandse dichters (Poot p. 37; Hooft p. 48). In de aanhef van ‘Afscheidt van Rozelyn’, p. 75, volgt de anonieme maker, wel een student te Groningen (hij vermeldt ‘het Aâ’) de aanhef na van de Herderszang Veldman door Jan van Broekhuizen, die weer Hooft navolgt. (Hooft ed. L.-St. I 77; J.v.Br., Gedichten, Amsterdam 1712, p. 13).

Hooft	Godinnen slibbergladt des Amstels -
J. van Broekhuizen	Godinnen groenbemost des Amstels -
Anonymus Groninganus	GY Water Nymphjes groen bemost, die aan het Aâ
	Uw glaze Woning hebt -