Spektator. Jaargang 16

[p. 257]

Accentuering als evidentie voor Affix-Substitutie (Enkele opmerkingen n.a.v. de accentuering van formaties op - (e)ling)
J. van Marle

1

In aflevering 6 van Spektator 14 vroeg ik aandacht voor woordvorming d.m.v. affix-substitutie (cf. Van Marle, 1985b).^* In dat artikel betoogde ik dat een woord als betweterig niet als een afleiding op -ig van een formatie op -er (i.c. betweter) moet worden beschouwd, maar dat we hier te doen hebben met een formatie die is gevormd door het suffix -er van het grondwoord betwet- er door - erig te vervangen. Volgens deze zienswijze bevat betweterig dus het suffix -erig en niet het suffix -ig. Het belangrijkste argument ten gunste van deze substitutie-analyse wordt naar mijn smaak geleverd door de systematiek waardoor de denominale afleiding op -ig wordt gekenmerkt. Nu we betweterig niet langer meer hoeven op te vatten als een afleiding op -ig van een geleed woord op -er, hebben we niet langer meer te doen met een uitzondering op de regel dat de systematische denominale afleiding op -ig beperkt is tot ongelede woorden.¹ En passant levert de substitutieanalyse ook nog een verklaring op voor zowel het systematisch ontbreken van woorden van het *dienstweigerar-ig type als voor het systematisch ongewoon zijn van woorden als ^??dienstweiger-(d)erig. Voor een verdere uiteenzetting verwijs ik naar Van Marle (1985b).

In dit verband rijst de vraag of we in de d.m.v. affix-substitutie geformeerde woorden ook wel eens directe aanwijzingen aantreffen voor hun ‘bijzondere’ morfologische verleden. Immers, uit de bovenstaande opmerkingen m.b.t. de formaties van het betweterig type blijkt, dat in dat geval de argumenten voor een substitutie-analyse vooral betrekking hebben op de veronderstelde eigenschappen van de desbetreffende morfologische processen in het Nederlands en de ‘systematic gaps’ die met deze eigenschappen samenhangen. De woorden als zodanig lijken echter nauwelijks evidentie voor deze analyse op te leveren.² In Van Marle (1985a: deel 4) waar woordvorming d.m.v. affix-substitutie veel uitvoeriger aan bod komt heb ik erop gewezen dat veel d.m.v. affix-substitutie geformeerde woorden wel degelijk ‘directe aanwijzigingen’ voor hun morfologische verleden bevatten, zij het dat deze aanwijzigingen in de regel betrekking hebben op de betekenis van de woorden in kwestie. Zo kan de betekenis van betweet-ster - een formatie waarvan ik aanneem dat deze d.m.v. affix-substitutie is geformeerd of basis van betwet- er - het beste worden geparafraseerd als ‘de specifiek vrouwelijke tegenhanger van betwet-er’. Andere gevallen leveren hetzelfde beeld op, d.w.z. ook hier kan de substitutie-analyse vooral op semantische gronden worden gemotiveerd. De enige parafrase die bij de betekenis van bv. hongerstak- er of jeugdbeweg- er - formaties waarvan ik aanneem dat zij d.m.v.

* Van Marle (1985b) sluit aan bij Van Marle & Koefoed (1980) en Van Marle (1985a: deel 4) waar eveneens op woordvorming d.m.v. affix-substitutie wordt ingegaan. Een mogelijk nieuwe dimensie van het onderzoek naar de eigenschappen van dit type woordvorming is aan het licht gekomen in recent morfologisch onderzoek van Booij (bijv. Booij, 1986) waarin de zgn. ‘ervingskwesties’ centraal staan.
Ik dank G.E. Booij, T. van Haaften en H. Schultink voor hun kanttekeningen bij een eerdere versie van dit stuk.

1 Incidenteel liggen soms ook wel reeds gesuffigeerde woorden aan een formatie op -ig ten grondslag. Zo trof ik onlangs in mondeling taalgebruik het schertsend denigrerende zigeunerinnig (‘met van dat zigeunerinnige haar’) aan. Naar mijn mening betreft het hier een opzettelijk gevormde creatie die in strijd is met de systematiek die normaliter van kracht is (cf. Van Marle, 1985a: 49 e.v. (i.h.b. 54-59)). Voor de sequentie van -in gevolgd door -ig, cf. Van Marle (1979; 1985b).

2 Zie echter Van Marle (1985a: 280 e.v.) waar wordt betoogd dat d.m.v. affix-substitutie geformeerde formaties worden gekenmerkt door een discrepantie tussen hun formele en hun semantische structuur.

[p. 258]

affix-substitutie zijn geformeerd op basis van hun tegenhangers op -ing - lijkt te passen, is die waarin de betekenis van het grondwoord een rol speelt, d.w.z. ‘iemand die een hongerstaking ten uitvoer brengt’ resp. ‘lid van een jeugdbeweging’ (cf. Van Marle, 1985a: 299, n.52).

Directe aanwijzigingen voor hun morfologische verleden van formele aard leveren de d.m.v. affix-substitutie geformeerde woorden bij mijn weten slechts zelden op (zie echter noot 2). Een van de weinige vormelijke verschijnselen die naar mijn mening als rechtstreekse evidentie voor affix-substitutie kan worden opgevat, is de ingeschoven t(gespeld ‘d’) in woorden als aanvoerd-ster, bestuurd-ster, toehoord-ster, verhuurd-ster en woordvoerd-ster (Van Marle, 1985a: 274, 276-277).³ De meest voor de hand liggende verklaring voor deze t (‘d’) voorafgaand aan -ster is, dat dit de (in syllabefinale positie) stemloos geworden reflex is van de d van -der in de nietvrouwelijke tegenhangers, i.c. aanvoer-der, bestuur-der, toehoor-der, verhuur-der en woordvoer-der. Volgens deze zienswijze is de ingeschoven t (‘d’) dus een a.h.w. achtergebleven element van de formaties die aan aanvoerd-ster, etc. ten grondslag liggen.⁴

3 Ik ken verhuurd-ster slechts uit mondeling taalgebruik; bestuurd-ster ontleen ik aan Booij (1982: 174) (die deze formatie overigens in een schriftelijke bron aantrof). In Geerts et al. (1984: 91) wordt de ingeschoven t (‘d’) in gevallen als deze - naar mijn idee dus ten onrechte - uitgesloten geacht. Uit mondeling taalgebruik stamt ook de volgende ‘morfologische verspreking’ (cf. Van Marle, 1985a: 47, 71): ‘mijn moeder is niet zo'n vierder, eh, nee vierdster’.

4 Aan de ingeschoven t (‘d’) ligt dus een ‘foutieve’ segmentatie van de grondwoorden op -der ten grondslag (Van Marle, 1985a: 277), d.w.z. soms worden formaties als aanvoerder door de taalgebruikers kennelijk opgevat als formaties op -er (dus: aanvoerd- er). Klaarblijkelijk kennen taalgebruikers aan de formaties op -er soms de syntagmatische structuur toe van de - zeer veel prominentere - formaties op -er. Er is, zoals Schultink dat wel heeft genoemd, dus sprake van een ‘reïnterpretatie van de klankvorm’ (Schultink, 1962: bijv. 22-23, 98-99).

2

In deze notitie wil ik er de aandacht op vestigen dat ook de accentuering soms directe - vormelijke! - aanwijzigingen kan opleveren voor de stelling dat sommige woorden d.m.v. affix-substitutie zijn geformeerd. Een treffende illustratie hiervan leveren, zij het op bescheiden schaal, de formaties op -(e)ling.⁵ Zoals bekend kunnen persoonsnamen op -(e)ling zowel een adjectief, een nomen als een verbum als uitgangspunt hebben, vergelijk resp. zwakk-eling, kleur-ling en leer-ling. Interessant in dit verband is de formatie wellusteling. In eerste instantie lijkt het hier een vrij probleemloos woord te betreffen; wat ligt immers meer voor de hand om dit woord op te vatten als een afleiding op -eling van het zelfstandige naamwoord wellust?⁶ Nadere reflectie leert echter dat een dergelijke analyse bepaald niet probleemloos is, daar beide woorden een in het oog springend verschil in accentuering aan de dag leggen: terwijl bij wellust het hoofdaccent op de eerste lettergreep ligt, draagt wellusteling het hoofdaccent op de direct aan het suffix voorafgaande (d.i. de voorvoorlaatste) lettergreep (dus: wéllust vs. wellústeling). Van een dergelijk verschil in accentuering is volgens Kruyskamp (1976) ook sprake in het geval van wíllekeur vs. willekéurling. Naar ik meen staan de zojuist genoemde woordparen niet alleen, maar leveren gevallen als eenvoud-eenvoudeling en geestdrift-geestdrifteling hetzelfde beeld op (zie noot 7). De nomina eenvoud en geestdrift dragen het hoofdaccent op de eerste lettergreep, terwijl ik bij eenvoudeling en geestdrifteling een zeer sterke neiging heb om het hoofdaccent weer op de direct aan het suffix voorafgaande syllabe te plaatsen (dus: eenvóudeling en geestdrifteling).⁷ Vergelijken we de accentuering van de afleidingen op -(e)ling in kwestie met die van hun bases, dan laten de afleidingen dus een - bij mijn weten voor het eerst door Schultink gesignaleerde (cf. Schultink, 1977b; 1979) - verschuiving van het hoofdaccent naar rechts zien. Zoals bekend is een verschuiving van het hoofdaccent naar rechts zoals

5 In dit artikel ga ik niet in op de allomorfie die het suffix -(e)ling ten toon spreidt en ik bedien mij verder van de informele notatie die ik hier heb geïntroduceerd. Het zal duidelijk zijn dat het optreden van de epenthetische schwa - een klassiek onderwerp uit de (mor)fonologie van het Nederlands - buiten het bestek van dit artikel valt.

6 Dit standpunt wordt ingenomen door o.m. Speyer (1913: 38) en Kruyskamp (1976), terwijl de samenstellers van de ANS (cf. Geerts et al., 1984: 89) dezelfde mening zijn toegedaan. Ook Schultink (1977b: 187; 1979: 204) neemt trouwens aan dat we hier met een denominale formatie op -(e)ling van doen hebben.

7 De formaties eenvoudeling (in aangepaste spelling) en geestdrifteling ken ik slechts uit schriftelijke bron. De eerste wordt vermeld in het WNT, 3, p 3863, de tweede in Schönfeld (1932: 290) en De Vooys (1957: 206). Het leeuwendeel van mijn informanten deelde mijn voorkeur om het hoofdaccent bij de woorden in kwestie op de voorvoorlaatste lettergreep te plaatsen.

[p. 259]

de hierboven genoemde afleidingen op -(e)ling te zien geven in Nederlandse afgeleide woorden bepaald geen ongewoon verschijnsel.⁸ Een dergelijke verplaatsing van het hoofdaccent naar rechts zien we ook bij o.m. formaties op -ig (óotmoed vs. ootmóedig), op -(e)lijk (hóofdzaak vs. hoofdzákelijk), op -zaam (hérberg vs. herbérgzaam), etc. Wat echter wél ongewoon is, is dat deze klemtoonverschuiving zich voordoet bij formaties op -(e)ling. Het suffix -(e)ling staat - en naar mijn mening terecht, maar zie noot 10 - niet te boek als een suffix dat geassocieerd is met een naar rechts verschuivend accentpatroon, een zienswijze waarvan de juistheid niet alleen wordt onderstreept (i) door de in de woordenboeken opgegeven beginklemtoon van bv. áangroeieling, áannemeling, óproerling, ópstandeling, schípbreukeling, etc., maar ook (ii) door het feit dat ik bij sprekers van het Nederlands niet de geringste neiging heb kunnen bespeuren om bij niet in de woordenboeken vermelde, en vaak als ‘ogenbliksvormingen’ betitelde formaties als bètaling (met initieel accent) ‘leerling van gymnasium bèta’, éenzaamling/éenzameling, kéurbendeling, ópschieteling ‘opgeschoten jongen’, residéntieling, vakántiebreukeling, etc. het hoofdaccent op de direct aan het suffix -(e)ling voorafgaande lettergreep te plaatsen.⁹

Het probleem t.a.v. de accentuering van wellústeling en willekéurling - en naar ik meen eenvóudeling en geestdrífteling - is intussen duidelijk: (i) dienen we ervan uit te gaan dat -(e)ling - incidenteel - eveneens tot de klasse van het hoofdaccent naar rechts verplaatsende suffixen behoort, of (ii) doen we er verkeerd aan eenvóudeling, geestdrífteling, wellústeling en willekéurling als rechtstreekse afleidingen van éenvoud, géestdrift, wéllust en wíllekeur te beschouwen, m.a.w. kan de positie van het hoofdaccent in de formaties in kwestie aan een andere factor worden toegeschreven dan aan de invloed van -(e)ling? Hierbij zij nog aangetekend dat de veronderstelling dat -(e)ling - incidenteel - tot de klasse van het accent naar rechts verschuivende suffixen behoort - d.i. optie (i) hierboven - er niet aantrekkelijker op wordt, wanneer we ons realiseren dat deze verschuiving zich vooral voordoet in gelede adjectieven,¹⁰ terwijl de hierboven gerelativeerde gevallen natuurlijk nomina zijn.¹¹

Naar mijn mening is de tweede hierboven geopperde mogelijkheid juist, hetgeen impliceert dat eenvóudeling, geestdrífteling, wellústeling en willekéurling m.i. niet als rechtstreekse afleidingen op -(e)ling van éenvoud, géestdrift, wéllust en wíllekeur moeten worden opgevat. Naar mijn idee zijn de vier formaties in kwestie d.m.v. affix-substitutie gevormd op basis van de adjectieven eenvóudig, geestdríftig, wellústig, en willekéurig, formaties die net als hun tegenhangers op -(e)ling het hoofdaccent dragen op de direct aan het suffix voorafgaande lettergreep. Het voordeel van deze analyse is evident: door ervan uit te gaan dat de vier formaties in kwestie een complex adjectief op -ig als uitgangspunt hebben, is het niet langer noodzakelijk om -(e)ling te beschouwen als een suffix dat incidenteel een verplaatsing van het hoofdaccent naar rechts bewerkt. Binnen deze zienswijze is de opmerkelijke accentuering van eenvóudeling, geestdrífteling, wellústeling en willekéurling dus niets anders dan een overblijfsel van de aan hen ten grondslag liggende formaties, d.i. de positie van het hoofdaccent in de woorden in kwestie is - net als de ingeschoven t (‘d’) in aanvoerd-ster, etc. (zie boven) - een ‘relict’ uit hun ‘morfologisch verleden’.¹²

8 Zie bijv. Schultink (1977b) waar de accentpatronen van Nederlandse afgeleide woorden in kaart worden gebracht. Het is opmerkelijk dat in de - inmiddels omvangrijke - literatuur over de accentuering van gelede woorden in het Nederlands de incidentele verschuiving van het hoofdaccent in de nomina op -(e)ling - en in afgeleide nomina in het algemeen (zie noot 10) - geen rol van enige betekenis heeft gespeeld. Zo blijven de formaties in kwestie in studies als Neijt & Zonneveld (1981), Kooij & Van der Niet (1984) en De Haas (1985) volledig onbesproken.

9 Bronnen: (i) eenzaamling wordt vermeld in Van Loey (1970: 208) (in de Nederlandse vertaling van de roman Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel Garcia Márquez (Amsterdam: Meulenhoff, 1972¹, p. 385) kan de formatie eenzameling worden aangetroffen); (ii) keurbendeling stamt uit Van Helten (1883: 71); (iii) vakantiebreukeling is een door Marten Toonder geformeerd woord dat ter sprake komt in Booij (1982); (iv) alle overige formaties zijn ontleend aan een (lange en belangwekkende) noot in Schönfeld (1932: 290-291) die, om mij onduidelijke redenen, in de latere drukken is komen te vervallen.

10 Zie Schultink (1977a; 1977b; 1979; 1980); vgl. ook Kooij & Van der Niet (1984) waar, in het voetspoor van Schultink, eveneens wordt benadrukt dat de verschuiving van het hoofdaccent naar rechts zich vooral voordoet in afgeleide adjectiva. Ook in andere complexe nomina kan - incidenteel - en verschuiving van het hoofdaccent naar rechts worden aangetroffen. Vgl. Schultink (1977b: 187; 1979: 203-204).

11 Hier doet zich echter een complicatie voor. Volgens Kruyskamp (1976) treedt in sommige formaties op -(e)ling - nl. in die formaties die een zgn. scheidbaar samengesteld werkwoord als uitgangspunt hebben - incidenteel wel degelijk een verschuiving van het hoofdaccent naar rechts op. Zo zouden volgens Kruyskamp (1976) bijv. aanhángeling, afhángeling en afstámmeling het hoofdaccent op de direct aan het suffix voorafgaande lettergreep dragen, terwijl áangroeieling, ínwijdeling, ópkomeling en óprapeling geacht worden het hoofdaccent op de eerste lettergreep te dragen. Met Schultink (1977b; 1979) ga ik ervan uit dat -(e)ling in het hedendaags Nederlands normaliter geen accentver schuiving teweegbrengt. Niet alleen heb ik zelf de neiging om bij áanhangeling, áfhangeling en áfstammeling, anders dan Kruyskamp (1976), het hoofdaccent op de eerste lettergreep te plaatsen - een voorkeur die overigens door mijn informanten werd gedeeld -, maar dezelfde tendens zien we weerspiegeld in de woordenboeken die een meer up-to-date beeld van het modern Nederlands geven: zowel Koenen & Drewes (1974) als Van Sterkenburg & Pijnenburg (1984) geven bijvoorbeeld áfstammeling en niet afstámmeling.

12 Maar, anders dan bij de ingeschoven t (‘d’) van aanvoerd-ster, etc., is er hier geen sprake van een ‘reïnterpretatie van de klankvorm’ (zie noot 4).

[p. 260]

Merk bovendien op dat in de woorden die binnen deze zienswijze het uitgangspunt vormen van eenvóudeling, geestdrifteling, wellústeling en willekéurling - d.i. eenvóudig, geestdríftig, wellústig en willekéurig - de verschuiving van het hoofdaccent naar rechts in het geheel niet uitzonderlijk is: zoals hierboven al is aangestipt doet deze verandering in accentuering zich bij gelede adjectieven op -ig veelvuldig voor. De d.m.v. affix-substiutie geformeerde woorden op -(e)ling hebben dit ‘regelmatige’ accentpatroon van de aan hen ten grondslag liggende adjectieven op -ig dus overgenomen. Het zal duidelijk zijn dat de in eerste aanleg zo opmerkelijke accentuering van de vier formaties op -(e)ling in kwestie als directe evidentie van formele aard kan worden opgevat voor de stelling dat woordvorming niet alleen kan plaatshebben d.m.v. affix-additie, maar ook d.m.v. affix-substitutie. De binnen een morfologische theorie die enkel uitgaat van affix-additie ‘onverklaarbare’ positie van het hoofdaccent in eenvóudeling, geestdrífteling, wellústeling en willekéurling vindt binnen een morfologische theorie die ook affix-substitutie als woordvormingsprocédé honoreert een natuurlijke verklaring. Immers, binnen een dergelijke theorie kan de accentuering van de formaties in kwestie als een overgeërfde eigenschap van de aan hen ten grondslag liggende - en in dezelfde mate gelede - formaties op -ig worden opgevat. Zo bezien leveren deze formaties dus evidentie van vormelijke aard op voor de ‘realiteit’ van woordvorming d.m.v. affix-substitutie.¹³

13 Het behoeft nauwelijks betoog dat de semantische eigenschappen van de woorden in kwestie een dergelijke analyse niet tegenspreken. De meest accurate parafrase van de betekenis van deze formaties is m.i. ‘iemand die eenvoudig, geestdriftig, wellustig, resp. willekeurig is’.

3

Binnen de hierboven ontwikkelde visie op de status van eenvóudeling, geestdrífteling, wellústeling en willekéurling is het dus niet zo zeer de positie van het hoofdaccent die als ‘uitzonderlijk’ dient te worden aangemerkt - er is immers geen sprake meer van een incidentele verschuiving van het hoofdaccent naar rechts in nomina op -(e)ling -, maar veel eerder hun wordingsgeschiedenis, d.i. hun ‘morfologisch verleden’. In tegenstelling tot verreweg hun meeste soortgenoten gaat het bij eenvóudeling, geestdrífteling, wellústeling en willekéurling om formaties op -(e)ling die d.m.v. affix-substitutie zijn geformeerd. Als er aan deze formaties dus iets incidenteel is, dan is het niet hun accentuering maar dan is dat de wijze waarop zij zijn gevormd (zie ook beneden).

Hoe dit laatste ook zij, naar mijn idee valt er niet aan te ontkomen dat sommige formaties op -(e)ling moeten worden opgevat als woorden die zijn gevormd d.m.v. affix-substitutie, daar in een aantal gevallen de in dezelfde mate gelede parallelle formaties op -ig het enig denkbare morfologische uitgangspunt vormen. Het enige woord dat naar mijn mening in aanmerking komt om als basis voor weerspánneling te worden beschouwd is weerspánnig - een standpunt dat ook in Kruyskamp (1976) lijkt te worden ingenomen -, en voor het in Schönfeld (1932: 290) vermelde afzijdeling geldt m.i. iets soortgelijks: het enige woord dat in dit geval als vertrekpunt dienst lijkt te kunnen doen is afzijdig. Het mij slechts uit mondeling taalgebruik bekende lamléndeling tenslotte sluit zich bij voornoemde gevallen aan: het enige woord dat in aanmerking komt om als uitgangspunt

[p. 261]

te worden beschouwd is lamléndig (al zal bij de vorming van lamléndeling het bestaan van ellendeling (zie hieronder) vrijwel zeker een rol hebben gespeeld).

Het bovenstaande zou de indruk kunnen wekken dat alleen díe formaties op -ig het uitgangspunt zouden kunnen vormen voor d.m.v. affix-substitutie te vormen woorden op -(e)ling waarin eveneens (op de een of andere manier) sprake is van samenstelling. Dit is m.i. echter bepaald niet het geval (ook: Van Marle, 1985b). Precies zoals weerspánnig, afzijdig en lamléndig de enig denkbare woorden zijn die het morfologisch vertrekpunt kunnen vormen van weerspánneling, afzijdeling en lamléndeling, zo is geestig m.i. het enige woord dat in aanmerking komt om als uitgangspunt te hebben gediend voor het in Schönfeld (1932: 290) vermelde geesteling ‘geestig persoon’. Er zijn natuurlijk wel meer formaties op -(e)ling bij welke de gedachte zich opdringt dat we hier te doen hebben met woorden die d.m.v. affix-substitutie zijn geformeerd op basis van een niet tevens door samenstelling gekenmerkte afleiding op -ig - bijv. het in de oudere literatuur herhaaldelijk vermelde listeling ‘listig persoon’ dat heel wel kan worden opgevat als een woord dat listig als vertrekpunt heeft¹⁴ -, maar een geval apart vormt toch wel ellendeling. Naar mijn mening is dit woord niet de rechtstreekse afleiding op -(e)ling van het nomen ellende, maar ligt het meer voor de hand om het op te vatten als een formatie die d.m.v. affix-substitutie is gevormd op basis van het adjectief ellend-ig. Mijn standpunt is gebaseerd op het volgende. Zoals bekend worden deadjectivische afleidingen op (e)ling in de regel gekenmerkt door een ‘subjectief waarderende’ semantische waarde, d.w.z. een naarling is niet primair iemand die naar is, maar iemand die, bijvoorbeeld door de spreker, naar gevonden wordt (cf. Schultink, 1962: hfdst. 6). Bij denominale afleidingen op -(e)ling daarentegen ontbreekt dit ‘subjectief waarderende’ semantische kenmerk (cf. Van Marle, 1986). Naar mijn mening nu spreidt ellendeling dit ‘subjectief waarderende’ kenmerk wél ten toon - een ellendeling is primair iemand die ellendig wordt gevonden -, hetgeen er m.i. voor pleit om dit woord als een deadjectivische i.p.v. een denominale afleiding op te vatten. Als dit juist is, dan is er bij ellendeling dus sprake van een overgeërfd semantisch kenmerk, dat zonder meer vergelijkbaar is met het overgeërfde accentpatroon van eenvóudeling c.s.

Naar mijn mening rechtvaardigen de hierboven gepresenteerde voorbeelden de conclusie dat bestaande woorden op -ig - al of niet gekenmerkt door samenstelling - het uitgangspunt kunnen vormen voor woordvorming d.m.v. affix-substitutie, met name kunnen zij worden ‘omgevormd’ tot formaties op -(e)ling. De evidentie voor deze stelling is niet steeds van dezelfde orde. Soms is een formatie op -ig eenvoudigweg het enig denkbare vertrekpunt (bijv. weerspánneling), in een enkel geval levert de betekenis van een formatie op -(e)ling extra informatie op m.b.t. het morfologisch wordingsproces van het woord in kwestie (dit is mogelijkerwijs het geval bij ellendeling), en soms kan de accentuering van een formatie op -(e)ling als een relict worden opgevat van de aan het woord in kwestie ten grondslag liggende basis op -ig (cf. eenvóudeling, geestdrífteling, wellústeling en willekéurling). Daar het, bezien vanuit de formaties op -(e)ling, in zekere

14 De formatie listeling wordt vermeld in o.m. Speyer (1913: 41, 43), en Buiskool (1942: 45) en Van Loey (1970: 208). Ook bij Hoofts roemruchte neologisme vernufteling (‘ingenieur’) rijst de vraag of we hier niet te doen hebben met een formatie waaraan een in dezelfde mate gelede formatie op -ig ten grondslag ligt, i.c. vernuftig. Ik wil hier overigens graag aan toevoegen - en sommige van de hierboven gegeven voorbeelden illustreren dit al - dat het naar mijn mening een idee-fixe is te menen dat - zeker waar het de bestaande woordenschat betreft - ieder geleed woord steeds aan slechts één enkel grondwoord kan worden gekoppeld. T.a.v. de formaties op -(e)ling is de onhoudbaarheid van deze stelling al aangetoond in Schultink (1962: 208-209). Meer in het algemeen komt deze problematlek ter sprake in Van Marle (1984), waar wordt ingegaan op de verschillende manieren waarop zgn. ‘tweedegraadsafleidingen’ in het morfologisch systeem kunnen worden verankerd.

[p. 262]

zin toeval is of de accentuering van een woord op -(e)ling - vormelijke! - evidentie oplevert voor het proces van woordvorming d.m.v. affix-substitutie, is het niet gerechtvaardigd om het standpunt in te nemen dat affix-substitutie alleen dan mag worden aangenomen wanneer dergelijke ‘harde’ evidentie voor handen is. Het omgekeerde daarentegen is m.i. wel het geval: dat het soms mogelijk is om vormelijke evidentie te presenteren voor de stelling dat - naast de additieve processen van woordvorming - ook woordvorming d.m.v. affix-substitutie als morfologisch proces moet worden onderkend, vormt een belangrijk argument voor de juistheid van deze stelling.¹⁵

Het zou naar mijn mening overigens onjuist zijn te menen dat de adjectieven op -ig de enige categorie woorden vormen die aan d.m.v. affix-substitutie gevormde formaties op -(e)ling ten grondslag kunnen liggen. Het in Van Loey (1970: 208) vermelde hartstochteling levert m.i. een problematiek op die identiek is aan die van eenvóudeling c.s., maar met dien verstande dat het enige woord dat in aanmerking lijkt te komen om als vertrekpunt dienst te doen in dit geval een formatie op -(e)lijk (zie noot 5) is, i.c. hartstóchtelijk. Ook bij hartstóchteling heb ik namelijk weer zeer sterk de neiging om het hoofdaccent op de direct aan het suffix voorafgaande syllabe te plaatsen, terwijl hártstocht het hoofdaccent op de eerste lettergreep draagt. Gaan we er echter vanuit dat hartstóchteling het complexe adjectief hartstóchtelijk als uitgangspunt heeft, dan is de positie van het hoofdaccent geen probleem meer. Een verschuiving van het hoofdaccent naar de direct aan het suffix voorafgaande lettergreep is in adjectieven op -(e)lijk in het geheel niet uitzonderlijk (zie hierboven) en het is dit accentpatroon dat overgeërfd is op de d.m.v. affix-substitutie gevormde formatie op -(e)ling. Ook hartstóchteling levert m.i. dus evidentie van vormelijke aard op voor de stelling dat woorden d.m.v. affix-substitutie kunnen worden geformeerd.

Het vormen van woorden op -(e)ling op basis van formaties op -(e)lijk komt, zo is mijn indruk, veel minder frequent voor dan op basis van formaties op -ig. Een van de weinige andere mij bekende formaties die mogelijk op deze wijze is gevormd is het in Van Loey (1970: 208) genoemde dichterling waarvan ik aanneem dat de betekenis ‘dichterlijk persoon’ luidt. Indien dat juist is, dan is het adjectief dichterlijk het enige woord dat m.i. in aanmerking komt om als vertrekpunt voor deze formatie op -(e)ling te worden opgevat.¹⁶

Het aantal formaties op -(e)ling waaraan affix-substitutie ten grondslag ligt is met de hierboven behandelde gevallen allerminst uitputtend behandeld. Niet alleen formaties op -ig en -(e)lijk kunnen als uitgangspunt dienen voor affix-substitutie d.m.v. -(e)ling, maar de hieronder te presenteren gevallen illustreren dat ook andere - N.B. niet-adjectivische! - bases als uitgangspunt voor dit woordvormingsproces kunnen dienen. Wel dient hierbij te worden aangetekend dat de op deze wijze gevormde formaties op -(e)ling vaak nog veel gekunstelder aandoen dan de hierboven besproken gevallen van woordvorming d.m.v. affix-substitutie. Veel van de hieronder te noemen woorden op -(e)ling zou de betiteling van taalcuriosum m.i. bepaald niet misstaan. Zonder de indruk te willen wekken een complete inventaris te presenteren noem ik de volgende formaties om althans enig idee te geven

15 Zoals gezegd, het is naar mijn mening boven alle twijfel verheven dat er meer formaties op -(e)ling zijn die d.m.v. affix-substitutie zijn geformeerd (zie noot 14). Een geval apart vormen de woorden op -(e)ling die met méér dan een accentpatroon kunnen worden geassocieerd. Bezie bijvoorbeeld het in het werk van Bilderdijk voorkomende afvalleling (De Jager, 1847: 25), in het WNT een ‘ongemeene dichterlijke uitdrukking, ter vervanging van het gewone Afvallige’ genoemd (WNT, 1, 1716). Naar mijn idee kan deze formatie op twee manieren worden opgevat, (i) als een rechtstreekse afleiding van het (scheidbaar samengestelde) werkwoord áfvallen, en (ii) als een d.m.v. suffix-substitutie geformeerde formatie op basis van het gelede adjectief afvállig. In het eerste geval ligt het hoofdaccent m.i. op de eerste lettergreep (áfvalleling), in het tweede ligt het op de voorvoorlaatste (afválleling). In het laatste geval is er dus weer sprake van een overgeërfd klemtoonpatroon. Het is duidelijk dat deze problematiek niet beperkt is tot het woord in kwestie, maar dat deze zich voordoet bij meer formaties op -(e)ling die paradigmatisch met een scheidbaar samengesteld werkwoord verbonden zijn.

16 Mogelijk vindt de eigennaam Hateling uit de Camera Obscura - de narcistische ‘spotter met al wat studie heet’ uit Gerrit Witse - zijn oorsprong in het adjectief hatelijk; in ieder geval lijkt niets een dergelijke interpretatie in de weg te staan. (Er zijn overigens ook oudere attestaties van hateling, cf. Speyer, 1913: 46.) Zie verder noot 14 voor de kwestie dat bestaande woorden niet zelden op méér dan een manier in het morfologisch systeem kunnen worden verankerd.

[p. 263]

van de grote diversiteit die affix-substitutie d.m.v. -(e)ling - in het oudere Nederlands - ten toon spreidde.

Royen (1941:608) noemt werkverschaffeling, een formatie die heel wel kan worden opgevat als een woord dat het zelfstandig naamwoord werkverschaffing als vertrekpunt heeft (ik neem aan dat de betekenis van werkverschaffeling het beste kan worden geparafraseerd als ‘iemand die participeert in de werkverschaffing’). Een andere d.m.v. affix-substitutie geformeerde formatie op -(e)ling met een nominaal uitgangspunt is het door Bilderdijk gesmede tegenvoeteling (cf. Bisschop: 1855-56:77), de ‘vervorming’ van het door hem afgekeurde tegenvoeter (De Jager, 1847: 62). Een d.m.v. affix-substitutie geformeerde formatie op -(e)ling die zich, tenminste ten dele, bij tegenvoeteling lijkt aan te sluiten is het door Vondel gevormde Christeling (Van Helten, 1883: 71), een creatie die m.i. het beste als een ‘vervorming’ van Christen kan worden opgevat.¹⁷ Tot de categorie van tegenvoeteling en Christeling behoort mogelijkerwijs ook het ‘spottende’ huicheling (Schönfeld, 1929: 259, n. 2): deze formatie kan misschien nog wel het beste als een als grappig bedoelde ‘vervorming’ van huichelaar worden beschouwd.¹⁸ Een formatie, tenslotte, die weer dichter aansluit bij de hierboven behandelde formaties op -(e)ling met een adjectivisch vertrekpunt, is het door Boutens geformeerde eendageling (Speyer, 1913: 41) dat kan worden geanalyseerd als een d.m.v. affix-substitutie geformeerd woord op basis van - het adjectief(?) - eendaags.

In het bovenstaande heb ik een aantal formaties de revue laten passeren waarvoor m.i. geldt dat ze het beste kunnen worden opgevat als woorden die niet zijn geformeerd door het suffix -(e)ling aan een één graad minder gelede basis te hechten, maar als woorden waarin -(e)ling de plaats van het in syntagmatisch opzicht meest perifere suffix van het grondwoord heeft ingenomen. In de formaties in kwestie is dus sprake van suffix-substitutie. Zoals in het voorafgaande al is aangegeven is een aantal van deze d.m.v. suffix-substitutie gevormde formaties op -(e)ling interessant, daar zij - als gevolg van het feit dat zij het accentpatroon van de aan hen ten grondslag liggende formaties hebben geërfd - directe evidentie van formele aard opleveren voor het proces van woordvorming d.m.v. affix-substitutie. De d.m.v. suffix-substitutie geformeerde woorden op -(e)ling zijn echter ook om een andere reden interessant: naar mijn mening illustreren zij op treffende wijze het vaak zo incidentele karakter van woordvorming d.m.v. affix-substitutie, hetgeen voor mij altijd een belangrijke reden heeft gevormd om woordvorming d.m.v. affix-substitutie (‘woordvervorming’) een principieel andere status toe te kennem dan de ‘structuurbouwende’ woordvorming d.m.v. affix-additie (de eigenlijke woordvorming’) (zie ook hieronder).

17 Een andere, niet op affix-subsztitutie gebaseerde, analyse van Christeling is denkbaar. Een m.i. nog onduidelijker structuur spreidt Vondels andere, door Van Helten als ‘ongrammatisch fabricaat’ bestempelde creatie ten toon: de formatie schepseling (Van Helten, 1883:71). M.i. kan deze ‘minder gelukkige vorm’ (WNT, 14, p. 469) het beste als een onder rijmdwang ontstane ‘aanpassing’ (i.c. ‘verlenging’) van schepsel worden beschouwd, al lijkt de betekenis van schepseling soms dicht in de buurt van schepping te komen (voor dit laatste: Van Lennep, 1862: 434). Ook voor het door Bilderdijk geformeerde bezoldeling (De Jager, 1847: 25), tenslotte, geldt dat het allerminst duidelijk is of we met een geval van affix-substitutie van doen hebben of niet.

18 De ‘vervorming’ van tegenvoeter tot tegenvoeteling - en, als de in de tekst voorgestelde analyse juist is, van Christen tot Christeling en van huichelaar tot huicheling - vertoont sterke overeenkomst met de ‘remodelling’ van Lüderling in Lüderinski die ter sprake komt in Van Marle (1985a: 253, 299): in al deze gevallen gaat het om een proces van ‘remodelling’ dat inwerkt op de leden van rivaliserende morfologische catagotieën.

4

Tot besluit wil ik nog een tweetal zaken van een iets algemenere aard kort aan de orde stellen. In de eerste plaats zou ik in dit verband nog eens willen benadrukken dat de hierboven behandelde formaties op -(e)ling m.i. treffend illustreren dat de accentuering van gelede woorden alleen

[p. 264]

inzichtelijk kan worden bestudeerd in samenhang met hun morfologische structuur. Inzicht in de accentpatronen van gelede woorden veronderstelt inzicht in hun bouw.

Het tweede meer algemene punt waar ik nog even bij wil stilstaan, is het, om een understatement te gebruiken, op z'n minst ongebruikelijke karakter van veel van de hierboven besproken formaties op -(e)ling. Voor het leeuwendeel van deze formaties geldt dat het om ‘gelegenheidsvormingen’ gaat, waarin de onmiskenbare grote populariteit van het suffix -(e)ling in het oudere Nederlands heel duidelijk tot uitdrukking komt. Schönfeld (1929: 259, n. 2) meende zelfs van de ‘overproduktiviteit’ van -(e)ling te moeten spreken, een standpunt waarin we m.i. een aanwijzing kunnen vinden voor het feit dat reeds in de jaren '20 van deze eeuw een aantal (vooral denominale) nieuwvormingen op -(e)ling een ‘gewild, opzettelijk’ karakter droeg, d.w.z. in strijd was met de ‘normaliter’ van kracht zijn de morfologische systematiek (cf. Van Marle, 1985a: 49-56). De populariteit van -(e)ling in het oudere Nederlands kwam niet in de laatse plaats tot uitdrukking in het zgn. literaire taalgebruik (cf. WNT, 8, 2423). Zonder enige twijfel moeten veel van de nieuwvormingen op -(e)ling worden gezien als het produkt van de taalcreatieve vermogens van allerhande soorten ‘woordkunstenaars’ (waaronder invloedrijke literatoren als Hooft, Vondel en Bilderdijk).

Dit laatste brengt me op het punt van de manieren waarop het systeem dat normaliter van kracht is overschreden kan worden. Een eerste globale ordening is de volgende:

I Een affix dat de representant is van een morfologische categorie die ‘normaliter’ als improduktief moet worden beschouwd, kan in opzettelijk taalgebruik - al of niet incidenteel - voor nieuwvorming worden aangewend. Een voorbeeld hiervan is de categorie van vrouwelijke persoonsnamen op -in. Deze categorie speelt geen rol op het terrein van de onopzettelijke nieuwvorming; opzettelijk gevormde creaties op -in komen daarentegen wel degelijk voor, getuige bv. bolleboffin, kapelin (‘vrouwelijke kapelaan’) en vraagbakin.¹⁹

II Een produktieve categorie kan ‘normaliter’ onderworpen zijn aan bepaalde restricties. Een bekend verschijnsel is nu dat deze restricties in opzettelijk taalgebruik niet in acht worden genomen. Ik zal dit verduidelijken aan de hand van de deadjectivische diminutiefformaties, een categorie die onderworpen is aan een hele reeks restricties (cf. Van Marle, 1981 voor een behandeling van deze ‘nevencategorie’). Een woord als baldadig vormt geen mogelijk uitgangspunt voor systematische deadjectivische diminuering. Als we het opvatten als een geleed adjectief op -ig, dan valt het onder de restrictie dat gelede adjectieven nooit het vertrekpunt voor dit type diminutiefformaties vormen (Van Marle, 1981: 53-54); vatten we het op als een ongeleed woord, dan valt het eveneens buiten het bereik van de systematische deadjectivische diminuering, daar adjectiva eindigend op een onbeklemtoonde lettergreep evenmin als vertrekpunt voor de categorie in kwestie in aanmerking komen (ibid.: 58). Toch heb ik uit mondeling taalgebruik (het duidelijk als ‘leuk’ bedoelde) baldadigje opgetekend (gezegd over een kind), een formatie die m.i. dus direct in strijd is met de normaal vigerende systematiek.

Bovenstaande discrepanties tussen taalgebruik dat zich houdt aan de systematiek die normaliter van kracht is en de vormen van taalgebruik waarin deze systematiek, in meer of mindere mate, wordt overschreden, zijn

19 Bronnen: bolleboffin staat vermeld in Kruyskamp (1976), kapelin (met substitutie van -aan door -in, zie III hieronder!) is afkomstig uit een cartoon in de Volkskrant van 14/ XI/'79, terwijl vraagbak- in ontleend is aan Royen (1934) (en zie Van Marle, 1985a: 49. e.v.).

[p. 265]

welbekend. De in het voorafgaande centraal staande formaties op -(e)ling illustreren m.i. een derde, veel minder bekend, type overschrijding van de normaal van kracht zijnde systematiek, te weten:

III In die vormen van taalgebruik waarin de normaliter vigerende systematiek wordt overschreden, kan nieuwvorming plaats hebben op een wijze die afwijkt van de manier waarop normaliter nieuwvorming plaatsheeft, namelijk d.m.v. affix-additie waar normaliter enkel van affix-additie sprake is. M.i. illustreren de hier centraal staande formaties op -(e)ling dit op treffende wijze. De formaties op -(e)ling waaraan affix-substitutie ten grondslag ligt vormen een beperkte groep van bewust geformeerde creaties, vrijwel zonder uitzondering behorend tot het zgn. literaire taalgebruik. D.w.z. de vorming van woorden op -(e)ling d.m.v. affix-substitutie heeft nooit deel uitgemaakt van het normaal van kracht zijn de systeem: spontaan geformeerde formaties op -(e)ling waaraan affix-substitutie ten grondslag ligt komen niet of nauwelijks voor. In dit opzicht wijkt affix-substitutie d.m.v. -(e)ling duidelijk af van de substitutiepatronen die centraal stonden in Van Marle (1985a) en (1985b). Zowel voor de substitutie van -er door -ster als voor de substitutie van -er door -erig geldt, dat zij niet zijn voorbehouden aan die vormen van taalgebruik waarin de regels van het normaal vigerende systeem worden overschreden. Van beide substitutiepatronen heb ik - in mondeling taalgebruik - voorbeelden aagetroffen waarbij van enig bijzonder effect van de zijde van de spreker geen sprake was. Voorbeelden van het eerste patroon zijn krachtpat(s)-ster en support-ster (van krachtpatser en supporter) (op de details van de synchronsische structuur van de bases ga ik in dit verband niet in), terwijl dagdromerig, dienstklopperig, etc. het tweede substitutiepatroon illustreren (cf. Van Marle, 1985b). Voorbeelden van d.m.v. affix-substitutie geformeerde formaties op -(e)ling die ook maar enigzins bij deze formaties op -ster en -erig in de buurt komen ontbreken volledig, zelfs in de periode waarin nieuwvorming op -(e)ling nog onbetwistbaar produktief (en bovendien zeer populair) was (zie hiervoor Spreyer, 1913). In dit verband dient ook nog een ander in het oog springend verschil tussen het substitutiepatroon op -(e)ling enerzijds en de patronen van affix-substitutie op -ster en -erig anderzijds te worden beklemtoond. Anders dan bij de laatste twee patronen, is het d.m.v. affix-substitutie formeren van woorden op -(e)ling in die zin weinig ‘consistent’ dat, zoals we hierboven al hebben gezien, het aantal formaties dat als uitgangspunt voor dit substitutie-patroon in aanmerking komt uiterst divers is (ook al is het onbetwistbaar dat de adjectieven op -ig de talrijkste groep vormen). Terwijl substitutie van het in structureel opzicht meest perifere suffix van het grondwoord door -ster en -erig grotendeels of zelfs uitsluitend beperkt is tot de formaties op -er, blijkt affix-substitutie d.m.v. -(e)ling - zij het vaak volmaakt incidenteel - een hele reeks formaties als vertrekpunt te kunnen hebben. Ook dit laatste hangt m.i. rechtstreeks samen met het feit dat de d.m.v. affix-substitutie geformeerde woorden op -(e)ling bewust gevormde creaties zijn die ver verwijderd zijn van de systematiek die normaliter van kracht is.

Bij mijn weten is dit derde type overschreiding van de normaliter van kracht zijnde systematiek nog niet eerder gesignaleerd.²⁰

Rest mij nog de constatering dat de veronachtzaming die de oudere literaire taal ten deel is gevallen m.i. niet steeds even gerechtvaardigd lijkt. Studie van die vormen van taalgebruik waarin - bijv. om speciale effecten te bereiken - de normale systematiek wordt doorbroken vergroot niet alleen ons inzicht in de vele gedaanten die morfologische creativiteit kan aannemen, maar het vergroot eveneens ons inzicht in het - naar verhouding - strakke keurslijf waaraan het normale taalgebruik is gebonden.

20 De Vooys (1957) bevat gegevens die m.i. als verdere ondersteuning voor de hierboven geformuleerde zienswijze t.a.v. het derde type overschreiding van de normaal vigerende systematiek kunnen worden opgevat. Het ligt voor de hand om creaties als zichtelijk (Vondel) of nabuurlijk (Bilderdijk) als ‘vervormingen’ op te vatten van zichtbaar en naburig, d.i. als gevallen van suffix-substitutie. Ook hier zien we dus substitutie-patronen die voorbehouden zijn aan het zgn. literaire taalgebruik (cf. De Vooys, 1957: 236).

[p. 268]

Bibliografie

Bisschop, W. (1855-56) ‘Nalezing op de Proeve over den invloed van Bilderdijks dichtwerken op onze taal van Dr. A. de Jager’ (I). In: A. de Jager (red.), Nieuw archief voor Nederlandsche taalkunde. Amsterdam: Portielje.

Booij, G.E. (1982) ‘Lexicale fonologie en de organisatie van de morfologische component’. Spektator 12: 169-188.

Booij, G.E. (1986) ‘ER als vormer van subjectsnamen: de verhouding tussen morfologie en syntaxis’. Glot 9: 1-14.

Buiskool, H.E. (1942) Over het ontstaan en de vorming van nieuwe woorden. 's-Gravenhage: Normalisatiebureau. (Centrale Taalcommisie voor de Techniek, mededeling 3).

Geerts, G.,W. Haeserijn, J. de Rooij & M.C. van den Toorn (1984) Algemeen Nederlandse spraakkunst. Groningen/Leuven: Wolters.

Haas, W. de (1985) ‘Ritmische accentverschuiving in samenstellende afleidingen in het Nederlands’. Glot 8: 129-158.

Helten, W.L. van (1883) Vondels taal. Groningen: Wolters.

[p. 269]

Jager, A. de (1847) Proeve over den invloed van Bilderdijks dichtwerken op onze taal Leiden: Luchtmans.

Koenen, M.J. & J.B. Drewes (1974) Verklarend handwoordenboek der Nederlandse taal Groningen: Tjeenk-willink, 27th ed.

Kooij, J.G. & M. van der Niet (1984) ‘Klemtoonregels en morfologische structuur in het Nederlands: nogmaals -baar’. Glot 7: 237-256.

Kruyskamp, C. (1976) Van Dale, Groot woordenboek der Nederlandse taal. Den Haag: Nijhoff.

Lennep, J. van (1862) De werken van Vondel. Amsterdam: Binger.

Loey, A. van (1970) Schönfelds historische grammatica van het Nederlands. Zutphen: Thieme, 8e dr.

Marle, J. van (1979) ‘Over affixvolgorde: enkele observaties. Commentaar bij Schultink’. In: T. Hoekstra & H. van der Hulst. (red.), Morfologie in Nederland. Leiden: Vakgroep Nederlandse Taal- en Letterkunde, 119-129. (Glot-special)

Marle, J. van (1981) ‘Over de dynamiek van morfologische categorieën’. Fdl 22: 51-63.

Marle, J. van (1984) ‘Morfologische veranderingen in breder perspectief’. In: Vorm en funktie in tekst en taal. (Bundel opstellen verschenen ter gelegenheid van de voltooiing van het honderdste deel van het Tijdschrift voor Nederlandse Taal - en Letterkunde) Leiden: Brill, 1984, 131-153.

Marle, J. van (1985a) On the Paradigmatic Dimension of Morphological Creativity. Dordrecht: Foris. (PLS 18)

Marle, J. van (1985b) ‘Woordvorming, louter een kwestie van optellen?’ Spektator 14: 433-444.

Marle, J. van (1986) ‘The domain hypothesis: the study of rival morphological processes’. Linguistics 24: 601-627.

Marle, J. van & G.A.T. Koefoed (1980) ‘Humboldtiaanse taalveranderingen, morfologie en de creativiteit van taal’. Spektator 10: 111-147.

Neyt, A. & W. Zonneveld (1981) ‘De aantrekkingskracht van -baar’. Glot 4: 215-228.

Royen, G. (1934) ‘Seksualizering en seksualitis’. Ntg 28: 206-217.

Royen, G. (1941) Ongaaf Nederlands. Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij. (MNAW, afd. Lettk., Nr 4, no. 10)

Schönfeld, M. (1929) ‘Bespreking van: J. Leest, Duitsche invloed op het Nederlandsch der Protestantsche theologen sedert het begin der XIX eeuw’. Ntg 23: 256-260.

Schönfeld. M. (1932) Historiese grammatika van het Nederlands. Zutphen: Thieme, 3e dr.

Schultink, H. (1962) De morfologische valentie van het ongelede adjectief in modern Nederlands. Den Haag: Van Goor.

Schultink, H. (1977a) ‘Nederlandse affixen en hun boundaries’. Spektator 6: 472-476.

Schultink, H. (1977b) ‘Over de accentuering van afgeleide woorden in het Nederlands’. In: H. Heestermans (ed.), Opstellen door vrienden en vakgenoten aangeboden aan Dr. C.H.A. Kruyskamp. Den Haag: Nijhoff, 180-188.

Schultink, H. (1979) ‘Reacties op ‘stress clash’. Spektator 8: 195-208.

Schultink, H. (1980) ‘Boundaries, wordclasses and the accentuation of derived words in Dutch’. In W. Zonneveld, F. van Coetsem & O.W. Robinson (eds.), Studies in Dutch Phonology. Den Haag. Nijhoff, 205-222. (Dutch Studies 4)

Speyer, J.S. (1913) ‘Eenige opmerkingen omtrent de Nederlandsche substantiva gevormd met het suffix -ling. TNTL 32: 35-46.

Sterkenburg, P.G.J. van & W.J.J. Pijnenburg (1984) Van Dale Groot woordenboek van hedendaags Nederlands. Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie.

Vooys, C.G.N. (1957) Nederlandse spraakkunst. (Herz. ed. door M. Schönfeld) Groningen: Wolters, 4e dr.

[WNT]= Woordenboek der Nederlandsche taal (1882...) Den Haag/Leiden: Nijhoff et al.