Spektator. Jaargang 18

[p. 363]

Literatuurwetenschappelijke Immunologie
of: de onderwerping van het onderwerp
of: de beveiliging van het subjekt tegen het objekt
D. Franck

De kloof tussen literatuur en literatuurwetenschap: Waardoor? Waarvoor?

Dichters houden niet van literatuurwetenschap. Houden literatuurwetenschappers wel van literatuur?

Immunologie: hoe draagt de literatuurwetenschap ertoe bij, dat de literatuur ‘onschadelijk’ wordt gemaakt en door de grote en gretige maag van de literatuur consumerende burgerij zonder indigestie kan worden verorberd? ‘...Du mußt dein Leben ändern’: hoe zorgt de literatuurwetenschapper ervoor dat hij/zij NIET voortdurend zijn/haar leven hoeft te veranderen of andere dingen doen of denken die de dichters van hem/haar eisen?

Eén strategie: de-literalisering/fiktionalisering. Men zegt dat dat wat er staat zó niet bedoeld is. Alles is fiktie, hoogstens symbolisch op te vatten. Dat sluit aan bij een andere strategie: het formalisme: de inhoud doet er niet toe: let niet op wát, maar alleen hóe het gezegd wordt! Of, wat aktueler, de postmoderne variant ervan: wat er ook gezegd wordt, het is allemaal om het even. Uit het feit dat niemand met argumentatief geweld zijn gelijk (in de interpretatie) kan halen tegenover anders interpreterenden wordt al te snel gekonkludeerd dat dan ook alle interpretaties willekeurig zijn. Ook het verschil tussen tekst en interpretatie begint te vervagen, alles is immers tekst en alles is interpretatie. De opheffing van de barrière tussen tekst en meta-tekst of ‘Übertext’ (de tekst over teksten) is op zich gunstig: de hardnekkige konnotatie van het woordje ‘over’, de illusie van superioriteit (Überlegenheit) van degene die Over iets spreekt over degene die ‘gewoon iets zegt’, moet eens afgebroken worden. Maar verdwijnt de glazen plaat tussen de onderzoeker en zijn/haar objekt dan werkelijk? En vooral: stellen wij aan de meta-literatuur (literatuurwetenschap) na het doorstrepen van het prefix ‘meta’ (of het tussen haakjes zetten ervan) dezelfde eisen die we aan ‘echte’ literatuur stellen? Natuurlijk niet.

Natuurlijk niet? Waarom niet?

Natuurlijk: een literatuurwetenschapper hoeft geen dichter te zijn. Maar de reglementen van de letterenfakulteiten sluiten niet alleen uit dat dergelijke on-redelijke eisen ooit gesteld zullen worden. Zij gaan helaas veel verder: er wordt een omgang met de taal voorgeschreven die bij voorbaat een veilig

[p. 364]

kordon tussen literatuur en literatuurwetenschap trekt. Ik bedoel daarmee vooral de kwantitatieve benadering van prestatie: een student moet zo-en-zoveel pagina's voor een nota kunnen produceren, een docent zo-en-zoveel pagina's per honderd uur. Het kwalijke daarvan is niet de produktiedruk op zich, maar de impliciete indifferentie en willekeur: het gaat er niet om of men werkelijk iets te zeggen heeft en of men dat kort en bondig uitdrukken kan. Woorden kosten niets: daar worden de studenten al mee opgevoed. Hoe kan men van een student dan verwachten gevoel en onderscheidingsvermogen te ontwikkelen voor een taal die juist aan deze willekeur probeert te ontsnappen? Niets fataler dan een woord teveel in de literatuur; een dichter onderscheidt zich van andere taalgebruikers vooral door de economie van het taalgebruik. Het verschil tussen holle en volle woorden, tussen oppervlakkige en diepe uitingen, tussen geloofwaardige uitingen en ijdel gezwets: hoe kunnen wij dat verschil waarneembaar maken als wij aan ons zelf en anderen normen opleggen die het bestaan van deze verschillen logenen? ‘Sie konnten zueinander nicht kommen, der Graben war viel zutief’: De kloof tussen literatuur en literatuurwetenschap: van welke kant wordt zij overend gehouden? Aan de literatuur van deze eeuw kan men dit verwijt zeker niet maken. Kunst en literatuur - dat is inmiddels overbekend - houden zich nauwelijks met iets anders bezig dan met de ‘Auseinandersetzung’ met kunst cq. literatuur; kunst wordt wetenschap: moet de wetenschap dan kunst worden? Daar zij de Rede voor!

Betrokkenheid? Het gebouw moet om zes uur dicht!

Het kreatieve proces geldt als minder beheersbaar dan de atoomsplitsing en andere menselijke natuurrampen. De taal moet in dit opzicht nog erger zijn dan verf, klank of danspassen. Terwijl er kunstakademies, konservatoria, akteer- en dansopleidingen (vredig naast kunst- en kultuurgeschiedenisinstituten) bestaan, kennen wij geen opleidingen voor ‘schrijver’. Gezien het feit dat wij allemaal lezen en schrijven op school leren, en waarschijnlijk om allerlei andere reden is dit misschien niet eens te betreuren. Maar de vraag ‘waarom’ zou toch eens gesteld mogen worden....