|
| |
III. Vander Gyricheit.
Vander onsuverheit is ons nu geseet, laet ons voert sien vander vrecheit, die men giricheit noemt. Om dat dit tractaet om meren profijt comt te prediken dan ennich dat hier nae steet, soe ist bider ordinancien nae der onsuverheit geseet. Oec alsoe sinte bernart seet: "Men sal dat irst voer nemen dat den mincschen meest ter
| |
| |
salicheit helpet". Dit tractaet sal sijn onderscheiden in vijven: int irste sal men gescreven sien die dinge die vrecheit ende hore becoringen doen haten. Dat ander sal die gedaenten apenbaren, die der vrecheit aen gaen. Dat derde sal u bewisen die dingen die vrecheit maken ende toe driven. Dat vierde sal die reden bewisen die tegen die vrecheit gevonden sijn. Dat vijfte sal u bewisen die haesticheide die der vrecheit contrari is; na dat luydt, als vrecheit heeft ongeordenierde mijnne aen gelt geset.
| |
Vrecheit is zeer te haten bi veel reden. Az
Veel reden leren ons vrecheit haten, irst want si misdoet den minschen tegen recht der naturen. Natuer dede irst eertrijc onder ons wesen, omdat wi ommer souden hebben allent datter aff comt off comen mochte, ende daer op souden treden ende houden ons alleen aenden genen diet tot onser noet hevet gemaket ende versien. Aldus ist dan wonder te merken, dat die minsche hem dingen aen trect ende meister boven hem leet wesen die hi versmaden ende vertreden soude. Men leest inder apostolen werck van joseph, die irste barnabas hiet, dat hi sijn lant ende sijn acker vercoft ende brochte dat gelt totten apostolen ende leidet voer ore voeten, bewisende
| |
| |
dat wij allent dat eerdsch is moten onder die voet treden Wille wij gads vriende werden. Hier na mogen wi merken nae der natueren der zielen hoecheit, die den hemel naest is ende den licham boven gaet. Si is van gade boven den licham verhaven, gelijc die hemel is boven der eerden. Ende oec recht alsoe als dat onredelic waer dat die hemel aen die eerde soude cleven, soe ist oec onredelic dat des minschen gemode soude cleven aen dat eerdsche guet. Die ziel mach oec wael genomet sijn een geestlic hemel ende die woninge gads, gelijc dat sunte ber\nart /2244-2312/ seet: "Wat wonder ist Al begeert die here in dien hemel te woenen. Om wilken hi niet alleen en woude wenen Mer oec mildelic sijn preciose bloet woude storten". Merct, lieve minsche, off si niet zeer dwaes en sijn die der zielen begeerte wenen te vervÜllen mit scat off mit gelde, dat got onder den licham gesat heeft niet dan hoer noetorfte daer aff te hebben. Dese dolen zeer die wenen die rijcheit mogen te mijnnen, ende got mede, want nyemant en mach twe heren te dancke dienen, die contrari sijn.
| |
Vrecheit salmen haten om der maledixien wil die got der op set. A&
Een ander daer wi vrecheit om mogen laten dat is te
| |
| |
gedencken op die maledixie, die got daer op hevet geset. Die irste bescrivet ysaias ende seet: "We dien die soe mogende sijn dat si hÜse aen huse voegen off acker aen acker te crigen". Dat hi "we" seet, dat is alsoe veel te seggen als die ewige verdoemenisse . . . .. Men leset van enen riken man, die een verziert schoen huys dede maken in een stat daer hi woende Ende een heilich minsche quam voer dat huys gaen ende sach enen duvel op dat hÜys sitten die alte groete blijtscap ende speel dreeff ende dit huys en was niet voltymmert, ende dese minsche trat int huys, daer sach hi in eenre cameren bi eenre kisten noch twe duvele sitten die veel meerre blijtscap dreven. Dese minsche verwonderde seer in sinen moet ende woude weder wt gaen Soe sach hi enen alte schonen joffroÜ onder tfondement liggen verplet, soe dat hi te huys ginck ende bad onsen here ihesum christum dat hij hem dat sien woude verclaren. Daer nae als hij aldus gebeden had, quam hem een ontmote gaen ende seide: "Du hebste gade gebeden om te weten dattu daer sageste, wiltu mi gelaven, dat nummermere voert te seggen, ic wilt di apenbaeren"; die ander seide "jae". Doe
| |
| |
seide hi: "dattu den enen duvel op dat huys sageste sitten mit groeter blijtscappen ende speel, dat was om des mans wil die dat huys timmerden ende om sijnre kijner wille ende om sijnre kijnder kijnder will Ende om al die ander, die namaels dat huys besitten souden, solden alle daer om verdoemt bliven", ende daer om was hi soe blide. Ende doe seide hij voert: "Die ander twe, die bider kisten saten ende noch meerre blijtscap dreven, dat was daer om, in die kiste was dat gelt, daer dat huys mede vol eyndet solde werden, ende hoedent voer die dieÜe Om dattet ommer voleyndet solde werden, ende oec die joffrouwe die onder dat fÜndement verplet lach, dat was des mans ziele die dat huys dede tymmeren. Sich, minsche Aldus verplet mennich minsche sine ziele Als hi se weent te eren". Hier nae gijnc dese guede man ende sprac den man die dat huys had doen tymmeren ende vertrecten hem dat hi gesien hadde vanden begijnne totten eynde Ende hi wart een guet minsche ende gaff dat huys den armen tot enen gasthuys. Dit huys hadde dese man getymmert, mer niet in gherechticheiden. Ende aldus
| |
| |
ist te duchten dat luttel minschen oer guet in gerechticheiden crigen off hebben of besitten Si crigent mit liegen, mit driegen, mit sweren. Hier om ist tsekerste gade te dienen, die alle guede dingen die die minsche doet hondertvolt loent.
Die ander maledixie scrivet lucas ende seet: "we u luden, die rike sijt, wes herte den gelde aen clevet!" . . . .. Die dorde bescrivet sunte Agustinus ende seet: "We u, rike luden, die daer toe leven, dat si vermeren dat eerdsche guet Ende en merken niet, hoe sijt vercrigen, ende verliesen dair bi dat ewige guet, dat ewich blivende is". Noch bescrivet sunte Augustinus ende seet: "vermaledijt moet die vrecke minsche sijn Wes here rike ende milde is". Aldus danich vloken ende deser gelijc sijn den rijken gegeven, die mi veel te lanck waeren hier in te scriven ende te vertrecken . . . ...
/2313-2449/
| |
Vrecheit salmen haten die merken wil die grote quaetheit die der af comt A9
Een derde reden daer wij vrecheit mede sullen verdriven, dat is die grote quaetheit deser sunden Ende hier af vijnden wij vier orconden inder heiliger scrift; dat irste is inder bibel ende seet Ecclesiasticus: "Niet en is boeser dan die vrecke minsche". Want bider giricheit wart onse here ihesum vercoft van
| |
| |
judas om dertich penninge Ende sommige minschen die nÜ leven geven christum om enen penninck, om dat sij hem boeslic generen. Want om enen penninck versweren si dÜck gade ende liegen daer mennige logen om, nochtant dat si dat guet niet en vercopen, ende desen penninc wegen si meer dan si got doen, ende bereiden hem aldus den rechten wech der ewiger verdoemenissen gelijc wi wael sien mogen. Op dat sij den penninc crigen mogen, laten si got ende sijn ewige rike . . . ... Een ander reden is dit. Die gever alles gueds wille dat alle guede gemeyn sijn, gelijc dat sine sonne gemeyn schijnt ende geeft die blomen roeke, den bomen hoer vrucht ende den cruden hoer cracht. Sunte Augustinus seet: "gads guetheit is zeer groet Want alle dinck bedwongen is te geven totten gemeynen orber". Och, des en wil die girige vrecke niet doen eer hem die duvel haelt, ende dan en kan hijs niet gegeven, soe ist hem doch verloeren! . . . ..
| |
Vrecheit is een afgadie, dat tuget die scrifture. Ba
Een vrecke minsche doet quaet Alsoe die heilige scriftuer tuget, in vier dingen Ten irsten in gade van hemelrijc, in hemselven, ende in sinen evenkirsten Ende in die arme creaturen die tot onser
| |
| |
noet gemaket sijn. Hi misdoet tegen gade Omdat hij dit eerdsche guet, daer hij een besitter af soude sijn ende orberent ten love ons heren Dat hij dat meynt dattet van hem selven comen is ende en kent got, die sijn heer is, daer niet aff; hi waer sculdich, om dat hij guet hevet, te sere gade te mijnnen Want hi dat hem boven ander minschen verleent hevet, ende nÜ mijnt hij dat gelt boven got; hij maket hem daer mede gads viant. Hij doet oec quaet in hem selven Want hi om gads wille hem selven den viant over gevet, gelijc dat die ewangeliste seget: "Men mach got ende den viant niet te samen mijnnen". Ende aldus berovet hi hem ende levert hem sinen vianden, dat sijn die onsienlike lelike duvelen. Een minsche soude quaet heiten, die vader ofte moder Ende aldus misdoet hi meer die aldus hem selver vercoept, dan die vader of moeder vercoept. Ecclesiasticus seet: "Die girige minsche set sine ziel op den put die hi vercoft heeft". Hier af seet die Apostel: "wij sijn gecoft mit duerbaren cleynoot". Een ander is daer hi hem selven mede
| |
| |
quaet doet. Want hi mijnnet gene Als hem ten vondenisse wael gescinen sall, hij mijnt den doerne, daer hi mede bernen sal in die ewige pine. Salomon seet: "Die vrecke sal werden verslagen van oer selfs bloede ende gaen mit broesheiden om in schade oers selves ziele".
Int derde doet die vrecke quaet op sijn evenkersten bi gelikenisse geproeft. Off een groet mechtich rijc heer yemant in testament al sijn guet gave dat hijt tot sijnre zielen orber ende profijt soude laten comen ende hi dat guet al selver behielde dat hi den armen soude geven, soude hij niet swaerlic misdoen? Aldus ist recht mitten girigen die /2450-2699/ dat guet Al tot hem wart trecken ende laten die arme onsalicheit quellen indien daer hijt wael beteren mochte; hier van staet gescreven: "vode hem, dien gi hougerich siet; u guet en werdes niet vermijnret" . . . ...
| |
Vrecheit is een swaer quale, daer si durende is. Bb
Een ander reden volget hier nae, daer giricheit bi mach werden gehaet, gelijc als paulus seet: "Giricheit is een dienst der afgade", dat is getoent bi veel reden Irst want die ewangelist seet; "gij en moget gade niet dienen ende den gelde": die glose hier aff is: "die der rijcheit wil dienen dat is
| |
| |
te lastere den here". Een ander reden is dit, gelijc die bibel in heeft, dat got sprac; "soe wats gesciet, die naem dijns gads en nome niet ydeliken"; die hem willen generen om den penninc te gecrigen, duck sweren sij ende versweren ende liegen ende bedriegen, ende hier sijn si nouerre om dan si sijn om gade of om sine gebade te dienen. Sunte Dionisius seet: "Die vrecke aenbedet die weerdicheit vanden wijngaert off dat saet daer hi bi wort, gelijc dat die guede kersten plegen dat cruce of die beelden in weerdicheiden ons heren. . . . . Sunte pouwel seet: "vrecheit is een wortel der sunden" Want hi arbeit om niet, die ander sunden wil van hem doen ende vrecheit bi hem laet; hij doe irst aff dat hem meest quetsen mach.
Een ander reden is, soe die scriftuer seet, dat vrecheit is een siecheit ter doet, die die ziele meest doet quellen. Ecclesiasticus seet: "die alre meeste siecheit, die ic onder der sonnen sach, dat is dat beiagen of vercrigen der rijcheit, ende die te houden tot hijnder hoers heren Want is in groeten seer misvaren daer mede". Vander siecheit verstaet: sommich sijn guet, sommich sijn quaet. Siecheiden des lichams is herde guet Want si brengen der zielen vroude in ende meest sijn si geseynt van gade. Siecheit ende
| |
| |
dogen, die men hier heft, sijn gelijc oftet een vuer waer ofbernende die sunden Ende aldus brenget die pijn des lichams der zielen groete vroude in Hier af bescrivet salomon ende seet: "beter sijn wonden te ontfaen vanden vrienden dan cussen vanden vianden. Dat cussen vanden vianden is als beten van venijnden serpenten". Die verrader iudas sprac: "Wie ic cussen sal, dat is hi; halt hem ende slaet daer die hant aen". Sich, minsche, soe wie gecust wort vander werlt, daer is des duvels net voer gespreit. . . . .. Vrecheit wast die onsen here deden vercopen ende hem daer nae ter doet brachte, overmids den welken onse ziecheit genesen wort, ende onse wonden geganset worden bi sijnre doet. O minsche, merct hoe swaer ende hoe groet die wonden waeren, daer christus om gecruyst moeste werden!
| |
Vrecheit is een onversadelike quale, dat tuget die scriftuer. Bc.
. . . . Die irste reden, daer bi te tonen is die siecheit der vrecker minschen, dier is drierhande pine, die altoes inden girigen minschen is. Dat irste: hi levet in groeter pinen om dat te behouden dat hij vergadert heeft Dat ander is, dat si swaer pijn doen om rijck te wesen Dat dorde ende dat hem meest piniget dat is als hem
| |
| |
die rijcheit ontgaet ende hijt hier moet laten. Paulus seet: "Giricheit is wortel der quaetheit", dan volget in die epistole daer na ende seet: "eyemant, die si begeerde, daelt daer mede vanden gelove ende valt in des duvels net". . . .. Als alle die sunden der minschen falgieren, soe blivet vrecheit nochtant allene. Salomon seet: "Als oude lude smaken in alle dingen vroetscap, soe sijn si duck bedrogen indie vrecheit". /2700-2864/ Hier aff seet oec Senien: "der oÜder vrecheit en is min noch meer dan enen minsche gelijc, die weer in die zee". Vrecheit is een swaer quale Want si en spaert sieken noch gesonden minschen. Siecheit verdrivet lichtelic oncÜysheit ende oec doet si den gulsigen sober sijn Mer soe die minsche langer sieck is, soe sijn giricheit meerre sall sijn, want hi dan niet gewijnnen en kan ende sijn guet minret dat hi gewonnen heeft. Aldus quellet hi hem om dat hem dunct dat hij te luttel hebben sall ende en heeft nochtan niet een ure seker! Vrecheit en spaert edel noch onedele noch geleert noch ongeleert. Men vijnt veel geleerder lude die node souden oncuysheit doen, ende nochtant der giricheit aenhangen. . . . ..
Een vierde reden is dit, dat christus die gierige minsche ter doet
| |
| |
ordelt. Want hi seet: "den riken ist swaer te comen in dat rike der hemelen. Oec soe weert mogeliker enen kemel doer eenre naelden oge te comen dan die rike vrecke minsche soude ten hemelrike comen", die dat oer soe vast halden. Oec soe lucas bescrivet ende seet: "Ellic die dat niet achter en laet dat hij besit, en mach mijn discipel niet wesen".
Een vijfte reden is dit Want een ygelic die daer sieck aff is en wilt niet lien ende aldus en sueket hi geen bote daer tegen Senica seet: "Dat begin vander salicheit is die misdaet te bekennen!" . . . . "Och, nyemant en wil weten dat hi vreck ende glerich is!" . . . .
| |
Vrecheit is een onversedelike quale, dat tuget die scriftuer. Bd
Een ander ons noch bewiset vander onversadelicheit die inder vrecker gemode altoes is om dat eerdsche guet ende seggen dat si dat guet houden om twe saken; die irste is om te wesen voersienich tegen noet die hem mochte geschien Off om te hebben eerdsche weerdicheit. Die die saken wael woude merken, elc soude vijnden, dat hi licht genoech hadde sijn leven mede te houden. Senica seet: "Men siet dein vogelen inder locht ende die beesten inder eerden geen voetsel ontbreken. Ende wat si gaderen hem genoges wael". Op dese onversadelicheit leert ons die Apostel ende seet: "in deser werlt en brochten wij niet, ende wy en sullens niet voer ons dragen". Paulus seet: "voetsel te hebben ende decsel onse lede mede te decken, daer mede laten wij ons genoegen! Wie hem daer toe set rijck te werden, valt daer mede in becoringen". Senica ons noch leert ende seet: "Wiltu di selven rijck maken, soe en derfstu dat gelt niet aen di trecken, mer jage doch giricheit van di. Soe wie hem versadet mitten gelde, hi en mach niet rijck wesen. Si slachten hem die zee watere drinct voer den dorst, hoe sijs meer drincken, soe hem meer dorst". Hier aff oec die moeder gads seide: "die riken liet hij ydel ende vervulde die armen mit guede". Hier op so ist dat wise lude den schat van eertrijc ydelheit heiten. David seet: "waer toe minstu ydelheit!" . . . . Oec hescrivet iheremias ende seet: "Ic sach die eerde aen ende vant se ydel wesen recht off si van niet geresen waer".Hoe veel die vrecke te hope gadert, sijn herte blivet altoes ydel. . . . .. die girige dient sinen gelde ende sinen guede mit groeter pinen ende vresen, gelijc dat een dienstjoffrou mit alre crachten ende trouwen dient hoeren heerscap; hier aff scrivet sunte bernaert
| |
| |
: " Du en sals niet den gelde wesen als een heer, mer als een pachter" . . . ... Een ander reden is Want dat gelt sinen heer begeeft, als hijt alre meest noet heeft der hulpen, ende hi heefttet ter geenre behoeff behouden die dat voer sine ziel node souden geven. Ecclesiasticus seet: "Die vrecke dat guet girichlicken vergadert totter geenre behoeff die dat bijnnen horen tijt verteren sullen ende overbrengen mit oncuysheiden off mit anderen sunden". Die scrijft bewijst ons mit /2865-3051/ veel reden, dat dit ersce guet ons niet en mach bliven. Hoert wat job seet: "Naect quam ic wter moeder mijn ter werlt, ende naect sal ic ter eerden weder kerende sijn". . . . ... Jeremias seet: "gij dient vremden gaden, die u dach noch nacht rusten en laten, mer brengen u in mennigerhande quale ende in die ewige verdoemenisse".
| |
Vrecke doen grote dorpernie als gi wael sult hoeren. Be
. . . . Dat irst is een subtijl toemsel daer hoer die vrecheit mede bewimpelt ende dect Als in woker, in symonie, in hoverdie Alsoe dat hoverdige man of wive in hoeren gewaden hebben, dat decken si al onder die cÜysheit Alsoe als ic hier nae sal vertrecken bijnnen der hoverdien int leste tractaet.
Dat ander daer die vrecheit mede bewimpelt wort dat
| |
| |
is die noet om dat broet te wijnnen. Hier aff leert ons sunte gregorius ende seet: "irst brengt die dÜvel den minsche besorchtheit aen, hoe hi die noetsake kan gewijnnen. Als hi dan geet arbeiden aldus ter noet, dan soe geet hi hem becoren om meer te hebben dan die noet, op die aventuer off hi sieck worde, dat hij dan daer aff getroest worde, ende aldus is ducwile die noet decsel der giricheit". Dat derde decsel der vrecheit is een valsch decsel der heilicheiden. Want si seggen si mogen mit hoeren gelde bedecken der lude armoede, ende missen daer mede doen singen off ander guede dingen, des nÜ luttel yemant pleget. Ecclesiasticus seet: "ic wane dat die vrecke troester hem mede: hij seet dat vroetscap nutte is Als men rijcheit daer bi heeft". Mer wie sal nÜ in desen dagen vroetscap in rijcheiden dragen Daer Salomon, die wise was boven allen luden in sinen tijden, niet en conste gedoen? Vrecheit is seer te ontsien . . . .. want in al dat wij sien off begeren heeft vrecheit oer net gespreit Ende aldus can die minsche horen strick quelliken ontvlien, die hem daer henen wil tien mit herten. Ysaias seet: "gij die die werlt besit, een strick is altoes boven u". Paulus seet: "die rijc willen werden, vallen
| |
| |
in becoringen ende in des dÜvels strick". Vrecheit salmen haten Want si versleet hore minres . . . .. ende wie dat gelt bi hem gadert die gadert oec gramscap voer gade, ende got hatet den riken vrecken Want hij node ontfermherticheit doet, welke ontfermherticheit properlic gade toe behoert . . . .. Als Ozeas seet inden persoen ons heren: "ic wil ontfermherticheit".
| |
Vrecke minschen doen gade grote dorpernye als gi wael sult hoeren Bf
Dolle minschen, merct ende versijndi, dattu soe grote dorpernye gade does. Want hadstu van yemant ennige giften ontfaen Al waer si cleyn, du en soudste niet weten hoe du hem soudes dancken; ende got gevet ons al dat wij hebben, mer die vrecke en dancket gade niet Want soe got den vrecken meer versiet van goede, soe hij sijnre meer vergit. Oseas die propheet seet: "Sueck nÜ inder werit staet Sij sijn versaedt ende vervult ende hebben hem zeer verheven dat si got hebben vergeten" . . . .. Sunte gregorius seet: "Die salicheit deser werlt heeft ende en ruect niet op dien die si hem verleent heeft is quaet" . . . .. Dander dorperheit mach men sien in veel riken, die meest van gade hebben ontfaen ende minste tot sinen dienst staen. Die riken
| |
| |
en dunct niet dat si gade sculdich sijn te dienen. Sullen si misse horen, si sueken enen die haesteliken leest ende gaen staen biden altaer. Zelden geven si den armen ende al ist dat die mont leset, dat hert denct opt gelt ende om dat eerdsche guet: dat is der riker heilicheit ende wanen gade aldus te voldoen! Een derde dorperheit /3051-3211/ der vrecker is dat si dat guet al houden bi hem Ende en willen den armen noch lenen noch geven, die si groeten noet sien hebben ende hier in sijn si verdoelt. Sunte Agustinus seet: "O vrecke, Cristus seet tot di: gif mi van dat ic di gaf, een luttel gif mi in dit leven. Ic sal di hondertfolt weder geven". Sunte bernart seet: "Die vrecke is seer verwoet, die niet een cleyn dinck wil laten om hondert foÜt loen weder te ontfaen" . . . .. Sunte Augustinus seet: "Vrecheit en ontsiet hoer geenre quaetheit noch liegen noch bedriegen noch sweren noch versweren; den onnoselen nemet si dat lijff, den weduen ende den wesen te onterven ende bespotten die broet bidden". Sunte jacop seet: "des gerechtigen minschen simpelheit wort vercoft bider riker vrecheit" . . . .. "gelijc dat een hoverdich minsche onbequaem is ter oetmoedicheit Alsoe is een rijc minsche ter armoeden".
| |
| |
Job seet: "des vrecken minschen hert is alsoe haert als een steen Want dien hi in bitterre noet siet, en toent hij geen ontfermherticheit"; . . . .. het schijnt dathij dat eerdsche guet mijnt boven hem selven. Paulus seet: "des minschen gedochte is zeer blijnt ende verhaert van bijnnen Alsoe dat si boven hem selven den scat lief hebben", dit is uterlic genoech getoent, want die vrecke en soude enich dinc quaet bi hem willen behouden Mer hij blivet selver quaet; die sijn eerdsche dingen bewaert nae sijnre machte, dat si niet en bederven, ende hem selven laet verderven Het schijnt dat hij hem selven hatet ende boÜen hem dat guet lieff heeft, daer hij meerre sorge om draget. Sunte Augustinus seet: "O vrecke minsche, wat is dine meyninge, dat di geen hoeren bequaem is! Haddestu een wijff off kijnder, die ter quaetheit gewoen waren, du soldes se verspreken ende daer aff trecken Mer dat quade en wilstu selver niet laten; quade cleder ende ander vÜylnisse doestu van di
Mer dijn quade snode leven, watter geschiet, en wilstu niet begeven" . . . ...
| |
Vier dingen mogen ons heiten te sijn ende niet meer Alst na bewijst is. Bg
Een ander ziecheit vanden vrecken is dat hy vergeet
| |
| |
sijns selves al, ende doet soe groete eernsticheit om dat tijtlike guet te vergaderen, dat te hant ander lude hebben sullen. Vier dingen sijn die ons mogen heiten Dat een is waldaet, die een minsche hier op eertriken doet Dat ander is die tijt, die wij leven Dat dorde is dat guet, dat wij den armen geven Dat vierde is dat hemelrijc, ist dat wij soe leven als dat behoert. Dese vier sijn ons properlic ende en mogen nummermeer van ons scheiden, ist dat wij de genoechten der werlt sterven. Senica seet: "Die vrode minsche sal al dinc int guede wael doen eynden, ende aldus en sal hi niet mogen verliesen". Si sijn gelijc den sotten die hem vremde dingen aen trecken ende laeten varen dat oer is. Exempel vijnden wij hier aff van enen wijsen man, die vander werlt swaer dogen hadde, want sijn stat was mitten sweerde gewonnen ende gedestrueert; een vrode was daer wt gegaen ende hadde wijff ende kijnder verloeren ende wart oec daer nae gevangen. Die here die daer voer lach vraechden hem off hi iet veel verloren hadde; hi sprac, hi en had niet verloren. Die ander vragede "hoe?" ende hi seide: "Mijn guet is altoes my mede", hij meynden, had hi wael gedaen, het soude altoes mit hem wesen.
Die tijt
| |
| |
mach oec ons heiten. Senica seet: "Alle dinc is ons gemeynlic vremde geheiten Mer die tijt is ons allene". Wij mogen merken dat die tijt ons is Want wie die tijt in ydelheiden verliesen, die verliesen hem selven daer mede Ende die in doechden den tijt toe brengen, die sullen ewelic duren. /3211-3385/ Dat wij den armen geven dat dat ons is nae desen leven Hier aff hebben wij een exempel van enen riken vroden man Ende sijn heer, daer hi onder sat, woude hem schatten, ende vermaenden hem dat hi hem seide, hoe rike hij waer Die vrode man een deel achterwart trat ende wart merkende dat hi in sinen leven den armen gegeven had VIc gulden om gade tot hoerre noet Doe trat hi voerden here ende seide apenbaer, daert die ander heren hoerden: "Mijn guet en is niet beter nae al mijnre wetenheit dan VIc gulden ende nauwe ist alsoe guet"; te hant wart hi geloechent van dien die daer bij stonden Si vermaenden hem sijnre schÜren, die al soe guet alleen was, ende sine woninge veel beter,sonder sine rede haÜe, die noch veel beter was. Doe seide dese guede man: "dese dingen en sijn myn niet, mer mijns heren, als hi wille. Dat guet, dat gij mi hoert beduden, heb ic gedeilt den armen
| |
| |
om gade. Ende dat heb ic bi hem luden alsoe sekerlic bestelt dat my dat nyemant nemen en mach"; hier op seet Ecclesiasticus: "Aelmissen is recht den man Als enen sack, die hij om heeft".
Dat vierde guet, dat onse is, dat is dat hemelrijc, dat en mach ons nyemant nemen Op dat wijt niet en hebben verboert tegen gade mit vrecheiden of mit anderen sunden. Hier op scrivet lucas: "Of gi niet getrouwe en waert ynt vremde guet, dat u niet aen en ginc Wie sal u dan dat u is geven?" . . . .. Soe watmen hier hevetm ist cleyn off groet, in dit eerdsche dal, et moet hier bliven.
| |
Eerlsche besittinge en is ons niet nÜtte om veel reden. Bh
Die rike vrecke is soe zeer ontweget, dat hi vergit dat sijn is ende aen vaet die dingen, die hem niet toe en behoeren. Bi veel reden wort ons bewiset dat dit eerdsche guet ons niet toe en behoert: irst om dat dit guet is gelijc eenre vloet die lopet. Die minsche mach rapen dat lant hier, ende dat guet daer, dat een ander voer hem besat Ende als hi sterft soe wort hijs quijt, ende aldus liden dese eerdsche dingen voer ons gelijc eenre lopender vloet. Hier op een wijs lerar seide: "Het is alte groet sotheit, die dese eerdsche dingen te hope gaderen ende wenent te behouden, daert soe veel ande\ren
| |
| |
hebben gelaten, diet voer hem hebben gehadt ende moesten daer af scheiden". David seet: "der werlt rijcheit is een vloet ende off u die rijcheiden toe vloyen, ommer en set u herte daer niet aen Want water dat tot eenre steden loepet, en is der steden niet, Mer allen den genen dies noet hebben". Aldus vloiet die rijcheit voer den minschen, niet dat si een alleen sal gebruyken, mer alle dies noet hebben. Water ende eerde en is onse niet, daer dat guet wt comt, ende wasset, mer des heren. . . . . David seet: "hoe sullen wij singen den loff des heren in een vremt lant?" . . . ..
Wij vijnden bescreven dat wilen eer was een sarrasijn, een groet heer, die mechtich had geweest boven XIJ conincrijc. Doe dese soe sieck wart, dat hij ter doet quam Doe dede hi den oversten vander stat, die daer sijn overondersaet was, dede hij enen stock nemen ende een lyenen cleet, dat sijn doetcleet soude wesen ende dedet hem aenden stock bijnden ende geboet datmen roepen soude over die stat: "Aldus seet onse heer den coninc: Ic heb geregniert mogentlic die wile ic heer was over XIJ conincrijc ende van allen desen rijcheiden ende van al mijnre glorien soe en drage ic niet voer my dan dit cleet datmen hier mach
| |
| |
sien". Sich, minsche, daer soe mechtigen coninc anders niet mede en droech dan een cleet, wat waenstu dan dragen mede dattu rapes in dinen leven? Als die doet comet toe di, soe moetstÜyt al laten hier!" . . . .. Sunte Ambrosius seet: "wat men boven der noet hout dat is sundelic gehouden". Het mach wael een onsalich minsche wesen die ander vremde dingen bewaert ende die sine daer bi verliest. . . . ..
/3405-3543/
| |
Eertsche rijcheit schijnt te geven vijff manieren van vruchten. Bi
Vijf vruchten mach rijcheit geven nae dat wij vijnden: dat irste is versaetheit; hier af bescrivet Tulius: "Die vrucht, die die rijcheit geeft, dats dat die minsche ghenoege mit dat hi hevet". Dese vrucht en mogen die vrecke niet crigen die rijcheit mijnnen. Die scriftuer seet: "gelt te mijnnen is een geestlic honger die nyemant versaden en mach". Oec soe seet men gemeynlic dat hi die rijcste is die leeft, die genoget dat hi hevet. Die ander vrucht die rijcheit in brengt, dat is verloesenisse der zielen ende die vrucht en ontfaet die vrecke niet Want hi verstoet dien arme ende versmaetse ende der zielen verloesenisse is der armer armoede te hulpen te comen ende
| |
| |
vrilic bi te staen. Geliker wijs dat in enen vate oly boven vlietet boven alle wetheiden Alsoe geet almissen boven veel doechden. . . . .. Daniel seet "Verlose mit rijcheiden dine sunden". Die derde vrucht is datmen daer mede mach copen die hemelsche rijcheiden; dit mach wael een edel wissel sijn. Sunte Augustinus seet: "gif hem een decsel die coude lijt ende nim den hemel daer voer". Die vierde vrucht is dat bescermen der armer. Gregorius seget: "Men en sal den armen geen wreetheit bieden Mer men sal se eren Als patronen Want si sijn ons hier als soÜdeniers geset, die ons beschudden ende beschirmen voerden viant vander hellen". Ecclesiasticus seet: "legge dijn aelmissen in des armen minschen schoet, si sal voer di bidden ende sal vechten op dinen viant Si sal oec alle quaet van di keren onder den schilt des heren mogentheit". Die vijfte vrucht der rijcheit is dit: Si meerret int ewige rijc die rijcheiden, op datmen se hier wael bestuert. Paulus seet: "guedertierenheit is sunderlingen zeer nÜtte tot allen gueden dingen Want si hevet die belofte des levens dat nÜ is ende toe comende". Dese vijff vruchten gevet dat
| |
| |
eerdsche guet Als ment wijslic bestelt Mer die vrecke en cricht hier niet aff Want hij mijnt dat gelt soe seer, ende wie rijcheit soe seer mijnt, die verliest hem selven daer mede.
Wij lesen in hystorien van enen riken man die sieck lach ende waende sterven; hij vermaende sine rijcheiden ende seide dat si hem helpen souden, dat badt hi oer zeer wenende; ende als hij merkende wert dat si hem niet en antwoerden, doe suchten hij ende seide: "O bedriegelike rijcheit, hoe zeer heb ic di begeert ende mit herten nae di gestaen ende lieff gehadt Mer nÜ en vijndic in mijnre meester noet geen hulpe in di; het schijnt dattu mi wilste laten ende niet volgen in mijnre noet Ic sal di eer veronweerden ende versteken, eer du my salste!" Doe hiet hi al sijn guet deilen, dat hij boven sinen noet hadde ende om gade geven. Cort daer nae eynden hij sijn leven ende is in salicheiden gebleven. . . . . Yemant die enen wech woude gaen In welken dat hi seker waer, dat hij sijns guets gerovet soude sijn Elc sal desen sot heiten, voert hij meer mede dan tot sijnen verdoen. Die minsche is van alles berovet, als hij dat hovet neder leget; hevet hi dan wat guets gedaen, dat is sijn, ende dat mach hi dan mede voeren. Soe ons die scrift seet, soe is die doet
| |
| |
die nauste poert, die men vijnt off daer men aff lesen mach ende berovet den minsche van desen tijtliken guede. . . . ...
| |
Den testamentoren die ziel ende dat guet te bevelen is ducwile grote vrese. Bk
Die leerres ons noch meer vertrecken vander vrecker sotheit die si doen, in dien dat si den armen niet en geven ende bevelent oeren testamentoers, des si zelden bate heb\ben /3544-3646/ Want almissen ende caritate, soe hem die leerres verstaen, die den vrecken nae gedaen werden, is gelijc der lanteernen daer men dengenen geerne mede lÜchten soude, die in groeter duysternisse wandert. Aldus volget die aelmissen den doden tot geenre baten, et en waer dat hij wat voer had geseynt Mer almissen, die men hevet gegeven den armen die wijle datmen levet, dats die lanteerne die voer licht ende horen gever ontbeit; dese leitse mitter claerheit in dat hemelsche gestichte. Merct, minsche, en is dit niet groet dolheit, die alle sine dingen let totten utersten staen, ende te setten op ander lude sine ziel te besorgen, die ducwile niet en achten hoers selfs ziel te achten, ende luttel nae sijnre doet op hem dencken, gelijc als men dagelix sien mach, dat som luttel wort nae gedaen; hier om, lieve minsche, denct op dat sunte lucia seide tot oerre moder: "Eer du sterves soe gifdqc. Want
| |
| |
du en moges niet voer di dragen, giff die wile dattu leves, soe moges du loen daer aff ontfaen.
| |
Vrecken sijn seer onversienlicken in voel dingen. Bl
Die vrecke mogen wael sot heiten om die onversinicheit Si doen grote voersinicheit om ene woninge te verzieren, daer hij in slaepen mach Gelijc een pelgrim die pelgrimmaedse geet in een vremdt lant ende hij spaert sinen scat om een woninge te stichten, daer hij ewelic mit vreden ende mit blijtscappen in mochte wonen. Tulius seet: "Om dat soe cort des minschen leven is, soe hevet hem natuer gegeven een onderlaet in te rusten, mer niet als een blivende stat". Paulus seet: "christus woude daer om onder een onderlaet geboren wesen om te tonen die corte tijt, die wij hier sullen wesen". Daerom is die vrecke wael dol om dat hi soe zeer sorgende is om een huys te zieren, daer hij niet dan een corte tijt in woenen
en sall, ende mocht daer wael een hÜys mede zieren, daer hij ewelic in rusten mochte. Een ander onversienicheit is dat den vrecken zeer verdolt, want hi vervult wael sijn schuren mit roggen off mit anderen coerne hem ende sine beesten een jaer aff te leven Ende voersienicheit en hevet hij niet om ewelic te leven Want dit leven en is niet te tellen een dorden deel vander uren tegen dat ewelic sal dueren Aldus
| |
| |
ist noet aldusdanige voersienicheit te hebben daer men ewelic bi mach leven.
Die derde onversienicheit is dit. Siet die vrecke enen tack aen enen boem hangen, verladen mit vruchten, hij sals waer nemen ende setten daer een hoÜt onder. Oec soÜde hi node hebben datmen sinen ezel verladen soude mit ennigen dingen. Mer dat hij hem selven overladet mit gelde, dat en dunct hem geen quaet sijn, noch daer en geert hij niet aff te nemen om almissen te doen noch en ondersettes niet mit gueden wercken. Sunte Augustinus seet: "Wie is ketiviger dan die gene, die geen ontfermherticheit en is gewoen op hem selven Ende sinen bade of beesten ontfermherticheit doet?" Dese vuyl vrecke sien al op ander lude die grote blijtscap hebben, mer op die wormen die hem dat herte bijnnen ontwe cnagen, daer op en willen si niet dincken noch sien. Senica seet: "Die men salich ter werlt siet off noemt, hoer blijtscap is gevenstheit van droefheit, want si onlange duert, ende lange daer na moeten besueren.
| |
Eerdsche rijcheit gelijct mem den drome. Bm
Die hem woude wael besijnnen, soe en soude hij eerdsche weelden anders niet vijnden dan als droem, ende desgelijc staet gescreven in ysaiam: Den hongerigen somwijlen droemt dat hi voel spisen voer hem siet comen ende dan
| |
| |
et hi ende is wael te gemake, ende als hi dan ontspringet, soe /36473902/ is sijn buyck alsoe ydel als hi te voeren was. Job seet gelijc droem, die enen vierinck ontschiet, soe wort die eerdsche weelden oec niet. Dat ander, datter eerdscher weelden gelijc droem is, dat is als een wten droem springet, dat hij dan weent hebben en heeft hi niet. Aldus ist mitten riken inden leven Als hem die doet toe comet Soe en heeft hi niet dan dat hi den armen gaff. Rijcheit der werlt is zeer vreeslic, want wie se handelt, besmetter hem mede. Ecclesiasticus seet: "die sine hant aent pec slaet, sal onbesmet van daer niet scheiden". Inden boke Ezechielis soe is rijcheit gelijct bi mist opt lant Het maket vet ende doet coerne dragen, mer blijftet tot enen hoep liggen, soe en geeftet anders geen vrucht dan deerlike locht ende stanck Aldus ist recht mitten scat: deiltmen den armen, het doet den minsche bate ende profijt, mer ist datment te hope laet liggen, soe bevÜylet ende bevlecten minschen diet is. . . . .. Ozias seet: "geliker wijs die dat gelt mijnt onbequaem is den heren ende alsoe got dat gelt onweert heeft, soe doet hi den genen diet minnende sijn" . . . .. Die rike en can geens sijns sinen onwille gedogen; . . . .. ende die rijcheit doet den
| |
| |
minschen cranck wesen in allen dogentliken wercken. Oec soe si got riker hevet gemaket, soe si der waeldaet mijnste plegen Si werden van weelden soe cranck, dat si nauwe ter kerken connen gegangen, ende alle penitencie is hem te swaer Souden si enen dach vasten, oer hovet soude hem te wee doen Oec houden si hem alsoe tederlic, dat si voer coude ende voer hette ende voer alle liden verveert sijn. Aldus cranc doet si rijcheit wesen ende die brengt si tot allen sunden ende daer na sent si se tot allen verdriet in dat stinckende bernende vuer der hellen.
| |
Vercken minschen slachten der doet der zee den hont ende den mol. Bn
. . . . . Na der heiliger scrifturen soe geliket die vrecke minsche der doet ende der hellen Want dese twe en werden nummermeer vervÜlt: wat inder hellen comt dat en dunct hoer niet; hoe daer meer in comt, soe si meer hebben wille; ende oec desgelijc vander doet Want nummermeer en hoÜt de op. Hij slachtet oec der zee, die alle riviere nae hoer trect ende vanden ontfangen hoer niet en versadet noch geen tijt hoer weder op wert in die riviere en geeft. Aldus trect oec die vrecke al dat guet nae hem ende hem node iet weder geeft Hij slacht oec den hont. Senica seet, hi had enen hont gesien, als men hem teten warp, soe swalch hy
| |
| |
heel die stucken ende gapede om een ander. Aldus doet die vrecke: hij verslijnt allet dat hem die aventure toe seyndt ende gapet om meer te crigen; hi slachtet oec den mol die blijndeling in die eerde leget ende gravet hier ende daer. Aldus leget die vrecke oec blijndelinge versmoert int eertsche guet ende wrotet, daer die ziele ewelic om gepijnt sal werden. . . . ..
Hier begijnt dat ander deel datter vrecheit behoert ende sal die gedaente tonen die daer wt comen. Tot negenen vijnden wij bescreven, die welke sijn aldus beteikent Als wokeren, roven, transineren, boeslic van werckluden, giften te ontfane, simonie alsoe verre als die leken daer in misdoen, onweerdelike ten sacrament te gaen, vreck te wesen van conste die ennich minsche boven den anderen weet Die spoelen om gelt, hier aff sal ic doen te weten hoe dese onder die vrecheit staen. . . . .
/3903-4082/
| |
Wokeren salmen schuwen om die quaelheit die der in gelegen is. Bo
Die irste sotheit van desen is dat hi woker begeert, daer groet sunde in gelegen is, ende veronweert te wokeren tegen gade sonder sunde, daer hi veel gueds ende rijcheiden mede soude mogen wijnnen ende hem aldus pijnt te generen daer hij sunde wijnt ende droefheit. Sunte Augustinus seet: "Snode
| |
| |
minsche, waer toe leenstu dijn gelt den luden om woker Leenden gijt den armen, got soudt u hondertfolt weder geven ende soldt besitten dat ewige leven. . . . .. Die ander sotheit is Want hi hem selven so onvertuldelike verteert ende niet en spaert; had hi een peert te weds staende, hij soude sparen soe lange hent geloest worde. Mer die arme ziele hi niet en begeert te loessen; hi is geset der beesten gelijc, die hoer vet maket tot des vleischouwers behoeff Al eet si sijn hoy off sijn coerne, die vleyschouwer penset, hij sal der te meer op verteren Al en leves die beeste in geenre sorgen Si moet nochtant mit oer selven betalen Als hij sijn coern wil verhalen op hoer. Aldus overtoellic is die vrecke minsche ende maket hem selven vet te wesen mit gelde tot des duvels behoeff.
Een dorde quaetheit is dat si den luden den tijt vercopen, die gemeyn is Al ist dat guet oec ongelijc in die werlt gedeilt, die tijt is effen gedeilt Want die rike mach hebben gelt off scat, mer sekeren tijt en heeft hij niet boven die armen Al dus ist groet quaetheit, dat sij den armen den tijt vercopen ende tguet dat gemeyn is. . . . .. Ecclesiasticus seet: "Als tijt van rekeninge sal wesen, dan sal die wokener tijt eys\schen,
| |
| |
mer dat sal om niet sijn". Ezechiel die propheet seet: "Die ennige sake vercoept, het is recht dat hi der niet weder aen en raket" . . . ... Onse here ihesus cristus gaff irst een gebot: "Doet den armen Alstu woldes datmen di dede" . . . ... Lucas bescrivet ons oec inder ewangelien: "Gif dine gifte sonder hape van weder te ontfaen" . . . .. Die wokener die sijn gelt leent Meynt dat hi wael doet om den noet dat die arme heeft, ende dat meynt hij dat hi hem verleent. Hij tiget hem solaes aen, mer hi meynd der die wynninge aff te nemen. Aldus wil hi sijn gewijnne onder die broederlike minne gevenstliken bedecken. . . . .. Dat vierde is dat hi altoes ledich giet,. . . .. hoe quaet dat dit is sal ic apenbaren inder ledicheit. Got sprac tot Adam: "int sweet dijns aensichtes saltu eten dijn broet". Ende paulus seet oec: "Die niet en arbeit, en sal niet eten". Dit en woude die wokener niet doen, mer altoes op sine quaetheit ledich gaen".
| |
Wokeren moet men schuwen om veel quaets dat daer wt comt. Bp
Noch ander redenen staen hier nae, daer alle minschen woker om soude haten Irst soet ons getoent is dat die wokener is gelijc . . . .. daer inder ewangelien exempel aff staet Dat christus wten tempel warp gelt, beesten ende die gewoen waeren den armen te lenen
| |
| |
om offeren ende daer woker af ontfengen. Christus seide tot hem: "Mijn huys sal heiten een huys der bedingen ende gi maect der aff een cule der moerder"; wael ist apenbaer dat si arger dan dieÜe sijn. Dieve stelen mit anxte ende een wokener wonet onder den luden ende en wils te arger niet sijn. Salomon seet: "Niemant en heeft meerre mogentheit iemant te verderven dan sijn viant die hem dient ende voer sinen vrient helt". Die wokener dient den ghemeynen luden gevenstlic, /4083-4210/ om dattet schijnt dats die armen hebben gemack. Mer si sijn veel quader dan dieÜe, want si stelen bi dage ende bi nachte. Altoes sijn si stelende, slaepen si off waken si off wat si doen, altoes si den armen als die riken, huys ende lant stelen si den minschen, dat geen dieÜe en doen. Wokenars sijn rovers Als die scrift seet ende die heiligen ons bewisen. Een wokener leent sijn gelt quanswijs doer noet Overmids dat hi een versekeren wil op erve, doer vrientscap soe leent hi hem, mer hi hapet dat sijn sal werden; op die aventuer soe troest hi hem, dat hi des niet en sal connen betalen tot dier uren, die hij hem geset heeft. Aldus rovet hij beheyndelic dat guet ende dat doet hi beheyndelic onder een verwe van gonsten Een derde mogen wij
| |
| |
merken ende dat is, dat geen wokenar sijn ambocht lien en wil int apenbaer. Si schamen hem den naem te hebben mer si en willen niet daer aff, doch behouden si liever den naem dan si die wijnningen overgeven. . . . .. Die wokener slachtet der patrisen die vremde eyger brÜet. Mer als die jongen sijn geplÜymt, soe rÜmen si slechts den nest ende scheiden van dien die si gebrÜyt heeft. Aldus doet die wokener: hi brodet den scat mit groter mijnnen, die hem ter meester noet beswijct. . . . .. Die rijcheit zelden langer duert dan ten derden lede. Ecclesiasticus seet: "Die sijn huys mit vremden paveysel maect ende doetet metsen alst vriest, hij verliestet luttel min dan all. Die vierde plage is noch meer te ontsien Als dat kijnt des wokeners den vader sal vermaledien ende die vader dat kijnt. Gelijc datmen een exempel seet van enen man die twe kijnder hadde, ende die een den vader ontliep ende wart een heilich minsche in eenre woestinen, daer hi gade dienden. Soe dat hem een bade daer vant, die hem seide dat vader ende broeder doet waren, ende dat hij soude comen ende ontfaen dat guet; hij sprac, hi en woudes niet. Dese minsche was zeer inden moet verveert om twivel, waer sijn vader ende broeder waren; soe dat hi onsen |39b here badt waer si waeren. Een engel hem des nachtes nam, die hem vertoenden waer si waren ende daer sach hi soe mennige pine. . . . .. Ten lesten sach hi vader ende broeder wt enen bernenden hole comen crupen, daer si in een gevlochten waeren ende beten malc die een den anderen van groter pinen Daer hoerden hi den vader vermaledien den soen seggende: "vermaledijt, soen, soe moetstu wesen, om dat ic om dinen wil woekerden Om dattu niet arm en soudes wesen"; hier na sprac die soen ten vader: "Vermaledijt, vader, soe moetstu sijn Want en haddestu dit eertsche guet soe valscheliken niet gewonnen noch mi nae gehouden, soe en waer ic niet verdoemt mit di" . . . ... Dese guede minsche dancten ende loefden gade dat hem got die gracie verleende dat hi des guets niet en besat ende eynden sijn leven daer nae inden heer.
| |
Wokernie bedecken die minschen mennich sijns om der werlt schande die ic sal apenbaren. Bq
Om dat woker soe swaer sunde is, want woker is gelt om gelt te lenen ende daer om ist bemoddert duck vanden genen die hem daer mede generen plegen bedectlic Soe gi hier hoeren sult. Die irste bedectheit is: HÜert een man enen knecht hem te dienen ofte arbeiden bijnnen termijn ende hem dan swaerre werck doet doen off meerre dan hi hem te voren seide,
| |
| |
dese wokert Off huerden ic yemants peert off beesten te riden off te arbeiden een dachwerck ende ict tot mijnre behoeff meer pijnde, soe woker\den /4211-4370/ ic. Die ander bedecte woker gevalt duck onder coeplude, want soe wie sijn guet te dÜer vercoept, omdat hij borgen moet, dese wokert. Oec wilke tijt dat een rijck minsche een guet copet om veel mijn dant weert is, ende hi den vercoper om dat gelt tachter siet ende dan sijn gelt biet Want hij ommer gelt hebben moet, dese wokert. . . . .. Die derde bedecte woker is Als ennich rijc man sijn gelt leent enen armen man, ende niet en meynt dat sijn gelt sal meer wokeren, mer hij meynt, die arme sal hem enen dach off twe der om arbeiden of helpen sonder anderen loen omdat hi hem geleent heeft, dese wokert. Oec als men yemant gelt leent, daer men mede wokeren sal ende hijt weet, hij wokert mede. . . . .. Oec off yemant gelt leent mit enniger condicien, dat is die iet vordels daer in sueket . . . ... Al waer mede dat ment oec dect, dit is al woeker ende noch meer veel dan gijs hier hoert.
| |
Roven salmen schuwen om die swaer wrake die got daer op sal seynden. Br
Roef is die ander specie genoemt Vier principael dingen sijn die den minsche daer aff
| |
| |
sullen doen keren Dat irste is: of got ten joncxten dage sal doen verdoemen die dat hoer dat si besaten vaste hielden ende den armen in oerre noet niet mildelic en deilden off geleent en hebben Soe en ist geen wonder al verdoemt hi die gene, die den armen dat hoer ontnemen ende roven. Sunte lucas seet, dat got ten ordel sal spreken: "Ic had honger ende gi en gavet mi niet teten", ende desgelijc vanden vj ander ontfermherticheden. Den roveren sal hi aldus aen mogen spreken: "Ic qual van honger ende gij namet mi die spise wt mynen monde" . . . ... Die ander reden, die die rovers ontsien souden, dat is die clage der armer minschen Want got horende is die clage der armer. Ecclesiasticus seet: "die here en veronweert niet dat gebet der wesen noch vanden weduen, want oer sprake mit versuchten ende mit wenen climmet ten hemel, ende got hoert si geerne ende en letes niet ongewroken" . . . ... Die derde reden is dat got die rovers zeer sal plagen om die mijnne die hij totten armen heeft Sunte Matheus bescrijft inder ewangelien: "Dat gij den minsten van hemluden hebt gedaen, dat hebdi mi gedaen". David inden persoen ons heren oec seet: "om dat suchten der aemen ende der ellendiger minschen sal ic op staen ten gerichte. . . . ... Dat vierde
| |
| |
is die swaer maledixie daer die rovers in sullen staen Want die arme sullen hore richters wesen; in job staet gescreven: "Dat oerdel is den armen gegeven". Aldus sullen tegen hem wesen alle die gene die si berovet hebben.
| |
Dat die rovers vermaledijt sijn dat vijntmen tot voel steden. Bs
Die irste maledixie is plage mit armoeden; hier af scrivet Salomon ende seet: "Nyemant en gaff guet ende deildet ende gaf den armen, hi en sal altoes daer bi riken Een ander rapet dat sijn niet en is, waer hijt crigen kan, ende worter arm bij".
Die ander maledixie is dat hem selden die eer geschiet, dat dat gerapede guet ennich van sinen magen mach bliven, off criget iemant, zelden soe beclivet. Ecclesiasticus seet: "hore neÜen en sullent niet mennich voldigen" . . . ...
Die derde maledixie is Want si corten hiermede horen doet . . . .. Salomon seet: "die quade minschen werden geroeft vander eerden". Aldus wort hem oer leven genomen duck, die tegen die armen sijn. /4371-4496/ Die vierde maledixie is: hij wort duck bederft voer dat sweert off hi sterft duck onversienlic, soe dattet licham onbegraven blivet, ende dan comt die duvel ende haelt die ziel. Ezechiel seet: "Wee die steden off huse stichten ende niet in gerechticheit, mer vanden geroefden; men seet dat si zelden werden bescreiet
| |
| |
Sijn broeders en begraven der niet, mer men sal sijn graft schÜwen gelijc des ezels, die vÜyl stinct, want men werpet hem buten opt velt; die beesten ende die vogelen eten dat vleisch ende verslijndent".
Die vijfte maledixie is een swaer maledixie, dat is die pine der hellen Want die duvelen comen ende halen die ongevallige ziele ende werpense in dat ewige vuer. Gregorius seet: "die hier siende gerovet hebben, naemaels sullen si weder berovet werden vanden sien" . . . ... In Trenis staet gescreven: "myne quaetheiden sijn my op mynen hals gebonden; ende aldus ist den rover oec Want sine roef is sine quaetheit. Salomon seet: "Roeff sal den rover neder trecken in die ewige pine" . . . .
| |
Transinieren off scatten is verboden allen minschen ende sonderlinge den edelen luden. Bt
Die derde specie der giricheit is Transinieren geheiten, ende regniert meest onder die edel lude. Ic sal u drie saken beduden, daer men se billix om laten soude; . . . .. hier aff in die ewangelie staet: Doe sunte jan baptiste inder woestinen sinen jongeren leerden, doe quamen daer ridders ende begeerden, oec te weten hoe si mochten leven, salicheit mede te vercrigen. Sunte jan antwoerden ende seide: "Gij en sult die minste niet verduwen noch geen onweerdicheit en biet hem
| |
| |
, hout u vernich sout ende levet opt guet dat u renten u geven". Mogende lude, die oer ondersaten verbiten ende transinieren, houden des duvels heerscappie Want soe die minsche meer pleget te volbrengen dat die duvel begeert, soe hi se meer quetst ende schent ende sijn liefste hi alre meest deert.
Dat ander daer die mechtige transinieren om souden laten Dat is om drie schaden die hem daer aff comen. . . . .. Dat irste is verlies datter die mechtigen ontfangen als oer ondersaten van hem vlien ende si se meer willen transinieren off scatten dan si wael gelden mogen, ende als si aldus verhusen, dan hebben sij mijnne dan si inden irsten daden. Die ander schade is noch meerre Als dat gotlike ordel alsoe zeer op hem sal snijden sonder ontfermherticheit, want den transinierre sal dan werden geseet: "Mit sulker maten als gij hebt gemeten, mit sulker maten suldi loen ontfaen"; hem en sal geen ghenade geboeren Want si en hebben gheen gedaen; int boec der wijsheit staet: "U, coninge, wort cort ende haert vondenisse gewijst, ende den gerechtigen een sacht verdingen ende den cleynen wort ontfermherticheit gegeven. Mer die mechtich waren inder werlt, werden boven die ander in groeter pinen gewijst". Die hier niet op en denct, mach wael verdollet sijn.
Die derde sake van
| |
| |
desen transinieren dat is die grote schande die die mechtige lude daer mede beiagen. Want geliker wijs dat hem gegeven is eersamheit, alsoe is transinieren schande. Oec soe die man minre is die getransiniert wort ende die heer meerre, soe die schande groter is Aldus soude elc edel man transinieren laten, ende doen Als hem sunte jan baptisten seide Doe si hem om raet vrageden.
Die derde speci der transinieren is mede /4497-4615/ getelt int woker, ende wort in tween getoent. . . . .. Irst als si sijn verhuert bi dagen, ende en roken niet hoe luttel si doen, of si den dach ten eynde brengen. Ende aldus transinieren si ende wokeren onder dien wie si aldus gehuert hebben.
Dat ander is, si willen datmen hem teten off te drincken geeft, off si doen wercs veel te mijnne; dese wokeren, want si souden wercs meer doen of bet doen, geefmen hem teten ofte drincken. . . . .. Een ander manier noch is, als dusdanich nemen dachwerck, hoe wael ment bespreket Si stelen Daer si oer bate in vijnden ende sullen oer mate versubtijlen ter lude cost ende tot oerre wijnningen Si seggen si makent beter quanswijs dan sijt verdingden, . . . ... ende die des nÜ meest pleget, die heit die beheyndichste ende die subtijlste. . . . ...
| |
Marsmans of coeplude oefenen acht sunden in hoerre neringen. Bv
| |
| |
Die irste sunde is mennige logen die si voert brengen, daer si mede bedriegen oeren even kersten ende prisen oer guet boven oer weerde. Ecclesiasticus seet: "Een dief die mit anxt steelt, doet mijn quaets dan een die stedelic lieget". Dat ander is dat si oer guet also dÜer vercopen als si connen, mer niet nae sijnre weerden Consten sijt om hondert pont gegeven, dat mer een weert en waer, si dedent. Ende aldus breken si dat gebot gads, want got heeft geboden: "en begere ander lude guet niet".
Die derde sunde is swaerre, als si sweren hoer dinck beter te wesen dant is, ende dat doen si duck om alten cleynen gelt Nochtant dat sijt dan somtijt niet en vercopen. Ecclesiasticus seet: "Die man die veel pleget te liegen ende te sweren die sal mit quaetheiden vervult wesen", ende et is oec inden x geboden verboden; daer staet; "En wilt niet nomen den naem gads in ydelheiden".
Die vierde sunde is diefte, die duck in comenscappen gelegen is Als in quelliken te wegen, off si houden die schale naeden wijnt, off si ontellen, of si hebben ongerechte ellen Ende aldus stelen si den minschen dat oer beheyndelic, ende wenen aldus gade honen Hier om sal got ten ordel aldus tot hem seggen: "mit sulker maten als gij gemeten hebt,
| |
| |
mit sulker maten suldi loen ontfaen". Op dusdanige diefte heeft got oec een gebot geset, daer geschreven staet int boec levitici, daer hi aldus seet: "En doet geen ommate in uwen gewichte off in uwen vaten U mate si recht, u waghe rechte, u wage effen, Ic, u here u got, die segget".
Die vijfte sÜnde is datmen dat guet vercopet ende borget enen tijt, ende datmen dat guet dan duerre rekent of scat, dan men dat guet ten irsten om enen slechten penninck soude hebben gecoft, ende dit is recht woker. Of wie ennich guet copet ende den vercopere om gelt tachteren siet ende dan dat guet veel te mijnne coept dant weert is, dese wokert.
Die seste is, si tonen een guet ende lovent om gelt, ende als si dat gelt dan soken off om sien, soe geven si hem dan een ander. Want dit is groet sunde ende schande; mede verneemt ment, want et is diefte.
Die sovende sunde is, dat si die waerheit helen Als si vercopen ennich dinck dat guet schijnt wesen ende een lac bijnnen heeft, dat si niet en laten sien. Si vercopent over dattet schijnt, mer dal lack en tonen si niet. Aldus helen si die waerheit, daer si den coper mede bedriegen Ende dit is oec tegen dat gebot, dat seet: "Des en doe enen anderen niet dattÜ
| |
| |
niet en wilste datmen di doe". /4614-4777/ Die achtende sunde is dat si doncker steden kiesen om dat oer guet te beter soude schijnen. Ende aldus willen sijt beter maken dant is ende tonen aldus bi horen wercken dat si kijnder der duysternissen sijn, want si sueken duyster steden, dier inder hellen genoech is. Salomon seet: Soe wie quaet wil doen die hevet licht onmeer Want die waerheit en soeket geen hoke noch duysternisse". Ende eest dat die cremers duysternissen niet genoech en hebben, soe gaen si cleder voer die locht hangen, ende ist noch te licht, si makent twivolt off drivolt. Ende aldus of deser gelijc bedriegen si die minschen. . . . .. Ende aldus sundigen coeplude in acht manieren, ende wie hem salichlic wil generen, die hoede hem daer voer.
| |
Gijften of miede te ontfangen is vreselic. Bx
. . . . Men soude wael vlien van gijften te ontfangen, woude men merken die grote quade die daer wt comen; tot sessen vijnden wij bescreven. . . . .. Die irste twe doen den minschen wesen stom ende blijnt die si ontfanget. Als in exodo gescreven staet, daer hi seet: "En ontfaet geen giften Want lichteliken verblijnden si den vroeden minschen". Oec doen si den gerechtigen sijn woert wandelen ende verkeren. . . . ..
Die dorde is die maledixie die si vercrigen
| |
| |
die si ontfangen. In deutromie steet gescreven: "Vermaledijt is die minsche die giften ontfaet ende die onosel ziel daer om verslaet". Ysaias seet: "we u luden die den quadertieren iudeciert . . . .. overmids sine giften". Als die girige nÜ giften ontfaet, soe meynt hi dat hem benedixie geschiet.
Dat vierde is, dat die giften hoeren ontfanger in groter noet brengen. Hier aff seet Salomon: "Die giften haet, hi sal leven", ende in contrari te spreken: Die giften an hem trect, sal sterven. Ecclesiasticus seet: "Soe wie giften ontfaet van den luden, die wort dier lude eygen overmids der giften". Ende aldus helt hij sine ziel te cope, want hi daer giften om neemt. . . . ..
Dat vijfte quaet is als die scriftuer seet, dat giften te geven is thelsche vuer; hier op seet job in sinen xv cappittel: "Hoer tabernnaculen sullen dat vuer verbernen die hier giften geven". Twe begripelike dingen sijn inden genen die giften ontfangen: irst als hijt sonder noet doet, dan ist quaet; hier aff sunte jeronimus scrivet tot enen pauwes: "Clercken, die gevoet mogen sijn op hoerre ouder guet, ontfangen si dan dat den armen toe behoert, so doen si sacrilege". Een ander is dit dat mennich gijften in sunden ontfaet Als schoutet, scepen ende dier gelijc Die loven
| |
| |
dat recht te houden Nochtant vercopen sijt om der gijften wille hier en boven. Hier aff seet got biden propheet david: "Als die tijt comt, sal ic die ongerechticheit doemen" . . . ....
| |
Symonie is grote sunde, die welke die lude doen vierrehande wijse. By
Die seste speci der speci der giricheit is geheiten symonie. So wil ic daer aff spreken alsoe verre alst den leken aen gaet; van dien die die scrijft verstaen en wil ic geen begriper wesen; si doen dat hem wael dunct gedaen.
Dat irste is als men yemant anders dat guet der kircken geeft dan armen clerken Want si behoeren totter kercken. Dese symonie lopet bi tween, als bi copen ende vercopen; . . . ... ende van copen doer symoni staet int werc der apostolen Hoe symon magus versochte aen sunte peter off hij hem om gelt die macht woude geven mirakel te doen, die sunte peter dede. Sunte peter seide: "gads guet en staet niet te vercopen". Oec /4778-4892/ werden si al vermaledijt, diet copen off vercopen. Merct nÜ off ennich cloester is daer men den armen liefste in nemet. Merct oec . . . .. wilstu dijn kijnt in een cloester brengen wil Hij moet te voeren weten hoe goet sine proÜende wesen sal; dunct hem die provende vet wesen, soe is dat cloester wael sijn dinc, mer
| |
| |
aldus en soeken si gade te dienen niet, mer wael te eten ende te drincken. Alsoe een vleischhouwer een vercken op leet te mesten, dat men nae siet ende bradet Aldus set men dat kijnt vet maken tot des duvels behoeff, diet sonder genaden sal braden int ewige vÜ. Ende comen die ouders daer ende sien oer kijnt vet ende schoen, soe dunct hem dat sij oer guet wael bestadet hebben, dat si daer aen te coste geleet hebben. Het is oec den duvel lief, want soe vetter vleisch soe beter herst. Inder coninge boec staet gescreven dat Jerobeam gelt nam van elken diet hem boet, ende makede se pape daer men afgade aen bedede Ende got gehengdent dat hi verslagen wart Ende al dat sijn was; off got dat gecofte guet dat den afgaden toe behoerden, dat hij copers ende vercopers toe behoerde destrueerden Wat wraken sal hij dan doen dien die vercopen christus licham ende sijn bloet! Ende dit doet men alle dage, alsmen provende geeft in ongerechticheiden ende ontfaet, die gegeven is in almissen der armer christi Op dat si voer hoer zielen bidden souden. Sonde men ergent spijnden, broet off gelt, ende daer rike quamen dies geen doen en hadden, het
| |
| |
soude hem schande wesen. Mer et en is niet te verstaen Dat die riken niet in een cloester en moeten gaen Als si hem daer toe geven om gade te dienen, off hoer kijnder, mer niet daer om dat si vanden provenden leckerlic mogen leven.
Die ander copinge der symonien is smeken off flettieren, ende dit heeft nu een ambocht te heren gane, ende si doen hier mede die herten der heren wandelen Daer die gerechticheit duck bi achter wort geset. Die prelaten worden daer duc bi verderft biden smekers ende pluymstrikers, ende wie des nÜ meest can heitet die wijste. David seet: 10 "Die Oli der sunders en moet mijn hoeft niet vet maken". Aldus is flattieren off smeiken biden prophete oli geheiten, ende daer die herten der heren mede besmeert werden, daer groet verdriet duck aff comt.
| |
Geestlike beneficie te crigen is sorchlic den genen die noetorfte hebben. Bz
Die derde copinge is mit bidden, ende des plegen nÜ die wael geboeren, die aldus vercrigen der armer guet, . . . .. ende hier om som tijt en pinen hem die armen niet te leren Want si en sijn hier niet van groeten magen, ende mit consten en meynen si der prelaten gonst niet te crigen. Aldus werden die armen, overmids dat die
| |
| |
mechtige die provende bidden om oere vriende groet te maken. . . . . Mattheus scrivet dat zebedeus kijnder moder badt christum, dat hi woude gedencken hoerre tweer kijnder te setten int rike sijns vaders Ende christus seide tot hem: "mogedi drincken den kelc, dien ic sal moeten smaken?" Merct, minsche, hoe christus niet en dede doer der moeder bede, tonende ons datmen dat geestlike guet niet en sall geven alleen om bede der mechtiger lude, mer nae noet ende gemeynen orber.
Die vierde copinge is mit scalken dienst: si /48924990/ neygen, si bugen ende doen geerne dat men hem heit, het si guet off quaet, opdat si mogen vorderen oer quade sake Ende die prelaten, die geerne ontfangen die eer, werden daer bi besalvet mit der olien der sunders, gelijc dat voer geruert is.
| |
Pravende mit machten te crigen is swaer sunde. B9
Hier boven is noch een vijfte quaetheit, dat is provende mit crachten te hebben. Sulc isser die provende willen hebben, of si dreigen te ontseggen of te bernen ende men moet hem geven van noden; dit geet boven dat irste quaet, mer is hi heer off knecht, si sullen weten dat si swaerlicken hier in misdoen. Wij vijnden dat got drie wraken om aldusdaniger
| |
| |
sunden wille dede. Dat irste staet inden boeck numeri int sestiende cappittel van enen, hiet core, ende van IIJc mans, die alle dyaken waren geworden mit mogentheiden ende worden gebarnt mit gotliken vÜer Om dat si niet daer toe vercoren en waeren. Die ander plage inder bibelen was van Ebiron ende dathan Dese twe quamen tot moyses mit groter hoverdien ende wouden die erffenisse van ruben hebben, die sij meynden dat hem toe behoerden Ende doe ontdede oer die eerde ende verslandt se mit lijff ende mit ziel, ende al oer tabernaculen vielen. . . . . Die derde plage staet inder coninge boeck van Ozeas Hoe hi tot eenre hoger feestliker tijt in hoverdien had aen gedaen des bisscops abijt ende ginc inden tempel. Soe hi wirock woude geven, soe began die eerde onder hem te beven Soe hi sijn lijff waenden hebben verloren ende wart te hant malaets, dat hij al sijn leven lanck behielt. Merct hoe got dese geschent heeft Om dat si oer onderweynden der synagogen ende mit crachten daer nae stonden. Ende off got aldusdane plage gedaen heeft om der ioden synagogen Wat plagen, weendi, sal hi dan doen, die mit crachten der heiligen kircken guet besitten ende drincken der armer bloet
| |
| |
ende eten die sunden der geenre diet beset hebben ter armer behoeff.
| |
Kijnder in oerden te doen die jonck sijn is zere vreselic. Ca
Om dat die luden gemeynlic hoer kijnder in oerden begeven Soe sal ic daer aff scriven hoe som tijt daer hijnder aff comet. Alsmen jonge kijnder ontfaet in cloesteren, lichteliken doet men hem jae seggen ende namaels rouwet hem duck zeer, jae alsoe zeer dat si wt lopen ende ontlopen vader ende moeder ende oeren vrienden, ende verliesen duck misselic oer lijff, dat cleyn schade waer, mochten si oer ziel behalden. Een verlopen monic hi en is geachtet voer gade noch voerder werlt. Ende aldus sijn vader ende moeder hier oersake aff dat hem na zeer rouwen sall. Wij vijnden schoen reden daert zeer om verveerlic is; irst om die cleyne vroetscap der kijnder. die die kijnder int gemeyn hebben. Aristotiles seet: "Nyemant en sal onvrode beleiders off jonge beleiders mijnnen Want in hem is cleyn vroetscap". Job seet: "inden gedageden is wetenheit ende inden ouden sal hem vroetheit apenbaren". Al vonde men oec in kijnder consten, in dien dat si vroe begonsten te leren, nochtant en hebben si in oeren dagen niet voel geprovet noch onder vonden.
| |
| |
Ecclesiasticus seet: "Die niet en oefent dat hi can, wat helpet dan dat hi can?" Want die altoes leert ende niet /4990-5118/ te werke en set, luttelic profijts comt dan daer aff. Aldus ist apenbaer dattet vreselic is kijnder in hogen staet te setten Want geen wijsheit in hem onder vonden en is.
| |
Jonge kijnder in ampten van hogen state te setten is zeer te ontsien. Cb
Het is anxtelic, als voerseet is, kijnder in state setten Omdat si duck tot ondoechden geneyget werden. Want oer verstantenisse ende sijnne geven si duck tot ydelheiden ende tot genoechten daer oer natuer toe geneyget is. Ecclesiasticus seet: "En sueck niet een richter off een heer te wesen, du en biste overmids dijnre doget mechtich quaetheit te weder staen". Soe wie wil besitten enen hogen staet, moet hem houden sonder bogen. Om dat die jongen boegen gelijc riet, daer om en sall men se niet kiesen tot regement; hier op scrivet Ecclesiasticus: "Wee dien lande, daer een kijnt coninc is ende die prince onsedich sijn of ongestadich" . . . ..; jonge heren brengen oer lant in groeten schaden. Salomon seet: "Drie dingen sijn mi swaer, mer dat vierde dole ic te male in . . . .., dat is die wech daer die iongelinc in wandelt tot dat hi man wort"; desen wech des kijndes Salomon swaer duchte wesen te ver\sijnnen,
| |
| |
om dattet onseker is Waer si noch toe keren sullen. . . . . Ecclesiasticus seet: "kijntscheit ende eerdsche weelden en is anders niet dan ydelheit".
Datmen geen kijnder in hogen staet setten sall, daer vijnden wij schoen exempel aff. Een is dat christus XXX iaer out was, eer hij irst om ginck predicken. Nochtant was hi alsoe vroet, doe hi jonck was Als doe hi XXX jaer oÜt was. . . . .. Een ander is dat got sine scape beval sunte peter te bewaren ende niet sunte jan, die hem naerre was inder maechscap dan sunte peter Mer om dat sunte jan jonc was, daer om moeste peter den last ontfangen dat hi die scape soude waeren, dat waren die kersten minschen.
Woude hem oec yemant troesten van dat men leest van jeremias, die in sijnre kijntscheit ginc prediken? Off van david, die in sinen XIJ jaeren coninc wart? Off van thematheusse, die jonc bisscop was gecoren? . . . .. Daer jeronimus af seide: "wijst du my enen anderen thematheusse, ic sal hem mit balseme laven ende spisen" (Dit seide hi, want men tot dien tijden genen heiliger man en vant) Dese waren van gade vercoren Soe gij hiernae sult hoeren noch. Van salomon vijntmen dat hij duck in sunden viel, ende dese was vroech coninck gemaket ende got hadde hem gegeven grote wijsheit. Ende aldus
| |
| |
ist vreselic ionge lude in state van regemente te setten. Mer kijnder van twelfjaren of daer omtrent en is niet te ontraden, hebben si selve mijnne daer toe, datmen se in gueden cloesteren off onder guet geselscap brenge, daer men wael levet na die gebade gads ende nae hore regule, ende dit raden veel heiligen. Ende Benedictus seet in sijnre regulen: "Want als jonge kijnder irst begijnnen verstant te crigen Soe sijn si als een nye tafele, daer niet in gescreven en is. Ende wan si dan sijn daer si wat guets sien of horen, dat wort dan gescreven in hoeren herten, ende van gewoenten doen si dan dat geerne ducwile mede. Ende et is te vermoeden dat veel minschen van quader gewoenten, die si inder werliker minschen geselscap sien ende leren ende ducwile nae volgen, ewelic verdoemt werden, des hem geen noet en soÜde hebben gedaen, hadden si onder guet geselscap geweest of in cloesteren geweest, daer men wael levet; "Dat dit waer is, bewiset ons david inden salter, daer hi seet; "Mitten heiligen wort men heilich ende mitten /5119-5162/ onoselen wortmen onnosel Ende mitten vercoren wortmen vercoren Ende mitten verkeerden wortmen verkeert". Sanctus Jeronimus seet hier op: "Geloves mi Als den genen diet ondervonden heeft Alsoe als dat geselscap
| |
| |
is daer een minsche mede om gaet Alsoe wort die minsche ducwile mede". Salomon seet: "Die hem mitten oncuyschen minschen versellet, sal daer mede toe gelocket werden, ende des gelijc vanden sunden Als men gemeynlic sien mach inder werlt als aristotiles seet: "Die minsche is een gesellet dier, ende doet geerne als die gene daer hij mede om geet". Jae ene minsche schames hem anders te wesen som tijt dan die minschen sijn, daer hi bi is. Oec seet die propheet inden salter: "Siet, hoe vroelic ende guet ist te wone broeders in een!" Sanctus Augustinus seet hier op: "veel dingen sijn inder werlt die guet mer niet vrolic, ende voel dingen sijn die vrolic sijn ende niet guet Mer die allene is guet ende vrolic, broders in een te wonen die van enen wille sijn, van eenre begeerten ende opsette Want hier seyndt die here die benedictie ende dat leven hent in ewicheit". Ende aldus en ist int gemeyn onder die werlike minschen niet, die een ygelic hem selven soeken noch niet en punten op die gebade gads te houden noch te leren; ende dit hout kersten gelove, dat die minschen al ter hellen varen, die die gebade gads niet en achten te leren noch te houden; ende dat overdragen die gemeyn leerres der heiliger kircken dat die geen die tot oeren jaren gecomen sijn ende oer sijnne hebben te onderscheiden
| |
| |
guet ende quaet . . . . Ende men gae van huse tot huse, men en sal nauwe een minsche vijnden van hondert, die die gebade gads kan off die daer vlitich om is te houden. Ende hier om schijntet apenbaer waer te wesen dat onse here seide: "Die wech die ter hellen leidet is rÜym ende wijt Ende veel minschen gaen den wech Mer die ten ewigen leven leidet is een enge ende nauwe wech". Hierom soe ist niet te ontraden die kijnder te brengen onder guet geselscap off in cloesteren, daer men wael levet Als voer geroert is Daer si wat guets mogen sien ende leren Ende alsoe te vlien die dwelingen der werlt.
| |
Dat sacrament salmen ontfaen mit groeter weerdicheit. Cc
Die weerdelic gads licham wil ontfaen tot sijnre zielen salicheit, hem is noet vier punten, die hier nae volgen. Dat irste punte is dat hi hem selven prove, dat hi sijn hert ende sijnne ende sijn crachte merke, ende aldus hem selven onder sÜeke ende beken elke sunde, die hij weet in sinen gront.
Dat ander is, als hi hem aldus ondersocht heeft van sunden, dat hi hem dan sal suver maken van allen sunden, eer hi ons heren licham ontfaet. Wij sien natuerlic die costeliken gueden dranck off spise in een vat wil doen, hi sal daer sijn macht toe
| |
| |
doen Ende merkent oftet schoen ende suver is. Ende waert onreyn ende vÜyl van bynnen, . . . ..; geliker wijs dat die onreynicheit den gueden dranck verderven soude. Alsoe cruyst hij got anderwarff, die in sunden dat heilige sacrament ontfangen, wilcke sacrament selve got ende minsche is.
Dat dorde is datmen claerlic verlicht sal sijn mit vaster geloven Alsoe dat dat gelove bewijst, dat daer die selve spise is die vander liever maget marien vleisch ontfenck ende genegelt aen dat cruce hinck. Dit moet men claerlic geloven, inder formen des broets dat men siet inden altaer den priester boeren, sonder al twivel, salmen wel dat sacrament ontfaen.
Dat vierde is dat hi enen geestliken honger hebben sall, dats een bernende begeerte, dat hem die spise moet sturen ende een voetsel sijn ten ewigen paradise. Dese honger moet oec wesen mit groeter oetmoedicheit beliende al oer sunde Ende dan sal van onsen lieven heer tot hem gheseet werden; "Salich sijn /5163-5357/ si die hongeren ende dorsten nae der gerechtticheit Want si sullen in my versadet werden"; bi desen wege moet men dat sacrament ontfaen, want alsoe als paulus ons bescrivet; "Soe wie dat nÜttet sonder weerdicheit, nÜttet sijn ewige ver\doemenisse
| |
| |
daer mede". Men leset van enen heiligen priester, hiet pyamon Doe hi die monicken monigen soude, sach hi den engel staende beneden den altaer Daer screef hi in een boeck sommiger naem ende sommiger niet Ende die geen die hi niet en screef trecten hi besiden hem Ende doe hi se alle gemonicht hadde Doe ondersocht hi die gene die niet gescreven en waeren vanden engel, ende hi vant se in doetliken sunden. . . . ..
| |
Monigen onweerdeliken is grote vrese der zielen. Cd
Onweerdelic ten heiligen sacrament te gaen salmen vlien om dier groter quaetheit die daer wt comet; irst soe scrivet ons sunte gregorius Hier aff ende seet; "Die dese sunde doen, die mach christus toe spreken die woerde die hi judas toe sprack: "Des geens hant die mi verradende is Is hier mit my ter tafelen". Want gelijc dat judas christus den joeden leverende was Alsoe schijnt dat dese hem, christum, leverende is den viant vander hellen. Want hi wil christum doen, daer die duvel mogentheit heeft, dat is in die gene die in sunden sijn, daer hevet die duvel sijn woninge in. Merct oft iet groet sunde is onweerdeliken ten sacrament te gaen.
Die derde reden leget in dit vers; "Si gaven mi gallen in mijnre spisen". Die glose seet Dattet meere sunde is die inder herten christum veron\weerdiget,
| |
| |
die nÜ sittende is inden hemel Dan die hem lichamliken cruysten opter eerden. Hier staen schoen reden bi. Dat irste is dat wi mit voerrade gaen ten sacramente mit doetliken sunden Ende nochtant geloven dattet christus is dien hij daer ontfaet, die aen dat cruce hinck Hadden die joeden dat claerlic geweten, dattet christus hadde geweest Om al dat ye gewart en hadden sijs niet gedoet. Aldus schijnt dat si meer misdoen dan die joden deden Want die joeden en wisten niet dat et christus was ende dese gelovent.
Een ander reden is; Al brochten die joeden christum ter doet, si en dedent doch niet meer dan eens. Ende dese die hem onweerdelic ontfaen in doetliken sunden, doden hem alsoe ducke Als si hem ontfaen. Paulus bescrivet in eenre epistelen Soe wat iode die wit brake die hem geset was, dien doden men sonder ennige barmherticheit Ende dese misdoen dan veel meer die die kersten wit breken. Aldus mochte hi wael swaerliken gedodet werden die christum onder die voete tredet Want die willens sonder anxt doetsunde doet, die treedt christum willens onder die vote. Sunte pauwel seet: "Hij is sculdich van christus doet, die dat sacrament on weerdelic nÜttet". Ambrosius seet oec: "Die christum onweerdelic ontaet, misdoet alsoe veel als die christum versleet" . . . ...
| |
| |
| |
Drie quatheiden comen wten onweerdeliken te monnigen. Ce
. . . . Dat irste is die grote ondanckelheit, die grote ondanckelheit, die die sunder toent, daer die mogentheit gads neder daelt in dat heilige sacrament op dien altaer om dier oetmoedelic staen om den altaer te visentieren. Dol minsche, hoe dorstu onweerdicheit doen den here die soe mechtich nedercomt! Sunte pauwel seet: "Het is grote ondanckelheit niet te gedencken dier doet, die christus wt mijnnene woude liden". Aldus machmen die onwertscap bekennen in dien datment onweerdelic ontfaet Want dat sacrament is inden altaer een figuer van christus passi. Hier af seet paulus tot dien van chorinten: "Wanneer gij eet dat licham ende drinct dat bloet, soe suldi gedencken ons heren passi".
Die ander sake is die onweerdelic nuttet den kelc des heren ende eet sijn vleisch, dat si /5357-5472/ veel onsaliger schijnen dan dies hem niet en pijnen te ontfaen Want in desen verkeert dat hemelsche broet in die ewige doet ende nement tot oerre ewiger verdoemenisse.
Dat derde is om die mennichte der sunden; hier aff seet paulus: "Hier om ist dat uwer soe veel nÜ quellende sijt ende in menniger siecheiden vallet". Men leset van jeremias dat hem sijn hovet aff wert gesaget mit eenre planken om der geloven
| |
| |
wil voer christus geboerte Ende wonschede dat hi dier dode noch XCIX mochte liden, Op dat hi eens dat heilige sacrament mochte ontfaen dat christus is Die noch geboeren soude werden, welke gedenckenisse hij achter hem soude laten. Aldus solden wij weerdicheit hebben ten heiligen sacrament.
| |
Exempel tonen ons die heiligen ten sacrament te gaen. Cf
Hier staen schoen exempelen, die ons tonen ten heiligen sacrament die weerdicheit. Dat irste is, hoe sunte marcus sinen duem aff sneet Om dat hi hem ontsach priester te werden Want soe grote vrese hadde hi dat hijs niet weerdich en was, die nochtant soe heiligen minsche was. Och wat penset die minsche die in sunden leet, die daer dat sacrament gaet tontfaen, err hi hem van sÜnden hevet gedwaen! Dat ander exempel staet van sunte jan babtisten, die soe heiligen minsche was Als een ygelic wael cÜndich is ende woenden inder woestinen Dese seide, dat hi niet weerdich en waer te ontbijnden den riem van ons heren schoen. Hier nae als christus wolde dat hem sunte jan doepen soude Doe wart sinte jan van bijnnen also zeer bevende ende en dorste onsen here niet naere comen Als aen te tasten Mer hi riep lude: "O behouder, make mi heilich!" Wat mogen die sunderen pensen, die dat sacrament onweerde\liken
| |
| |
ontfangen, daer christus tegenwoerdich is?
Een derde exempel is van Centurio, daer men aff leset inder ewangelien dat hi onsen here badt voer sijn kijnt dat soe sieck was; christus seide: "ic sal comen ende genesent". Centurio antwoerden ende seide: "Here, ic en bijn niet weerdich dattu onder mijn dack comes, mer spreeck alleen een woert ende mijn kijnt sall leven".
Wij lesen oec inder ewangelien dat lucas bescrivet Dat sunte peter seide: "here, ganck van my, want ic een sunder bijn". Oec vijnt men van marien magdalenen, die onsen here soe zeer mijnden Die scriftuer seet Dat onse here niet en woude gedogen dat si hem yet aen tasten. Die bibel seet ende orcondt ons oec Doe moyses; den doernen bosch sach staen bernen, dat got doe tot hem seide; "Doe van dinen voeten dijn schoen Want die stat is heilich, daer du op staes"; merct hier omme, du minsche, die ten sacrament wilste gaen, hoe heilich die stat is daer gads licham tegenwoerdich is inder formen die men op den altaer siet Aldus is nÜ getoent hoe groot noet ons is grote weerdicheit ten heiligen sacrament te hebben, daer wij om pinen sullen alle smetten van sunden aff te doen. Deser exempel is noch veel die ic al niet hier scriven en wil noch en can, want ic mey\ne
| |
| |
voert te scriven van anderen sunden.
| |
Dat sakrament niet willen te ontfangen is grote sunde. Cg
Dese swaren sunden schijnen twe swaer sunden nae te volgen. Dat een is ten sacramente niet willen gaen. Dat ander is dat si te handes weder in doetliken sunden vallen Als sijt hebben ontfangen.
Vanden irsten laet ons sien Als van dien dies niet willen ontfaen: dit is grote dwaesheit ende doerheit. Onse heere seet inder ewangelium: "Off gij niet en eet dat vleisch des minschen soens ende drinct sijn bloet, gij en hebt geen leven in u"; dit bescrivet sunte jan.
Ten anderen mogen wij merken dat ons die gewoente der heiliger kircken toent ende bewiset dat elc die comen is tot sinen jaeren ende onderscheit weet tusschen guet ende quaet ten minsten eens des jaers moet biech\ten /5472-5582/ ende ten sacrament gaen Het en waer dat et hem die pastoer verbode Om sunderlingen saken wille. Anders en soude men dese inder kircken niet laten comen noch niet opten kirchoff laeten graven als si doet waeren. Aldus mach hi hem wael bedroven die hem eens des jaers niet en bereit ten sacrament te gaen om voel reden.
Dat irste is om dat si got vertoernen omdat si hem geen herberge en bereiden
| |
| |
die sculdich sijn hem altoes te herbergen. Sanctus lucas scrivet Dat got swaerlike verdoemen sal die sinen discipulen geen herberge en wolden verlenen doe si prediken gingen, daer hij seet: "Het sal die van sodomiten genadiger wesen in dien dage des ordels dant dien luden sal wesen die mijn disciplen niet en ontfangen". Off got soe swaer wrake sal doen op die geen die die Apostelen niet en herbergden, veel meer sall hij dan verdoemen die hem selven geen herberge en bereiden. . . . .
Dat Ander is ende wanen hem te ontsculdigen daer mede om datter gescreven staet: "Het is beter niet te ontfaen dan sonder groete weerdicheit te ontfaen". Dat is waer Want onse here seet: "Men en sal dat broet der kijnder niet nemen ende gevent den honden". Ende aldus toenen si hem selven honde te wesen Want si hem hier niet toe en bereiden, mer die kijnder bereiden hem hier toe te ontfaen dat broet des levens.
Dat dorde is, want got sinen licham liet tot eenre gedenckenisse sijns Op dat wi sijnre niet vergeten en soÜden, want christus sprac selve: "Alsoe ducke Als gi dit doet, soe doet
| |
| |
in mijnre gedenckenisse". Wee dengenen die niet eens bijnnen den jaer christum en gedenct te ontfane!
Dat vierde is Als die scrift seet Dat dat ontfangen des sacraments den minschen zeer vroemt ende comt hem oec tot groeten profijt. Dat die toe coemst christi suete is, dat bewijst ons die ewangeli van zacheus, die christum ontfenc in die herberge, daer christus toe seide: "Huden is salicheit geschiet desen huse". Oec soe leestmen van Josue, hoe dat Raab der plagen ontginc Om dat si gads baden geherberght had; doe gat tlant wan ende allet versloech, doe dede men oer grote weerdicheit. Oec leset men vander weduen die Helias ontfenck, dat oer got alsoe veel gracien dede dat oer nye olye noch meel en ontbrac. Off got dan aldus grote gracie gedaen hevet den genen die sine baden geherbercht hebben, hoe veel meer gracien sal hi dan doen dengenen die hem selvenontfangen! Het is een groete versekerheit mit sulken heer te sijn versellet, van welken David seet: "Al wanderden ic in die schade der doet, ic en sal mi niet ontsien Wanttu, heer,
| |
| |
mit mi buste". Totten genen die niet en willen ten sacrament gaen is wael dat woert geseget Dat Ecclesiasticus seet: "wee hem die alleen si" Want snevelt of valt hi, daer en is nyemant die hem op helpet Al dus die got niet en wil ontfaen off herbergen, voer hem sal werden gesloten die dore des hemelrijcs.
| |
Weder in sÜnden te keren naden ontfangen des heiligen sacraments is grote sunde. Ch
Een ander sunde is daer, die hier nae volget, dats die christum mit swaeren sunden weder van hem doen gaen, dien si irst soe weerdeliken ontfingen. Dese sunde is herde groet Als ic u hier sal tonen. Het waer veel meerre scoffiricheit ennigen heer Als men hem weerdelic ontfangen had, datmen hem dan weder en wech dede gaen, dan off men hem irst niet ontfangen en hadde, ende et weer oec meerre confusi.
Ten anderen schijnt dat dusdanige minschen een gelijcheit hebben mit judas, want doe judas mit christum ten Aventmael had geweest, cort daer nae verriet hi hem. Aldus doen dese lude die christum weerdelic hebben ontfangen ende te hant weder van hem verdriven
| |
| |
overmids den sunden daer si weder in vallen. Dese geliken oec wael den ioeden, die hem en palmdage soe /5582-5780/ weerdelic ontfingen ende bijnnen dier selver weken crÜysten. Ecclesiasticus seet: "Ter tafelen is een wael guet vrient, mer niet inder noet"; men vijnt wael lude die gade som tijt dienen Als inder vasten ende dier gelijc Mer nae paeschen keren si weder in sunden Alsoe dat gods gracie rumen moet. Si pinen hem sunderlingen zeer tegen sijn coemst eer te doen, mer als si hem hebben, soe en doen si hem en geen Dit is alte zeer te verwonderen. SÜnte bernaert seet: "wan comt dat Dat si den here mijnre eer doen nÜ hi comen is, dan doe si oen begeerden?" Doe christus geboeren wart van marien ende doe hi gecruyst wart vanden ioeden, was hij altoes eÜen groet, wan comt dan die onachtsomheit dat wi hem als nÜ aenroepen ende noeden hem tot ons te comen ende te hant als wi hem vercregen hebben, weder van ons verdriven mit onsen sunden? . . . ..
| |
Dobbelen salmen schuwen om voel saken wille. Cj
| |
| |
. . . Ten irste is te merken mennige swaer sunde die men ducke vijnt te spoelen om gelt Als ons die heiligen vertellen. Ende tot X toe sal icker u nomen. Die irste sunde die spoelres altoes in is, dat is giricheit. Dat ander is roven Want elc spoelre berovet den even kersten sijn guet. Dat derde is verradenisse Want si noeden enen ducke tot eten off mit hem te drincken om sijn gelt te crigen, ende maken te samen oerre drie off vier een overdracht, om den enen sijn gelt af te roven ende deilen te samen dat si vercregen hebben, vanden genen die si genodet hadden. Die vierde is als si aldus dat oer verloren hebben, vijnden sij daer enen leenre, si sullen x penninge om xx nemen ende aldus geschiet daer woker. . . . .. Die vijfte sunde is versweren, dat die spoelres wael connen Want si ducke sweren gewonnen te hebben dat hem die daer bi sitten aff wisen. Die seste is boesheit die ducke in dit spoel geschiet Alse wael weten die dit spoel te hantieren plegen In valscheiden van teerlingen off die te verwisselen, daer si oeren even kersten aldus valscheliken mede beroven. Die
| |
| |
sovende is gramscap off toerne, daer spoelres duck in begrepen sijn ende swaerlic in misdoen Als mit kyven, mit vechten ende mit doet slaen. Die achtende is dat is oer vier breken, ende dit en roeken si niet ende spoelen duck des heiligen dages meer. Hier staet aff gescreven in Numeri van enen die holt gaderden op enen heiligen dach Daer om beval got datmen hem doden soude. Het is guet te weten dattet meerre sunde is des heiliges dages dobbelen dan een luttel hoÜts aent vuer te lesen, daer hem een bi wermen mach. Die negende sunde is affgadie Want die spoelre mijnt meer sijn spoel dan gade; dat is wael geprovet, want wat een man meest mijnt dat oefent hi tmeest . . . . Dat tiende is, dat guet datmen mit spoelen wijnt en machmen niet behouden, men blijfter mede verloeren ende vaert der mede in dat ewige helsche vuer. Woe wael dat een spoelre voer hem siet, sonder doet sunde en mach hi den luden oer gelt niet aff gewijnnen. Aldus si si dwaes die ambocht doen daer si oer ziel om verliesen. . . . ..
| |
| |
| |
Spoelen salmen schuwen om gelt om vijff saken van ondoechden. Ck
Die ander sake die ons teerlingen doet haten ende ander spoel, dat is mennige quaetheit die daer nae volget. Dat irst is dat een daer mede vertoernt vader ende moeder, ducwile Al sijn vriende die hi sculdich waer onderdanich te wesen. Dat ander is gramscap van wijve ende van kijnderen, die duck daer aff armoede hebben ende gebrec liden. Dat dorde is veel belgens ende hatie ende mennich gewelt ende gevecht dat daer van comet. Dat vierde is dat mennich man sijn wijff ende /5780-5881/ kijnder onterft ende hem selven soe arm maket, dat hi nae om sijn broet moet gaen. Dat vijfte is groten rouwe ende drucke die daer na volget Als dat al verloren is. Ende dan gaet men sueken anderen raet, hoe men ander guet gecrigen sal ende werpt hem duck in misval ende wort moerder off dieff. Som tijt hebben si hem selven dat lijff genomen. Hier om solde elc minsche om gelt te spolen schÜwen Want et is groet wonder dattet yemant acht te doen. Men leest van enen schÜt, doe hi sijn gelt verloeren hadde
| |
| |
, wart hi soe toernich, dat hi enen pijl nam ende schoet op wart ten hemel Als een die hem wreken woude aen gade. Des morgens quam hi weder om te spoelen als hi plach ende doe quam die schacht neder bloedich vallen opt bort, die hi des dages te voeren geschoten hadde ende doe waren si in groten vresen. Oec leestmen van enen ridder die opt dobbelspeel sat ende swoer bi gads oge om dat gelt dat hi verloren hadde ende rechte voert ontvoer hem sijn oghe. Veel ander wraken sijn duck geschiet, die mi te lanck waeren hier te scriven, bi welc got getoent heeft dat hem elc speel onbequame is.
| |
Dobbelers sijn sot ende dat machmen proven mit soven redenen. Cl
Dat wi dobbelen souden schuwen ende ons daer aff dwingen Is om veel dwaesheiden die wij in spoel mogen sien, want soven soe vindic der in. Die irste dwaesheit is dat hi hem selven al over geeft te doen dat hem die teerlinck gebiet, . . . .. die selven vroetscap ende reden ontfaen heeft van gade ende hem selven onderdenich maket den dobbelsteen, die van honts
| |
| |
beenre off coyen beenre gemaket sijn, ende is onderdanich hoeren gebaden. Spoelres bidden den teerlinc om wynnen ende loven hem boven oeren got Want alst comt dat si daer mede wijnnen, dan loven sij hem ende doen hem grote weerdicheit. Ende alst gevalt dat si verliesen, dan vloken si se ende werpen se en wech. Aldus nemen si wrake van oeren schade Als hiervoermaels die heyden plagen, die oeren got slogen ende staken Als hem een dinck quellic te hande ginck.
Die ander sotheit mach wesen dat hi milder is sijnre dingen Dat is des teerlincs gebot te houden, dan hier voermaels Sunte Marten was, die got den halven mantel gaff ende hielt die ander helft. Mer die dobbelar geeft duck al sine cleder ende spaert si niet om den teerlinc Als hijt gebiet.
Die derde sotheit is Als hem die teerlinc heeft genomen dat sijn, dat hij hem dan anderwarff gelovet weder: hij soud hem bilkes ewelike daer om haten. Mer neen hij wilt allet gade tyen ende spreken op hem dorperheit, die nye anders en dede dan rechtverdicheit. Aldus en wil hi den teerlinc niet laten, mer sinen toern op gade wreken.
Die vierde
| |
| |
sotheit is dat hi bi sinen vrien wille settet sijn dinck tot desgeens ordel, die geen recht te wisen en weet, dat is die teerlinck, die dat gelt doet striken nae sinen wt wisen ende doet geven diet niet toe en hoert. Aldus mach hi wael sot sijn, die al sulken richter wil staen ten ordel ende mochtes wael ontgaen.
Die vijfte sotheit is die genoechte die die dobbelers hebben den teerlinck in dat bort sien te springen ende dese ghenoechte becoemt hem boven gades blijtscap, ende dit en is niet alleen sotheit, mer grote verwoetheit . . . .
Die seste is, want dat speel den minschen sinen tijt steelt. Die spoelres den tijt zeer mynnen, mer dit is om oers spoels ydelheit. Dat si cleyn achten den tijt dat is groete dwaesheit, want boven al dinck soe is die /5881-6027/ tijt edel. Sunte Bernart seet: "Die tijt lijdt altoes vaste voert, gelijc off gi een woert spraket dat ommogelic is weder in te keren. Die tijt lijdt vaste voert, die nummermeer weder tot di keren en mach" . . . ...
Die sovende sotheit is Dat hi dat guede achterlaet dat hi mochte doen bijnnen dier tijt, daer got in geeert worde
| |
| |
ende sijn even kersten gebetert. Onse here seet inder ewangelien: "waert dat die huysheer wiste Wanneer dat die dief comen soude Hi soude ommer waken ende werent dat hi niet in en brake". Mer die dobbeler is lief om die comst van dien dief, den teerlinck, die ziel ende lijff rovet. Bi desen VIJ dwaesheiden soude elc minsche mit rechte die teerlingen vlien. . . . ..
| |
Spolen mit genoechten aen te sien is sunde. Cm
Die gheen die hem mengen mitten spoelres der teerlingen Sijn mede deelachtich der sunden Als die scrift seet: "Gelijc als lude, die bi enen vuer sitten si verwermen bider hetten Alsoe doen oec die lude die bi den spoelres sitten off staen, ontfangen daer sundige hette aff. Want die een is zeer geneyget te spolen, had hij gelt. Die ander staet bi ende helpet tfondenisse wisen. Die derde wreiket mit dien of mit dien. Die vierde langet die teerlingen op als si neder vallen. Ende aldus helpen si alle daer mede toe ende sijn daer mede deelachtich aen al dier sunden die
| |
| |
daer geoefent werden. Hier op lesen wij in Thobias: "Ic en woude my nye gemengen mit den genen die sunde deden Noch en makede my nye deelachtich mitten genen die in ydelheiden wanderende waeren". Wie twivelt van dien: Als si sien spoelen ende dat gelt sien trecken, si en werens geerne mede deelachtich? . . . .. Ander volgen oec geerne den spoelres, al en spoelen si selver niet Si wanen wael daeraen niet te verliesen Want si drincken vaste om niet ende doen ghereet meer halen. Ander beiagen oec gelt, dat is als die wijnre enen hoep gelts nae hem treckt Soe gevet hi geerne enen penninck om, ende die selve Aelmisse hevet die dÜvel geset Want hi daer in is geeert, ende daerom hij den wijnre geven leert>
| |
teerlingen te verhueren is grote sunde. Cn
Laet ons aen sien die teerlingen verhueren of berde daermen op pleget te spoelen, off die cameren houden te verhueren om spoelres daer in te vergaderen ende toe spoelen. Nae der heiliger scrift soe
| |
| |
sijn si mede sculdich Al dier sunden die hier voer genoemt sijn om dier bate dier hem aff comt; gelijc hij vander doet deelachtich waer die yemant een sweert verhuerden Om daer mede enen man doet te slaen Soe sijn si deelachtich alle dier sunden die spoelres doen daer si teerlingen off borde off cameren verhÜeren off lenen. Selden pleget men te sien die dese winckelen verhueren, si en plegens mede te staen inden wedde. Een leerre scrivet: "Ic sach datmen plach te verbieden mit teerlingen te spoelen van des heren wegen Mer nÜ sie ic dattet die heren tmeest doen" . . . ..
Tulius seet Dat hi enen man sach leiden van dieften die aldus seide: "Ic sie wonderlike dinck: die grote dieve doemen die cleyne". Tulius en meynde niet dat richter te stelen plagen, mer si deden meer onrechtes ende quades onder dat volc alle dage dan die dieff dede. Waer nu Tulius hier ende sage der heren leven, hy mochte dan wael seggen: /6027-6348/ "om die quaetheit van hem selven en corrigieren si nyemants quaetheit". Ende aldus meerren alle dage die sunden
| |
| |
. Soe wie quaet laet doen ende dat keren mach Als sunte pauwel seet Die sal van dien quade geordelt werden off hijt selver dede. Suect dat Cappittel Ge Daer staet scerpelic daer aff. . . . ..
| |
Rike lude pinen om niet in drie manieren om eerdsch guet te vercrigen. Co
Hier te voeren sijn ons getoent die saken die oersaken geven der vrecheit. Nu laet ons aen sien die boten der tegen, die ons leren hoe wi ons daer voer sullen wachten. Ic vijnder tot achten bescreven. Dat irste is te pensen om die doet, ende dit is een grote hulpe daer toe Als sunte jeronimus seet: "Die altoes penst dat hy sterven moet, die sal lichteliken alle eerdsche dinck veronweerden" . . . ... Woude die minsche die stert, dat is die doet, aen sien die hi ommer liden moet, hij sal drie ydel arbeide vijnden. Dat irste is: die dese ydel rijcheit sueken der eerden, dats arbeit om niet Want elc minsche keert naket ter eerden. Dat ander is eerdsche weelden te sueken, lecker spise ende leckeren dranck: dit is arbeit om niet Anders dan si bereyden dat vleischs den wormen
| |
| |
tot eenre leckerre spisen. Een heilich vader hier op seet: "Het is over grote onsynnicheit dat hem sulc schamen cok te wesen van enen here, mer hi en wil hem niet schamen cock te wesen den wormen inder eerden". Die derde is die hem selven plegen te setten boven ander gemeyn lude, gelijc dat lucifer dede Die hem selven setten boven die ander engelen claer, ende wart nae die lelicste. Off gott dien van sinen rike neder warp Omdat hij hem boven die ander verhieff ende waer die claerste Hoe sullen sij hem hier mogen onthouden? die hem soe hoge verheffen, hi salse int helsche vuer doen neder dalen. . . . .. Aldus die om die doet niet en willen pensen, sal hem selven verderven . . . . Ende sijn guet sal hem rechte helpen alst dien riken man halp, dien die duvelen des nachtes haleden om dat hijt so vaste hielt. Wilstu, minsche, vander doet lesen die soe bitter is ende daer op leren dencken Soe suect in dat Cappittel As inder luxuri.
| |
Armode waer zeer ongeacht, en had si got selver niet an genomen. Cp
Men soude Armoede zeer verstoten, en dede dat si christus selve niet gemijnt noch aengenomen en hadde. Onse here sprac
| |
| |
selve Als die scriftuer seet: "Dat gy den mijnsten doet dat doedi my". Dat hij die armen mijnden, toenden hy insijnre geboerten, want te voeren vertoendent hy den armen hijrden, daer sij oer beesten hÜeden Ende daer nae liet hijt weten den drien coningen bider sterren Diet veel swaerre wart den here te vijnden dant den hijrden wart. . . . .. Willen wi aensien die armoede christi, wi sullen lichtelic versmaden vrecheit. Ten irsten staet ons te dencken hoe sijn moder sijns beviel onder een wtlaet buten der stat onder vremde luden, daer nyemant dan joseph bi oer en was. Dit was een grote armoede van soe groeten here, die alle die werlt gescapen hadde ende woude soe grote armoede liden. Hier nae haelden joseph twe vroemoeders, die een hiet zebel, die ander salome. Dese wonden dat kijnt in een wollen cleet Als men leest. Ende dat hoy datmen vant inder cribben dede men omtrint den /63486431/ kijnde om te beschirmen voer die coÜde; hier op soude die vrecke minsche dincken, hoe die coninc der mogentheit aldus in hoy ende in die cribbe geleet was. . . . . Sunte peter orcont hier aff inder ewangelien, dat sunte Matheus bescrivet
| |
| |
hoe christus mit peter quam te Capharnaum indie stat ende daer was geset dat elc minsche sinen tribuyt moeste geven ende onse here noch petrus en hadden geen gelt. Mer christus hiet petrum gaen ter zee ende daer vinck petrus een vissche ende inden mont des vischs was een penninck, den gaff peter voer hem beiden. . . . .. Wiltu, minsche, meer van christus armoede weten Soe suect dat laetste Cappittel voer der luxuri daer R staet. Daer ist bewijst wat christus armoeden om ons geleden heeft.
| |
Christus en bat nye broet datmen mitter ewangelien proven mach. Cq
Alle die geen die seggen dat christus ennigen minschen ye gebad Dat en mogen si apenbaer niet bewisen Want die scriftuer en geeftet nergent te weten inder ewangelien Mer bonaventure seet in ons heren leven Dat christus bi aventuren lichte herberge badt des avonds als hy wt den tempel ginck, doe hem sijn moeder drie dage verloeren hadde Oec scrivet jordanus, een Doctor van parijs, in enen sermone Op dit woert dat inder ewangelien staet: Maket uwe vrende vanden scatte der boesheit Op dat als uwer gebreket dat si u ontfaen in oeren taber;nakel; hier
| |
| |
aff seet die voersede doctor, dat christus ende sine discipulen der almissen leveden Mer wt veel reden der ewangelien mach ment merken dat hij geboet mer niet en badt. Irst doe hij seynden om den esel sine discipulen op dat hij daer op riden woude ende hiet sine discipulen seggen: die here heves noet, mer hi en badt daer niet om. Die ander reden bescrivet sunte matheus inder ewangelien Dat christus alle den dach geprediket had. Mer des Avonds en badt hem nyemant ten eten. Ende ginc des nachtes tot betanien ende at mit marthen sijnre vrijndijnnen. Het was grote elleyndicheit, dat nyemant in al jherusalem en was die hem teten baden. Mer som die et geerne gedaen hedden, lietent van vresen der oversten der ioeden Die derde reden is Als matheus bescrivet Dat peter geen gelt en had ende wt den monde des vissche den penninck nam die hi gaff voer oen beiden. Die vierde reden is inder ewangelien bescreven, hoe christus tot zacheum sprac ende seide: "Dael haestelic neder, want huden behoert mi mit di te bliven". Die vijfte reden is dit dat christus eens in
| |
| |
ginck mit symon den malaetschen om broet te eten op enen saterdach Als dat ewangeli in hout Niet dat christus badt dat hi mit hem eten mochte, mer symon badt christum ten eten. . . . . Cristus woude arm wesen Om dat hi mit sijnre armoeden ons wolde rijc maken. Sunte Bernart seet: "Waer om mach die minsche rijc willen wesen die een onweerdich worm is, crÜpende op der eerden, ende die here, die een gever is alles gueds, een arm minsche woude wesen. Hij hadde in sinen leven grote armoede, meer in sijnre passien ende in sijnre doet alre meest Soe men wael siet int leste Cappittel der gulsicheit (A) s. Wouden dan die riken die armoede christi besien, si souden wael vrecheit schuwen.
| |
Onsekerheit ons leven aen te sien is medicijn tegen die vrecheit. Cr
Die derde remedie is dat men merke den crancken staet des levens deser werlt, want eertrijc is een zee vol quaetheiden. Hier aff waest dat job seet: "Doe over mi gingen /64326690/ die vloeden der werlt, ontsach ic gade. Mer ic ontsie ende en mach sijn swaerheit niet
| |
| |
dragen". Gregorius seet: "Als die scipman die vloet vander zee soe anxtelic siet comen, omdat hij vreset vanden on weder Soe worpet hij dat guet wt dat soe duer gecoft was ende van soe verren heeft bracht. Hij werpet liever in die zee, dan hij daer mede moeste bederven". Aldus is recht die wrlt Als een verbolgen zee, daer mennich rijc minsche in versmoert Om dat hi niet over boert en worpet te tijde des gueds daer hij mede overladen is Mer hij wil datmen altoes voertzeilt Al wat hem die stuerman radet Hy en wil niet overboert werpen Om dat scip een pont te verlichten ende dan seilt hij mit allen in den gront. Ende alle, die tot den scepe hoeren, bliven mit hem verloeren. Geestlic dit te verstaen Die stuerlude vanden scepe sijn die prelaten, die guede leringen doen den volke Ende dat scip is des vrecken herte Dat altoes meer gueds in wil hebben al hoe vol dattet is Ende dat guet over boert te werpen bedudet ons den armen te geven eert bedervet Dats eer die doet comet, ende werpten
| |
| |
in die ewige pine Ende alle, die ten scepe hoeren, liven mit hem verloeren Dat sijn alle die gene die dat guet nae hem besitten dat dese quelliken wan. . . . .. Aldus sal die minsche pensen op dit crancke leven der werlt, daer die minsche in verleit wert. Wiltu lesen vander onsekerheit des levens, soe suect dat Cappittel Av. . . . ..
| |
Hemelsche rijcheit aen te sien ende die pijn der hellen sijn boeten tegen die giricheiden. Cs
Die seste medecine tegen die vrecheit is datmen wijslic aen wil sien die grote hemelsche rijcheit. Hier op seet Sunte gregorius: "Eerdsche dingen sal hij lichteliken veronweerden, die die hemelsche dingen gesmaket heeft". Dese rijcheit is alsulc dattet geen tonge wtgespreken en can ende is onschoÜlic den vleischeliken ogen ende onverstandelic den vleischeliken oren. Ende dese rijcheit sullen besitten die geen die hier in sijnre mijnnen leven ende hem van eerdschen dingen keren die ons geen noet en sijn. Sunte Matheus bescrivet inder ewangelien Dat men gade niet en mach mijnnen ende dat eerdsche gelt. Wiltu van deser blijtscap hoeren die die zielen int ewige paradijs
| |
| |
hebben Ende vander pijnen die die zielen hebben int vegevÜer Soe suect dat irste Cappittel voer der gulsicheit daer die D steet. . . . ..
| |
Ontfermherticheit is ons geleert biden stommen beesten des veldes. Ct
Ontfermherticheit mach ons mennich guede dingen in brengen Want wie si hier doet, hier naemaels en wort se hem niet ontseet. Natuer leert ons oec ontfermherticheit. Sanctus paulus bescrivet: "ist dat een lit des minschen sweert Alle die ander sullen daer aff ververt wesen". Men leest dat een merge een ander voel sokede, dat van sijnre moeder verbijstert was, wt natuerliker ontfermicheit. Dat boeck vander natueren seet, dat geen beeste sijns gelijc en et, mer een nidich vreck minsche eet den anderen. . . . .. Tobias sprac tot sinen soen ende seide: "En keer dijn aenschijn niet van ennigen armen Op dat die here sijn aenschijn niet van di en kere" . . . ... Cristus seet inder ewangelien: "Weset ontfermich Als u hemelsche vader ontfermich is". Sanctus Augustinus seet: "Geen dinc en is op eertrijc, datten minschen voer gade alsoe minlic maket als aelmissen". Hier om soude si elc minsche oefenen.
/6691-6858/
| |
Almissen verdriven quade begeerten. Cv
| |
| |
Wie des vroet wil sijn, sall voert leren waer ontfermherticheit guet toe is Tot allen dingen gemeynlic is aelmisse guet. Hier om pijn hem elc deelachtich te wesen des guets dat almissen can geven int ewige leven Irst staet van oer gescreven: Gelijc dat dat water dat vuer wt doet gaen Alsoe doet aelmissen die sunden wt den minschen gaen. Ende oec wederstatet den viant Want die scriftuer seet Dat die minsche tot menniger stont in veel meerre sunden soude vallen overmids bedrigenisse des viands, dat die Aelmisse beneemt. Aelmisse gevet oec spaci van penitencie Hier aff bescrivet paulus: "Wie ontfermicheit toget Al doet hem dat vleisch sunde doen, hi mach der penitencie voer liden, mer se en laet hem niet verdoemen". Dit en is vanden genen niet te verstaen, die hem daer op troesten quaet te doen Op oer almissen die si doen off op oer almissen, die si doen sullen off hebben gedaen Als paulus scrift totten romenen: "En weetdi niet dat gads ontfermicheit u geleit heeft tot penitencien, dat u ongereet had geweest nader quaetheit uwer herten ende uwer ydelre
| |
| |
begeerten?" Aldus wederstaet almisse die sunden ende geeft spaci der penitencien die sunden te beteren.
| |
Almissen wie se geeft, hem en minret sijn guet niet. Cx
Men leset van bonifacio doe hi jonc was, dat hi tot sijnre moeder schÜren plach te gaen ende nam dat coern ende plach dat te vercopen ende gaff dat gelt den armen Die dorschers quamen op eenre tijt ende wouden dorschen als si plagen, doe en vonden si geen coern. Si gingen totter moeder ende seident oer Si wart ongeschicket ende fel ende riep: "Och wie hevet mijn coern aldus genomen?" Ende men seide oer dat bonifacius ducke ter schuren plach te gaen ende licht hi soudet wael weten. Als die moeder dat verstont, ginc si dat kijnt slaen ende als sijt aldus sloech, badt hij mitter herten troest aen gade ende got hoerden hem Ende maecten die schÜren vol coerens, soe datter niet meer in en mochte. Ende als die moeder dat vernam, wart oer die moet safte Want si hadde meer coerens dan si te voeren dede Si smeikede mit oeren kijnde ende badt dat hijt oer vergeven wolde ende liet hem voert aen sinen wil doen.
Dat almissen tguet
| |
| |
niet en vermijnret, bescrivet lucas inder ewangelien: "Gevet ende u sal werden gegeven". Het is cleyn dat wi mogen geven bi dat wi weder ontfaen. Salomon seet Als ic hier voer seide: "yemant deile sijn guet den armen mede, hij sal nochtans altoes verriken Een ander neme daer hijt gecrigen can dat sijn niet en is, hij sal altoes daer bi verarmen". Een minsche en mach soe cleyn aelmisse niet gheven, hij en sals hondertvolt loen van onsen here ontfaen ende got sal hem mijnnen. Salomon seet in proverbium: "Die aelmisse die heymelic geschiet connen alle gramscap wt doen ende doet grote toernicheit sincken". Die bibel seet van jacop Doe hi weder te lande quam tot EsaÜ sinen broder Dat hij voer van sijnre rijcheit sende ende seide: "ic sal versonen mit mynen broeder overmids den giften die ic voer seynde". Jacop seynde schoen giften voer, eer hi hem vertogen woude sinen broder. Dit is ons in figuren bewijst: almisse moet voer sijn geseynt Als een lanteerne mit claren lichte lichtende die daer nae volgen Mer als die lanteerne nae comet, die dan voer is luttel hem lichten kan. Gregorius seet: "Het is
| |
| |
den genen om niet die sine hande te gade op boert ende genade bidt van sinen sunden Ende die sine hant niet wt gerect en heeft tot geenre tijt den armen" Als almissen te geven nae sijnre mogelicheit.
/6859-6914/
| |
Almissen verwerft aen gade wat men bidt. Cy
Dat vierde dat almisse doet dat is, si vercriget so wat men bidt ter salicheit. Ecclesiasticus seet: "slÜte die Almissen in des aermen schoet ende die aelmissen sal voer di bidden". Ysaias seet: "Breect den hongerigen dijn broet ende roep gade aen, hi sal di hoeren" . . . ... Men leest in vitis patrum van enen heiligen man, hiet paÜlijn, ende was biscop te meylanen Dese gaff alt guet den armen dat sijn was om die noettoerfte van hoeren live. Een wedue quam hem an ende badt hem dat hi oer woude helpen, oer soen weer in heydenisse gevangen Ende si en mochtes mit al oeren guede niet lossen: "Alsoe veel willen si van oen hebben". Die biscop sprac: "ic en heb niet te geven, ic geve di mijns selfs lijff. Seg dat ic dijn eygen bijn ende losse dijn soen mit my". Hoer twivelden irst, mer doe si verstont dat hijt meynden, voer si mit hem in affriken
| |
| |
Ende badt den heer die oeren soen gevangen hadde, dat hij hem oer weder woude geven; die heer ontseidet hoer felliken. Doe seide die vrouwe: "hout desen man ende geeft my mynen soen"; die heer sach hem zeer gelatich ende vraechden hem wat hi doen conste Ende hi sprac: "ic en can geen const dan den hoff havenen". Dit bequam wael den heer ende gaff oer den soen Die wedue was blide ende voer te lande ende liet den biscop daer. Dese bequam den heer soe wael voer die tafel te dienen mit crude Ende dese here hadde des conincx suster, ende heer was van alle dien lande. Eens sprac hij sinen heer in heymelicheiden, daer si niet dan si twe alleen en waeren, ende seide hem: "Siet wat gi wilt an gaen ende beset u dinc wijslicken, soe mogedi een groot heer sijn, want die coninc, u swager, sal te hant sterven"; dit hoerde die heer ende seidet voert den coninc sinen swager Hoe dat hem sijn hofman had geseet, die veel wijsheiden in hadde Doe seide die coninc: "ic willen sien". Die here sprac: "hi pleget my dagelix te dienen tot mijnre tafelen van crÜde ende gi sult mit my eten ende dan suldi hem sien Als hij dat crÜyt ter ta\felen
| |
| |
brenget". Doe si begonsten te eten, quam paulijn ende brocht dat cruyt als hij plach. Ten irsten als hem die coninc sach, seide hijt sinen swager: "Du heves my waer geseet. Want nu ter nacht sach ic mennigen prinche te rechte sitten tegen mi, ende hebben my die rode ontwiset, ende daer sach ic desen bi sitten"; hij vragede wie die man waer, ende meynden dattet geen gemeyn man en mochte sijn Mer een van groter weerdicheit. Sijn here vraechden hem: "wie bistu?" Hy sprac: "heer, dijn knecht die di te dienen pleech". "Neen", seide hi "Seg my wat man waerstu in dijn lant?" hy en mochte niet wiken ende seide: "een bisscop". Sijn heer wart verveert ende seide: "kies wattu wilte, du sals weder keren in dijn lant mit groter eren". PaÜlinus seide: "Soe wil ic, dat alle die gene die wt mynen lande in dit lant sijn gevangen, dat si vri mit my daer weder keren". Men dede si al affriken doer halen ende dede si wael te scepe mit spisen mit drancke, ende mit groter eren in oer lant voeren. Ende die Coninc sterff te hant Als hij geseet had, cort daer nae.
| |
Almisse maket voel vriende voer gade ende wort ten ordel des gevers voerspreke. Cz
| |
| |
Een vijfte nutscap dat almisse doet dat is dat si den minschen voel vriende maket biden welken hij ter genaden comt. Want arm minschen sijn ons hier Als voervechters tegen den duvel. Gregorius seet: "Men en sal geen wreetheit tonen den armen minschen Mer als patronen weerdicheit doen" . . . ... Ten lesten ordel, dair elc werc sijn loen sal ontfaen, daer sal die almisse die minschen vrien van des duvels geselscap, want dat ordel sal daer werden gewesen over die genen die oeren even kersten geen ontfermherticheit en hebben gedaen. . . . .. Die minsche en sal /6914-7024/ daer niet beclaget werden van dat hij geen misse en heeft doen lesen of geen pelgrimaedse en ginck Off dat hij niet en vasten noch haren cleder en droech Mer die clage sal daer wesen over die gene, die geen ontfermenisse en hebben gedaen oeren even kersten Ende tot hem sal daer werden geseet: "Gaet, gij vermaledide, in dat ewige vuer". Totten genen die den anderen ontfermherticheit hebben bewijst, den sal got dat aensicht alsoe blide tonen ende seggen: "Comt, gij gebenediden, in dat rike mijns vaders". Soe wat dogede dat die minsche doet om salicheit mede te vercrigen, is daer geen gotlike mijnne mede
| |
| |
, soe en ist nergent toe guet hemelrijc mede te vercrigen. . . . ..
| |
Almissen moet men geven mit bliden aensichte. C&
Nu waer guet geseet, hoe men die almissen soude geÜen: irst salmen se geven mit enen bliden aensicht Want die Apostel seet Dat got den bliden gever mijnt. Got siet meer dat herte an dan dat geven van buten; got en siet oec niet an, hoe groot die offerhande is die men geeft, mer wie si gevet. Jheronimus seet: "Soe wie den armen plegen te geven, en wort niet gewegen om sijn gewichten. Mer den wille van hem die dat geeft dien siet got aen ende weech dat". Die anders almissen geeft dan dat hij wille heeft den armen in oerre noet te hulpen te comen, het en sal hem niet helpen ter salicheit. Rike lude die oer almissen geven om der eren wil ende soudens oer schamen, en gaven sijt niet om der lude seggen wille Mer mochten sijt van schanden laten, si en gavens niet, om dat die arme noet heeft: dese verliesent al dat si geven.
| |
Almissen moet sijn gedaen mit vriendeliker spraken. C9
Dat ander hoe men almissen sal geven Dat is vriendelic den armen toe te spreken. Salomon seet: "Antwoerde den armen mit sueter talen". Noch seet
| |
| |
hi: "Sone, van dijnre waeldaet en make geen gescal ende in die giften die gij geeft en toge en geen drovich gemode". Hier toe seet sunte Gregorius: "veel minschen werden beroeft van den lone der almissen Als si die armen scoffierlic toe spreken".
| |
Almissen salmen haestelic geven sonder lanck vertreck. Da
Dat derde dat daer toe behoert dat is haestelic rechte voert te geven die almissen die men geven sall Als die armen tot hem comen. Hier aff scrivet Salomon ende seet: "En seg tot dinen vrient niet: comt mergen, ic salt di dan geven Op dattÜs mÜ moges geven". Hier om seet Salomon: "wij en hebben den mergen niet seker". Ecclesiasticus seet: "En pine der armer herten niet". Dit doet hij die den armen archeit biedet, ende dan sal hij wesen vermaledijt. David seet in den soÜter: "Salich is hij die den armen, die des noet hebben, verstandenisse geeft Want got sal hem verloesen inden quaden dage, daer elc sunder wael af gruwelen mach". Ecclesiasticus seet: "Doet gade offerhande die weerdich is, ende gedenct altoes dat di die doet niet sparen en sal".
| |
| |
| |
Drie dingen moet hi vlien die sijn almissen te staden sullen comen. Db
Sal die almisse loen ontfangen dengenen die si geeft, so moet hij drie dingen voersien. Ten irsten soe moet die almisse stille gedaen sijn Alsoe dat men daer geen ydel glorie aff en begeert, dat is den luden te behagen. Hier aff scrivet Matheus inder ewangelien: "Dijn rechter hant en laet niet weten Wat dijn lochter hant doet". Gregorius seet: "Et is genoech den gueden minschen dat hi van gade gesien is Want hi begeert alleen den loff van gade ende niet vanden minschen". Die scriftuer seet: "Als men guede wercken doet om der lude loff, dan is die dogede smal daer af, want dat doet die ydel glori, gelijc off een minsche gave om gade, daert ander minschen sagen Ende hi dachte: en siedi /7024-7155/ niet, dat ic om gade geve, ende woude des voer die minschen te beter sijn, soe ontfinge hi loen vanden minschen ende niet van gade.
Dat ander is datmen arme lude in oerre armoeden niet en versmaden. Hier op Ysaias seet: "En veronweerde dijn vleisch niet". Sijn wij rijc off arm, wij moeten een vleisch
| |
| |
sijn Want alle minschen sijn irst van Adam comen. Al ist dat wi yet an die armen sien dat ons dÜnct misstaen, daer om en sijn wi se niet sculdich te veronweerden Mer wij sullen medogen hebben op hoer liden. Dat derde is: Sal die gifte loen ontfaen, is dat si sonder doet sunde sal sijn. Ecclesiasticus seet: "En seg niet Ic heb veel almissen gegeven. Die almisse en helpet hem niet die in doetliken sunden blivet". Augustinus seet: "En weent niet, die in sunden leven Wat waeldaet si mitten sunden doen, dat si daer mede dat rike gades mogen besitten". Nochtant al sijn si in sunden Almisse doet hem guet Want si trect hem van meerre quaetheit Si doet oec den minschen ter doget keren ende sijn pijn wort oec te mijnre inder hellen.
| |
Nyemant en mach hem ontsculdigen vander aelmissen. Dc
Van almissen te geven en mach hem nyemant ontsculdigen, al hoe arm dat hij is Want elc moet geven na dat hem got voersien heeft. Ecclesiasticus seet: "Du salste den alre oversten geven nae dat hi di voersien heeft". . . ... Tobias seet: "In wilken
| |
| |
staet du biste Salstu ontfermherticheit tonen; bistu rijc ende hebstu veel, soe salstu mildeliken geven. Ende ist dattu luttel besittes, ommer gif wat". Scriftuer seet: "Enen penninc vanden milden armen gegeven hevet got liever dan off een rijc man Hondert merck van sinen guede in almissen gave" . . . ... lucas bescrivet ons inder ewangelien, dat christus sprac vander weduen, die inden tempel oer offerhande dede, die salomon gesticht had, dat si niet meer gelds en hadde dan twe penninge, ende die selve offerden si inden tempel. christus sprac van oer Dat si meer alleen gaf dan al die ander gemeynlic. Die glose seet die reden Waerom Want oer en was niet bleven. Al ginget den minschen alsoe armelic, dat hij niet enen hellinc te geven en hadde Hi geve den armen drincken enen toge waters ende got sals hem lonen Ende en heves die minsche noch geen macht, soe lates hem ontfermen ende gever sinen gueden wil toe, of geve hem guede woerde, ende aldus doet hi gade daer vol mede ende got sals hem hondertvolt lonen. Aldus soe en ic nyemant soe arm, die seggen mach dat hij niet en hevet te geven Men vijnt som arm minschen als si om gaen
| |
| |
bidden ende hem wat over lopet, dat geven si den anderen armen. . . . ..
| |
Beden is seer profitelic den kirsten minschen. Dd
Dat ons dat gebet zeer orberliken is, toent ons die heilige scriftuer. . . . ... Jeremias die propheet seet inden persoen ons heren: "Roepet, minsche, mi aen, ende ic sal di hoeren". lucas scrivet: "Bidt ende ic sal werden gevende Suect ende gij sult vijnden Clopt ende men sal u op doen". Sunte Augustinus seet: "Got en soude ons soe zeer niet troesten te bidden, en woude hijt ons niet geven". Aldus mach hem die minsche dan wael schamen dat hij niet bereider en is te bidden, want hi wil ons meer geven dan wij nae onser verdienten mogen ontfaen Ende meer ontfermen dan wi ontfermherticheit achten. Lucas ende Matheus bescriven beide: "waket ende staet in bedingen Op dat gi in becoringen niet en valt" . . . ... Oec troest ons dat exempel van onsen heer, dat hij selve in bedingen was, die nochtan alle dinck vermochte. Die ewangelie seet Dat onse heer badt sinen vader Oft mogelic waer dat die kelc der passien van hem ginge Nochtant bekenden hijt dat hi ons daer mede verloesen soude Ende dit badt
| |
| |
hij driewarff. Ende doe hij aenden cruce hinck, badt hi sinen vader dat hijt hem vergeven woude die hem ge\cruyst /7156-7416/ hadden Want si en wisten niet watsi deden. . . . .. Int werck der Apostolen vijnden wij dat si altoes biddende waeren tot gade. . . . .. Van sunte bertolomeus vijnden wij bescreven Dat hij alle dage hondertwarff knyelende badt ende des nachts hondertwarff. . . . .. Cristus en troest ons tot geen werck alsoe zeer Als te beden. Doe was daer een van sinen discipulen die seide: "here, leert ons bidden", ende Cristus leerden hem doe Wanneer men bidden soude ende waer ende hoe men beden soude ende watmen bidden soude. Ende dese vier punten leerden hi hem Als gij hier nae wael sult hoeren; van elken sal ic een deel vertellen Als die ewangelisten verclaren. . . . .. Devoet bedinge verloest den minschen van schameliker doet ende vander gevenckenisse. Dat si den minschen vander doet verloest, bescrivet Daniel van Susannen: Doe men se woude doden om overspoel, die men oer overloech, daer wart si aff verloest mit oerre devoter bedingen. Oec vijnden wij bescreven inder Apostolen werck Dat dat gebet der
| |
| |
heiliger kircken verloesten Sunte peter wt den kerker. Ten dorden vijnden wij bescreven van Moyses in Exodo, dat hij knielende badt devoter bedingen voer die kijnder van israel ende got sprac tot hem: "laet mi dat ic gram mach werden op dit volc dat mi soe ongehoerrich is". Op dit woert seet Gregorius: "Wat is dit te seggen van gade, dat hij Moyses badt, dat hij toernich mochte werden op dat volc van Ysrahel Dan een troest in onsen gebede Als off hi seggen woude; pense. . . .. dattu alle dinc moges vercrigen mit dinen gebede ist dattu volherdes daer in, mer als dat gepens van bynnen niet en arbeit mit aendacht, soe arbeit die tonge te vergeves van buten. Sunte Marcus bescrivet: "Soe wat gi bidt ende mede gelovet, dat sal u geschien van hier boven" . . . ... Veel heiligen bescriven ons Dat dat devote gebet medicijn is tegen alle sunden ende grote guet den minschen doet, die my te lanck te scriven waren.
| |
Beden moeten wij tot alre tijt ende meest inder noet. De
Nu mogedi hoeren van vier saken die ic hier voer seide Als welck tijt men bidden sall, wat, waer ende hoe. Welc tijt datmen bidden sall bescrivet lucas inder ewangelien: "Altoes bidt sonder
| |
| |
onderlaet". Gelijc enen ridder die in enen stride steet tegen sine viande ende sinen schilt niet van hem en doet Alsoe moeten wij striden alle ons leven mit den viant Want hij altoes mit sijnre becoringen tegen ons stridet. Job seet: "Des minschen leven is een eenparlic strijt opter eerden". Dair om sullen wij bidden altoes om die hulpe ons heren ihesu christi dat te weder staen, mer devote bedinge wort duck gehijndert omdie becommernisse vander werlt. Jeronimus leert ons ende seet: "in allen werken die du begijnnes, soe roepe jhesum aen Alsoe devotelic als du moges ende maect een cruce voer dijn voerhoeft ende ganck dan voert ten werke dat tot dinen state behoert". Aldus sal men al tijt beden, als men tijt ende spaci heeft.
| |
Beden sullen hem die gemeyn lude des heiligen dages. Df
Om dat alle gemeyn lude hem altoes ter bedingen niet en mogen geven noch wter werrelt becommeringe Hier om sijn heilige dage geset, in wilken die minsche bidden sall. Die alre weerdichste tijt, daer dat bidden alre ontfanclicste gade in is Dat is als men den dienst gads doet inden heiligen dage ende inden vridage Want op
| |
| |
dien dach gaf hij mildelic, ende gaff sunte jan sijn moeder die se voert bewaerde Ende den moerder gaff hij dat paradijs, ende sinen licham gaff hij der doet om ons te verloesen /7416-7560/ ende storten sijn heilige bloet alsoe overvloedelicken Ende hier om bid die heilige kircke sunderlingen des gueden vridages voer alle die werlt, voer kirsten, voer joeden ende voer heyden Ende oec op ons heren hemelvaertsdach dan ist nÜtte ende bequame te beden Doe christus in sinen volcomen staet op clam Om alle sine vriende te presentieren sinen vader. Ende oec sal men beden in allen festeliken dagen ende in die meeste alre meest Ende altoes als men in noden is ende in liden Dan sall men zeer beden al versuchtende ende screyende tot gade.
| |
Bedinge sal sijn geoefent in allen steden tot gade. Dg
Ten dorden mogen wi sien waer men bidden sal. Hier op scrivet paulus: "Ic wil dat men gebede doe in elker stede mit sÜveren handen op geboert biddende". Men is sculdich gade te bidden ende te geloven soe waer men is tot elken steden. Die scriftuer verclaert die orberlixte
| |
| |
stede daer men gade mach bidden Dat is enicheit der steden. Ysidorus seet: "Bedingen die men doet in heymeliken steden is bequaemste gade te ontfaen". Matheus seet: "Als du bedingen wilste doen, soe salstu gaen in dinen winkel of slaepcamer ende sluten sijn doer toe ende beden dan totten heer mit heymelicheiden, biddende dat di meest noet is". Alle kircken sijn oec bequaem stede in te beden, die in christus eer gewijdt sijn. Cristus sprac Als Matheus bescrivet: "mijn huys sal heyten een huys der bedingen". Lucas bescrivet: christus was dagelix inden tempel lerende. Men leset van enen monick, die alle dage te metten tide inder eren des naems maria, welc naem heeft vijf letteren, vijf salmen plach te lesen. Den irsten salm was "magnificat". Den anderen "Ad deum cum tribulare" Den dorden "Retribue" Den vierden "In convertendo" Den vijften "Ad te levavi". Op eenre tijt gevielt dat die monicken te metten waeren ende dese broeder en wistet niet. Die onder prior sochte desen monick daer hij te slapen plach ende vant hem doet liggen Soe datter die monicken toe quamen ende ontdecten
| |
| |
sijn aensicht Ende sagen vijf rose bloemen wt sijn hovet gesprongen, wt sijnre tongen een ende wt sinen ogen twe ende wt sinen oeren oec twe. Ende op die rose inden mont stont gescreven "Maria"; vier dage hielden si hem tot daer die biscop quam ende ander clercken die dat werck ons heren aen sagen.
| |
Bedinge moet geschien wter herten des bidders. Dh
Dat vierde laet ons aensien, hoet behoert te beden. Bedinge moet men doen mit inwendiger verstandelheit Alsoe dattet herte selver verstae dat die mont sprict. . . . .. lucas seet: "doe dine bedinge sonder veel woerde ende doe si oetmoedelicken mit aendacht dijns herten". David seet: "die here is aensiende in dat gebet der oetmodiger minschen" . . . .. Men en sal oec niet bidden om grote rijcheit . . . ... Matheus seget: "Sueket ten irsten dat rike gads ende sine gerechticheit ende allet dat u noet is, sal u toegeworpen werden". Wij moeten ons veroetmodigen ende christum genade bidden vander voerledenre misdaet ende dat hi ons bewaren wil tegen alle quaet deser werlt. . . . .. Hier aff bescrivet Matheus Dat christus seide tot sinen discipulen: "waect ende bedet, op dat gij in geen becoringen en comt" . . . ...
| |
| |
Salomon in proverbium: "Here, noch rijcheit noch armoede en verleen my niet Mer dat mijns levens noet is Soe dat ic di wt rijcheiden niet en versake noch en loechhen mijn here te wesen ende oec in groter armoeden buten my selven niet en come noch mijns gads name niet en verswere". Aldus moet men altoes bidden tot gade om salicheit der zielen.
/7561-7719/
| |
Bedingen en hoert got niet vanden sunder bij soven reden Di
Nu sullen wi hier voert leren wat saken ons hynderen dat ons got niet en hoert. . . . .. Dat irste is om dat die bidder is in sunden. Got en verhoert den genen niet, die hem veronweert noch sine gebode niet en hout. . . . . Jeremias seet: "Die sÜnden die gi doet die ververren van u alle guet". Dat ander is twivel vanden genen die bidt. Hier op seet Sunte Bernaert: "der heiliger benedictien is hij onweert, die gade bidt mit twivelender herten". Dat dorde is om dat si gade bidden om dingen die hem niet nÜtte en sijn of oeren evenkersten queslic; hier aff sunte jacop seet: "Gi bidt ende en ontfaet niet, dat is om dat gij quellicken bidt"; dit en hoert got niet Mer hi versiet een beter tot hoerre behoeff
| |
| |
dan si selven bidden Als schoelkijnder, die bidden dat si niet geslagen en werden: dese bede gaet tegen oer leringen ende tegen oer salicheit, ende daer om en verhoert si got niet. Aldus bidt mennich minsche om sijns selves verlies ende dat sijnre zielen tegen gaet. Dat vierde is om dat die geen die bidt crancke ynnicheit daer toe heeft Sunte Gregorius seet: "Eyschen wij biddende dat rike gads ende wi mitter herten anders begeren, soe ist ropende geswegen". Dat vijfte is om des geens sunden ende misdaet van dien voer ween men bidt. ... Men leest van enen jongen monick die zeer getemptiert wart vander onkuyscheit, ende badt sinen Abdt dat hi voer hem bidden woude. Die Abdt badt onsen here voer dien monick, mer hi en wart niet gehoert. Die monick noch ten Abdt quam ende die Abdt hem zeer nae liet gaen ende badt voer den monick sunderlingen zere, mer sine bede en halp hem niet Dit verwonderden den abt zeer Alsoe dat onse here vertogede den abt, dattet des iongen rokeloesheit dede ende apenbaerden hem den jongen monick sittende tot eenre stede daer die geest der onsuverheit grote feeste tegen hem dede ende dreef in voel manieren
| |
| |
van wijven Ende des quamen hem voel becoringen aen. Voert sach hi enen engel die den monick vermaenden hem tot bedingen te geven, mer die genoechte hielt hem soe vaste in dat ydel gepense, dat hijt daer mede verroekeloesden. Doe wiste die guede vader die Abt wael dattet die monick verrokeloesden dat sine bede niet gehoert en wart. Noch geschiet alle dage dat veel minschen bidden ende en willen oer quaetheit selve niet laten. Dat seste waerom dat got dat gebet niet en hoert Dat doet die herdicheit oerre herten, die geen ontfermen en hebben op die armen noch geen almissen en doen. Salomon seet: "die sijn oren stoppet tegen die armen, die al karmende tot hem comen Hier nae sal hi zeer roepen ende dan en sal hem die here niet hoeren" . . . .. Dat sovende is dat men niet gedurich en blivet Want bedinge moet gedurich sijn. Augustinus seet: "En werde niet vermoyet in dinen gebede, die soen der ontfermherticheit en sal niet moede werden di te ontfangen inden toecomenden dach".
| |
Haestelic guet over te brengen moet men schuwen om veel reden. Dk
| |
| |
. . . Nu suldi hoeren vander haestticheit, die in vier saken sceelt vander miltheit. Dat irste is, dat die haestige minsche dat guet sonder mate over brengt ende ontiaget hem biden wijnt der ydelheit, . . . ende naemaels /77197848/ mist hijs ondancs van dat hi onnutteliken hevet verqÜyst.
Dat ander is dat die haestige minsche verliest dat hi aldus haesteliken en wech geeft om een guet gesel te heiten in worscappen ende in drincken, ende geeftet den genen dies geen doen en hebben. Hier op scrivet prosper: "Dat verlies is den hebbenden te geven". Sunte lucas seet Dat onse here seide: "Als wi willen worscappen, soe sullen wi roepen die arme ende die crancken ende dit sal got ten utersten lonen". Aldus is die haestige zeer verdoert, dat hi in dat vat worpt dat vol is. . . . .. Oec geven si geern spoelluden die om gaen spoelen in tavernen, off kokelen of valsche rime visieren Hier aff seet Salomon: "Alstu waeldaden wilste plegen, soe salstu merken wien du se doeste". Jeronimus seet: "Den spoelluden yet te geven Off den duvel yet te offeren dat is voer gade even gelijc" . . . ... Dat dorde daer die haesticheit bi is te kennen dat is om dat sine miltheit
| |
| |
commer ende pine in brenget, gelijc dat die vogeler niet milde en mach heiten die veel sades bijnnen sinen nette worpet: dat doet hij om meer te vangen. Aldus is der haestiger miltheit, die den heren schincken off gaven presentieren, om dat si hoerre souden gedencken, geviel ennich offici off staet, dat si hoerre souden gedencken ende dat mochten ontfaen. Haesticheit brenget oec ducke toe grote becommertheit Alsoe lucas inder ewangelien seet vanden verloren soen, die alle sijn guet over bracht ende nae pine leet van gebreck Als voerseet is. Als die haestige dat gerede gelt Aldus onnutteliken hevet overbracht, dan set hi sine pande in woker ende verliest dan all, ende dan ist groet rouwe vol suchtens, grote armode Dan gaet men stelen of roven ende verdervet hem selven mit allen.
| |
Die haestige sijn seer sot in veel manieren. Dl
Dat die haestige zeer sot sijn, wort ons hier wael geproÜet. . . . .. Want bi desen reden, hem en blivet sijns gueds niet meer dan die sunden die hi daer in drivet ende die ander hebben die selve bate Ende geliken recht enen eerden vate daermen water in pleget te halen die can tbehout
| |
| |
tot hoerre behoef dan eerde daer si aff is gemaket Mer den anderen gevet si schoen watere, Aldus doet die haestige minsche: hi gevet sijn guet en wech ende behout selver die sunden Een ander dwaesheit is: hij mijnt sijn even kersten meer dan hem selven die hy dat sijn geeft te verteren. . . . .. Sunte Bernart seet: "hij en is wijs noch vroet, die hem selven niet vroet en is". Salomon seet: "Bistu vroet ende hebstu wijsheit Doe alsoe dat si di selven batet". Die haestige schijnt dat hij quader is dan die vrecke, want die vrecke sijn tegen oeren evenkersten vreck Mer haestige sijn haestich off vreck tegen hem selven. Ecclesiasticus seet: "Die quaet tegen hem selven is, wien sal hy guet wesen?" Die selve leerre seet: "Hy is quaet boven alle quaet, die minsche die hem selven hatet, dat is die haestige sot". Aldus salmen haesticheit schuwen Want si den minsche ziel ende lijff rovet. Haesticheit is een lasterlike zede. Paulus seet: "Redelic sal u dienst wesen". Men sal den dienst ons heren manierlic ende sedelic ende redelic doen sonder groeten haest. Een ander is: Want got den minschen
| |
| |
gemaket heeft boven alle dieren manierlic ende redelic Waerom hi sculdich is redelic te leven. Die Philosophus ons doen te weten: "Die minsche is sculdich in allen dingen meer vroetscap ende wijsheit te orberen Dan stercheit, want stercheit en /7849-8015/ mach in geenre wijs boven wijsheit gaen". Oec prijst men meer den vroeden man dan den stercken man. Quade haesticheit soude men vlien want der ducke veel quades wt comt. Sunte Bernart seet: "Die haestich ongemaniert te vasten pleget off veel te waken of ander penitencie doet Hij en pijnt anders niet dan hij den licham sijn stercheit berovet ende oec ontrect hij den geest van waeldoen sine guede begeerten".
|
|
Auteursrecht onbekend