|
| |
[II. Van der Luxuren.]
Om dat luxurie duck wt der gulsicheit gevoedt wort, soe wil ic daer aff scriÜen ende doen sy der gulsicheit naevolgen. Dese woerde in ses partien gedeilt ende bynnen elken sullen voel cappittel wesen. Die irste is luxurie mede te verhaten, die leren daer van. Die ander sal die gedeenten apenbaren
| |
| |
die in luxurie vonden sijn. Die dorde sal bewisen die dingen die sake totter luxurien gheven. Die vierde sal leren VIIj remedien luxuri mede te verdriven. Die vijfte sal bewisen waerom got simpel keefsdom off buten echtscap man ende wijff malc anderen vleischlick te bekennen verbaden heeft. Die seste sal beduden vanden ghenen die seggen dat si hem van onkuyscheit niet gehalden en konnen.
| |
Luxuri off onsuverheit is een vuyl sunde ende seer quaet. S
Om luxuri mede te schuwen soe mogestu hier leren voel swaerre dingen die in hoer sijn ende uyt haer comen. Dat irste is anxt. Jheronimus seet: "Appetijt van der onzuverheit is anxt ende mennich swaerheit". Inder luxurie en is niet alleen anxt, mer veel quaetheiden comen daer uyt als liegen, driegen, vechten, zweren, toerne ende mennige sunde, als gij noch hoeren sult. Got sprac biden propheet Ozeas "mit doernen betÜyn ic dijn wege". Die doerne beduyden waken, anxte, smeken, bidden ende een eernstige besondicheit die men duck om luxurie wille drijft. Hier op seet sunte bernart: "woe lange waken, woe groet wenen, woe voel arbeidts hoert totter onzuverheit Ende woe cleyn is die
| |
| |
blijtscap die daer nae comt". Die sulc waket, loept ende arbeidt een jaer lanck, daer hem nae aff gheboert nauwe feeste die als iet duert". Die scrifture seet: "Der luxurioser verwoedtheit is sulc, alsoe dat si doer doernen noch doer hagen haer niet en vertraget te comen Si bereiden hem mit groter costelicheiden Om hem luden den rechten wech ter hellen wart te wijsen".
Dander is leytscap [geselscap] die luxuri ducke toedrijft. Salomon in proverbien seet vanden bedriegelicken wijven, die welke hi eerdsche weelde scrijft: "dat laetste van allen haeren doen is gelijc der gallen bitterheit". Men leest van eenre maget die hoer duncken liet dat luxurie weer een groet dinc, een priselic spoel. Daer na vielt soe si verleidt wart ende men hoer riet dat si hoer liet ontzÜÜeren Ende als si dat bemercte, dat si verlaren hadde ende verquyst soe groten schat om soe onweerdigen prijs, wolde si haer /469-614/ selven doeden. Die coepman mach wael heiten onvroet die al zulc comenscap doet, vanden welken hi te voeren wael dat sij hem int eynde sal rouwen.
Dat dorde van deser quaetheit is mennichvoldige scheemte Want wie luxurie doet mit wien off waer, hi bedect si ende en wil niet gesien
| |
| |
sijn. Hier bi eest apenbaer Want ment decket, soe eest werck vuyl ende sundichlic . . . . Ecclesiasticus seet van den luxuriosen: "In die straten der steden soe wort dese gelaget als een wiltbraet datmen inden velde jaget. ende daer hij hem niet en sal waeren, sal hem schande ende oneer geschien; soe verliest hij dan sinen gueden naem, ende die hemelsche coninc vergit sijns" . . . . Ozeas seget: "Alle die onzuverheit plegen sijn gelijc den vÜer ontsteken". Hier aff sal hij hier naemaels af spreken.
| |
Oncuyscheit mishaget den engelen gads zeer. T
Om luxurie mede te verhaten soe leert ons die heilige scriftuer vijf ander reden Die irste is dat si den engel gads deert. Wi lesen in vitas patrum van enen engel, wanneer hij enen luxuriosen genaecten, dat hi dan sijn nase stopten . . . . Got van hemelrijc hiet sinen engel dat hij di wachten solde in alle dinen wegen Ende of des conincx dochter yemant weer gegeven of bevolen te verwaeren Ende si onder dien dan misdede in onzuverheiden, dats te vermoeden dat die wachter hem des zeer solde bedroeven Aldus maecht den engel gads wael deren, want hi heeft te verwaeren des conincx dochter van he\melrijc,
| |
| |
die hem hoechlic is bevolen. Sunte bernart seet: "soe waer du biste in wat steden, hebt ommer weerdicheit tot dinen engel, den du bevolen biste te verwachten Ende en weest niet soe koene ennige dingen te doen in sijnre tegenwerdicheit, der gij u voer my soldt ontsien te doen Want die engel gads is altijt bi di ende du en moges niet bedriven, hy en siedt".
| |
Onsuverheit behaget wael den duvel, dats geproeft bi veel reden. V
Dander reden is dat luxurie den viant wael becoemt Ende dat in vijff saken Die irste is: hoe hem die viant verblidende is in allen sunden, nochtant verblijdt hi hem meest in luxurie ende in afgaderie. Want bi desen tween sÜnden helt die viant beide ziel ende lijff gevangen. Dander is dat die viant hem selven bi deser onreynre saken ten laetsten ordel sal willen verantwoerden Want dese vuyl onreyn sunde en was bynnen den vianden nye vonden. Die dorde reden is omdat die viant den minsche ewelic wacht te tempteren tot der genoechten van deser sÜnden des nachts, soe als geestlike minschen wael gewaer werden. Die vierde reden is: die viant en heeft gheen materie Ende nochtant soe ontzuvert hij wijve ende dese viant heit incubus, incubi. Die vijfte is
| |
| |
dit: want bi deser sunden sunderlingen soe wynnen die vianden altoes hoerre twe teffens.
| |
Die onsuvere minschen doen gade scofiringen in sess manieren. X
Die dorde reden is dat si doen gade vj scoffieringen in desen sunden te volbrengen. Die irste geliken wij biden eerborenste van eertriken, want die in groter scheemden vallen als oer dochteren misdoen in onzuverheiden. Ende off dese den vader soe grote schande doen, och wat groter schoffiringen doen die dochteren des alre oversten heren, dat zijn die zielen, hoeren vader, die si gescapen /614-756/ heeft, als s in onzuverheit vallen. Dander is dit Nae dien dat een brudegom sulc liden heeft in sinen moet, als sijn bruyt overspeel doet, soe is dan claerlic bekent, dat gade dan grote lelicheit wordt gedaen als sijn uytvercoren bruyt sijn graci overgeeft bi onzuverheiden. Dat dorde is dat si besmetten den tempel ons heren. Ende hier in doen si gade veel oneren. Sunte paulus scrijft in eenre epistelen: "En weetdi niet dat gij sijt een tempel gads ende die geest ons heren altijt in u woendt?" Noch scrijft hi een ander leer: "Sijt gade bedacht te glorificieren ende draget hem in uwen lichame die u
| |
| |
mit groeten prise heeft gecoft. . . . "
Dat vierde is dat dese vÜyl misdaet meer om genuechten der lede staet die vuyl ende onweert sijn, dan om der hoger weelden, die ewige blijtscap die die salige in gade ontfaen. Ende dit is gade grote onweerdicheit gedaen, dat men ennich lit misoeffent daer men hem bi achter set.
Die vijfte reden is in drien onrechten, die luxuri den minsche doet. Dierste is: si roeft hem sijn guet Ende dander twe sijn dit: si neemt hem ziel ende lijff. Sunte Pauwel seet: "Die der onzuverheit volget, verliest daer ziel ende lijff mede". Ende dat si enen sijn guet beroeft, bescrijft ons Sunte lucas vanden overtuldigen soen, dat hi te leven plach in groter onzuverheit Ende alsoe et sijn allet overbracht. Dese reden is Soe wie in luxurien leeft, en helt nyemant trouwe; prueven staen hier aff in dander boeck der coningen, woe david enen ridder sijn lijff dede nemen om sijn wijff te gebrÜyken Ende bij desen wijve wan hi Salomon. Oec leest men van Amon dat hij mit sijnre suster misdede.
| |
Oncuysheit quesset zeer den minschen die si draget. Y
Een ander reden luxuri mede te verhaten 40 is dit Si quest ende plaget ende roeft hem soe wie si
| |
| |
oefent, si doet hem sijn gelt verquisten ende beroeft hem sijns geestliken gueds Oec cort si hem sijn leven mede. Salomon seet: "Die der onzuverheit pleget, verliest hem ende quist sijn guet. Luxurie is gelijct bi den vuer Om dat si soe voel gueder dingen vernielt. Job seet: "luxurie is een vreselic vÜer, want alle dinck si verswelcht ende verteert" . . . .. Onsuverheit beroeft ooc den minsche sinen licham. Ozeas seet: "Onsuverheit, wijn ende dronckenscap ontrecken den minschen sijn herte". Dat luxuri den licham versleet, orcondt ons der coninge boeck van Amon, woe hij sijnre suster wolde gebruycken ende wart daer om verslagen, ende noch huden te dage wordt der mennich om verslagen Oec soe is der mennich minsche om onteert, gelijc men inder bibelen leest van Jacop oltste soen rÜben, die welke misdede aan bala, daer sijn vader bij gelegen had, dat hem namaels quelliken verginge. . . ..
| |
Oncuyscheit holt den minsche in swaerre vanckenisse. Z
Noch volgen hier ander saken luxuri mede to verdriven. Die irste is: de sunde is zeer mechtich den minsche mede te vangen. Sunte Augustinus seet: "Die haerdste lijnde die wesen mach zielen
| |
| |
mede te vangen is twijff". Men leest inder bibelen van enen valschen propheet hiet balaam, ende hij had die graci nochtan van gade soe wie hi victori toe zeide in stridingen, dattet hem toegeviel Ende nu was die coninc pharao altoes gehat op die kijnder van Ysrahel ende wold se verslaen, had hi gekonnen, ende koft dit tegen die propheet dat hi hem victori toe soude seggen Ende soet got wolde doe hi den coninc pharao victori toe weenden te seggen, seide hi se toe den kynder van Ysrahel Ende als balaam die propheet dit aldus verkeert hadde geseet, doe gaff hij den coninck pharao raet, dat hij alle die schoenste wijve solde nemen /756-926/ die hi gecrigen conde op hoer schoenste bereit Ende doen si int heer der kijnder van Ysrahel gaen om dat si daer mede misdoen solden; ende dit waren gads vriende dese kynder van Ysrahel Ende op die tijt misdeden si mitten wijven ende vielen daer mede in swaeren sunden ende die coninc versloech si hier mede op die tijt. Luxuri venget, dat is apenbaer, edele onedele, starcken wisen wisen onvroeden, . . . .. gheen en ontgades oer, et vergadert al in oer net. Dat si den wisen verwijnt, seet sunte Jeronimus: "wiser dan
| |
| |
Salomon en was nye man, nochtant heeft hem der wijve mynne bedrogen". Scrittuer doet ons te weten, des duvels net ende ghevencknisse dats dat schoen wijff mit zierheit bereidt Want sy trecken mit snelre vaert den minschen ter dieper hellen . . . .. Salomon seet: "Een diep put is der hellen gront ende op wien got vertornt is, sal hij daer in werpen sonder genade" . . . ... Sunte Jeronimus seet: "Niet en mach onweerder wesen dan van den vleisch sijn verwonnen Ende niet en is edelre dan tvleisch ende sijn becoeren te verwynnen". Men vijnt inder scrifturen van sommigen vianden die uyt rechter edelheide, die si noch hebben van den dat si gads engelen waren, mit deser vuylre sunden niemant en bekoren Ende si is hem onweert.
| |
Buggerie is een vuyl sunde ende ongeneem den minschen. &
Buggernye is ene vuyl sÜnde voer gade daer got den minsche om swaerlic hier voermaels geplaget heeft Want doe die dilÜÜie over alle die werlt ginck, daer alle minschen ende alle dieren in verdroncken sonder die noe bi hem in die arcke had, die rechte zaecke daer aff was deser vuylre sunden scholt Een ander plage was dit Doe die vijff stede
| |
| |
versoncken, Sodoma ende Gomorra, daer dede got uten hemel op regenen zwevel ende vÜer Soe die bibel wael tuget dat was om deser vuylre sunden wil Ende die vijff steden daer Sodoma ende Gomorra die meeste af waeren dese heeten noch huden des dages die dode zee Ende daer en mach geen dier noch vogel noch vissche tot gheenre stont in leven.
Een derde plage was van cornam daer die bibel aff seet dat hij sijn onreynicheit dede in die eerde, daer hem got om sloech Men vyndt voel proeven bescreven van deser vÜylre sunden; hier voermaels en achten men gheens overspeels off meechden te ontsÜÜeren Om deser sunden sake Alsoe als inder bibelen wael bescreven steet van loth, dat hi totten Sodomiten seide: "Broeders, en doet dese boesheit niet; ic heb twe schoen dochteren, doet daer liever u genoechte mede". Daer aldus die guede loth sijn twe zuver dochtere boede tot sulker vuylre sunden doer noet, daer toende hij wael die overgroete groetheit vander vuylre sunden Wij vynden daer af wael bescreven des niet te apenbaeren en steet. Symacus seet: "buggernye is soe vuyl ende soe onbe\tamelic,
| |
| |
dat geen minsche sculdich en is van haer yet te spreken"; ende hierom en wordt niet meer van haer bedÜydt.
| |
Oncuyscheit te doen mit dien die hem bestaen is groet sunde. 9
Een ander speci is van te hantieren dat werck der natueren met den die hem van maechscap bestaen, dat is herde groet sunde. In den irsten des ewen moest elc minsche hilicken in sijn geslecht Ende nu verbiedt ment swaerlic ende et is groet sunde Dat inden irsten elc hilicken moest in sijn geslecht, dat was geordeniert om dat int begin onder die mage wassen solde min ende vrientscap, want int werck der natueren soe wast vrientscap ende min inden creaturen. Nae als die heilige kerke ende die wise gevoelden ende mercten dat uyt der versamingen min onder maescap was gebreidt ende vermeerret Doe ordenierden si dat nyemant in sijnre maescap hilicken en solde Ende dat was om min ende vrientscap te maken int ghemeyne Aldus wart doe geboden ende noch heltment, het /928-1042/ en weer van groten heren off mechtigen vrouwen, die om der land orber overmids orloge ende twijst te samen gehilict worden Ende dat moet sijn bi orloff des pauwes, want
| |
| |
hij mach daermede dispensieren Mer buten orloff weert groet sunde, soe die bibel seet van Amon, die sijnre suster gebruycken wolde Ende hij wart daerom verslagen van Absolon sinen broeder. Manslachte ende ander boesheiden geschien daer uyt tot mennigen stonden Oec soe plegens die honden, si en halden gheen marck der maechscap, mer peerden en doens tot gheenre tijt Alsoe als ons die boeken der naturen seggen.
| |
Overspoel is grote sunde. Aa
Die dorde speci deser misdaet dats overspoel, dese sunde sold elc haten Om reden die hier nae bescreven staen Overspoel is als een onsalich ketijf misdoet mit eens anders mans wijff off onsalige ceytivinne mit andere wijff man. Die irste reden is: si misdoen tegen dat heilige sacrament der echtscap dat got selver ordenierden inden paradise, daer hi Adam ende Even beval te wassen ende te mennichvoldigen, dats te verstaen echtscap te halden Een ander reden is dit: het gaet tegen natuerlic recht. Inden geboden ons heren steet: en doet des enen anderen niet dat gij niet en woldt dat u geschieden. Dat is apenbaer dat node ennich man sold gedoegen
| |
| |
enen anderen aen sijn wijff te misdoen Men vijnt der voel die eer oer lijff solden verliesen eer si gehengen solden enen anderen mit sinen wijve te misdoen. Scriftuer seet dat overspeel een diefte is die boven alle diefte gaet, ende verstaet woe Dese stelen enen minsche dat te weerdigen is boven alle der werlt goet of rijcdom. Men leest inder bibelen Dat inden irsten een ghemeyn recht was, soe wie overtrat inder echtscap mit malc anderen, men nam hem beiden tlijff sonder ennige genade. Der conynghe boeck orcont, doe david overspoel had gedaen mit Urias wijff, dat got tot hem selver seide: "mijn sweert en sal van di niet scheiden, om dat du mi hebste veronweert". Uyt deser sunde is duck comen manslacht soe die bibel orcondt Alsoe bald als david dit overspoel had gedaen, soe dede hij Urias den ridder doet verslaen, want hij dede hem voer in den strijt setten op dat hij emmer verslagen sold werden Ende noch hude te dage comen der duck doetslage aff Overspoel doet ducwile dat die minsche niet en weet wie sijn vader of sijn broeder of sijn suster is Ende aldus mach mennige sijn suster of sijn moye trÜwen dat herde swaer verbaden is ende duckwile geschiet Ezechiel die propheet bescrijft hier aff hoe swaerliken
| |
| |
hi wraeck aen onsen here sal ontfaen die hoeren gegade ontrouwe doen Men leest van vogelen die heiten odeÜaren, als haer een vremdt heeft bekent, dan vlieget si haer slecht wassen, anders soldt hoeren gegade ontwaer werden Ende bevijndt hijt eer si haer gewassen heeft, soe kent hi se misdaen hebben. Dan soe neemt hi haer dat leven sonder ennich vergeven. Dit geestlic te verstaen, soe eest der zielen sunderlingen groet noet haer te wassen inden tranen des rouwen Anders mach die minsche wael vruchten dat vondenis, daer got die sunder swaerlic in sal doemen.
| |
Joffrouwen te onsuveren is groet quaet. Ab
Die vierde speci deser misdaet dat is megeden te ontsuveren; dat dit groet sunde is mach men inder bibelen lesen van sichen, Amons soen, woe hij ende sijn vader ende al dat volc van sijnre stat vervoeren, om dat hij jacops dochter dynam ontzuvert had, ende werden al verslagen. Scriftuer seet dat swaer verlies is te verliesen reynicheit Want wij lesen dat die meechden int ewige leven hondert cronen ontfaen, daer der die gehilicten die haren mannen trouwe bliven mer xxx en ontfangen, ende die weduen die haren /1043-1168/ stoel te recht besitten ontfangen der
| |
| |
LX Aldus eest claer te weten dat die meechden voel verliesen; die dan die meechden aldus van soe groeten loen beroeven ende in dus groeten sunden brengen, woe hogelic moeten si hem dan weder tot gade keren, eer si die grote misdaden, die welke si aen den meechden hebben begaen, weder connen gebeteren Off eer si groet loen tot gade aen enen anderen connen verwerven, daer sij dat mede beteren dat ommer sijn moet Hebt voer ogen dat die Scriftuer seet: "gij sotte minschen, so wie die tuyn des wijngaerts schoert, die is deelachtich alle der misdaet der gheenre die daer na hem schade sullen doen". Ende des gelijcx is die ongeÜalige keytijf, die ennige maget ontsÜÜert, alle die nae hem daer aen misdoen, diere sunden is hij al deelachtich. Suverheit is een edel schat die got selver vercoren heeft.
| |
Oncuysheit mit slechten deernen te doen is groete sunde. Ac
Die vijfte speci is mit slechten deernen te misdoen; dat dit grote sunde is toent die bibel in nÜmeri Doe die kynder van Ysrahel misdeden mit Moabs dochteren, die beval got ter stont dat men alle die princen aen galgen solde hangen Ende om der sunden wille
| |
| |
wart der daer verslagen XXIIIJ dusent minschen Alsoe die bibel bescrijft. Phimes sloech den prince sambri doet, daer hi bi madian lach, ende om dat hy dese prince sambri doet sloech, soe wart hi gads vrient ende got dede hem pape werden om sijn volc te bevrien . . . .. Dese sunde is herde zeer tontsien, want al weent mennich te misdoen mit eenre slechter deernen, licht si heeft enen man ende dan eest overspeel, off si is u nichte, off daer heeft mede misdaen u brueder of u oem of u neÜe, ende dan soe eest groet sunde Aldus soe moet men se int gemeyn schuwen. Die dese sunde mit weduen begeet of hanteert, is noch arger want hi beroeft si oerre eren, des si nummermeer en verwijndt Item dese sunde mit gemeynen wijven te oefenen is groete sunde, want hij helt sinen evenkersten in oefeningen der apenbaerre sunden ende schanden.
Een ander is oec wijfs te ontvoeren, dat gijricheit toe drijft, dats oec groet sunde ende misdaet, daer groet wrake toe steet. Van deser sunden suldi hier after meer lesen int cappittel Av Nu Ad.
| |
Ledicheit geeft saken der onsuverheit. Ad
Dat ledicheit sake der lÜx\urien
| |
| |
geeft, bescrijft ons OvidiÜs inder minnen remedie ende seget: "Sie dattu ledicheit van di doet, want luxuri misbaert daermede". Ledicheit is beginsel alre quaetheit ende si is moeder gerekent in allen sunden gemeyn Si is sunderlinge alleen sake der onsuverheit, der logene, der hoverdicheit. Dit was in david waer vonden Alsoet die scriftuer bewijst ende is ons gescreven inder traecheit, daer twe cappittel daer aff staen van der ledicheit; wildi daer aff lesen wat si maken kan Sueket Dv Ende dander cappittel Dy.
| |
Oncuysheit geschiet duck overmids der overvlodicheit der gulsicheit. Ae
Dat ander daer duck luxuri uyt rijst dat is overtuldicheit van spisen ende van dranck; hier aff is genoech geseet hier voer int tractaet vander gulsicheit Mer beter verclaer soe seet sunte Jeronimus: "Suverheit is swaer te oefenen onder voel gerichten apenbaer". Sunte bernaert seet: "in weelden misraket suverheit": die dan onzuverheit wil vlien, die moet soberlic leven.
| |
Makelerdie te driven van oncuyscheit is sunde. Af
Dat dorde daer duck lÜxurie uyt rijst dat sijn dese makelerster, die coppelerster heiten, /1170-1284/ dat is herde groet sunde
| |
| |
alsoe ons getoent is bi veel reden. Die irste reden is dit: het is twerck van den dÜÜel, want des duvels werck is toeradinge tot alre quaetheit; aldus doen dese makelersteren Si lopen hier, si gaen daer, ende sijn soe eernstich om dese te helpen sine ziele te verliesen; si sweren dit, si liegen dat Ende comen si bi den enen, soe prisen si den anderen, ende sweren dat hij soe guet is: hij sal dit doen, hij sal dat doen, ende al ist gelogen. Ende aldus doen si mennige vrouwen ende meechden oer ziel verliesen, ende nochtans soe en hebben si nauwe alsoe voel loens dat si vanden wijne mede drincken mogen. Die prophete Johel seit: "Om wijn vercoft die oÜde quene dat meisken om dat si mede drincken mochte, ende si en bads geen ander hÜre". Die ander reden tuget ons die heilige scryft bider plagen, diet serpent ontfenck om dattet eÜen hadde bedrogen Hier af seet beda, dattet had een aensicht gelijc enen wive ende daer bi soe bedroget EÜen soe lichtelicken Aldus mogen dese wael bi den serpent gelijct wesen, want si hebhen wijfs aensicht ende overmids der gelijcheit brengen si die ander ter onsuverheit; dat
| |
| |
noch duvel noch man volbrengen en mochte, dat doen dese coppelersteren lichtelijc Dat dese voel misdoen, toent ons die scriftuer biden serpent, want doe et toe gebracht hadde . . . . warp hem got vier plagen aen ende den wive twe ende den man mer een Om dat Adam alleen bider gulsicheit misdede Soe sprac die here tot hem: "inden swete dijns aensichtes salstu dijn broet eten". Ende om dat hoer twijff verhieff voer hoeren man, soe ontfinc si swaerre plage, want onse here tot oer seide: "Du sals wesen onder des mans mogentheit, ende om dattu die vrucht voer pluckeste, soe salstu voert baren dine kinder in rouwen". Dat serpent, om dat et die minsche neder warp, ontfenct swaerre plagen, want got seide: "op dine borst salmen di treden"; ende om dattet logen in den mont hadde, soe seynden hem got ter selver stont venijn in den mont Ende oec om dattet den minsche mit der spisen verleiden, soe seide hem got toe eerde te eten al sijn leven lanck Ende om dattet wijff irst verleiden, soe sprac onse here om dat serpent te quellen: "Ic sal viantscap setten tusschen dat wijf ende di, ende op dijn hovet sal si di treden". Gelijc dat dit ser\pent
| |
| |
mit vier plagen geplaget was, als die scrift seget, soe sullen dese coppelersteren mit vier plagen noch geplaget werden, want bider logen die si voert brengen, daer si die onnosel meechde mede bedriegen, soe sal hem venijn in werden gegaten, dat nummermeer genesen en mach werden Ende ten ordel sal hem werden gheseet: "Ghi en sult niet eerde eten, als die serpent, mer bernende onlesseliken colen". Ende om dat si sing brÜggen, daer die duvel over geet om den minsche bet te genaken ende ter onkuysheit te brengen, soe sullen si bruggen sijn daer die verveerlike beesten die duvele op sullen treden Als Job seet. Ecclesiasticus .. Dese coppelersteren heit hi die derde tonge te wesen in der werlt daer hi seet: "Die derde tonge hevet duck verwonnen stercke vrouwen, jae die bynnen der mÜeren besloten waeren ende hebben si gescent". Der hellen torment is nutter dan die derde tonge, want dat helsche vuer en helt nyemant bedwongen dan dies verdient Mer dese derde tonge brenct duck hoeren naesten vrient die haer nie quaet en dede in groeter schaemten ende daer nae in die
| |
| |
ewige verdoemenisse". Oec brochte yemant sinen evenkersten ter doet, het soude heiten grote quaetheit Ende dese vermaledide wijfs willen des te beter sijn dat si aldus oeren even kersten verslaen ende doden si aldus mit ziel ende mit live etende ende drinckende mit hem. Waeren dese soe wacker ter kercken te gaen off tot doechtentliken wercken als si sijn toe te brengen oncuysheit, si souden sonder twivel dat ewige leven besitten, mer neen si Mer op die hape van eenre maeltijt sullen si aldus jagen ende loepen Ic bidde den duvel dat hi se hale Want soe si hier langer leven, soe si meer minschen verderven ende vernyelen.
/1285-1356/
| |
Luxuri of onsuverheit geschiet duck overmids quaet exempel. Ag
Dat derde is quaet exempel want quade exempelen sijn oersake tot elker sunden ende alremeest ter onzuverheit Gelijckerwijs sage yemant onsuverheit doen, hi en soude hem niet connen onthouden om getemptiert daer aff te wesen Ecclesiasticus seet: "Soe wie hem verselt mit dien die onsuver is, hi wort quaet mit hem" . . . .. Senica seet: "Die suverheit wil houden, en is niet seker mit dien te wonen die in onsuverheit leven". Aldus
| |
| |
brenget ducwile quaet exempel den minsche ter misdaet.
| |
Wijve aen te sien mit genoechten is groete sunde. Ah
Dat vijfte dat duck oncuysheit toe drivet is wive aen te sien Dat dit zeer is te ontsien, is ons bewiset mit veel geproefder scriften Sunte gregorius seet: "het en is niet nÜtte aen te sien datmen niet en moet begeren, want dat venijn comt der af int herte doer die ogen, daer dat hert groet pijn aff lijdt". Ecclesiasticus seet: "Aenschouwe die maget niet opdattu daer nae niet geschoefiert en werdes van hoerre schoenheit". Wij lesen inder bibelen dat David die joffrou Barzabee tot eenre tijt sach op enen solre oer hovet dwaen, die sunderlingen schoen was; doe hi se aldus aengesien had, hiet hi sinen bade daer om gaen ende als si comen was, misdede hi daer mede. Oec leest men inder bibelen van Joseph, Jacops soen, die sonderlingen schoen was ende die coningynne sloech oer ogen op hem ende seide: "Comt, slapet bi my!" Joseph vloe ende liet sijn ommecleet daer bliven, daer si hem mede hielt Ende doe si dat sach, scoerden si haer cleder ende riep dat hij se vercrachtigen woude, doe wart hi inden kerker geleet, daer hij
| |
| |
meer dan twe jaer in lach. Exempel oec van Judith. Doe si mitten kijnderen van Ysrahel in een stat beleget was van enen prince, die Olifernus geheeten was, daer dede si costel gewade aen ende maecten oer op oer schoenste ende ginc int heer totten prince Olifernus, ende seide hem soe schoen woerde, des hij geloveden ende dat hem dat leven costen. Want hij sach oer schoenheit te wonder aen ende vervliete alsoe op hoer, soe dat hij meer wijns op dien dach dranck, dan hij ye van sinen leven op enen dach dranck, ende dit dede hi op hape bi oer te slapen. Ende doe hi te bedde was, waert hi soe vast slaepende, dat si een sweert nam dat stont bi sijn hovet, ende stack hem die kele aff ende nam sijn hoeft ende ginck weder in die stat Ende daer mede wart al dat heer dat voer der stat lach verslagen ende gevangen. Veel reden staet daer toe der vrouwen aensicht te schuwen Die irste is: dat wijf hevet dit een lit niet, ten staet geset als een strick om den man mede te vaen; het is groet wonder, dat die wijve soe eernstich sijn hem toenbaerlic te scieren om die zielen mede ter hellen te brengen ende der man gemode te vaen Ende hoe een wijf oer meer
| |
| |
verziert, hoe si oer meer van gade scheidet>
Dat ander is: alst schoen wijff is besien, rechte voert comen daer quade gedachten aff ende onsteken den man gelijc vuer. Jeronimus seet: "Des wives scoenheit is een vÜerich sweert dat mit groter vreselicheit bernende is ende versleet mennigen minschen die se duck aensiet". Gregorius seet: "Men moet die ogen van dien weynden, daer si toe geneyget sijn". Die ogen doen ons dat wij geen armoede en konnen verdragen ende in allen tiden trecken si ons totten sunden Si wisen ons hier een gemeyn wijff ende leiden ons daer ter onsuverheit Si sien som tijt in een
huys, daer dit of dat in is dat si begeren Men moet si bewaeren, want si leiden den minschen boven die ander lede ter quaetheit ende tot den sunden". Al is dat gebrec groet vander tongen, doch is si besloeten ende men mach is si mennige tijt bet bedwingen dan die ogen Want die ogen en hebben natuerlic al sulc bedwanck niet als men se mit groter hoeden niet en bewaert, soe in trecken si oer saken der sunden Ende wil men hier af meer lesen, suect Ev.
| |
Spraec te houden mit wijven is een sake der onsuverheit. Aj
Dat seste is tegen vrouwen te spreken; dat dat enen
| |
| |
minsche neiget tot onsuverheit, dat tonen ons drie saken Dat irst is der vrouwen tale, als een nette die ziele mede te vaen; hier aff staet gescreven in proverbien, woe si Salomon mit oerre talen vingen. Een ander toent Ecclesiasticus, dat voel mit wiven te spreken als zeer toedrivende oncuysheit, want des wives tale als vuer ontsteket. Een derde sake bescrijft Salomon ende seet: "Des wives tale is den scarpen sweerde gelijc dat zeer snidet, ende hoer kele is sachter dan oly, mer dat eynde datter nae volget is bittere dan alsen ende snidet boven den scarpen sweerde.
| |
Sanck der wijve is een sake der onsuverheit. Ak
Dat sovende is liede te hoeren singen off onsuverheit te spreken ende te hoeren. Ecclesiasticus seet: "mit dien die toe singen te plegen ofte dansen en heb geen geselscap, noch en hoert horen sanck niet, op dattu mit hem niet en vervares". Van onreyne spraken seet paulus: hier mede verderven alle guede dingen. Van konstlic te singen seet Salomon: "konstlic te horen singen breken ende morwen des minschen gemode ende doen den minsche pensen die dingen die die minschen tot sunden brengen, daer hi alle waeldaet mede vergit".
| |
Tasten die wijve is een sake der onsuverheit. Al
| |
| |
Dat achtende ende dat swaerste, daer duck onsuverheit wt rijset, dat is wijven te tasten: . . . . den vremden wijven en weest niet bi noch en rust op geen bedde bi oer. Soe wie dat aen wort wijfs te tasten, die is als die gripen wil dat serpent datten mitten stert venijnt ende schent. Ende aldus is hier, als voerseet is, dat leste van al hoeren doen bitterheit. Salomon seet: "mach een minsche bernende vuer in sinen schoet dragen sonder sijn cleet te verbernen off bervoet gaen op hete calen, soe mach hi suver bliven die sijns evens kerstens wif tast". In vitis patrum staet van enen jongen broeder die eens wandelde mit sijnre moeder, soe dat si quamen tot eenre vloet daer si over moesten Ende als hi sijn moeder soude overdragen, soe bewant hi sine hant in sijnre cappen Een ander die dit sach vraechdes hem, waer om hij dat dede: hi antwoerden: "hoe luttel ic se tastede, nochtant quamen my daer aff becoringen van andere wijven". Hier om moet men dat aentasten der wijve vlien.
| |
Onsuverheit heeft acht boeten dair men se mede wederstaen mach. Am
Na dan dat onsuverheit is een vuer als voerseet is, soe is ons noot drie boeten die groet vuer connen lesschen. Dat irste is datmen daer water op gietet Dat
| |
| |
ander is datmen dat holt daer aff ende van een scheide Dat derde is dat den pot achterwerts geset werde vanden vuere Bi desen drien machmen onsuverheit verwynnen. Ten irsten soe staet vanden water gescreven: "gelijc of yemant vuer sage vallen op sine cleder ende dat niet aff en dede, of sijn huys sage bernen ende om geen water en saghe, alsoe is recht dat vÜer der onsuverheit, wantet hem verbornt tot allen tiden die niet en haesten totten water van penitencien te gaen Dat volc verdreven kan die quade hette des /1371-1430/ vuers der luxurien. Dit vuer en verbernt noch en destrueert huys noch schure, mer ziel ende lijff. Senica seet: "Die minsche en hevet niet onweerders dan dat hi van hem selven besit". Wi mogen dit claer weten, want om dat guet dat niet lange en duert aventuren si ziel ende lijff.
Dat ander is hout aff te nemen: ist datmen die minschen aff pijnt te scheiden dattet vuer der onsuverheit doet bernen, die brant en sal soe zeer niet mogen bernen, dat hem dat yet zeer hijnderen sal mogen Die sake die desen brant doet bernen dat is lecker spise ende leckeren dranck; wilmen van der onzuverheit vri sijn, so moet
| |
| |
men hier aff abstineren.
Dat derde is datmen den pot achterwart doe Aldus sal die minsche onsuverheit vlien ende trecken hem mit machten daer aff ende vlien, anders mach men se quelliken verwijnnen. Gelijc wij lesen van Joseph doe die coningynne seide tot hem: "slaept mit my", hi vloe ende liet hoer sijn cleet daer si hem bij hielt Aldus moet men se vlien, sal daer bote aff geschien.
Die ander vijff boeten bescrivet sunte gregorius. Dat vierde hier af is die noet bedwinge. hier aff staet genoech geseet hier nae int cappittel Ed Dat vijfte is eersam onlede, als scriven, lesen, dat woert gads te hoeren of ambochten te doen daer geen sÜnden in gelegen en sijn; hier aff staet oec hier after beduyt in veel cappittelen; suect Dv Dat seste is dat men mijnne hebbe an die heilige scrifture die onse here sprac totten apostolen: "Nu sijt suver omt woert dat gij gehoert hebt van my". Jheronimus seet: "mijnnet die heilige scrijft, du en salste die sunden niet mynnen". Dat sovende is aelmissen te doen Ambrosius seet: "die der ontfermherticheit nae volget, al doget hi becoringen der onsuverheit, si mach hem pinen, mer sij
| |
| |
en mach hem niet deren Die achte, is, soe ic te voren seide, dat is te pensen op die bitter doet. hier aff is genoech geseet int cappittel Ab.
| |
Oncuyscheit moet men vechtende vlien om drie saken wil. An
Wij vynden drie reden daer wij oncuyscheit mede vlien mogen. Dat irste is soe ic seide dat oncuyscheit is een vÜer ende die minsche is hey off stoppelen die geerne ontsteken. Hier aff seet Ysaias: "alle vleysch mach hey heiten". Oec lesen wij in Ecclesiastico: "der sunderen synagogen en is niet dan stoppelen die men vergadert siet, mer als dat hoy off stoppelen by vuer comen, soe en macht niet sijn, et en moet schade doen Ende aldus moet oec die minsche luxurie vlien, off hi sal ontsteken vanden vÜer.
Die ander reden is, geliker wijs had ennich minsche nye cleder aen, hi en soude niet geerne worstelen tegen die gene die wt den modder quame Want al mocht hi hem verwijnnen off onder werpen, doch moest hi bemoddert bliven. Aldus en eest niet guet mitter onsuverheit te worstelen, die soe lichtelicken den moet des minschen besliket; hier aff seet Ecclesiasticus: "die dat pec handelen, sal daer aff besmet werden Als hijt
| |
| |
waent vlien". Ende aldus die der onsuverheit vri wil sijn die en come daer niet bi Die derde reden is waer om men mitter onsuverheit moet vechten dat is dit, want dat is daer nae quaet vechten tegen den viant, wies mogentheit altoes wter quaetheit wast Geliker wijs dat princen die te orlogen plegen verraders ontsien ende node daer mede vechten, want si mochten dat heer hebben verraden of helpen slaen, alsoe geestlic te verstaen, soe moet hem die minsche voer sien tegen die onsuverheit, want die licham is onsen leden gelijc off et een verrader weer int vechten der onsuverheit Wilmen aldus vechtende vlien, soe mach men onsuverheit lichtelic verwijnnen, mer bi te wesen soe ist quaet te verwijnnen ende weder te staen.
/1431-1628/
| |
Bi wyven te sijn: en verlate hem nyemant op sijn heilicheit of op weder te staen. Ao
Die onsuverheit wil vertien, die moet alrehande wijve vlien, want die daer bi sijn werden ducke bedrogen bi veel dingen . . . . Jheronimus seet: "Siet voer u ende en sijt niet alleen bi ennigen wijven noch en betrouwe di niet op dine voerleden suverheit Ende en pense niet dattu heiliger biste dan david noch wiser dan salomon noch stercker dan sampson; dese
| |
| |
en vloen die wijve niet, daer om worden si daer aff verwonnen". Wie is die hem op sine heilicheit alsoe betrouwet, dat hij niet hoy noch stoppelen en waent wesen? Dat yser biden vuer gemorwet wort ende weeck, alsoe dan kan oec dat vuer der onsuverheit yseren lude morwe ende weke maken. Jheronimus seet: "yseren gedachten tempt die onsuverheit". . . . .. Een ander is, daer si hem stout op dragen, dat is om dat si bi dien sijn, die hoer maech is. hier aff seet die bibel dat thamer, davids dochter, van hoeren broeder bedrogen was ende vleischelicken bekent, om datter nyemant bi en was. Jeronimus seet: "mit enen wijve sit niet allene in heymeliken steden, op dattet niet in di en verwecke dat vuer". Aldus moet men die wyve vlien, wilmen die onsuverheit onderdoen.
| |
Dansen is grote sunde. Ap
Gelijc dat hi moet schuwen wijve die suverheit houden wil van herte, alsoe moet hi mede schuwen die stede off wege dair hi wive weent vijnden. Salomon seet: "als du wandels in die stede, soe en kike niet in die straten; ganc neder siende ende keer dijn ogen van die getoemde wijve, op dattu suver wilste wesen . . . . Augustinus seet: "op heilige dage waer
| |
| |
veel beter datmen sayede of eerden, dan te gaen totten huse daer men dansset off reyet. Dat dansen groet
sunde is dat proeft men bi moyses, want doe hi van gade ontfangen had die tafelen die hem got gaf op den berch, daer die X gebode in stonden, ende van den berge weder neder quam, doe sach hi enen danse, daer hi soe toernich om was, dat hi die tafelen onttwe warp; daer nae quam hij daer weder mitten kijnderen van levi, daer si aldus dansten ende versloech der drie dusent doet die aldus dansten Die bibel seet tot eenre ander stede, daer si aldus dansten omt calff, dat hi der daer versloech XXIIIJM. Een ander reden vijnden wij van sunte Jan baptisten, dat hem die joffrou mit hoeren springen sijn lijff berovede, want hi wart daer om onthoeft. . . . Ongeordenierde spronc is altoes inder dorper hellen put.
| |
Dansen is vreeslic om der groter sunden die daer wt comen. Aq
Ander reden volgen hier na, die dansen ende reyen groet sunde togen te wesen Die irste is, want tot desen spele hevet die duvel mennich sweert, zielen mede te verslaen, jae soe veel, nae der heiliger scrijft, als ten spele comen schoenre verzierder wive. Jeronimus seet: "dat irste vuerige
| |
| |
sweert den minschen mede te quellen, dat vant die duvel ende dat was dat scone wijff": daer dusdanige sweerde veel comen, daer eest haert dan bi te wesen. Een ander reden is dit: dat schone wijff, dat geziert is, wort gelijc den brande, die claer barnt ende verheit den genen die bi hem comen, want zelden soude ennich man op oer sien, hi en soude verwarmt werden daer aff. Ende die danse daer aldus voel brande aen gaen, daer en kant een minsche quellic wederstaen, hi en wort daer affverwarmt. . . .. Een derde reden is dat die duvel daer heeft die stercste wapene, want dat is dat schone wijff dat verziert is Dat dit waer is tuget die scrift, want dese wapene nam die duvel mit hem doe hi Adam verwan, want die duvel ende dat wijff deden Adam dat gebot breken. Oec leest men van balaam /1629-1685/ dat hij dede wt soeken die schoenste wijve om die kijnder van Ysrahel mede te vernyelen Ende die bibel tuget oec van Jobs wijff hoe si die duvel tot job dede comen om hem te verwijnnen Ende deser gelijc lesen wij veel als van david, van salomon, van Absolon ende van sampson Ende waenstu bi hem wandelen sonder sneÜen als dese daer mede
| |
| |
| |
Dansende vanget die duvel den minschen bi drie reden. Ar
Wy vijnden in drie manieren dat die duvel in dit dansen den minsche vanget, als in sien, in tasten ende in spreken . . . . Ende hier aff is hier voer genoech aff geseet in vier cappittelen die achter een staen: wildijt lesen soe sueket dat irste cappittel Ah Elc danse mach heiten mit reden des dÜvels processi die ter lochter hant om gaet. Salomon seet: "got kent die wege ter rechter hant, die lochter behoeren ten helschen brant". Aldus mach luxuri werden gevoet mit dansen.
| |
Alle spoel sal hem verleden ende alle quade werken, die onse keitivicheit wil aensien ende op die bitter doet wil denken. As
Die minsche sal lichtelic ontberen alle spoele ende genoechte deser werlt, wil hi merken ende aensien waer wij sijn ende waer wij sullen eynden nae desen crancken leven Sunte Augustinus seet: wij en weten niet tot welken eynde wy besloeten sijn in dit elleyndige dal dat vol is van valscheiden Ende in dit dal souden wi altoes wenen ende niet verblijden, want wij tot genen tijde die ure des doets en weten Ende naect sijn wt gegaen wt onser moeder licham ende naect moeten weder keren totter eerden Wat is
| |
| |
meer versmaet in die werlt dan dat licham des minschen als die ziele daer wt is? men en lates inden huse niet enen dach lanck om vrese des stanckes, mer als een vÜylic worpt ment inder eerden ende wort gegeven den wormen. Hier om schame hem die hoverdige minsche ende dencke op die cortheit sijns eyndes ende des doets, ende hebbe voer ogen dat beÜende ordel, wat hij dan antwoerden sall niet alleen van doetliken sunden mer van allen ydelen woerden, ende hebt vrese, want die hier geen penitencie en doet die en mach nae desen leven van sinen sunden geen genade ontfaen. Daer om, o sunder! hebt vrese ende sich di selver aen, dattu biste een snode vÜylic, die die worme verteren sullen, die comen van dinen sterfliken licham, oec in dinen leven ontsich di hoverdich te wesen, laet ydelheit, vlie oncuyscheit ende ontfanct discipline op dattu niet verdoemt en werdes Sich, o sundige minsche! in desen spiegel, wattu biste ende wattu werden salste, wies ontfangen is een arm materie, ende dat voert comen is screyen, dat leven sorgh, liden ende arbeit, dat eynde een spise der worme. Och minsche. daerom denct op die gruwelike ure als die ziele
| |
| |
scheiden sall wt deser werlt waer si dan henen sal Alte hant sullen daer comen die vermaledide anxtelike vianden als brieschende leÜwen, die gripen sullen die onsalige ziele ende treckense ter hellen. Dan sullen daer apenbaer sijn die steden der pinen, daer niet en is dan stanck, dÜysternisse, vrese, pijn ende anxt, ende dat gruwelike aensien des duvels ende krijssinge van tanden, ende daer salmen hoeren roepen die stemmen: we wee ons, onsaligen EÜen kynder! Als dat die onsalige ziele hoert, och hoe groet sal dan die pine in hoer wesen! Die bitter pinen der hellen en mach men in geen boeck scriven Wat baet dan hoecheit of const, scoenheit, ydelheit, lecker spise ende leckeren dranck! Alle desen en mogen dan die onsalige ziele niet verloesen vander bittere pinen der hellen ende van den anxteliken drake, die viant vander hellen. O sotte sundige minsche! want gij dese dingen niet en merct noch en voer\siet, /1729-1758/ daer om valstu ducke in sunden Off dat venijnde serpent, die duvel, alsoe coene was dat hij sine macht toenen woude in die ziel sinte Mertens, daer si die heilige engelen op vÜerden inden hemel, daer die duvel tegen quam
| |
| |
ende woudet benemen O sunder! hoe zere mogestu di dan ontsien, hoe anxtelic hy dan dijnre onsaliger zielen sal gemoten Die valsche bedrieger, die sone der boesheit, die alre bitterste viant der zielen! O alre liefste minsche, voer denck ende en lates wt dijnre herten niet comen, hoe die alre salichste maget maria voer sach oerre zielen dat si oeren soen Jhesum badt, dat si die quade geesten in oerre opvaert ten hemel niet sien en soude. Och, of die conigyn ende die alre edelste vrouwe den viant niet sien en woude overmids sijnre groeter lelicheit, wat sal dan doen die sundige ziel, woe sal si dan mogen staen voerden bevenden aenschijn des gruweliken anxteliken viands totten onverdrachliken stanck sijns monds ende totten leliken vlammen sijnre ogen! Des sijt seker dat die vrese deser gruweliker beesten boven allen pinen swaer is dan men in deser werlt gedencken kan. Och och, lieve minsche! of die pine sulc is ende soe groete vrese der sundiger zielen van alleen dat sien des viands daer die heilige maget voer badt, sich hoe groete vrese, hoe groeten jamer ende hoe pijnlijc sal dan sijn aentasten wesen! Daer om, o lieve
| |
| |
minsche, en wilt soe seer niet mynnen ydelheit noch datter werlt toebehoert, noch vader noch moder noch ennige werlike creaturen noch dit tijtlike guet, dattu iet vergetes die doet die du ommer sterven moetes, ende du en wetes niet wanneer, want dit mogestu bi gelikenisse sien, als yemant doet is ende begraven, dat alle die vriende gaen oerre strate ende die ziele blivet berovet van alre hulpen ende troest die hem ennich creatuer mach doen, ten en waer mit almissen off mit gebede; woe weendi, is der zielen te moede als oer tijt comt, als si moet wt den licham ende wanderen den wech der onbecantenisse ende si niet en weet wat herbergen dat si vijnden sal, wat weert of wat rusten? We we we der armer zielen die daer gelevet heeft boeslic ende oer eynde niet wijslic voersien en heeft ende die doet dan toe comt als sijt alre minsten achten. Och wat baten dan die rijcdom ende die waellusten ende die tijtlic eer? die rijcheiden en mogen di dan niet verloesen van der doet noch die weelden vanden wormen noch die eer vanden stanck. Ende alle die rijcheit die die licham nae der doot hebben, daer hij aldus jamerlic sijn ziel om ghewaget heeft, is nauwe een woninge die VIJ voet lanck is; lieve
| |
| |
minsche, die heilige vader sunte Jeronimus seet, dat van vijff dusent minschen die altoes versumelic in onsuverheiden, in overspoel, in hoverdien, in traecheiden, in giricheiden geleeft hebben ende die hoers vleysch begeerten gepijnt hebben te volbrengen off des jaers eens off twewarff van schanten ende niet van berouwe gebiecht hebben Van desen vijf dusent een of twe isser nauwe, die alsulc berouwe hebben int eynde der doet daer si mede behalden bliven. Och lieve minsche! denct wat Augustinus seet: die tijt des levens en is anders niet dan enen snellen loep ter doet wart, ende alle dage een dachvaert doende Wiltu, minsche, dese leringe voer ogen hebben ende dit over lesen, du salste die sunde wael sonder twivel vlien ende aff laten.
| |
Exempel dat pensen om die doet weder staet werlike lust. At
Men leset van enen coninc die altoes waer nam sijnre sÜnden ende sijnre misdaet ende op dat ordel daer die engelen aff sullen beven Dese coninc en sach men engeen tijt blide; dese had enen broeder die dat zeer verwonderden ende vragede hem, hoe dat sijn mochte dat hi altoes soe drovich waer, ende hi seide hi soudet hem
| |
| |
doen weten. Doe was daer inden lande een sede, soe waer men basune blies voer yemants dore off poerte, die moeste des mergens sijn leven verliesen. Doe dede die coninc voer sijns broeders doer blasen, ende doe die broeder dit hoerden, /1758-1956/ was hij in groeten anxt ende waenden sijn leven te verliesen Alsoe dat hi ende sijn wijff ende sijn kijnder des morgens vroe voer den coninc quamen, knielden voer hem ende baden grote genade. Doe sprac die coninc tot sinen broeder: "waer om en verblidi u niet?" "Och here", sprac hi, "soude blijtscap in mijnre herten mogen comen, ende gisteren u basune voer mijnre poerten geblasen hebben!" Doe sprac die coninc: "of gi, broeder, alsoe voer my duchten, dien gi niet en hebt misdaen ende nochtant alsoe verveert sijt, hoe soude ic mi dan dorren verbliden voer mynen oversten, daer ic mi alsoe misdadich voer kenne, ende daer alle dinge apenbaer voer is, die hemel ende eerde ende allet dat daer in is gemaket heeft Deses heren basunen hoer ic altoes roepen in mynen oeren: "gif reden van dinen werken". Off dan dese dit mercten, die aldus sundelic leven off die die ydel genoechten deser werlt
| |
| |
nÜ hantieren, hoe onseker die minsche staet ende hoe zeer hi loepet ter doet wart, hi soude dan eer wenen eer hi songe of lachten . . . ..
| |
Simpel onsuverheit is verboden bi voel reden. Av
Van simpelre onsuverheit sal ic hier scriven die voel lude rekenen zeer cleyn misdaet, mer et is grote sunde ende zeer verbaden; die si volbrengen, en sullen dat rike gads niet besitten, et en si dat si berouwe hebben. Dat et verboden is mogen wi merken, willen wi lesen der apostolen leringen ende oer wercken aensien . . . .. Wi sie luxuri die dracht beneemt, want men vijnt luttel gemeyn wyve die kynder dragen, ende aldus wort der rechter natueren wit benomen Een ander reden is dit: criget een man kynder bi eenre deernen ende en is hi oer dan niet guedertieren off en doet hi den kynderen alsoe voel niet als si geern namen, dan gaen si kiven ende plamenten ende doen den kijnderen groet swaerheit ende som doden si ende dit comt wt simpelre onsuverheit.
Een ander reden: mochte elc man tot allen wijven gaen daer hi woude sonder sunde te doen, soe soude men ducke daer om vechten ende striden, want niemant en soudes hem schamen. Die bibel
| |
| |
doet ons verstaen , dat got een wijff ende ene man makede. Wat soude meer reden daer toe gesocht, alst got selver makede, want die echtscap hevet hi gemaket om dese sunde te laten Dat got dit verboet, quam ons tot groten profijt om veel reden Die irste geeft ons sunte Augustinus te verstaen: hadde die minsche geen gebot ontfaen, hi soude zelden iet pensen enen heer off enen got te hebben Een ander reden die in dit gebot is te sien is mogentheit van verdienen, want hadde die minsche geen gebot gehadt, soe en had hi doen noch laten . . . .. off soe en mochte hij geen loen ontfaen noch verdienen noch en verboeren Ende in dat te doen dat got gebiet ende te laten dat hi verbiet, daer staet groet loen aen te verdienen.
Die derde reden is dat, dat wij onsen synne niet en souden setten aen die eerdsche mijnne, daer wij got bi vernederen mogen, want int irste sijnre gebade staet: mint got boven alle dinc, want hi heeft alle dinck gemaket ende et staet al in sijnre mogentheit ende daer om ist wel reden, dat wij hem mynnen boven alle dinck.
Dat got simpel oncÜysheit verboet, quam . . . .... oec den wijven tot groten profijt, want in kefsdom sien wy duck dat die manne
| |
| |
den wijven ontvlien, als si weten dat si kijnder dragen, ende hier comt dic grote quale aff, want bi wilen dat wijff ende dat /1956-2133/ kynt daer bi vervaert. Aldus dede hi den wijven groet guet dat hy echtscap makede, want als dese dan kynder dragen of soeken, soe moeten die man die noetdorst besorgen ende broet wijnnen, daer wijff ende kijnt op gehouden werden. Got dede den kijnderen oec veel guets daer mede, want als voer seit is, die moderen souden den kijnderen misdoen Oec sien wy gemeynlick dat getrouwede kijnder altoes bet geleert ende natuerliker van aerde sijn dan die basterden. Aldus wracht got bermherticheit dat hy echtscap makede ende keefsdom verboet.
| |
Onsculdigen en mach hem nyemant van sunden. Ax
Die hem ontsculdigen ende seggen, si en konnen hem van onsuverheiden niet onthalden noch van anderen sunden, die scriftuer seet dat valsche logene is, want elc minsche sundicht al willens . . . . Sunte Pauwel seet: "getrouwe is one die heer, want hi en laet ons niet meer becoeren dan wij verdragen mogen". Hier toe seet Ecclesiasticus: "hi sette water ende vuer voer di, slae die hant aen wilc di best lustet"; daer nae staet ge\screven:
| |
| |
"voer den minsche is die doet off dat leven geset, ende oec dat guede ende quade, aen welc van desen hi die hant slaet sal hem geschien". Senica seet: "Ontsculdige di niet van sunden die du gedaen hebste, want nyemant en doet sunde sijns ondanckes". Sunte Augustinus seet: "nyemant en mach sunde doen onwillens". Sunde moet willens sijn gedaen, want als si onwillens gesciet soe en is dit geen sunde. Mennich schoen reden staet in der scrifturen gescreven, waer bi si onredelic seggen die seggen dat si hem niet en connen onthouden, hoe zeer sijs hem pinen, van onsuverheiden ende van anderen groten sunden . . . .. Die irste reden is die overgaende weerdicheit die den minsche gegeven is, dat is die vrie wille die geen ander beest en heeft Off hem die wille dan scicket tot sunden, is in hem dan die scolt niet boven anderen creaturen? Als die vogel dat net siet geset bi den sade om hem te vaen, soe vlieget hi hongerich daer aff, want hi vreset den achtersten schade Ende die minsche weet wael dat hem die doet volget die hi van ure tot uren wachtende is ende en weet niet wanneer, ende steet in vrese der hellen, nochtant en
| |
| |
wil hi niet maet halden in die eerdsche weelden noch dincken op den achtersten schade, ende kent oec des duvels net wael, dat altoes om hem staet geset, ende clevet aen dat aes, dat sijn die sunden, dat hem een ewich sterven in brenget.
Een derde reden waer om hem die minschen van onsuverheiden onthouden soude, dat is om dat die minsche geen soe snoden persoen en weet, daer hijt soude voer willen doen, saget hijt, hi soudes hem schamen. Ende hoe mach hi dan der schanden gedragen, dattet got ende die engelen sien, want wi en connen niet gedoen, got en sietet ende alle gepense der herten kent hij . . . .
En vierde reden is bi gelikenisse Off yemant sage sijn huys bernen ende daer meer vuers toe aen leide, et scheen dattet sijn wil waer dattet barnde Ende aldus staket die minsche dat vuer in hem der onsuverheit, die geen penitencie der abstinencien en willen doen van leckeren spise ende van leckeren dranck . . . ...
Ten vijften mach men den genen vragen die seggen dat si hem van sunden niet en konnen onthouden wie dat se daer toe dwingt, weder die viant of dat wijff Die duvel en mach si daer toe niet dwingen, want sinte gregorius seet: "die
| |
| |
viant is cleyn te ontsien, want hi en mach nyemant verwijnnen dan die verwonnen wil wesen". Oec en mach hem dat wijff daer toe niet dwingen, want oer macht is onder des mans macht, /21332173/ als die bibel seet Oec heeft die minsche sijnne ende wederstaen.
Ten sesten is dit Als yemant toe comet dese becoringen ende meyndt te misdoen, quame dan yemant tot hem ende seide: "laet nuÜ dit quaet, ic sal u enen gulden geven", hi soudet wael laten Ende mocht hij telken enen gulden wijnnen als hijt wederstonde, off alsoe duck als hijt dede dat men hem een let affsnede, soe soude hi sine ziel bet wachten ende laten die onsuverheit.
Ten lesten mach men desen vragen off si wouden, of si hem souden mogen onthouden enen corten tijt, off si al hare vlijt daer toe deden? Si souden seggen: ja. Ende aldus soude gewoenten van liden in voertiden dat nae volgende liden sachter maken. Hier aff seet tÜlius: "Dat di irst is te dragen fel ende haert, bi gewoenten salstu wael dragen. Die beste wech die in dit leven is dat is gewoente Want bi hoer wordet licht dat irst swaer was"; wil hem die minsche daer toe setten gade te dienen, al ginget
| |
| |
hem ten irsten daer toe commerlic, onse here sal hem daer toe helpen, dat hijt mit alte voel mijnre pinen sall doen dan hi selve irst wende, want got ropet den sunder altoes tot penitencien Ende meer blijtscappen is in den hemel van enen sunder als hi bekeert ende penitencie doet dan op negen ende negentich gerechtiger die geenre penitencien en behoeven, want got mijnt die bekeringen der sunder.
| |
Werlike personen te mijnnen ende werlike dingen, boten daer tegen ende hoe ons got hevet gemijnnet. Ay
Sich minsche, wille wij in desen leven mit vrouwen leven, soe en mogen wi ons tot desen leven niet setten, mer totten hemelschen leven, ende dan en mach ons nyemant deren Mer alle creaturen hebben wij tot onsen wille, ende willen wij hier toe comen, soe is ons noet dat wij daer om waken, dat ons geen dinc en verbeldet daer ons dat herte aff gequelt wort, daer mennich minsche mede verleidt wort in die onsuver werlt der sunder, daer niet dan pijn ende verdriet en is. Onedelre dinck en dinct mi niet sijn dan valsche beelden te wesen in reynre herten, die wael afgade mogen heiten Want si se nacht ende dach aenbeden, alsoe dat dese minsche in deser wijs gade missaken, want si keren hem aff mit eygenen wille vanden beelde gads daer si
| |
| |
nae gescapen sijn ende setten in creaturen oeren troest, die niet dan een corte snode genoechte en hebben in dit leven. Lieve minsche, verdrijff dese genoechte der creaturen wt dijnre herten, op dat die hemelsche claerheit in di mach wercken horen wille die allen reynen herten bereit is Ende set dijn herte in sijnre mijnnen, van welke wi alle onse wesen hebben ontfaen, ende wt den hemel quam ende om onsen wil minsche wart ende onsen sterfliken licham aennam, om den doet te betalen sinen vader die wij alle sculdich waren Ende en wilt niet aen sien hoe ander minschen sundigen, die in groten jamer liggen sonder noet, ende keren hem van den beelde des ewigen wesens dat hem gegeven is tot enen leven Ende in den edelen vrien wille soe aenbeden si afgaden; haer licht quam wt den ewigen licht, dat verwandelen si in duysterheit, waer om hem dat licht der ewicheit niet werden en sall. Merct ende verstaet dat hemelrijc ende eertrijc di in enen dienst staet ende schaem di ende hoÜt dijn verstant ende dinen wille enen corten tijt vri van allen valschen beelden, soe mogestu dat hoge wesen in deser corter tijt verdienen ende ewelic leven mit groeter weelden. Ende sich aen dat dit leven anders niet en is
| |
| |
dans gestubbe ende du broescher biste dan gelas ende alle dese dingen sullen oec cort hoeren schijn hier verliesen Wilstu ontfangen hoecheit deser werelt, soe hebstu te hant ontfangen een hant vol niets. Versynne di ende treck dijn herte ter hoger glorien die du lichtelic moges gewynnen, ende versmade dese nederste dingen. Wees in desen leven recht off du niet en seges noch en hoerdes; trect tot Christum die een licht des vaders is, die dijn wech is, dijn lere ende dijn leven Welc leven om dinen wil doet aenden cruce hinck daer hem al die werlt /2181-2244/ affginge, op dattu mochtes geraken wter groeter pinen ende droefheit der hellen ende comen ter hoger glorien. Want hi is alleen die doer, daer wi doer sullen gaen ende buten hem en is engeen leven. Sullen wij dan Christus leven aennemen, soe moeten wij die cracht des cruces ontfaen ende derven alle genoechten des leven ende in gade altemael sterven, alsoe dat du der werlt een cruce biste ende die werlt di een cruce si Aldus volgestu nae Christus leer ende werdes ontbonden van alre droefheit, want wie vercoren is van gade, die moet deser werlt verloren sijn Ende als een arm pelgrim sijn cruce dragen mit groeter pinen. Daer om minsche sich die groete claerheit aen der hoger mijnnen Si kan verdriven die bitter duysternisse ende vriet den minschen
| |
| |
van alle pinen ende rouwen dier nÜ voel is in dit dal der droefheit. Ende ontferme di over dy in deser corter tijt ende cleve aen deser hoger mijnnen Want du dan leves in enen sterven. Sich an die pine der heiliger mertelaren, hoe hem die mijnne een suet vercolen was, alsoe dat si niet en hebben begeert in dit leven dan got ende hebben oer vleisch ende bloet om gade verteert ende oer leven gade tot eenre offerhande gegeven opdat si quamen wter vianden bande. Die mijnne leidet si te staden in dit elleyndige dal daer veel gripender wolÜe in sijn, die alle die gene deren die hem iet tot deser hoger glorien willen keren. Hier om, lieve minsche, cleÜe allene aen dat wesen dat in drie personen niet en is dan een got, soe mogestu na desen leven die hoge glorie gebruken Welke hoecheit nye herte en conste vernemen noch geen mont gespreken Tot welken ons moet brengen nae dit verdriet die vader, soen ende heilige geest. Amen.
|
|
Auteursrecht onbekend