Spektator. Jaargang 24

[p. 253]

De Middeleeuwen in Spektator
Willem Kuiper

Het leeuwedeel van de 55 artikelen die in 24 jaargangen Spektator over de Middelnederlandse letterkunde verschenen heeft direct of indirect te maken met het aan het begin van de jaren-'70 aan het Amsterdamse Instituut voor Neerlandistiek UvA door Herman Pleij en Rob Resoort opgezette project Laatmiddeleeuwse Volks- en Triviaalliteratuur.

Ondanks goedbedoelde pogingen van hem een filoloog te maken waar Hellinga trots op zou kunnen zijn richtte de beginnend wetenschappelijk medewerker Pleij zijn aandacht vooral op het populaire zestiende-eeuwse drukwerk: ‘De bestudering der prozaromans na Debaenes standaardwerk (1951) en de Utrechtse catalogus van 1608’ (1, 1) en ‘Is de laat-middeleeuwse literatuur in de volkstaal vulgair?’, in het door Jan Fonteijn en Spektator geredigeerde Amsterdamse smaldeel I, Populaire literatuur, Amsterdam 1974. Teksten waar een fatsoenlijk wetenschapper zich niet mee afgaf. Te weinig niveau. Wat dat betreft kwam Spektator als geroepen. Niet alleen omdat het praktisch ondenkbaar was dat de Utrechtse Nieuwe Taalgids of het Leidse Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde bereid zouden zijn geweest artikelen over dit soort inferieure lectuur te publiceren, maar ook omdat er nogal wat tijd verstreek tussen het inzenden van een artikel naar de redactie en de uiteindelijke publikatie ervan. Voor beginnende auteurs was Spektator een zegen, veel plaats en nauwelijks wachttijd.

Zien wij in de eerste jaargang nog een filologische Pleij in de weer met ‘Rijmschema en tekstkritiek in de Veelderhande geneuchlycke dichten’ (1, 7/8) en in ‘Materiaal voor een interpretatie van het gedicht over De Blauwe Schuit (1413?) I’ (1, 6), een codicologische analyse van het handschrift Den Haag, KB 75 H 57, vanaf de tweede jaargang maken analytische bibliografie, codicologie en tekstkritiek wegens onvoldoende rendement plaats voor een letterkundige, sociaal cultuurhistorische aanpak met grote aandacht voor het functioneren van literaire teksten in een stedelijke context, bijvoorbeeld ‘De sociale funktie van humor en trivialiteit op het rederijkerstoneel’ (5, 2). Samen met collega Rob Resoort ondernam hij reizen naar Europese en Amerikaanse bibliotheken, waarvan beiden in Spektator verslag gaven: ‘Zestiende-eeuwse vondsten in de Herzog August Bibliotek te Wolfenbüttel’ (4, 7) en ‘Nieuwe bronnen en gegevens voor de literatuurgeschiedenis van de zestiende eeuw uit Parijse Bibliotheken’ (5, 10/11).

Later zal Pleij zich in twee uitvoerige recensie-artikelen ook op het terrein van de tekstinterpretatie begeven: ‘Hoe interpreteer je een middelnederlandse tekst?’ (6, 6) en ‘Over de betekenis van Middelnederlandse teksten’ (10, 4). Laatstgenoemd artikel was een frontale aanval op de (neo-negentiende-eeuwse)

[p. 254]

manier waarop zijn taalkundige collega A.M. Duinhoven over middeleeuwse teksten dacht. Duinhoven - in 1975 cum laude gepromoveerd op Bijdragen tot reconstructie van de Karel ende Elegast I bij W.P. Gerritsen, destijds de peetvader van de medioneerlandistiek - had de abele spelen tekstkritisch gewogen en te licht bevonden: door en door corrupt! Pleij tekende hiertegen bezwaar aan: ‘Duinhoven verklaart de bewaarde teksten voor gek. Wat hij er niet aan begrijpt, wat hij er onlogisch, inkonsekwent in vindt, op basis van een 20e-eeuws gevoel voor logica, voert hem naar een imaginaire tekst die wel overeenstemt met een 20-eeuws normbesef inzake vertelkunst. En die tekst probeert hij te reconstrueren. Wat voor hem niet klopt, is de schuld van tekstbederf.’ Duinhoven verdedigde zich met ‘Van Mozes tot Esmoreit’ (10, 6), maar kreeg daarmee het lek niet boven water. Dat hij zelf in zijn methode bleef geloven liet hij blijken in tal van publikaties, zelfs in Spektator ‘Raadsels in de Beatrijs’ (15, 2).

Een ander meningsverschil waarin Duinhoven betrokken was, ging over de stamboom van Karel ende Elegast. Duinhovens promovenda Maaike Mulder pleegde met de romanist Anthonij Dees en de computerlinguïst Marcel Dekker ‘vadermoord’ met ‘Een voorbeeld van stamboomreconstructie, Karel ende Elegast’ (18, 2) door met het nodige tamtam een door de computer gegenereerde stamboom van de Karel ende Elegast te presenteren die superieur zou zijn aan het stemma dat Duinhoven met de hand had opgesteld. Diens reactie ‘Stamboomreconstructie: rekenkunde of tekststudie? (18, 2)’ won door technisch KO.

Minder spectaculair maar daarom niet minder Spektatoriaal en representatief voor het project Laatmiddeleeuwse Volks- en Triviaalliteratuur waren van Rob Resoort ‘Over de betekenis van gebruikssporen in prozaromans en volksboeken (6, 6) ‘ering of vermaak? Robrecht de duyvel als prozaroman’ (7, 9/10), van Piet Franssen ‘Dat Bedroch der vrouwen, een onderzoek naar de functie van een 16e eeuwse verhalenbundel I (12, 4) en II (13, 3) en ‘De oudste Nederlandse Uilenspiegeltekst (17, 3); van Paul de Jong ‘Laatmiddeleeuwse rijmprenten, begripsomschrijving en stand van het onderzoek (4, 5), ‘Sinte Aelwaer, een parodiërende rijmprent (5, 5) en ‘Sorgheloos, een zestiende-eeuwse rijmprentenreeks; tekst en commentaar (7, 2); van Dick Kaijser ‘Het laatmiddeleeuwse spotsermoen (13, 2); van Wilma Keesman, Nico Oudejans en Herman Pleij ‘Een Nederlandse bewerking van de Chevalier de La Tour in de Rosenwald-collectie, Den spieghel der Deucht van 1515’ (12, 2), van Bob Stumpel ‘De bedrieglijke praktijken van meester Joachim Hubrechtsz. van Bieselingen. Populaire medische vakliteratuur uit de 16e eeuw (9, 1); van Yves Vermeulen ‘Een schoon historie. De presentatie van Nederlandstalige literatuur 1477-1540, de titelpagina (12, 4); van de helaas veel te jong overleden bibliograaf Paul Vriesema ‘Over spotters, schelmen en een nonnenklooster. Aantekeningen bij enkele teruggevonden volksboeken: (9, 6) en van F.W. Willemsen ‘Mariken van Nieumeghen (2, 6).

Meer recente artikelen over deze materie zijn: van Piet Franssen en Beate Hartlieb ‘Is de prozatekst over Virgilius de tovenaar oorspronkelijk in het Nederlands geschreven?’ (23, 1); van Herman Pleij ‘De betekenis van de beginnende drukpers voor de ontwikkeling van de Nederlandse literatuur in Noord en

[p. 255]

Zuid’ (21, 3); van Saskia Raue ‘Kleren maken de vrouw: een onderzoek naar de mislukking van een Middelnederlandse kledingallegorie (22, 1)

Zoals gezegd, Spektator was in de beginjaren een Amsterdams tijdschrift voor debuterende Amsterdamse auteurs verbonden aan het Instituut voor Neerlandistiek: L.E.O. Faes, ‘De Viere heren wenschen en de NibelungenNôt’ (3, 1), ‘De maghet van ghend en Daniël’ (3, 3), K. Groot, ‘Grootmeester Walewein's schaakproblemen’ (1, 5), Jan Willem Klein: ‘Een onbekend tekstfragment van de Florigout’ (11, 6) gevolgd door ‘Terug naar Florigout: (14, 6) en Willem Kuiper: ‘Der vrouwen heimlicheid’ (samen met Mieke van Doorn) (6, 9/10), ‘Lombarden, paragraaf- en semiparagraaftekens in Middelnederlandse epische teksten’ (10, 1), ‘Mariken van Nieumeghen, een gerenoveerd Mariamirakel’ (15, 4) en ‘De Middelnederlandse Esopet’ (21, 1). De belangstelling voor codicologische zaken gaat terug op de roemruchte hoogleraar taalkunde W.Gs Hellinga. Ik beschouw mijzelf als zijn laatste leerling.

De enige gevestigde wetenschappers die artikelen in Spektator publiceerden waren aan het Instituut voor Neerlandistiek verbonden: Frank Lulofs, ‘Reynaert bij hoog en laag, Goethe en het volksboek: (7, 4) en Leopold Peeters, ‘Madoc en de Reinaert-prologen. Recente literatuur - nieuwe perspectieven (2, 4), ‘Historiciteit en chronologie in Van den vos Reynaerde I (3, 3) en II (3, 5) en ‘Van den vos Reynaerde, vss. 1882-2031. De voorgenomen terechtstelling (4, 7).

Als eersten van buiten kwamen de collega's van de VU: Fred de Bree reageerde op Pleij's dissertatie en separate populariserende teksteditie met ‘Mensen die het schip ingaan’ (11, 5) en Roel Zemel: ‘De hoofse wereld van de Beatrijs’ (12, 5), later met ‘Het vergeten vergrijp van Galiene’ (18, 4) en ‘Ene behagele coninginne. Over de heldin van de Ferguut en haar voorgangsters (22, 3).

Utrecht en België hadden blijkbaar hun eigen podium. Zo er al kopij werd aangeboden dan heeft die het niet gehaald. Vanuit Nijmegen bereikte ons van de stemmatoloog en computerlinguïst(en) Ben Salemans en Ronald de Bonth ‘Opmerkingen bij Duinhovens De geschiedenis van Beatrijs (20, 2).

Wel was er belangstelling uit Leiden. Eerst kwam Kees van der Waerden met ‘De figuur van de cockijn in het abel spel Vanden Winter ende vanden Somer’ (15, 4). Daarna volgden deelnemers aan het NLCM-project: Petra Berendrecht, ‘Maerlants Eerste Martijn: een “leer-rijk” quodlibit’ (19, 4); Theo Meder, ‘Hoofsheid in de Boekjes van Zeden’ (21, 4) en Geert Warnar, ‘Het Nuttelijc boec en het Hollandse hof. Over het ontstaansmilieu van een laat-middeleeuwse prekenbundel’ (18, 4).

Begonnen als zes jongens en een oude schuit ontwikkelde Spektator zich na enkele jaargangen tot het op één na grootste algemene tijdschrift voor de neerlandistiek. In 24 jaargangen hebben iets meer dan 600 auteurs van zich laten horen in ruim 800 artikelen, en ik weet niet hoeveel gedichten, notities, recensies en aankondigingen. Maar helaas, voor algemene tijdschriften is geen markt meer.

Explicit