Spiegel der Letteren. Jaargang 7

Enige zeventiende-eeuwse bewerkingen van Horatius' Donec gratus en Audivere lyce

Donec gratus eram (Od. 3.9) is van Horatius' oden over de liefde in de zeventiende eeuw het beroemdst en geliefdst geweest. Geerebaert vermeldt er vertalingen van door Jacob Westerbaen, Henrick Bruno, J. van Someren en Antonides van der Goes¹. Johan van Heemskerk heeft er een Liedeken uit gemaakt in de eerste Nederlandse herdersroman, Batavische Arcadia². Men vindt ook bewerkingen van Donec gratus eram in populaire liedboekjes. In 't Amsteldams Minne-Beeckie³ staat van Q.V. Voort (Hope voet) een ‘Soo langh ick was bemind’ op de ‘Stemme: Ick sucht/ick klaegh/ick ween. Ofte: Cephalus daeghelyckx placht, &c’. Coridon en Lerinde worden het weer eens; hij laat Galathe, zij Tyter lopen. Voor een goedrond besluit laat de dichter op de driemaal twee strofen, die vrij naar Horatius zijn, in pastorale termen nog een vierde ronde volgen van vragen en jawoord:

t'Sa Coridon wel aen/
Wilt alle mijn schaepjes leiden...

De vertaling van Henrick Bruno, ‘Conrector der Latijnsche Schole tot Hoorn,’ (hij zet onder zijn vertaling het bekende dictum ‘Amantium irae amoris integratio est. Ter. And:’⁴), aldaar in 1659 gedrukt, heeft in West-

1 Geerebaert, Lijst CXI, nos. 12, 15, 16 en 24. - Revius (ed. Smit I, p. 25-7) heeft een ‘Twee-sprake tusschen God ende mensche op Donec gratus eram tibi &c.’; er is een Latijnse parodia van Donec gratus door H. Meibom (tweespraak tussen Jehova en Israel over de hernieuwing van het verbroken verbond; zie DNTg 1960, p. 255, n. 2). Er staat ‘A Dialogue betwixt God and the Soul. Imitatio Horatianae Odes 9 lib. 3 Donec gratus eram tibi’ door ‘Ignoto’ in Metaphysical Lyrics & Poems of the Seventeenth Century, ed. H.J.C. Grierson, Oxford, 4th ed. 1936, p. 94-5.

2 Eerste druk 1637; ed. Leiden 1765, p. 124.

3 Zevende druk 1645, p. 157-9.

4 Terentius, Andria 3.3.23.

[p. 134]

Friesland blijkbaar tot edele wedijver geleid. Het Nieuwe Hoornse Speelwerck van 1672 brengt een

Navolging van Horaats negende Zang des darden boex.
Toon: Nouveau air. Oft: 'k heb menigh pint en kan, &c.

Zoo lang ik by u stond'

In 't harte, als hooghste schat,

En kus op kus moght drukken,

Op uw zerpzoete mont,

Bevloeit met nektarnat,

De bron van mijn gelukken -⁵

Hierin maakt Tityr het uit met Luzind, Rosalijn met Radamant. Onder deze bewerking staat, als bij Bruno, de boven aangehaalde kernspreuk uit Terentius. Aansluitend brengt het Hoorns liedboek nog een navolging

Na den zelfsten zinne.
Toon: Mijn Heer Lalande, &c.
Zoo lang mijn minne
Was 't behagen van uw' ziel -

Het meisje herinnert haar weggelopen vrijer aan de tijd, toen nog niet

de luister van mijn beên

U, by Chloë, duister scheen,

maar neemt hem weer in genade aan, als hij oppert,

Of ik Chloë gaf den schop
Met haar geel gehairde kop⁶ -

Audivere Lyce (Od. 4.13), Horatius' spotzang op de verlepte coquette, wordt in de tweede helft van de zeventiende eeuw vaak nagevolgd⁷. In

5 p. 187-9. De eerste regel van Bruno's vertaling luidt: ‘Soo langh ick by u stondt in sherten witste blad’.

6 p. 189-190. Bruno vertaalt ‘si flava excutitur Chloë’ aldus: ‘Of ick die geele Meer/ die Chloë/weêr liet loopen’.

7 Er is een ‘paraphrase’ in Miscellany Poems and Translations By Oxford Hands, London 1685 (= Case no. 178), p. 61; een ‘imitation’ door Régnier-Desmarais in zijn Poësies françoises, La Haye 1716, Tome I, p. 120 (eerste druk); Bernard de La Monnoye (1641-1728) heeft verschillende vertalingen gemaakt, een Franse ((OEuvres Choisies, La Haye 1770, T.I., p. 217-9), een Griekse in alcaeische strofen (T.III p. 20-1), en een ‘Seconde Imitation’ in Franse verzen (T.III, p. 73-4); er is een Franse vertaling door E. Le Noble (1643-1711) in zijn OEuvres, Paris 1718, T, XIV, p. 362-5. - ‘Aan Cloris’ wordt geciteerd naar J.V. Broekhuizens Gedichten, Amsterdam 1712, p. 45-6 (waar het voorbeeld niet wordt vermeld) en de vertaling van De La Fare naar Poësies de Monsieur le Marquis De La Farre, Amsterdam 1755, p. 126. - Er is van Audivere Lyce een lijzige ‘Navolging’ door A.L.F. in Proeve van dichtoefening... Door A.L.F. en A.P.S. (= Th. van Snakenburg, 1694-750, en J. Elias Mz, 1698-1750), Leyden 1731, p. 327:

Myn wenschen zyn in 't end verhoort. O ja, de Goôn

Verhoordenze. Gy zyt vereerd met gryze haeren,

Kaliste; en wilt nochtans dat elk u houd' voor schoon,

Hoewel uw schoonheyd met uw jeugd is heengevaeren. Enz.

[p. 135]

Nederland heeft de dichter-filoloog Jan van Broekhuizen (1649-1707) deze ode bewerkt in zijn vinnig lied ‘Aan Cloris’, dat hier volgt naast de vertaling van Horatius' ode door de markies de La Fare (1644-1712), die aan de sarcasmen van de Romein een Franse draai heeft gegeven. Zo dempt de markies het hoongelach waarover Horatius spreekt - multo non sine risu - tot een dodelijke ‘sourire moqueur’. Geen van beide bewerkers heeft overal de vaart en verve van hun voorbeeld behouden. Horatius besluit met een beeld: dilapsam in cineres facem, door een andere Fransman vertaald met ‘La cendre d'un flambeau consumé par le temps’.⁸

8 B. De La Monnoye (zie n. 7), T.I., p. 219.

Horatius, Od.4.13: Audivere Lyce

J. VAN BROEKHUIZEN: Aan Cloris.	Le Marquis DE LA FARE
Myn wensch is eindelyk verhoort:	Le Ciel exauce mes voeux,
Uw jeugt, o Cloris, is al voort;	L'âge blanchit tes cheveux,
Noch doet ge uw best met pryken,	Belise, & tu fais la belle.
Om goelykjes te lyken.	En vain, d'un air impudent,
	Ta tremblante voix appelle
Vergeefs zyn al uw vriendlykheên,	Un Dieu, qui, toujours enfant,
De Min versmaet uw dorre leên.	Fuit une vieille mortelle.
Die woont met zyn vermogen	De Céphise il suit les pas,
in Fillis heldere oogen.	Il se joue en ses appas,
	Il est en garde autour d'elle,
Op Fillis lipjes dagh en naght,	Qui par cent charmes divers,
Op Fillis koontjes hout by waght.	Peut dans sa saison nouvelle
Haar leert by lughtigh springen,	A tous momens dans les fers
Haar leert by lieflyk zingen.	Jetter quelqu' ame rébelle.
	Il s'arrête en peu de lieux;
U wraakt hy om uw gryze pruik,	Il dédaigne une chêne vieux:
En rimpels als een vlaamsche huik,	Et, comme oiseau de passage,
U om uw zwarte tanden,	Lorsqu'il voit tes noires dents,
U om uw blaauwe handen.	Et l'irréparable outrage
	Qu'à ton front ont fait les ans,
	Il suit son humeur volage.
Nogh nieuwe strik, nogh schoone kant,	Et l'or de tes vêtements,
Nogh kleet, nogh ryke diamant,	L'éclat de tes diamans,
Nogh gout kan evenaren,	De ton art le soin fidelle,
't Verlies der vlugge jaren.	Ne te rendront tes amans,
	Ni te blancheur naturelle,
Waar zyn uw zoete lonkjes heen?	Ni tes beaux jours, que des temps
Waar zyn uw lieve aanlokklykheên?	Couvre la nuit éternelle
Waar is dat konstigh prachchen?	Hélas! que sont devenus
Van schreien en van lachchen?	Ce port, ces doigts de Vénus,
	Ce je ne sai quoi, qu'on aime
Waar is dat tronytje zoo zoet?	Au moment qu'il se fait voir?
Waar is die kleur van melk en bloet,	Où sont, & ta grace extrème,
Die Venus zelf beschaamde,	Et tes yeux, dont le pouvoir
Die niet als kusjes aamde?	Sut m'arracher à moi-même?

[p. 136]

Beroemde schoonheit, en byna	Climene eut même beauté,
Zoo groot als eer myn Delia,	J'en fus de même enchanté:
Was maar wat langer leven	Mais le sort fut favorable
Dat lieve kint gegeven;	A cet objet plein d' appas.
	Sa mort prompte & souhaitable,
U heeft de doot geen perk gestelt,	Aux rides ne permit pas
En wil met geenerley gewelt,	De la rendre moins aimable.
Grootmoeder van de krayen,
Uw taie dagen maajen.	Au lieu que le temps a fait
	En toi le vivant portrait
	De la beauté surannée;
Misschien op dat de dartle jeught,	Tes yeux éteints font horreur
Belach met uitgelate vreught	A la Jeunesse étonnée,
Uw levendig geraamte	Qui, d'un sourire moqueur,
Gevult met smart en schaamte.	Insulte à to destinée.

J.C. Arens