Spektator. Jaargang 24

[p. 290]

Taalkunde in Spektator
G.E. Booij

Nu het tijdschrift Spektator na 24 jaar opgaat in een tweetal nieuwe vaktijdschriften, waaronder het tijdschrift Nederlandse Taalkunde, is het moment aangebroken om kort te reflecteren op de rol die Spektator heeft gespeeld in de ontwikkeling van de taalkunde, in het bijzonder die van het Nederlands.

Spektator werd mede opgericht om de Amsterdamse Neerlandistiek een eigen gezicht te geven, naast het Utrechtse (De Nieuwe Taalgids) en het Leidse (Forum der Letteren, TNTL). Het begin van Spektator viel echter ook samen met de opkomst van de generatieve grammatica in Nederland, en dat heeft de bloei van het taalkundig gedeelte van Spektator grotendeels bepaald. Het enthousiasme voor de generatieve grammatica onder Amsterdamse neerlandici was groot, gestimuleerd door Kraak's Negatieve Zinnen en Kraak & Klooster's Syntaxis. En al in het begin van Spektator werd de taalkundige component versterkt doordat de redacteuren van Taalkundige Bijlage bij BLAD, een soort ‘working papers’ van het Amsterdamse Instituut voor Neerlandistiek met een sterk generatieve oriëntatie, werden opgenomen in redactie en redactieraad van Spektator.

Beoefenaars van de taalkunde van het Nederlands die ervan overtuigd zijn dat Nederlandse taalkunde deel uitmaakt van de internationale taalwetenschap, worden steeds weer geconfronteerd met de vraag in welk tijdschrift, en in welke taal ze hun resultaten moeten publiceren. Hun resultaten kunnen van belang zijn voor het internationale forum van de taalwetenschap. Anderzijds willen ze er voor staan dat het Nederlands een volledige cultuurtaal is, die ook als voertaal van de wetenschap gebruikt kan worden, zeker als het object van die wetenschap het Nederlands zelf is. Ook kan het zijn dat een discussie over verschijnselen in het Nederlands te specifiek is voor het genoemde internationale forum, maar wel degelijk ruimte verdient in serieuze vaktijdschriften.

Voor de spanning tussen ‘nationaal’ en ‘internationaal’ werd in Spektator soms een opmerkelijke oplossing gekozen: het desbetreffende artikel over het Nederlands werd in het Engels in Spektator gepubliceerd. Hierin verschilde ons blad van b.v. De Nieuwe Taalgids. Zo verschenen er Engelstalige artikelen van N. Smith, G. De Haan, en vooral van W. Zonneveld.

Opmerkelijk is in dit verband ook dat niet alleen de meeste hoogleraren Nederlandse Taalkunde in ons tijdschrift hebben gepubliceerd, maar ook alle huidige hoogleraren Algemene Taalwetenschap, met uitzondering van de huidige, recent benoemde, hoogleraar ATW in Utrecht (maar diens voorganger Schultink wel weer).

[p. 291]

De overtuiging dat de Nederlandse taalkunde internationaal georiënteerd moet zijn, blijkt ook uit een groot aantal artikelen met een sterk algemeenlinguïstische inslag. De theoretische ontwikkelingen in de taalwetenschap werden regelmatig toegelicht in artikelen waarin nieuwe ideeëen werden gedemonstreerd aan de hand van het Nederlands, een traditie die tot in de laatste nummers van Spektator is voortgezet met de artikelen van Bennis en Zwart. Ook boekbesprekingen gingen niet alleen over Neerlandistische boeken.

Een belangrijke traditionele rol van Neerlandistische vaktijdschriften is de bespreking van dissertaties. Vooral in de eerste helft van de jaargangen Spektator vindt men vaak uitvoerige besprekingen, die belangrijke bijdragen aan het vak vormden. Denk bijvoorbeeld aan de recensies van de proefschriften van Van Dijk (onder de polemische titel ‘Een [+fantastische] macrostructuur’), Evers, Klein, Verkuyl, Van der Hulst, Neijt en Berendsen, of aan de bespreking van Blom & Daalders Syntaktische theorie en taalbeschrijving. We zien hier langzamerhand een kentering optreden. Het aantal proefschriften is toegenomen, aanvankelijk door de druk op het wetenschappelijk personeel van de universiteiten om te promoveren, later daarnaast ook door de invoering van het aio/oio-stelsel. Veel van die proefschriften worden in beperkte oplage gedrukt, en de auteurs proberen hun theorieën en analyses ook te publiceren in internationale vaktijdschriften. Kortom, het is internationalisering wat de klok slaat. Er is dus een vloed aan dissertaties op taalkundig terrein, maar er zijn weinig bereidwillige recensenten, terwijl ook de ruimte die beschikbaar is voor recensies bij Spektator in de loop van de tijd is gekrompen. Dat gebrek aan bereidwilligheid om een recensie te schrijven hangt ook samen met de lage status die een recensie als publikatie heeft in de huidige evaluaties van wetenschappelijke produktie. Gelukkig is er nu opnieuw een mogelijkheid geschapen voor de publikatie van recensies van Engelstalige dissertaties, het maandelijks blad GLOT International dat in 1995 zijn eerste jaargang begonnen is.

Internationalisering, hoe goed op zich ook, heeft een nadelig effect gehad op de kwaliteit van het aanbod van kopij bij alle Neerlandistische vaktijdschriften. Auteurs van potentieel geschikte bijdragen gaven er vaak de voorkeur aan om in een internationaal medium te publiceren als ze de kans hadden. Op zich een goede zaak, want wetenschap is een internationale bezigheid. Toch dreigt het gevaar dat detailstudies over interessante, maar taalspecifieke verschijnselen zo te weinig kansen krijgen. Daarom is het in stand houden van een tijdschrift voor Nederlandse Taalkunde dat zich op het Nederlands richt, een belangrijke zaak, die de steun verdient van alle taalkundige Neerlandici.

De geschiedenis van Spektator is ook de geschiedenis van de toenemende specialisatie. De tegenwoordige Neerlandicus-taalkundige is primair fonoloog, syntacticus, of wat dan ook, en volgt slechts in grote lijnen de ontwikkelingen in andere subdisciplines dan zijn eigen. De leraren Nederlands waren al eerder afgehaakt: voor didactische zaken zochten ze hun heil bij Levende Talen, een blad dat op zijn beurt het zuiver wetenschappelijke artikel al lang geleden heeft afgeschaft. Het vak Taalbeheersing heeft ook een duidelijke groei doorgemaakt.

[p. 292]

Aanvankelijk was het een praktisch vak, moderne welsprekendheid, door Garmt Stuiveling onderwezen in hoorcolleges, in de Lutherse kerk aan het Spui. Toen het vak meer belangstelling kreeg, en er ook onderzoek gedaan moest worden, was de vraag wat voor wetenschap het eigenlijk was, en of het wel een wetenschap was. De Faculteit der Letteren van de Universiteit van Amsterdam stelde zelfs, in de begintijd van Spektator, een commissie in die moest uitzoeken wat voor een vak het was. Talloze antwoorden zijn gegeven: taalbeheersing is rhetorica, argumentatieleer, pragmatiek, sociolinguïstiek, discourse analyse, en wat niet al. Spektator droeg bij aan die discussie door artikelen over deze onderwerpen te publiceren. Na een aantal jaren was de jongste spruit van de Neerlandistiek volwassen geworden, en kreeg het een eigen Tijdschrift voor Taalbeheersing. Mede daardoor daalde het aantal bijdragen op dit terrein in Spektator daarna aanzienlijk.

Wetenschap is voor een niet onbelangrijk deel discussie, en dat besef heeft ook altijd geleefd bij de redactie van Spektator. Het gevolg was dat er heel wat discussies in ons blad zijn gevoerd. Van Dijk's tekstgrammatica kreeg ervan langs in het al genoemde ‘Een [+fantastische] macrostructuur’. Er waren discussies tussen R.P. Botha enerzijds en E. Elffers en S. de Haan anderzijds. Het debat tussen W. Zonneveld en N. Smith over de juiste analyse van D-deletie ging zelfs zo lang door dat de eerste auteur sprak over ‘D-deletion as Peyton Place’, alleen een begrijpelijke titel voor wie toen televisie keek. Ook kruisten S. Daalder en H.J. Verkuyl de degens over interpretatieve versus generatieve semantiek in verband met de analyse van aspect, en reageerde H. Bennis nogal scherp op het proefschrift van A. Sturm. Bij sommige van onze buitenlandse collega's heeft dit zelfs de indruk gewekt dat de Nederlandse taalkundigen een verzameling ruziemakende scherpslijpers vormen (Beheydt 1995). Wij kunnen hierover alleen maar zeggen: volgens ons was het hier niet erger dan in België.

Was Spektator dan zo partijdig? Het antwoord is: Nee. Om te beginnen is er in de fonologie en morfologie, die ruim aan hun trekken kwamen in ons blad, nooit sprake geweest van een sterke ‘paradigmatische’ strijd. De fonologie en morfologie in het tijdperk van de generatieve grammatica vertonen een grote continuïteit met het verleden; theoretische ontwikkelingen en discussies waren er zeker, maar niet gekoppeld aan een tegenstelling tussen paradigma's. Op het terrein van de syntaxis lag dat wat anders, in die zin dat er nu eenmaal een kwantitatieve superioriteit was en is van generatief georiënteerde syntactici. Maar ook andere benaderingen kwamen regelmatig aan bod. En een vak als psycholinguïstiek was al heel lang zo internationaal georiënteerd dat ook studies gebaseerd op Nederlandse data niet veel in Nederlandse vaktijdschriften verschenen.

Met deze korte terugblik op de rol van Spektator in de opbloei van de Nederlandse taalkunde en de taalkunde van het Nederlands sluiten wij af. We hopen dat onze opvolgers, de redacteuren van Nederlandse Taalkunde evenveel ple-

[p. 293]

zier zullen hebben in het redactiewerk als wij gehad hebben. Wij hopen tenslotte, dat de lezers het oordeel delen dat onze inzet voor de wetenschappelijke studie van het Nederlands vruchtbaar is geweest.

Verwijzing:

L. Beheijdt (1995) ‘Dutch Linguistics at the Cross-Roads in the Development of Linguistics’, In T. Shannon & J. Snapper (eds.) The Berkeley Conference on Dutch Linguistics 1993. Dutch Linguistics in a Changing Europe. Lanham etc. [University Press of America], 41-56.