Spektator. Jaargang 24

[p. 250]

Terugblik van de redactie
G.E. Booij

De oprichting van Spektator, dat voor het eerst verscheen op 1 september 1971, werd in de verantwoording van de redactie gemotiveerd door ‘de behoefte aan een plek waar artikelen vlot geplaatst kunnen worden, ook al zijn ze nog onvolmaakt’. Het zou vooral een blad moeten worden van en voor Amsterdamse Neerlandici. Ook zou het tijdschrift moeten functioneren ‘in de totstandkoming van een minder sterk groepsbepaalde kritiek. Noch de autonomisten, noch de maatschappij-deterministen - om van het aloud geslacht der bloemrijken maar te zwijgen - voldoen naar onze mening aan de eisen die men aan een zakelijke kritiek mag stellen’.

Uit deze laatste, voor sommige lezers wellicht wat kryptische formuleringen blijkt al dat Spektator aanvankelijk sterk georiënteerd was op literaire analyse. De eerste redactie bestond uit de letterkundigen G.J. van Bork, A. Hanou, W.R.D. van Oostrum en W.A. Wilmink. Daarnaast was ook C.S. Hamans lid, een Neerlandicus met zowel taalkundige als literaire belangstelling. De sterke gerichtheid op literatuur blijkt ook uit het feit dat in de eerste jaargangen creatief werk van jonge dichters opgenomen werd. Voor iedere pagina gedichten kreeg men een bedrag genoeg om een fles jenever aan te schaffen.

Spektator is in zekere zin een vrucht van de democratiseringsbeweging aan de Nederlandse universiteiten, die aan het lnstiuut voor Neerlandistiek niet ongemerkt voorbijging. De oprichters waren studenten (waaronder Hamans, Hanou, van Oostrum) die lid waren van de studiecommissie van de vereniging van studenten Neerlandistiek in Amsterdam, Helios. Ze werden gesteund door twee jonge docenten moderne letterkunde, Van Bork en Wilmink. Laatstgenoemde was (en is) ook zelf dichter. De stichting die Spektator ging uitgeven kreeg dan ook de naam Heliogabalos, om de band met Helios aan te geven. Pas later beseften de oprichters dat Heliogabalos nu niet de meest geslaagde Romeinse keizer was geweest, maar gezien de resultaten die Spektator in haar bestaan bereikt heeft, is hier het nomen gelukkig geen omen geweest. Door de samenstelling van de redactie onderscheidde Spektator zich duidelijk van de andere, gevestigde vakbladen, waarvan de redactie voornamelijk door hoogleraren werd gevoerd, en waar men toch minstens gepromoveerd moest zijn om redacteur te kunnen worden.

Echte taalkundigen ontbraken in de eerste redactie. De Amsterdamse taalkundige Neerlandici hadden namelijk een eigen gestencild taalkundig blad, Taalkundige Bijlage bij Blad geheten (Blad was een mededelingenblad van het Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam). Pas na een jaar werd de taalkunde een volwaardige medespeler. Er kwamen twee redactieraden, een voor letterkunde en een voor taalkunde, en A.F. Florijn werd de eerste taalkundig redacteur. Na een jaar werd hij opgevolgd door P.M. Nieu-

[p. 251]

wenhuijsen. Beiden waren afkomstig uit de redactie van genoemde Taalkundige Bijlage. In de loop van de 3e jaargang trad G.E. Booij toe als taalkundig redacteur. Zijn naam verscheen voor het eerst op de omslag bij het begin van de 4e jaargang.

Deze geschiedenis verklaart ook de dominantie van literaire studies in de eerste jaargang. Daar komt bij dat het bij de Amsterdamse mores hoorde dat taalkundigen zich bezig hielden met literaire tekstanalyse. Zo vindt men in de eerste jaargangen beschouwingen over poëzie en literatuurkritiek van de huidige hoogleraar Nederlandse Taalkunde W.G. Klooster, die zelf ook dichtte of althans gedicht had (en daarvoor de Reina Prinsen Geerligprijs had gekregen), van W.W.F. Voskuilen en van de huidige hoogleraar Taalbeheersing in Groningen T. van der Geest.

Door dit alles had Spektator de eerste jaren enigszins het karakter van een Neerlandistische Propria Cures. Redactievergaderingen hadden ook een weinig zakelijk karakter. ledere twee weken was er een vergadering van de redactie, die begon om 8 uur 's avonds en doorging tot in de kleine uurtjes. Kortom, Spektator was een deel van het persoonlijk leven van de redacteuren. De kopij werd getypt door bureau Thespa (acronym voor mw. Thea Spanjer) en aanvankelijk gedrukt op de persen van de Federatie van Beroepskunstenaars. De verzending werd geregeld door de redacteuren zelf: ze stopten de afleveringen in enveloppen van de Universiteit van Amsterdam, zodat de afleveringen weliswaar illegaal, maar gratis werden verzonden door de Universiteit van Amsterdam. Correctie van proeven werd eveneens door de redacteuren gedaan, want de proeven hadden een dusdanige vorm dat ze niet naar de auteurs verzonden konden worden.

De redactie had niet alleen tot taak artikelen te beoordelen, ook de ingezonden gedichten werden kritisch besproken, waarbij menigmaal een ‘gebrek aan vormkracht’ werd geconstateerd. Dit werd dan ook de standaard-reden voor afwijzing van minder geslaagde gedichten.

Vanaf de tweede jaargang werd de taalkunde een belangrijk onderdeel. De nummers werden om en om gevuld met taal- of letterkunde, een weerspiegeling van de toenemende specialisatie binnen de Neerlandistiek die tenslotte ook een eind maakte aan het bestaan van Spektator zelf.

De eerste redactie van Spektator was door haar manier van werken, met grote persoonlijke inzet van tijd en energie, al snel ‘opgebrand’ en dit verklaart ook dat na 5 jaargangen de redacteuren van het eerste uur het voor gezien hielden. Zij verlieten de redactie, evenals de letterkundige Mw. Oey-de Vita die bij de derde jaargang tot de redactie was toegetreden. Naast de blijvers, G.E. Booij en P.M. Nieuwenhuijsen traden nu W. Kuiper, J. van Marle en F.C. de Rover op als redacteuren. Drie van hen bleven tot het eind van Spektator redacteur, terwijl Nieuwenhuijsen en De Rover in de loop van de tijd door verhuizing naar elders hun positie in de redactie opgaven. Zij werden opgevolgd door T. van Haaften, die tot voor enkele jaren redacteur is gebleven, en M. Mathijsen-Verkooijen, terwijl in de laatste jaren ook M.B. Smits-Veldt, Hans den Besten en Jaap Goedegebuure de redactie versterkten.

[p. 252]

Doordat Spektator het eigendom was van een stichting, was het betrekkelijk gemakkelijk om van uitgever te wisselen. Na de eerste jaren bij Thespa werd Spektator vanaf de 4e jaargang gepubliceerd door Tjeenk Willink, een ‘imprint’ van Wolters-Noordhoff, en ging het er ook veel professioneler, als een serieus vaktijdschrift uitzien. Het veranderend uitgeefbeleid van Wolters-Noordhoff (geen tijdschriften met een bescheiden oplage waar niets aan te verdienen valt), maakte dat Spektator vervolgens werd uitgegeven door Foris Publications. Deze uitgeverij hield echter na een aantal jaren het hoofd niet meer boven water, en zo kwam Spektator tenslotte terecht bij de solide uitgeverij Van Gorcum in Assen, een uitgever met een belangrijk fonds van vaktijdschriften op het gebied van de geesteswetenschappen.

Dat Spektator eigendom was van een stichting werd door sommige boze auteurs, die vonden dat hun artikel onterecht werd afgewezen, aangegrepen om bij het bestuur van de stichting Heliogabalos hun beklag te doen. Het stichtingsbestuur is echter altijd verstandig geweest, en heeft zich niet bemoeid met het redactioneel beleid, en verwees zulke kwesties terug naar de redactie. Dit soort incidenten laat zien dat redacteur zijn niet altijd een dankbaar werk is. Zo was er een auteur die boos was dat we zijn artikel alleen wilden publiceren met een aantal door ons voorgestelde wijzigingen die betrekking hadden op de onjuiste weergave van bepaalde theoretische ideeën. De auteur trok zijn bijdrage in, en publiceerde die vervolgens, inclusief de door ons voorgestelde wijzigingen, in een ander blad, uiteraard zonder enige vermelding van onze bijdrage. Ook waren er afgewezen auteurs die je na zo'n afwijzing niet meer wilden groeten. Daar staat tegenover dat de meeste auteurs zich dankbaar betoonden voor de kritische wijze waarop we met de aangeboden artikelen omgingen. De redactie liet daarbij ook zelf wel eens een steekje vallen, en heeft bijvoorbeeld een artikel geaccepteerd waarin staat dat de Nederlandse [u], gespeld oe, een diftong is!

Het bewerken van de kopij is eveneens een taak van de redacteuren. Ook dat was in het begin niet eenvoudig. Er waren geen tekstverwerkers, en hoewel de meeste kopij was uitgetypt (naast sommige met de kroontjespen geschreven (letterkundige) bijdragen), zaten er vaak zoveel doorhalingen en correcties in dat tekstreconstructie noodzakelijk was. En wat te denken van de auteur die, om maar de indruk te wekken dat het artikel niet te lang was, geen marges nam, en het laatste woord van iedere regel op de rol van de schrijfmachine tikte.

Na deze terugblik op de ‘rise and fall’ van Spektator, volgt hieronder een meer inhoudelijke analyse van de rol die Spektator heeft gespeeld in de beoefening van de Neerlandistiek van de afgelopen 24 jaar, eerst voor de letterkunde, daarna voor de taalkunde.