|
| |
VIII. Vander Tongen.
Vanden gemeynen sunden is ons geseet, nu behoert te ontbijnden dat mennichvoldige quaet der tongen Want som minschen laten ander sunden, die nochtan oer tonge niet en bedwingen Daer hoert oec grote cracht toe eer men se temmet. In drien partien wortet gedeilt van datter tongen toe behoert. Int irst sal ic bewisen veel reden, waer bi die tonge te wachten is; int ander salmen vijnden onderscheit inder misdaet, ende elke sunde allene geset Int dorde werden remedien geset tegen alle die sunden der tongen, daer si bi genesen werden.
| |
Die tonge moet wael gewacht sijn, wort getoent mit reden. Gc
Wij lesen veel saken, waer bi die tonge te wachten is Dat irste is om dat die tonge dat edelste let is ende dat abelste ten love ons heren, want nae der scrifturen mach die mont acht vrÜchten geven die gescreven sijn in der traecheit int cappittel Dx. Die ander sake is dat wi ande vogele sien dat si gade plegen te loven, dat si nochtant die gracie des onderscheit niet en hebben, noch geen dier als die minschen. Oec soe en ontbeiden si geen loen van gade, als die salige minschen. Die dorde sa\ke
| |
| |
is, gelijc als Salomon in proverbium seet: "die sine tonge bewaert, die bewaert sine ziele". Die niet nernstelic sine tonge bewaert, is gelijc der stat, die sonder mÜer ende porten is. Die sine tonge niet en bewaert, is gelijc den vate dat onbedect staet. Hier af staet in der bibel: "dat vat dat geen decsel en heeft, sal vÜyl werden in corter tijt, want sant ende ander vÜylheit valter in". Die vijfte sake is om dat die tonge is bereet tot allen quade te spreken, /14709-14912/ hier om moet mense wachten. S' Jacop seet: "die natuer van allen dieren vermach die minsche wael te temmen, mer des fellen minschen tonge en mach nyemant temmen". Die selve seet: "onse tonge is een vuer van alre quaetheiden ongemaniert". Veel quades heeft si toe bracht, soe gi hier nae wael sult hoeren. . . ... Een teyken gevet men hier aff Als men jonge kijnder kersten doet inder vonten, dat men hem salt in den mont doet om daer bi cont te maken, dat men daer meest vresen moet hebben tegen der tongen sunden, want die minsche en heeft geen lit, dat soe vroe in sunden velt als die tonge. . . ...
Die tonge quetst meer dan ennich lit datmen heeft, want die tonge doet mennich
| |
| |
stat verderven of destrueren ende mennich lant verderven. . . .. Si deert oec bedectelicken in menniger manieren: daer om is si geheiten serpent. David seet: "si scerpten oer tongen als serpenten plegen". Dat venijn der serpenten is onder oer tonge. . . . .Si deert oec van veers, want die hier in dese stat woent, sal den genen quetsen die over XL milen woent bider quaetheit, die hi voert brenget hem te deren. Oec versweren si gade ende sine heiligen mitter tongen. . . .. ende daer om sal hem al sulc torment toe comen, als die rike man heeft, daer Lucas aff seet, die bynnen der hellen sat, daer hij mennich torment hadde ende badt Abraham om enen dropel waters, dat hij sine tonge mochte laven om den swaren brant, ende et en mochte oen niet werden. Dat der tongen torment fel is, seet Sunte Jan in Apoclipsi: "Si aten oer tongen van rouwen ende blasphemierden gade in hoerre droeffenisse ende pijnen". . . ..
| |
Die tonge ongewacht brengt veel quades in. Gd
Die seste sake die ons vroet maket datmen die tonghe nauwe wachten moet, dat is dat grote quaet datter wt comt, als si niet gewacht en is Want nyemant en mach guet werden
| |
| |
, die sijn tonge niet en behoet Ende al is een minsche guet, en wacht hij sijn tonge niet, hij sall te niet gaen. Job seet: "Nummer en can hi gherecht wesen, die overvloedich is van woerden, ende oefeninge der gerechticheit dat is swigende te wesen". . . .. Salomon seet: "in der tongen hanct die doet off dat leven". . . ...
Die sovende reden is dat een groet deel onser vroetscap leget inder tongen. Salomon seet: "Die sijn tale wijslic doet, die is geleert, wijs ende vroet". Ecclesiasticus seet: "een wijs man sal swigen totter tijt toe. . . .." Nu is te weten, sall die sprake manierlic wesen, datmen vier dingen aen moet sien; dat irste is geseet tot dien die spreken sall. Salomon hier op seet: "den wisen man behoert te voren te dencken wat hi spreken sall, hoe hij spreken sall ende wanneer hi spreken sall". Dat ander dat is dat dinc daer men af spreket. Als die sot spreect, so sprect hi haestelic ende en merct niet wat hi sprect. Dat dorde is datmen aen sal sien den persoen tot wien men spreket. Sunte gregorius seet: "na dat hi ontfenclic is diet hoert, daer na salmen die woerde formieren".
| |
| |
/14917-15054/ Ten vierden soe hoert daer toe, dat ment twoert voert brenget tot sijnre tijt; als die wise man seet: soe salmen ure ende tijt verbeiden inden spreken. Ecclesiasticus seet: "Die reden in des sots mont wort gelastert ende begrepen, want hijs te tijde niet en seide". . . .. Die leste reden, waer om men die sprake bedwingen sall, dat is om dat elc van sinen woerden, die hij spreket, reden moet geven in den ordel gads Daer om soude elc sine woerde voer dencken die hi sprict, want een wijs minsche merket in des anders reden, off hij wijs ofte dwaes is. Ecclesiasticus seet: "inder tongen is vroetheit bekent". Oec seet hij: "nummermeer en priset den man, eer gij sine woerde hebt gehoert". . . ...
| |
Blasphemie is een grote sunde, die got swaerliken vergeeft. Ge
Nae dien dat getoent is dat men die tonge dwingen sall, soe wil ic die sunden nomen die vander tongen comen mogen Ic vynder xiiij, van welken ic hier verclaren sall. Die alremeeste sal ic te voeren setten, die willen wi blasphemie heiten. Blaspemie is als men tot gade lasterlike woerde spreect
| |
| |
, als mennich minsche in toern voert brengt, die gade te verspreken meynt, ende overmodelic hem te wreken. Die sunde soude elc schuwen, sage hi aen die swaer sake ende die plaghe, die got daer om geseyndt hevet. S' Gregorius seet in sinen dyaligo, dat got een schoen kynt versloech op des vaders scoet, dat gade dagelix plach te blasphemieren. Dit kijnt sach duvelen om hem comen; doe riepet mit luder stemmen: "die quade geesten willen mi halen!" ende et swoer enen eet ende daer nae ontfoer hem sine ziele. Off hem got aldus op dit kijnt wrack, hoe veel swaerre sal hi hem selven wreken op die geen die tot hoeren jaeren comen sijn ende gade blasphemieren;. . . .. dobbelers plegen duck gade te blasphemieren ende te versweren, alst hem quellic gaet. Scriftuer seet dattet swaer ende groot sunde is als yemant sweert bi gads leden, ende verwijt hem sine minschelicheit die hi om der sunden wil heeft aen genomen ende ons allen mede verloest heeft. Merct dan hoe swaer sunde dattet is . . . .. die gade
| |
| |
aldus groete oneer doen, ende hij den minschen alsoe groot eer dede. S' Gregorius bescrivet in sinen dyaligo, dat alle die geen die dat gedogen dat in oer huys blasphemie geschiet, sijn alle dier misdaet mede deelachtich. Een geestlic minsche, die gade ontsiet, soude node in sijn huys gedogen datmen hem scofierden den men over devoet hielde ende guet. Merket dan off si iet seer misdoen, die dobbelschoelen halden. . . .. die in oeren speel gade versweren ende blasphemieren Ende die selve sunde doen oec die gheen die dobbelsteen off borde verhueren, ende die taveerne houden, ende niet en rueken wat si hantieren daerin, op dat si dat gelt mogen vercrigen Si en vragen niet nae die quade eede, die daer bi sitten, op dat si mede mogen drincken ende eten; dier sunden en achten si niet die oec queeckbrede verhueren plegen Dese crucen got anderwerff ende driven hem te spotte Ende deser loen sal wesen mit dien die Cristum cruysten, in dat ewich torment om oerre quader giricheit wille Ende aldus salt oec mit alle den voerseiden wesen die
| |
| |
sweren ende blasphemie plegen te liden in oeren huse om der wijnningen wil, die si daer aff hebben, al en doen sijt selver niet. . . .. Die huse daer men des in pleget, sijn des duvels tempel, /15055-15065; 15593-15694/ ende die daer mede omgaen sijn des duvels cappelaens, ende nae dat die scrift seet, mach men bekennen aldus des duvels kijnder of die kijnder gads, want die kijnder gads werden daer in gepijnt, als anders iet wort geseet dan die eer gads, ende des duvels kijnder verbliden hem inden quaden dat si hoeren.
| |
Versweren of sweren is grote sunde. Gff
Die ander sunde die wt der tongen comt is versweren geheiten. Dese sunde is twisijns beduyt. Dat irste is, als men mit wille logene sweert. Dat ander is noch swaerre ende deert meer, dat is als yemant ede doet die nae dese wet geset is, ende dan versweert. Die aldusdanige ede aen nemet, slachtet den genen die hem selven versleet. Hier aff sprict Salomon: "gestrict bistu inden woerden, die wt dinen monde comen ende wt dijns selves tale bistu gevangen". Acht saken sijn hier geset om dat sweren te vlien
| |
| |
. Dat irste is dat men den duvel die hant geeft, daermen den valschen eet mede doet. Dat ander, want mennich ander sunde schuwet men te doen op gewijde stede, als luxuire ende dier gelike Mer die dese sunde wil plegen opter straten, en ontsiet kircke noch altaer noch dat sacrament, hi en sweert ende versweert. Die derde sake is dat hij gods gebot brict; hier aff gescreven staet inder bibel in exodo: "Du en salste niet nomen den name dijns gads in ydelheit". Die vierde is, die hem aldus versweert is gelijc enen die een valsch segeler is, want mit der trouwen die hi inden doepsel ontfengt, soe sweert hij valscheit. Sunte Augustijn seet, dat sweren niet min en is dan gade tot enen getuge te nemen Ende hoe dar een minsche dat geneden dat hij gade tot orconde dar nemen in valschen saken, want got is die waerheit selve Dat dese minschen arger sijn dan die duvel. . . ... Ende men en leest niet dat die duvel ye geswoer Nochtant is hi een vader der logen ende een fundament alre quaetheit. . . .. Die vijfte sake ons bewijst dat
| |
| |
sweren groet quaet is. . . .. Die propheet Zacharias seet: "en geen van u luden en pense quaet inder herten tegen sinen vrient, ende, wats geschiet, logenachtichge ede en mijnt niet; dit seet die heer: "dit sijn si die ic hebbe gehatet".
Die seste sake is om dat des versweerres sede vervult is mit quaetheiden. Ecclesiasticus seet: "Wat man dat veel sweert wordt vervult mit quaetheiden, ende veel plagen en sullen niet scheiden van dien huse daer hij sal woenen". Die sovende sake is nae den woerden der scrifturen: soe wie dat versweert, die slutet die doer van hemelric tegen hem selven. Hier op vragede David die propheet: "wie sal op climmen in den berch des heren off wie sal staen in sijnre heiliger stede? die gene die niet en heeft geswoeren sinen even minschen in loesheiden". Die achtende is, om dat versweren den minschen alsoe veel quades doet, soe heeft die here al sweren verboden. . . ..., als matheus bescrivet: "en wilt niet sweren noch biden hemel noch bider eerden".
Dat men niet en moet sweren, vijnden wi noch drie saken
| |
| |
Die irste is datmen /15695-15733; 15145-15238/ quade gewoente criget van sweren, als men gemeynlic siet dat si selden spreken, daer en comt een eet mede volgende. Ecclesiasticus seget: "en went uwen mont niet tot sweren, want veel quaets comt daer wt". . . ... Och laci, wie helt nÜ dese lere? ten en is here off vrouwe noch knape noch maget, die sonder sweren sprict; kijnder, die nÜ begynnen te spreken, leren vloeken ende sweren: des hebben si genoechte diet hoeren. Dat ander is datmen pleget te sweren om dinc, daer cleyn bate aen leget, jae duck om niet ende sonder noet. Hier op inder bibel staet in deutronomio: "ydelic en noemt gads naem niet, want hi en wort niet sonder wrake aen genomen op ydel dinc"; hoe swaer salt wesen den genen dies al hoer leven plegen. . . ... Die derde reden is want die scriftuer verbiet dat sweren bi enniger creaturen die op eertrijc is. . . ...
| |
Mormerieren tegen gade is grote vrese der zielen. Gg
Die derde quaetheit die wt der tongen comt is geheiten mormeringe, dat is gads woert te wederseggen off der wit die hem toe behoert. Dat wi ons hier aff sullen wachten
| |
| |
leert ons Salomon ende seet: "wachtet u van mormeririjngen, die engeen profijt in en mach brengen, mer meer schaden". . . ... S' Jan seet: "en wilt onder een niet mormeren". . . ...; na dien dat got die vader allegader mit sijnre gracien sciep ende ons daer nae die soen verloesten vander swaerre verdoemenisse, soe en souden wi mit recht niet mormeren, als ons got wederstoet toe quame". Hier op seet paulus: "weder wi sterven off leven, wi en souden niet mormeren". Sunte Augustijn seget: "die hemelsche medicus weet wael wat hi ons voer sien wil off niet". Ysaias seet: "wee hem die yet tegen sinen scepper te seggen pleget".
Mormeriren souden wij vlien, want got daer duck wrake op doet. Die bibel seet dat moyses suster wart malaets, omdat si gemormeriert hadde. Daton ende abyron worden verdreven wt hoeren lande, om dat si mormerierden. . . .. Ende om dese selve sunde sande got felle serpenten onder die kijnder van Ysrahel, soe dat om dier plagen dat meeste deel starff; ende hier boven seet die bibel: "alle die sijn van x jaeren of daer boven, ende gemormeriert hebben tegen mi, u en sal niet geschien dat gi sult comen int lant van
| |
| |
beloeften sonder calef ende josue". . . ... Sunte Gregorius seet: "wie in mormerancien staet, en ontfeet niet dat rike gads".
| |
Mormeriringen comt inden minschen om voel saken. Gh
Hier nae wil ic u bewisen dat onderscheit van mormerancien: tot vieren sal icker hier bescriven Dat irste is mormerancien van nijde; hiervan inder ewangelien staet van dien die inden wijngart vroe gehuert waeren, ende alden dach den loen besuerden; ende die te vespertijt quamen, hadden des loens alsoe veel ontfengen. Die late quamen . . . .. als si deden, docht hem onrecht wesen: noch vijnt mer mennich die des plegen; hoe veel guets hem geschiet, si cronen ende mormerieren, als een ander wael vaert. Die ander mormerancie comt wt hoverdien. Hier aff /15239-15342; 15405 vlg./ scrijft lucas Doe die phariseus sach dat hem Christus liet tasten van dat sundige wijff, hier op mormerierden hi ende seide van bynnen: "waer dit een propheet, hi soude weten dat dit die hem tast een sundersche is". Dit mormerieren regniert inder hoverdien in mans, in wijven; sien si anderen voer offeren off die pays voer nemen
| |
| |
off anders ennige moyheit driven, si mormerieren ende seggen: "dat en hoert hem niet toe", ende dit doen die vrouwen tmeest. . . ..
Dat dorde comt wt giricheit. In desen was Judas besmet doe hi mormerierden dat die salve niet vercoft en was, daer men wael aff genomen hadde CCC penninge, ende datmen den armen had gegeven. Dit seide hi om quade giricheit, want hadde ment vercoft, soe hade hi sijn deel daer aff gehadt. Noch vijntmen dese mormers veel, soe wat orber si doen, hem en genoget niet. . . ... Dat vierde is mormerieren tegen gade. Hier aff en mach hem nyemant onsculdigen, want als onse gemode mormeriert op die dinge die ons got toe seyndt in verdriet . . . .., dan mormerieren .., mer wij en merken niet dat ons daer groet orber aff comen mach.
| |
Mormeriren om siecheit is grote sotheit. Gj.
Dattet groet dolheit is te mormerieren op die siecheit die ons got toe seyndt, . . . . want mennich is in sijnre siecheit guet, wort die gesont, die hore genoechten volgen ende der hoverdien. . . . .. Wij lesen van enen ridder dat hij enen heiligen vader badt dat
| |
| |
hi hem verloesen soude van sinen qualen. Die oude vader besach den ridder wael ende vraechden hem na sinen seden, die hi plach te hebben voer sijnre siecten. Die ridder antwoerden: "ic was soe mogende ende ontsienlic: nyemant en dorste tegen mi steken, ende weert dat ic vermochte te orlogen, noch solde ic mi op sulken wreken, mer die quale doet mi alsulke pijne, dat ics niet en mach voldoen". Aldus verstont die guede man dattet den ridder orberlic was siec te wesen dan genesen. Tot den ridder sprac hi doe: "lieve vrient, den ontfermhertigen got bid ic, dat hi di in dien state houde, daer du oetmoedichts in biste". Die ridder sprac: "danck hebt", mer hi en verstont niet dat die ander bat om sine siecheit, die bi hem te bliven, daer hi salichste bi mochte bliven. Ende aldus begeert mennich minsche dat hem nÜtste is of genomen te werden, want des lichams pijn brengt duck der zielen salicheit in.
| |
Mormeriren om armoede is grote dwaesheit. Gk
Die gene die in armoeden mormÜrieren mach wael dol heiten, want armoede wort zeer gelonet inden hemel . . . ... Wat guet dat armoede doet daer
| |
| |
van is hier voer aff geseet int cappittel Cp. Dat men den riken alsoe luttel guets siet doen . . . ... /15414-15450; 15351-15394; 1575215796/ Jeremias seet: "waerom is die wech der geenre, die quellic doen, alsoe geluckich?" Abacuc oec mormerierden ende seide tot gade: "waer om ist dat du swiges alstu sieste den quaden ondertreden den gerechtigen?" David seet oec: "hoe lange sullen die sunderen verbliden?" Dese mormÜrieringen mach men onsculdigen, want die ghetrou medicus als hi aen den sieken siet dat hi niet en sal mogen leven, dan soe geeft hi orloff datmen hem geve allet dat hi eysschet, mer den sieke die hi meynt ter gesondicheit te brengen, dien verbiet hi veel dingen. Ende aldus consentiert got den quaden, die in wanhope staet, wat hi mach rapen int eerdsche guet. . . ., want hij daer mede geloent wort. Gregorius seet: "Overvloet van eerdschen guede is een teyken van ewiger verdoemenissen". Hier om als yemant yet toe comt, soe en salmen geen mormÜrancie maken, mer verdragen ende hebben voer ogen dat alle dinck keren moet ter heiliger ordinancien ons heren.
| |
| |
| |
Exempel dat nyemant en sal mormeriren om des weders wille. Gl
Si arbeiden oec dwaeslic die mormerieren om enich weder, want oft regent of dan die sonne heet schijnt, om dier mormÜrancien en keertet niet om. . . ... Wij lesen van enen heremite die warmoes sayden, ende dat weder bleeff te mael schoen sonder regenen, soe dat hi dacht dat sijn warmoes niet wassen en solde van droecheiden. Doe badt hi gade om regen ende got gaft hem nae sinen begeren. Cort daer nae badt hi got om schoen weder ende got gaft hem. . . .., nochtant en wart sijn hoff niet groen. . . ... Hier nae quam hij tot enen anderen heremite, daer vant hij voel warmoes. . . .. staen: hij ginc tot hem ende seide: "broeder, hoe mach dit sijn? ic sayden warmoes in mynen hoff ende got gaff sulc weder om mijns gebedes wille, als ic begeerden, ende daer en is niet een blat gewassen". Die ander seide: "mit recht is di aldus geschiet, want du en dachtes niet dat got vroeder was dan du, want du wildes gade wisen hoe hi doen solde". Doe bekenden die heremite dat hi dwaeslic had gebeden ende ontfenc penitencie. . . ...
| |
Logen is men sculdich te haten om voel reden wille
| |
| |
. Gm
Laet on nÜ aen die logen merken, die mennich minsche aen hem heeft Dese sunde moet sijn gehaet om veel quades datter wt comt. Sunte Augustijn seet: "logen is een valsche stemme om den minschen mede te verdrigen". Om dese sunde te schuwen staet ons alle saken aen te sien, die ons daer aff trecken mogen. . . ... Ecclesiasticus seet: "en doe geen logennachtich woert tot dijnre saken". Oec seet hij: "en wilt geen logen mijnnen". Die ander reden is want dese sunde is duvelic; als die bibel seet, die duvel alre irst loech, ende wat mensche dat gewoen is te liegen, is een kijnt des duvels; als christus totten joeden seide: "gi sijt vanden duvel, uwen vader, die logennachtich heeft geweest van begijnne".
Die dorde sake is want hij vervult dat edelste lit, daer die vuylheit meest in missteet . . . . Ten vierden salmen logen wachten, want si doet den minschen valsch wesen: het is den minschen leet, als hi onder sijn /15797-16102/ gelt siet enen valschen penninck, ende nochtan is hi veel valscher ende arger, die voersienlic te liegen pleget dan die valsche penninck Want is die penninc valsch gesmeedt, nochtant en is in hem geen valschheit, mer inden genen die hem
| |
| |
makeden, mer die lieget is valsch in hem selven. Salomon seet:"die mont, die lieget, dodet die ziele; logene is quaet venijn". Ecclesiasticus seet:"een dief is beter dan een man die liegens gewoen is, nochtant is oerre beider erve droefheit, dat nummermeer en sal gescheiden. Ten vijften. . . .. want logen maket ontrouwe onder den minschen, want om der logen wille en gelovet men veel coeplude niet. Salomon seet:"O here, doet verre van my dat logenachtige woert ende gevenstheit". Jeremias seet:"oer tonge is een geschut snelliken wondende. . . .."
| |
VÜyliken of quelc te spreken yemant is grote sunde. Gn
Nu laet ons sien van vloken, des veel lude plegen, daer si oeren toern mede coelen. . . ... Paulus seet: "en wilt niet vermaledien, mer meer benedien. . . ... Dat vloken is weder gads gerechticheit. . . ... Scriftuer. . . .. dattet niet georloft en is datmen den duvel vloect, want hi is een creatuer gads; om dat hi quaet is, hevet hi die ewige torment. Die scriftuer seet dat wij ons meest wachten van vader ende moeder te vloeken, want die becomt swaerliker dan die comen van vremden luden. Ecclesiasticus seet: "die benedictie vanden vader maket vast die
| |
| |
husinge van den soen, ende der moeder vloec is gewoen wt te roden dat fondament vanden kijnderen. Die moderen sijn herde onbekent, die oer kijnder vloken om kijnderlike misdaet, daer got niet en wolde dat men den duvel vloeken soude. Die den anderen scofiringen seet, misdoet herde zeer. Jeronimus seet: "soe als hem die minsche wacht, dat hi nyemant mit stocken en slaet, al des gelijc moet hi hem wachten dat hi nyemant quelliken en spreke". Die oetmodige minsche verdreget lichteliken ander dinge, mer scoeffierlike woerde ommer onstelt hi hem daer aff. Salomon seet: "die nyemant en wil sinen on wil spreken, die en sal daer nae den sinen niet hoeren". Oec seet hij: "die den armen onweerdicheit doet, vertoernt sinen scepper". . . .. Tulius seet: "berispent willen te sijn dat is een teyken van rechter vrientschap, jae alst geschiet sonder scoefieringen". . . ...
| |
Kijven off twijsten is grote sunde ende schande. Go
Hier nae laet ons van kijven leren, daer hem toernige minschen veel toe geven. Datmen kijven haten moet, leert ons S' Augustijn: "Geen dinc en gelijct alsoe wael den werken des duvels als kijven doet". . . ... Paulus seet:
| |
| |
"den knecht gods en betamet geen kijven, mer sacht te sijn in allen tijden". Kijven soude men schuwen, want et is grote oneer;. . . .. "et is eerlic dat een minsche vliet van kijven". . . .... Ende dat kijven beteykent drie sÜnden. Dat irste toent hoverdie. Salomon seet: "die lippen vanden hoverdigen /16103-16248/ man mengen hem duck mit kijven". . . ... Ten anderen ist sotheit,. . . .. want sotten en willen hem niet wachten van kijven; kijven maket den minsche verkeert. Salomon seget: "die verkeerde minsche en achtet niet hoe hij kijvingen verwecket". Kijven is een teyken van rechter quaetheit;. . . .. "die quade sueket altoes perlement".
Kijven is van vijff manieren Die een is mit den starcken man. Ecclesiasticus seet: "en kijve niet mitten stercken man, dattu bi aventuren niet en comes onder sinen handen". En kijve ooc niet mitten riken, want hi heeft veel hulpers. Ende en kive oec niet mit dien die veel woerde heeft, want mit hem en is niet te vorderen dan off men honde tergeden. En kijve oec niet mit dien die gram van moede sijn, want si en merken niet wat si seggen, want gramscap hijndert dat die minsche dat waer is niet en kent
| |
| |
. Den man is oec noet dat hij niet en kijve mit sinen wijve, want is daer die strijt groet, nummermeer off zelden laten si aff. Aldus sullen wij kijven schuwen.
| |
Bespotten is groete sunde ende schande, alst bewijst es. Gp
Nu is voert te sien van den spotters, want si brengen tot elker tijt ydelheit toe, alsoe wael ten geestliken dingen als ten werliken dingen. . . ... Matheus bescrivet: "Wter herten comen des minschen besmitheit". Vanden spotte seet Salomon: "en spot niet mit dinen vrient, die betrouwen op di heeft". Die geerne boerden, liegen ducwile, want si sluten oer spottinge daermede. Oec wat men doet tot elker stede, daer boerden si mede of spreken scimpelic daer op, al ginget hem selven oec aen. In Esde staet gescreven: hoe dese sullen werden geplaget, die alsoe scimpen mit desen off mit dien. Die ioeden dreven oec oeren spot mit onsen here. Si bespotten hem ende sloegen hem mede ende seiden: "raet, wie sloech di?" Dat dit grote sunde is, toent ons die scriftuer tot mennige stede.
| |
Quaden raet te geven is grote sunde ende vreselicken. Gq
Besien wij vanden genen
| |
| |
die quaden raet geven: dese bedriegen hem selven te voeren ende daer nae die geen die van hem hoeren den quaden raet. Salomon hierop seet: "alsoe die scheit yemant quetset die hij raket, alsoe doet die geen die gevet quaden raet", want van vers verslaet hi hem. Soe wie quaden raet geeft, is alsoe sculdich als die geen diet doet: aldus quest hi hem daer mede. Ecclesiasticus seet: "die den put groef, sal daer selver in vallen". . . .. In den bibel staet in hesters boeck, dat amon een galge haesteliken dede maken, daer hi mardocheus aen gehangen woude hebben. Aldus verhaelt die minsche duck sijns selves schade. Oec verbiet ons die scrijft raet te nemen aen jongen luden, want wij lesen inder bibel, dat Roboam sijn /16248-16353/ rijc daer zeer mede verloes, om dat hij jonge lude tot sinen raet nam, ende die alden versmaden. Die minsche sal hem hoeden dat hij quaden raet niet en doe. Ecclesiasticus seet: "wats gheschiet, en neem genen raet aen die sotten, want si en mijnnen niet dan dat hem becoemt". Oec is te wachten dat die minschen ghenen raet en sueken aen die gheen die in onsuverheiden
| |
| |
leven, . . . ... want die vleischelike ghenoechte ende liefde verleidt si van den onderscheide der redeliker wijsheit in hoeren rade.
| |
Twidracht te maken onder den minschen is groete sunde. Gr
Nu laet ons voert leren van dien die onvrede maken onder die lude, dat is groet quaet. Salomon seet: "ses dingen sijn die die heer hatet ende dat sovende versmaet sine ziele. Dat irste is dat oge op te heffen in hoverdien". Hier aff is genoech geseet int cappittel Ev. Dat ander dat got hatet is die tonge die zeer lieget; hier aff staet int cappittel Gm. Dat dorde is onnosel bloet te storten; hier aff staet int cappittel F9. Dat vierde is dat herte dat altoes quaet penset. Dat vijfte sijn die vote die snel sijn om te lopen, quade logenachtige mare te dragen. Dat seste, dat got hatet, dats valsch orconde te geven; hier aff staet int cappittel Gff. Dat sovende is onvrede te sayen onder die gebroders. Wie hier mede omgaet, is waerliken des duvels kijnt, want die duvel pijnt hem altoes vrede te benemen dair hi mach.
| |
Twe tongen te hebben is groete sunde. Gs
| |
| |
Inder hystorien vijnden wi van enen coninc die veel dienstlude hielt, als die conin\gen plegen. Onder alle desen wairen dair twe, die een droech die spise voer den coninck, die ander scenckten voer hem. Dese dienden daer soe lange soe dat die gheen die die spise plach te dragen, gewaer wert dat die coninc duck vrientliker plach te sien op den scenker dan op hem, ende dat had hem onmeer. Dese en sprac niet, mer hi pensden weder ende voert om onvrede te maken tusschen den coninc ende hem. Tot eenre tijt sprac hij tot sinen geselle: "wildijt niet quelliken verstaen, een sake soude ic u seggen, die u zeer misstaet, op dattet heymelic mocht bliven, want et is mi leet". Die ander andwoerden: "eer dattet niet heymelic bliven en soude, ic liete mi liever doden". Doe seide die ander: "mijn heer den coninc dunct, dat uwen adom stinct, ende daer om als gij hem den nap biet, soe drinct hi alsoe luttel om dattet hem wedersteet, als hi uwen adem ruket; hij en wilt u niet te kennen geven, omdat hi u soe zeer mijnt; daer om weert guet, dat gi dat hovet omkeerden, als gi hem drincken biet". Doe hi hem dat geseet had, ontginc hem al sijn bloet
| |
| |
van groeter schaemten, ende seides hem groten danck: hi waenden wael dattet waer hed geweest, ende meyndens te gedencken, als hi den coninc schencten. Hier nae als die coninc ten eten sat ende hem die schincker den wijn geboden hadde, soe keerden hi dat hovet om, ende dit dede hi alsoe lange, dattet die coninc gewaer wart, dat hijt altoes dede. Des verwonderden den coninc, wat hij daer mede meynden. Doe daer geten was, woude die coninc weten, waer om hij dat dede, ende nam den anderen knecht, die dit ingeset hadde, ende vraechden hem off hij dit wiste, wattet mocht beduden: "Altoes als hi mi den nap gegeven heeft, soe keert hi hem om: /16354-16464/ ic wil weten wat dat beduden mach". Doe sprac die valsche knecht al knielende: "verlates mij, lieve here, dat mijn geselle te schanden quame, en soude ic niet gerne vertrecken. Off ict u seyde ende et mynen geselle te weten quame, des solde ic alte groten schande hebben, want ic ontfenct over heymelike sake". Die coninc antwoerden: "op dat ict weet, et en sal wt mi niet comen; et en es geen noet, dat gijt ontsiet". Doe antwoerden die valsche man: "heer coninc, ic salt u seggen: hij seet dat uwen adem stinckt
| |
| |
ende tot allen tiden als hij den nap van u neemt, soe slaet hem die stanck in die kele; hier om ist dat hijt doet". Die coninc wart te mael gram ende swoer bi sijnre cronen, hij soudet hem lonen den scemp. Mittien ontboet die coninc enen die tegelen te backen plach, ende als die daer quam, vraechden die coninc, wanneer hi bornen soude Die ander knielden ende seide: "dat werck leet al gereet, mergen vroe sal ic den oven heiten bider sonnen opganck". Die coninc beval hem doe: "den irsten bade dien ic di seynden sall, den werpt sonder vertreck inden gloyenden oven". Die ander sprac: "wael gereet, heer, sal u gebot werden gedaen". Die man ginc doe te huys wart, ende des anderen dages, doe die coninc op was gestaen, gedacht hi noch dier dingen, soe dat die scenker voer hem leet. Doe hem die coninc sach, riep hi hem ende seide: "ganc daer mijn tigel oven steet, ende segt den meister dat hi dat doe dat ic hem gijsteren avont beÜal". Die ander sprac "geerne". Dese ginc der wart: in den wech daer hi ginc stont een cappelle, ende als hi daer genekeden ende voerbi liden soude, clepten men dat scelleken ter missen, doe hi dat
| |
| |
hoerden, seide hij: "wistic mijnen heer geen verlies van dat my mijn heer bevolen heeft, hoe geerne soude ic in die cappelle gaen ende sien dat sacrament ende spreken mijn gebet!" Ende mittien clepten die coster noch eens. Doe ginc hi in die cappelle ende vant die misse begonnen Daer knielden hij neder ende las sijn gebet.
Hier en bijnnen sach die coninc den knape, diet al gebrouwen had, ende seide: "loept zeer tot mijns tigelmakers huys, ende sie off hijt gedaen heeft dat ic hem gijsteren avont beval, ende brenct mi antwoerde daer aff". Ende hi ginc haestelic, ende ginc voer die cappelle daer die ander in was ende dede sijn gebet. Doe hij biden oven quam, vrageden hi den meister off hijt gedaen hadde dat hem die coninc gijsteren avont beval. Hij seide neen, mer hij soudet doen; mit dien hiet hij sinen knapen comen, ende nam den genen ende schoot hem inden oven, die boven ende beneden gloyeden. Ende hier en bijnnen was die misse geeyndt, ende die knape, die die misse gehoert had, quam ten oÜen rechtevoert, ende seide den meister: "mijn here die coninc die hiet u, dat gi doet dat hij u gijsteren beval". Die
| |
| |
ander seide: "et is gedaen, gelijc hi mi hiet, keert te huys ende gebiet mi tot mijns heren wart". Die knape keerden weder. . . .. ende seidet sinen heer: "Heer, die tigelmaker hem tot u wart gebiet ende hevet gedaen dat gij hem bevaelt". Die coninc sprac cranclic: "sech, waer hebstu soe lange in den wege geweest? du ginges herde tijdeliken wt". Die ander antwoerden verveerliken, als die anxt hadde dat hi misdaen had, ende seide: "heer, ic vant een cappel onderwegen ende doe ic daer tegen quam, clepten men die schelle, soe dat ic in die capelle ginc, /16465-16542/ dat heilige sacrament te sien". Als die coninc dat hoerden, gruwelden hem dat van wraken also voert was gedaen. Doe sprac die coninc: "nÜ sech mi, waer om plegestu dat hoeft van mi te keren, alstu mi drincken biedes?" Die knape seide: "here, mijn geselle heeftet my geraden ende seide my dat mijn adem stanck, dattet u deerden, als gij drincken soudt, ende hiet mi dat hovet van u keren, op dat u niet en deerden mynen adem". Doe sprac die coninc; "nÜ hoer ic wael dat dese wrake na recht is geschiet, want die dese valsche logen versierden, dijn geselle, is
| |
| |
verbrant. Ic dancke gade der eren, dattu niet en biste gedoet; blijft in vreden dienende voert aen Want gelijc hij mi van di seide, alsoe gelijc seide hi di van mij". Scriftuer seet dat Christus daer om hier neder daelden, om den vrede te maken tusschen sinen vader ende ons Ende alle die gheen die vrede mijnnen dat sijn kijnder goeds . . . ...
| |
Beroeminge is een quade sede ende sunde. Gt
Vole reden vijnden wij waerom wy beroemen moeten schuwen. Salomon seet: "een ander mont moet di prisen, mer niet dijns selves mont". Daniel scrivet vanden coninc nabugodenoser, dat hij om anders geen sake wt sinen rike verdreven wart dan om sijnre beroemingen. Beroem steet elken minschen vÜlic van hem selven. Selden pleget men hem te geloven, die hem selven prijs geven. Christus wart begrepen, om dat hij van hem selven seide, nochtant en seide hij niet dan waer, als sunte Jan scrivet. Sunte Paulus seet: "hij en is niet geprijst die hem selven prijst, mer die die heer prijst". Die hem selven prijst, qÜetset hem selven zeer, want hi maket enen afgot van hem selven. Merct off hi zeer doelt die hem selven lovet dies gueds, dat
| |
| |
hem van gade geschiet. Die sijn doget bi roem seet, die slachten der hennen die al om gaet kakelen, als si een ey geleet heeft, daer bi wort mens gewaer, soe datment daer bi verliest Des gelijcx verlieset die romer sijn doget. Beromende woerde solde men vlien, want men valter in groeter nijdicheit mede. Salomon seet: "die sijn werc in beromen vertrect, verwect daer duc stridingen mede". Lucas ons bescrivet vanden pharizeus ende vanden puplicaen: die pharizeus stont ende badt beromende in sijnre herten: "here, ic dancke u dat ic niet en bijn als ander minsche, rovers noch ongerechtich noch oncuysch minsche", daer die puplicaen sijn ogen inder eerden sloech . . . ...
| |
Voel te spreken is scande ende sunde. Gv
Laet ons nÜ voert sien dat misdoen dat wt veel sprekens comt Dit staet ons vertoent mit veel saken, dat dit grote sunde is. Ten irsten ist een teyken der crancheit. Jeronimus seet: "die crancste is vanden honden, die bassen tmeest". Soe die minsche meer te spreken pleget, soe hij sinen geest crancker maket. Dat ander waerom dattet quaet is, om dat een minsche daer om gehaet wort onder tvolc ende
| |
| |
oec: in veel sprekens en brect geen sÜnde. Paulus seet: "myt luttel sprekens wortmen ghemynt". Die dorde reden: veel te spreken is grote sotheit. Ecclesiasticus seet: "die sot vermennichvoldicht sijn woerde; die veel te spreken pleget, brenget mennich onnutte woert voert". Jeronimus seet: "ledige woerde en brengen gheen nÜtticheit in, noch hem diet hoert noch diet seet"; ledighe woerde souden wi vlien, om dat wij ten ordel daer aff reden moten geven Als matheus bescrijft: "van elken ydelen woerde die die minsche spreect, sal hij reden geven ten joncxten dage". . . ...
/16564-16723/
| |
Lachen is van vier manieren. Gx
Lachen vijnde ic van vier manieren. Een minsche lacht als hij boesheit siet vorderen. Hier aff seet Salomon: "Die sot doet sijn boesheit recht off hem sijn moet lachden". Een ander lacht recht of hij ontsijnnet waer. Hier aff seet Salomon: "gelijc dat den bliden die blijtscap is, alsoe is die sot die sotheit". Dat dorde lachen is simpel wt rechter ydelheit. Hierop seet Ecclesiasticus: "die dolle minsche gevet sijn geluyt in lachen, mer et geet sonder
| |
| |
quaetheit wt". Die vierde is lachen gelijc die vroeden lachen sullen, mit sueten gemode Ecclesiasticus seet: "stille ende zelden lachet die wise man". Die scrift seet dat Christus nye en gelachten van sinen leven op eertrijc, mer die scrijft orcondt dat hij driewarff screyden: irst weenden hi op Jherusalem, wies verderfnisse hi voersach. Ten anderen mael, doe hij lazarus op dede staen. Ten dorden mael weenden hij in dat hoÜeken, voer sijnre passien, daer hi ons mede verloesten ende [mit recht] beholden makede, daer wi alle mit recht nae souden wenen. Wee den genen dies hier vergeten, want et sal hem noch swaerliken werden verweten.
| |
Swigen is een grote doget als die leerres tugen. Gy
Dat getuych van veel leerres vijnde ic die ons dat swigen zeer prise. . . ... "Swigen kan gramscap te niet doen gaen". Salomon seet in proverbium: "die verswiget des sots woert, sachtet die gramscap daer mede rechte voert". Swigen den minschen te stercken pleget; hier aff seet Ysayas: "in swigen ende in hapen sal onse stercheit wesen". . . ... Senica seet: "Swigen is een teyken der vroetscap". Salomon seet: "Ist
| |
| |
sake dat die sot geswigen can, hij sal voer wijs gerekent werden". Job seet: "swigende werdi guet gewaent". Salomon seet: "nyemant, die sot is, en kan geswigen". Die scriftuer seet: "swigen is een teyken der heilicheit, want et doet den minschen hoeren sine salicheit". Sunte Jan seet: "Got is dat woert, die gades soen is dat woert dat van u gehoert wil wesen". Ecclesiasticus seet: "daer geen hoerre en is, daer en stort geen tale". Der coningen boeck seet dat Samuel tot onsen heer sprac: "Spreect, here, want dijn knecht salt hoeren". Aldus moten wi swigen te voeren leren ende dan salmen mogen hoeren. Swigen hevet grote doget in.
| |
Exempel dat wij sullen leren swigen, van enen rijken ridder. Gz
Van enen riken ridder lesen wi die in een cloester woude gaen ende der werlt begeven. Sinen knaep hiet hi die boetscap doen aen enen Abdt ende hiet hem apenbaer seggen dat die ridder stom weer, mer dat hij in allen dingen der oerden onderdaen woude wesen. Die Abdt hem niet en weygerden ende ontfinc hem in sijn cloester, daer hij monick wart. Hier nae soude hi op een
| |
| |
tijt gaen mitten Abdt tot enen ridder, die sieck was ende woude sterven, ende als si gijnder quamen, daer dese man lach ende starff, daer sach die stom, dat die duvelen quamen ende die ziel en wech nomen ende staken se ende slogen si, soe dat hi van jamer bitterliken /16723-16841/ zeer weenden, jae soe seer dattet den Abdt groet wonder dochte. Den doden daden si ter eerden; hier na toech tot sinen cloester wart doer enen bosch. Daer ontmoeten hem enen die die minschen te roven plach. Hij vraechden den abdt, wan dat volc al in dien bosch quam, hij en hads nye alsoe voel gesien. Die abdt antwoerden, datter een ridder waer verscheiden, ende dat si tot sinen lijck waeren gecomen om gade voer hem te bidden. Die rover seide: "off dat waer is, wie sal dan voer my bidden? Ic heb soe mennigen man berovet in desen bosch soe mennich jaer lanck!" Die abdt antwoerden: "wiltu des niet meer plegen, dijn sunden werden di vergeven op dattu penitencie wilste doen". Die rover seide: "u oerden belove ic aen te nemen ende bijn al bereet daer toe ende wil uwer oerden onderdanich
| |
| |
sijn". Mit dien dat hi den abdt geleiden, quamen si tot eenre bruggen ende die rover ginc voer, als die hem den wech wisen soude. Daer viel die rover in die brugge ende versmoerden. Die stom monic ginc achternae ende sach dat die engelen quamen ende haelden sijn ziel, aen hebbende een monicx abijt ende brachten hem alsoe ten hemel. Doe lachten die stom monic ende hadde des blijtscap. Hier nae doe si int cloester quamen, nam die abdt den stommen monic ende beswoer oen ende seide: "ic gebiede di bi der rechter gehoersamheit, off du spreken conste, dattu sprekes off dattu mi teyken geves, waer om du irst soe weneste ende daer nae soe groet spel dreveste. Doe antwoerden die monic ende seide: "dat opset, dar ic op stont, dat is nÜ bi di al tebroken". Doe seide hi al dat hi van beiden hadde gesien. Als die abdt dat hoerden, viel hi ter eerden, ende badt hem dat hi abdt wolde sijn. Hij ontseidet, mer hi badt dat men hem op een stat sluten woude daer hi voert aen swigen mochte. Merket tot hoe groter heilicheit dat die ridder quam mit swigen. Een ander exempel lesen wi inder vader boeck van enen abdt
| |
| |
, hiet agathon Dese droech drie jaer lanc enen steen in sinen mont, om dat hij woude leren, swigen.
| |
Swigen is duck sunde als spreken baten mochte. G&
Gelijc dat hier voer steet dat voel te spreken quaet is, soe is dat swigen somtijt oec sunde. Ecclesiasticus seet: "men hevet tijt van spreken ende oec van swigen" . . . ... S' bernaert seet: "inder tongen hanget dat leven off die doet, daerom salmen toe sien dat men van strenger swigingen niet en swige die dingen die noet sijn te spreken, ende van ydelheit niets te voel en spreke". Als men gueden raet suect der zielen, dat waer quaet verswegen, want graci die got gegeven heeft, solde mit recht gemeyn staen. Arme lude herberge te wisen off pelgrum den rechten wech, ende oec veel ander saken, die allet quaet geswegen waeren, want hier verdient men groet loen in; om dat die misdaet van swigen den geleerden meest aen geet, die dat leke volc hebben te leren, daer om late ic vanden swigen meer te scriÜen, mer nochtant die meer doet dan hem geboden is, het sal hem wael geloent werden, want sunte Jan seet: "elc sullen sine wercken nae volgen". . . ..
| |
| |
| |
Dagelixe sunden sijn seer te ontsien bi drien saken. G9
Ten lesten leert ons die scriftuer van dagelixe sunden. . . .. Die moet men vlien om drie saken. . . .. Dat irste is om die mennichte van oer. Sunte Augustijn seet: "dagelixsche sun\den /16842-16970/ en veronweert, als si geschien, ende eyschet genade daer aff". Dander sake is: geen sunde en is alsoe cleyn, si en sal van gade geordelt werden, . . . .. want van elken ydelen woerde sullen wij reden moeten geven. Ten dorden ist guet dat mense vliet, om datter geen hoeftsunde wt en wassche. . . .. Ecclesiasticus seet: "die cleyn dingen veronweert, valter mede in groten". Ons is in figuren geseget, dat cleyn sunden wael quaet mogen doen, gelijc wi lesen van Davids soen Absolon, dat hij bi sinen schoenen haer verhenck in dat bosch, daer hij sinen vianden ontvloe ende hem sijn haer verwerrede aent hout, daer hem sijn peert ontliep ende hij bleeff hangende. Al is een haer een cleyn dinck, nochtant was die mennichte der voelre haer so starc dat hij daer aen bleeff hangen. Aldus moet men cleyn sunden ontsien, op dat die voelheit niet en deren der zielen
| |
| |
| |
Exempel dat elc is sculdich aen te sien sijns selves sunden. Ha.
Hier aff lesen wij een exempel inder vader leven van enen, hiet Amon. Dese sat eens op een tijt mit veel broederen, soe datter een van desen tot hem seide: "vader, segt ons een guet woert". Dese abdt ginc en wech, daer hij enen spiersack vant ende vervulde dat een eynde al vol mit cleynen sande. Ende in dat ander eynde en dede hij niet dan een luttel in, ende nam den sack op sinen hals Ende dat eynde, dat al vol was, hijnck hi achter, ende daer luttel in was, hinck hi voer Ende quam aldus daer die broeders saten; hij ginc wech ende weder ende en sprac niet een woert. Doe sprac een vader: "Segt ons wat gi daer mede meynt, want wij en wetens niet". Die abt Amon tot hem doe sprac: "broeders, aldus is der werlt leven Desen groten last, dien ic heb op mynen rugge, dat sijn mijn sunden; daer op en wil ic niet sien noch aff hoeren, ende dat cleyn, dat ic hier voer drage, dat sijn mijns evens kerstens sunden, die besie ic in alre tijt ende ordel se groet.
Aldus wie desen spiegel wil lesen ende besien, en doe niet als Amon dede, die sine sunden achter hem hinc
| |
| |
ende sach sijns evens kerstens sÜnden, mer aen sie sijns selÜes sunden, ende pijn hem dat die van hem verdreven werden, soe macht hem helpen dan in dit boeck te spiegelen.
| |
Een gebet.
Here got op wies troest ic dit grote werck begonste, ic dancke u want ic een simpel clerck bijn, dattu my geweerdiget hebste te maken dijn instrÜment, bi wien dine graci dijn werc heeft voldaen. Nu bidde ic dat die lesers ende hoerres verstaen moeten den sijnne bi welken si u dienen moeten. Ende ic diet bi uwer hulpen hebbe gescreven, bid dat mi uwe genade daer om werde gegeven, soe dat ic nae dit corte leven mit u si in dat hemelrijc, daer ict irst om hebbe begonnen op uwe ontfermherticheit. Amen.
Explicit iste liber speculum peccatorum.
|
|
Auteursrecht onbekend