Logo DBNL
Spieghel der sonden (proza) (1901)

Spieghel der sonden (proza)

(1901)–Anoniem Spieghel der sonden, Die–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

[VII] Vanden tractaet des toerns.

Nader hoverdien ende nijt ist recht datmen gramscap sette, want si wt hem beiden rijst

. Vier cappittelen heeft gramscap Die irste sal ons tonen die hatingen der gramscap Die ander sal apenbaeren die specien die haer aenhangen Int dorde salmen lesen die sunden die wt gramscap comt. Ende int vierde staet die remedie, daermen se mede verwijnnen sal.

Toernicheit salmen haten om VII reden. Fs

Vole scrijften ons vroet maken gramscap te haten Irst staet gescreven in die bibel int boeck levitici: "du en moetes geen wrake soeken" . . . ... Gregorius seet: "gelijc dat onweder ende tempeest die blomen van bomen ende vanden wijngaert daer neder slaet, alsoe doet gramscap der herten": hierom moet men se scuwen. Noch seet Gregorius: "gramscap is een hels brant, verbernende der zielen guet"; hier op seet Salomon: "gelijc dat die minsche een groet vuer niet en mach dragen in sinen schoot, dat sijn cleet niet en verbernt, des gelijcx is dien minsche daer gramscap in groyet ongereet te wachten, dat hij sijn herte niet en verberne" . . . ... Die ander reden is, want gramscap verblijnt der minschen verstandelheit; hier op scrivet een poete: "gramscap den moet des minschen verblijnt, dat hi dat rechte en siet noch en kent". Salomon seet: "die man die gram

is die verwect altoes geern den toerne der stridingen Ende die gedoechsam can wesen, al comen hem stridingen toe, die sacht hij ende doeten te niet gaen" . . . ... In proverbium staet: "wie sal /13951-14012/ den geest op connen gehouden, die ter gramscap snel wert?" Ten dorden moet gramscap sijn gehaet, want si doet hoeren drager mennich quaet: den licham is hij quessende. Ecclesiasticus seet: "gramscap ende rouwe te dragen corten des minschen dagen". Si minren oec dat eerdsche guet. Ecclesiasticus noch seet: "stridingen ende onrecht te doen doen te niet gaen dat eerdsche guet" . . . ...

Die vierde reden is want si doet der zielen veel quaets. Salomon seet: "gramscap en heeft geen ontfermherticheit" Om dat si gemeynliken nae wraken staen. Ten vijften salmen gramscap vlien om veel sotternyen, die den grammen man overgaen. Die irste sotheit is dat hij van hem selven maket enen wisch daermen dat vuer in stoket, want irst gaet den minschen sine gramscap selve aen, ende daer nae ontsteket hij enen anderen. Hier op seet sunte Augustijn: "Nyemant en wort quaet geheiten, dan die hem selven deert". Die ander sotheit wort geseet totten genen die

nydicheit dragen, want al leest hij sijn pater noster, dat en comt hem tot genen profijt; hij bidt gade om verlaet, ende selve staet hi nae wrake Als hij seet: "vergif ons onse misdaet, als wij vergeven die ghene die ons misdoen" Ende aldus begeert hi wrake op hem selven. Sunte Matheus bescrivet: "ist dat gi malc den anderen u sunden vergeeft die u misdaen is, soe sal u hemelsche vader u sunden vergeven die gij misdaen hebt". Sunte Augustijn seet: "elc sal alsulc verlatenisse inden eynde vijnden, als hij verlaten heeft sinen even minschen". Die selver wil wreken, voer gade sal hi wrake ontfaen. Got heeft den genen in onweerden, die sinen broeder niet en vergeeft. Ecclesiasticus seet: "Die een minsche brenget den anderen in schaden, ende selve suect hij genade aen gade". Van desen is onbequaem die bede voer gade die hij doet, ende oec sijn offerhande Want sunte Matheus ons bescrivet: "dragestu gijften ten altaer ende gedenckestu dat dijn broeder tegen di wat onvredes heeft, laet dijn offeren staen, ganc irst ende versone mit dinen broeder, ende dan doe dijn offerhande". Dat swonen

dinen broeder en is anders niet te verstaen dan te beteren dattu misdaen heves. Is di oec misdaen, laet sincken dinen ovelen noet, anders en doe dijn offerhande niet. Die vierde sotheit vanden toernigen minschen is want si ontsteken op oeren broeder off si oen verslijnden wouden, die si mit recht sculdich weren te beschudden. Gelijc dat water dat vuer wt doet gaen, alsoe wort die toerne mit minnen ende hat wt gedaen. Salomon seet in proverbium: "hongert dijn viant, gif hem spise ende dranc, ende dit is dobbel ontfermherticheit". Sunte Matheus seet: "ist dat gi mijnt die u mijnnen, wat loen suldi daer aff ontfaen?" Paulus seet: "mijnt uwe viande ende u loen is herde groet".

Die vifte sotheit diemen inden grammen minschen siet, is wrake van oeren even kersten, ende dat is swaer sunde ende daer comt duck meer verdriets aff Si seggen als hem misdaen is, si en connen mit geenre eren wederstaen, si en moeten dat onrecht wreken. Dit sijn wael dolle minschen, want gads constume ende gewoente is ontfermherticheit. Sunte Augustijn doet ons te kennen dat gade properlic toebehoert te ontfermen. Die hatende minsche hevet liever te wreken ende hem van gade

te scheiden dan si vergeven cleyn misdaet, daer si grote genade mede mochten wijnnen. . . ... Oec seet Senica: "onrecht gedoechsamlic te verdragen is edelre dan grote macht ende cracht te tonen". . . ...

Gramscap moet men haten want si doet den minsche viervolt quaet. Ft

Die seste reden gramscap mede te haten is omdat viervolt quaet in hem is, die na wraken staet. Dat irste quaet is dat hi selver /14012-14145/ richter wil sijn tusschen hem ende sinen wederpartie, als hi wrake begeert. Dat ander (is): die altoes nae wraken staet, dat hij selver die sake wil ondervinden, onderscheit daer aff te leggen. Dat dorde quaet, is dat hij niet en mach verbeiden den rechten dach der wraken. Hier op seet Paulus: "en wilt niet voer der tijt ordelen". Dat vierde quaet is Die altoes nae wraken staen, dat si bi hoerre gramscap die gerechticheit des heren willen keren, ende oer vianden neder willen hebben, dan si got hebben wille.

Ter achter reden, daer gramscap bi wort gehatet, dat sijn voel schoen exempelen. Dat irste, dat Christus doer ons woude dogen; van alden liden dat men hem dede, hij en togede nye nijt noch felheit. . . ... Doe sunte Bernart lach te

sterven ende hem sijn eynde nakede, quamen die broeders daer ende baden hem dat hi hem ennich dinc leren woude nae sijnre doet te behalden. Doe seide S' bernert: "ic gelovede anderen broderen bat dan ic mi selven dede, ende geschiede mi yet contrari,ic en begeerde nye wrake. Nyemant en woude ic scoffiringe doen, ende gevielt oec dat ic misdede, dat beterden ic oec als ic vermochte".

Matheus inder ewangelien vertelt vanden knecht die groet guet sculdich was sinen heer, ende als hi niet en hadde mede te betalen, gaft hem die heer quijt. Cort daer nae moetten hem sijn medeknecht, die hem cleyn guet sculdich was, ende hij maenden haerdelicken; die ander hem om genade badt ende loefdent hem te geven in corten dagen. Dese en gaff om sijn clagen niet ende dede hem daer om vangen Dit wart den heer doen te verstaen, die hem dat grote gelt quijt gelaten hadde, ende ontboet hem voer hem ende seide: "quade knecht, alle scholt had ic di quijt gelaten, die du mi sculdich waers, ende du en lietes niet dat cleyne quijt dinen medeknecht, die di om genade badt! En behoerden di niet te ontfermen gelijc als ic di ontfermich was?" Doe beval

die here dat men hem bonde ende worp hem inden kerker tot dier tijt dat hij betaelt hadde den utersten penninc van sijnre scolt Ende aldus verloes hij ontfermherticheit, want hij geen en dede.

Toernicheit is van drien manieren Fv

Dat ander cappittel sal u leren van drie manieren onderscheit vander gramscap. Som toern mach wael guet sijn, dat is als yemant gram wort als hij sunde siet doen. Ecclesiasticus seet: "Gramscap is beter dan lachen"; dat is guet te proven, dat et beter is wt toern der gerechticheit die sunden der ondersaten te corregieren dan al spottende te belachen. Die ander gramschap is al gedeilt in twe manieren. Die een is gramscap die haesteliken voert comt sonder groet wtbersten der woerden off sonder consent van gronde. Dese toern is dagelix sunde. . . .... Die ander gramscap is zeer quaet, die niet en bekent ennige reden, ende veroldet dese inden minschen, soe wordet hatie geheiten. S' jan ewangeliste seet in sijnre epistolen: "soe wie dat sinen broeder hatet, die is manslachtich voer Gode"; men moet dese sunden schuwen, want si gade also recht contrari is ende der broederliker mijnnen. . . ...

Wter toernicheit spruten ses ander sunden. Fx

Dat derde cappittel sal u bewisen die sunden die wter gramscap comen. Tot sessen vijnden wi der bescreven, als kijven, orloge, brantstoringe, roven, manslacht, verdrucken der onnosele. Vanden irsten, als /14146-14244/ van kijven, staet int boeck after, int cappittel Go. Oec vanden roven is genoech geseet in giricheit, int cappittel Br. Aldus en sal ic van desen tween niet tonen, want daer genoech aff geseet is.

Orloge sal men vlien om acht saken. Fy

Nu laet ons hier vort sien van orloge, op dat wi die leren vlien, want veel swaer sunden daer wt comen. Acht saken sijn hier bescreven, die ons leren te vlien dat archlic ende vechtlic. Dat irste is dat wi aen sullen sien den strijt, dien wi dach ende nacht hebben tegen des duvels macht, die ons tot allen tijden aenvechten; hier aff staet gescreven in Job: "Dat leven des minschen is een ridderscap opter eerden". . . ... Des viands orloge doe began irst, doe Adam irst sunde dede ende noch is si altoes durende. . . .. "Altoes temptiert die den minschen an, al en wijnt hi niet daer an, om dat hine went te vermoden". Men

heeft duck gesien ende noch siet Want hevet een prince een swaer orloge, hi sal hem daer toe stellen, alle ander veede ende veede ende orloge te swoenen, om dat volc te brengen tot eenre minnen, ende verwijnnen daer mede dat grote orloge. Aldus souden alle minschen deen die anderen vrientscap ende mijnne bieden, om daer mede te verwijnnen des viands macht, die dach ende nacht op oen vecht.

Die ander sake, waer om men orloge haten moet, dat is omdat got den pays mijnt. Die scriftuer doet ons te weten, dat soe groet vrede was doe Christus geboren wart, die lange geduert hadde, dat die sweerde in sichten versmedet worden Ende soe lucas seet, soe songen die engelen in Christus gebuerten: "Gloria in excelsis deo, ende vrede den minschen inder eerden die van gueden wille sijn". Dat got den vrede mijnt, bescrivet Sunte Matheus: "Salich sijn die vredemakers, want si kijnder gads geheiten sijn". Sunte Lucas ons bescrivet, dat got sinen discipulen beval, in wat huse dat si in gingen, dat si "vrede" souden seggen "si in desen huse". Sunte Jan bescrivet, doe Christus van sinen discipulen

soude scheiden, gaff hi hem sine vrede ende seide: "mynen vrede geve ic u, mynen vrede laet ic u", ende doe Christus verresen was seide hi tot sinen discipulen: "vrede si mit u". Oec ist daer bi wael te weten, dat got orloch zeer hatet Omdat hi die sunden soe lichteliken vergeeft; al heeft een minsche veel misdaen, is hi bereet daer toe ende wil dat beteren, got ontfaet hem te genaden ende laet dat orloch staen. Got quam wt sinen rijc ende quam hier neder om den pays te maken, daer hi ons allen mede verloesten.

Orloge salmen schuwen om mennich quaet datter wt comt den armen minschen. Fz

Ten derden salmen orloge haten, wil men merken dat groet quaet dat daer af comet. Ten irsten, al waren tien dÜsent minschen in enen strijt tegen oer vianden, ende der ander oec alsoe voel weer, dan gaen si slaen die een den anderen doet, van welken groet twivel is off si ewelic verdoemt werden. Ten anderen doet si den minschen dat sine onterven ende ontroven, ende maken malcanderen arme minschen. Ten dorden si roÜen op mennige gewide stede ende nemen der kircken oer guet ende

doen si ducke /14244-14661/ verbernen,. . . . ende verteren mennich groet guet ende verqÜysten. Dat vierde quaet is, dat sijn die onnosel lantlude, diet irste ontgelden altoes, ende dies geen sake en sijn: die werden verbarnt, oer coern verderft opt velt. . . ... Dese die aldus hier ende daer dat oer den minschen verderven ende beroven, sijn arger dan die duvel vander hellen, want inder hellen en doet hi nyemant quaet, noch en piniget hem, hi en heves verdient. Mer biden rovers werden duck gepiniget die onnosel ende die guet sijn ende die got mijnt. Ten vierden soude men orloge schuwen om dat grote quaet dat onbekent is in orloge, want wie orloecht om dat hi weent sijn onrecht te weren, hi sal meer guets verqÜysten ende verteren dat hem costen sal, dan hem dat guet vander swoenen inbrengen sall, al bequame hem al sijn saken wael. Off oec die orlogen wil, om dat hem yemant affverslegen is ende daer over enen anderen wil slaen, die dode en sals geen bate hebben. . . ... Ten vijften soude men dese sunde haten om der broederscap wil, die hier voer geseet is. Want wij sijn alle broedere ende sustere van enen

vader ende moeder, ende die minsche doet contrari allen dieren Die een wolff den anderen niet en misdoet. Senica seet: "Mit quadertierenheit keert hem die een minsche ten anderen wart Die liebart en misdoet tot geenre tijt sijns gelijc van naturen Mer die een hont bijt den anderen, die hi te starck is, ende aldus slachtet hi den hont die den cleynen armen verslaet". . . .. Ten sesten soudemen orloge schuwen om die grote keitivicheit die orloechslude ontfaen: si moeten hem gewapent houden NÜ is hem te heet, nÜ te kalt, nÜ hongert, nÜ dorst hem, altoes let hem luden yet. Wouden si halff alsoe voel liden om gade, si soÜden ewelic blijtscap hebben. Die sovende sake orloge mede te haten is die onsekerheit aen te sien hoe dat orloech eynden sal, want die duck int gesienste waent wesen, blivet int eynde onder ende verliestet. . . ... Al is een groet ende starck, daer mach een stercker sijn die sine stercheit temmen mach. Jeronimus seet: "Die stercke den stercken bestrijdt ende beide verderven si int crijt". Ten achten is ons bewijst dat wij in vreden souden leven

, want alle wise lude begeren pays ende vrede, Men leest dat Salomon die wise man sijn lant in vollen vrede hielt dertich jaer lanc, ende daer om mit rechte hiet hij die wise man. . . ... Ambrosius seet: "overmids vrede wassen cleyn dingen ende werden groet, ende overmids onvrede werden grote dingen te niet gemaket".

Brantstokinge salmen schuwen om V saken die hier getoent werden. F&

Die derde quaetheit die wt gramscap comt dat is brantstakinge, dat is als yemant huys of vrucht off beesten aensteket te verbernen van quaetheiden. Mer ist dat hij trect mit sinen heer die des macht heeft ende een gerecht orloge is, soe en heit hi geen moertbernre, want hi doetet van bevelingen sinen gerechten heer, die een gerecht orloech vuert ende hantiert. Brantstokinge salmen schuwen om vijff saken. Die irste is dat grote verdriet /14361-14467/ dat daer duck aff comt, vander verborningen der armer lude huse, vruchten off beesten Want die lude duck dolende bliven mit hoeren kijnderen al oer leven lanck achter lande ende liden grote armoede. . . ...

Dat ander is, al deren si ander minschen, si hijnderen

hem selven meest, want si verdienen daer duck die helsche pijn mede. . . ... Ecclesiasticus seet: "got sal verhoren dat gebet der armer verdructer menschen, ende dat roepen der weduen ende der wesen en sal got niet ongewraken laten over die geen die hem oer gÜet verderft hadden". Hier aff is genoech geseet int cappittel daer men van den roven seit Br. Die vierde sake is, waer om dese sÜde soe seer te schuwen is, dat is om dat si duck quader doet oer lijff laten, die brantstokinge doen. Inder coningen boeck staet hoe davids soen Absolon moabs vrÜchten dede bernen, die hij in den oest vergadert hadde Ende daer nae quader doet sijn leven eynden. . . ... Oec staet int boeck van Judicum, dat die starke sampson der philisteen oer coern bernden, ende hem daer nad vijngen ende staken hem sijn ogen wt.

Die vijfte sake waer om dat men brantstaken schuwen sall, dat is om die dobbel helsche pijn, daer hem toe staet te comen Want gelijc dat wi lesen dat die geen vermaledijt sal wesen die die arme lude niet en herbergen dies hem bidden om gads wil, hoe veel quader ist dan die die huse verbernnen

daer die armen in plagen te rusten. Als Matheus bescrivet, dat got spreken sal ten ordel tot dusdanigen minschen: "ic was ellendich ende gi ontfenget mi niet; gaet int ewige vuer!" Ende hoe sal hij dan verdingen, die die armen plach te verbernen! Noch een ander sake brantstokinge te schuwen is om dat got die geen zeer mijnt, die arme lude herbercht. Sunte Gregorius scrijft van enen man die die armen geerne plach te herbergen; op enen dach had hi pelgrim ontfaen, die hi water droech om oer hande te wassen. Onder alle, die daer waeren, was een man dien hi oec handewater waenden geven, den wilken hi quijt worde in dien dat hi om sach, ende en wiste niet waer die gast bleven was; hier ende daer socht oen die weert, mer hi en vant hem niet. Des nachtes daer hi pensende wert om dese vremtheit, sprac got tot hem ende seide: "du hebste mi ontfangen in mynen leden hier voertides, mer gijsteren ontfengestu my in my selven". Dat hi seet in mynen leden dat is te verstaen: elc guet minsche is een lit Christi. Aldus en salmen die armen niet verbornen, mer bescudden ende doen hem eer.

Manslacht is sculdich te zijn ghehaet om IIII saken. F9

Die derde quaetheit die wt toerne comt is geheiten manslacht. Dat dese sunde is zeer te haten, vijnde ic mennige leer aff Want gelijc Ecclesiasticus seet, soe is si onminschelijc; elc dier mijnt sijn gelijc, ende die minsche is soe onbekent dat hij sinen gelijc verslaet. Vier reden staen daer toe, dat men manslachte sal haten. Dat irste is dat hij den anderen niet en sal bieden, hi en woude dat ment hem boede ende dede. Dat bewiset reden van naturen. Al en waer daer niet aff gescreven, manslacht is tegen die minschelicheit. Senica seet: "et is wrede verwoetheit enich tijt te verblijden in bloetstorten off in wonden". Dat is dat een die minschelicheit leet ende ontfaet natuer van wreden beesten. Die ander reden daer wi /14467-14576/ dese sunde om souden haten, dats om die mennichvoldige pijn daer die manslachtige in staet te wesen. Int ewangelie staet; "alle die mitten sweerde kijven, sullen mitten sweerde vergaen". . . ... Inder bibel staet: "soe wie dat stort des minschen bloet, sijn bloet sal gestort sijn". Got sprac tot caijn, als in genesis gescreven staet, doe hi sinen broeder verslagen hadde: "die stemme des bloedes van dinen broeder

roepet op tot my". Daer nae staet die maledixi, die hem got toe seyde: "hier om warstu vermaledijt op eertrike, ende dinen tijt dat lant dattu bearbeides mit swaeren pinen en sal niet geven sine vrucht". . . ...

Die dorde sake, waer om wi ons souden van doetslach houden ende wachten is om dat alle kersten minschen sijn broeders, als voerseet is int tractaet der nydicheit. S' Jan seet: "besiet ende merct wat mijnnen ons christus gelaten heeft, om dat wij sine kijnder souden heiten". Die vierde reden om manslacht mede te haten is aen te sien ende te merken dat got den minsche gemaket heeft ende weder verloest heeft, dat hi sijn leven daer om gaff. S' peter seet: "wij en sijn niet verloest mit vergancliken guede, mer mitten bloede des suveren ende onbevlecten lams". Och lacy, dit is al vergeten! nyemant en gedenct der milder wtstortinge des costeliken blodes daer wij mede gecoft sijn. Oec is in deser sunden mede te verstaen alle quetsingen ons evenkersten mit woerden off mit werken, daer hier voer genoech aff geseet is.

Vier sunden sijn roepende

aen gade om wrake. Ga

Na der heiliger orconde soe sijn vier manieren van sÜnden die ropende sunden heiten, ende dese sal hi oec zere wreken. Die irste is die armen te verdrucken. Hier aff staet ghescreven inder bibel; "der kijnder stem clam op totten heer". Die ander quaetheit is oncuysheit te doen tegen natuer; hier aff is genoech geseet inder luxurien int cappittel 9.Die dorde sunde is ambochtsluden oer loen te onthouden, daer si om gearbeit hebben. Hier op seet Sunte Jacop: "oer loen, die u gearbeit hebben, dat gi onthouden hebt dat roepet Ende die roep is ten oeren gads in gegaen". Dese sunde heit manslacht, om dat si den armen oer loen onthouden, daer si aff leven moeten. Ecclesiasticus seet: "die bloet stort ende den arbeidenden man sijn loen onthout, dese twe sijn gelijc geacht". Die vierde sunde is manslacht: hier aff is ghenoech geseet hier voer. . . ...

Toernicheit heeft drie boeten daermense mede verwijnt. Gb

Laet ons voert leren die remedie daer men toern mede verdrivet. Die irste is sachte antwoerde. Hier aff seet

Salomon: "sachte antwoerde breket den grammen moet, ende haerde woerde doet den toern verwecken". . . . ... Exempel lesen wi van enen abdt, hiet Macharius, die hem bereidt had enen wech te gaen, ende nam enen discipel mede, die welke sinen abdt voer ginc, dat hem quelliken bequam, want hi gemoeten enen paep vanden afgaden, die enen groten stock op sinen hals droech. Die discipel lachden ende sprac hem toe: "waer gaestu, duvel?" Die paep wart toernich ende sloech den jongen op sijn hoeft mitten stock, dat hi ter eerden neder viel. Hier nae quam hi den abdt te /14576-14708/ gemoete, die hem met sachter talen groetten ende seide: "behouden moetstu wesen!" Die paep sprac: "wat guet hebstu aen mi versien, dattu mi alsulke gruete biedes?" Die abt antwoerden mit sueter talen: "om dat ic di arbeit sach doen". Die paep sprac: "wt dijnre grueten bijn ics wijs worden dattu des groten heren knaep biste. Te voeren soe gemoeten my een jonc monick, die mi alsulke gruete boet, dat ic oen mitten stock ter eerden sloech". Die selve pape der heyden doe rechte voert penitencie vanden abdt ontfenck

ende liet sijn ongelove varen. Doe gingen si totten jongen monick, ende leiden hem tot sijnre cellen, ende daer nae leiden die pape voert een heilich leven. Dit exempel lesen wi in vitis patrum, ende is geset omdat gi soldt weten dat sachte antwoerde altoes verwijnnen doet ende felle antwoerde den toern verwect. Die gram minsche is gelijc den pot die biden vuer staet ende siedt: hoe men meer aen leget, hoe hi zeerre siedt. Ecclesiasticus seet: "den douwe doet den brant colen; alsoe doet sachte tale den brant vercolen, die van toerne comt".

Dat ander remedi is swigen. Salomon seet: "alsoe dat vuer wort gevoedt mit houte, datmen daer toe leget, alsoe pleget oec gramscap te wassen bider talen die wedervecht". Noch seet Salomon: "doe aff dat hoÜt ende soe sal dat vuer te niet gaen". Ecclesiasticus seet: "mitten minsche en stride niet die onhoesche woerde spreket, ende en doe geen holt tot sinen vuer". Die dorde remedi is datmen den genen, die contrari is, dogede doet. Hier op Salomon seet: "hongert dinen viant, gif hem spise, ende ist dat hem dorst, gif

hem drincken". Scriftuer seet: "doget, die men den vianden doet, is dobbel ontfermherticheit".


Vorige Volgende