Spiegel der Letteren. Jaargang 1

[p. 110]

Boekbeoordelingen

Een abel spel van Esmoreit, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Jef Notermans. Zwolle, Tjeenk Willink, 1955 (Klassieken uit de Nederlandse Letterkunde, uitgegeven in opdracht van de maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden. Nr. 6).

Bepaalde scheppingen van onze mnl. literatuur hebben zich sinds hun wederontdekking in de 19^de eeuw in een onafgebroken belangstelling mogen verheugen en werden tot in den treure heruitgegeven; vele andere, ook zeer belangrijke, hebben tot nu toe geen uitgever kunnen vinden. Na de aandacht welke door Hoffmann von Fallersleben [1838], Moltzer, Leendertz, De Maeyer en minstens zes anderen aan Esmoreit werd geschonken, kon men van de heer Notermans nog maar weinig verrassende verwachten; wel heeft hij zich met toewijding van zijn taak gekweten. - Overeenkomstig het programma van deze reeks Klassieken werd de tekst naar spelling gemoderniseerd ‘zonder dat de klankwaarde van de oorspronkelijke tekst werd aangetast’. Wij begrijpen niet wat dit voor nut heeft of wie men hiermee wil tegemoet komen; en een antwoord hierop zullen wij wel niet moeten zoeken in de symboliek van het titelvignet, waar een Minerva (met helm en een Leidse wimpel) vertederd haar arm legt (invicta concordia) rond een halfnaakte barbaar met knots. De lezer die nu nemer goem (r. 270) niet begrijpt, zal ook met nu neem es goom niet verder geholpen worden. Bovendien is deze methode wetenschappelijk onverantwoord (b.v. met betrekking tot enclitische vormen) en moet tot inconsequenties leiden. Waarom r. 114 mire, tegenover r. 119 miere, waar het hs. tweemaal miere heeft? Was er verschil in uitspraak tussen de uitgang van Toorkiën (r. 185), Seciliën (r. 190, 664) (beide met trema) en Hongerien (r. 193, 666)? In woorden als mijn (r. 255), dijn lijf (r. 155), zijns (gen., r. 105), (gi) zijt (r. 94) is de ij verwarrend; wanneer deze als modern spellingsteken moet geïnterpreteerd worden, kan men toch alleen aan een diftongische uitspraak denken; daartegenover staan dan vormen met i (in open lettergreep): gi (r. 94), wizen (adj., ald.) enz. Wanneer de konink vraagt of zekere dingen onafwendbaar zijn moet Platus volgens de vooropgezette principes antwoorden Jaas niet Ja es (r. 82); het jaes van het hs. is m.i. ook geen samentrekking van jaets (< ja des) zoals in de aantekeningen in navloging van Verdam (Mnl. W. 3, 976) en Leendertz wordt gezegd, maar een enclitische vorm voor ja si (t.w. deze dingen). De

[p. 111]

vermelde literatuur bevat menig interessant gegeven; men verwaarloze in dit opzicht vooral de laatste blz. niet (de lezer verwacht daar niets meer), waar o.a. enkele artikelen over de oorsprong van Tervogant worden vermeld, alsook een betoog van Dr. Van Eeghem dat Jan Dille tot auteur van Esmoreit uitroept.

R. Lievens

Guilliam Ogier, De Gramschap herdrukt, ingeleid en aangetekend door Dr. A.A. Keersmaekers en versierd met houtsneden door Henri Van Straten. Antwerpen. De Sikkel (voor ‘De Seven Sinjoren), 1955 (De toneelwerken van Guilliam Ogier, 1618-1689, van Antwerpen, III, De Gramschap 1645, blz. LVII-LXVI + 89-138).

De Gramschap is het derde toneelstuk dat G. Ogier schreef ter voltooiing van de door hem opgezette reeks dichterlijk-dramatische uitbeeldingen van De Seven Hooft-Sonden, die in 1682 voor het eerst gezamenlijk werden gedrukt. Het is ook het derde stuk van Ogier dat in de uitgaven van De Seven Sinjoren zijn moderne gecommentarieerde editie krijgt. Terwijl De Gulsigheydt en De Hooveerdigheyt vroeger reeds in Dr. W. Van Eeghem hun bekwame uitgever hadden gevonden, werd de bezorging van de laatste tekst toevertrouwd aan Dr. A.A. Keersmaekers, kenner van het zeventiende-eeuwse Antwerpse toneelleven, die zich op uitstekende wijze van zijn taak heeft gekweten.

Dr. Keersmaekers laat zijn tekstuitgave voorafgaan van een beknopte, maar ernstig verantwoorde inleiding, waarin hij De Gramschap in het oeuvre en de rederijkersloopbaan van de dichter situeert, verder de inhoud van het stuk samenvat, en er de verdiensten van in het licht stelt.

Wie Ogiers opvatting van het blijspel wil kennen, zoals hij deze in de dramatisering van de hoofdzonden heeft toegepast, dient de passage te herlezen uit de Voor-reden tot de zeven kluchten, waarin hij diegenen van antwoord dient, die de zonde een weinig geschikt onderwerp voor een blijspel achten. De dichter stelt hun de vraag: ‘wanneer dat de sonden beweent moeten worden? voor, oft naer dat de Sonden geschiet syn?’ en gaat dan verder: ‘het Berouw komt uyt de gedaene Sonde oft uyt het volle toe-gheven vanden wille, tot de Sonden: maer nooyt en wort die beweent sonder geschiet, oft dat soude moeten de Deught genoemt worden. Maer tot de Sonden loopt men al lacchende, singende, spelende, dansende in alle Brootdroncken dertelheden oft quade moetwillige in-beldinge sonder de gedachten inden Thoom van reden te willen houden, ende dat noch selden dat het gheluck hun diene om tydt van weenen oft Berouw te verwecken. Ghelyck vele van dece wercken belachelyck schynen te spelen, maer al te droevigh eynden.’

Ogier heeft dan in zijn kluchten de zonde in haar onmiddellijke verschijning trachten uit te beelden en hiervoor een aantal taferelen

[p. 112]

uitgedacht, waarin hij de ‘zondaar’ zijn vrije gang laat gaan. Door een moraliserend doel geleid, heeft de dichter er minder naar gestreefd een sluitende intrige te vinden, dan wel een aantal enigszins samenhangende situaties, waarin het hoofdpersonage, de belichamer van een bepaalde hoofdzonde, belachelijk kon worden gemaakt. Ook dit is het geval in De Gramschap. Dr. Keersmaekers merkt dan ook te recht op dat we de verdienste van het stuk niet moeten zoeken in een knappe intrige, maar wel in de ‘voortreffelijke typering van die enkele personen, die we hier eens in hun gewoondagelijks leven zien uitgetekend’ en verder in de ‘sprankelende taal’, waarin de soms werkelijk-komische lotgevallen worden verteld. Hier weze nog aan toegevoegd dat de dichtvorm, waarvan de toneelschrijver zich in zijn klucht bedient, de vlotheid en raakheid van zegging geenszins schijnt te belemmeren.

In zijn tekstuitgave heeft Dr. Keersmaekers de eerste uitgave van het werk ‘getrouw’ gevolgd. Een vergelijking van zijn tekst met de druk van 1682 heeft inderdaad het bewijs geleverd dat dit werk met grote preciesheid is uitgevoerd geworden. Wij noteerden slechts enkele afwijkingen, die alle, op één na, uitsluitend op de schrijfwijze van woorden betrekking hebben. Zo heeft de originele druk in het opschrift van de ‘Eerste Uytkomst’ Mael-sack i.p.v. Mael sack, in vs 1 ghy-lie hier allemael i.p.v. ghylie allemael, in vs 81 alderlieffste i.p.v. alderliefste, in vs 100 dickwils i.p.v. dikwils, in vs 421 salse i.p.v. sal se, in vs 498 Smal-backes i.p.v. Smal backes en in vs 681 Bockx-maeckers i.p.v. Bockx maeckers.

Bij de tekstverklaring stond Dr. Keersmaekers voor geen lichte taak. Ogiers taal is sterk dialectisch gekleurd en rijk aan volkse toespelingen op eigentijdse toestanden en gebeurtenissen. Ook hier verdient de uitgever alle lof. Alleen betreuren we dat Dr. Keersmaekers, die voor de moeilijkste plaatsen uit de tekst een bevredigende oplossing heeft kunnen vinden, met zijn aantekeningen niet wat vrijgeviger is geweest. Voor meer dan een uitdrukking nog zou, vooral voor de niet-filoloog, een verduidelijking niet overbodig zijn geweest. Ook mocht o.i. de draagwijdte der zintekens niet helemaal over het hoofd gezien worden. De punctuatie in de verzen 12-13 van de Voorreden tot het stuk heeft voor de moderne lezer geen zin meer, en een herplaatsing van de zintekens volgens het hedendaagse gebruik had hier de gewenste opheldering kunnen brengen.

Bovenstaande opmerkingen hebben allerminst tot doel het zo verdienstelijke werk van de commentator te bevitten. Het tegendeel is waar en ten bewijze hiervan drukken wij de oprechte wens uit dat de verdere uitgave der spelen van Ogier in de handen van Dr. Keersmaekers spoedig haar voltooiing moge vinden.

L. Roose