Spektator. Jaargang 14

[p. 193]

NP-trace-Case
Frank van Gestel

De constructies (1) en (2) hebben op basis van het algemene X-bar-schema (4) de onderliggende structuur (3) gemeen; voor een vergelijkbare analyse van analoge Engelse gevallen zie Stowell (1981: 275).

(1)a	(dat) [V^3 er [A^3 een paard ziek] was]
b	(dat) [V^3 er [P^3 veel machines niet in orde] zijn]
c	(dat) [V^3 er [N^3 een vriend van mij het slachtoffer] is]
(2)a	(dat) [V^3 het paardi[A^3 ti ziek] was]
b	(dat) [V^3 deze machinesi [P^3 ti niet in orde] zijn]
c	(dat) [V^3 mijn vriendi [N^3 ti het slachtoffer] is]

(4)a	X^3 → N^2 X^2
b	X^2 → [Spec. X^1] X^1	waar X, Y = N, V, A, P
c	X^1 →...X...	en...= Y^2, Y^3

Regel (4a) genereert ‘small clauses’, d.w.z. kale predicaties, getypeerd als maximale projecties van de vermelde centrale woordsoorten. Gegeven (4a) en (4b) maakt de grammatica een essentieel onderscheid tussen subject en specifier (zie Van Gestel (1983)). Tot de potentiële complementen van X in (4c) behoort de drie-bar-predicatie, door het transparante karakter een alternatief voor -deletie. INFL heeft een syntactische positie buiten V³; precisering daarvan is met het oog op wat volgt niet nodig.

In een theorie waarvan (4) deel uitmaakt, bestaan geen hulpwerkwoorden. Ook zijn doet steeds dienst als matrixwerkwoord, in alle vier de traditionele functies (zie Van Gestel (1981)). Het complement ervan is een niet-verbale predicatie, in (3) gerepresenteerd als - V³. Analoog aan bijv. schijnen kent zijn aan z'n subject geen thèta-rol toe. De zinnen (2) ontstaan dan ook door Raising van het ingebedde subject naar [_N² e] in (3). Er-insertie en uitblijven van Raising levert de verbindingen (1) op. De aard van de subjecten in (2) is semantisch onverenigbaar met de aanwezigheid van existentieel er, met als gevolg dat Raising in deze gevallen een verplicht karakter heeft. Raising van een indefiniet subject heeft niet altijd een welgevormd resultaat:

(5)a	*^?Een paard was ziek
b	Veel machines zijn niet in orde
c	Een vriend van mij was het slachtoffer

[p. 194]

Deze differentiate heeft m.i. geen structurele oorzaak en pleit daarom niet tegen de gegeven syntactische analyse.

Die analyse steunt - een uitgewerkte argumentatie is hier niet het doel - onder meer op vier overwegingen. 1e: Regelschema (4) definieert X³ als thematisch domein. Een V³ met zijn als kern levert, gezien de kameleontische aard van dit verbum (zie Van Gestel (1981)), geen thematische rol voor het logisch subject van (1) en (2). Het moet dus een andere X³ zijn die daarvoor zorgt. Dat is de - V³ in de small clause-analyse (3). Als de relaties op deze manier gelegd worden, is dat geheel in overeenstemming met het intuïtieve idee dat bijv. in (1a) ziek de aard van het subject determineert en niets anders. 2e: Representatie (3) verantwoordt de syntactische positie van het logisch subject in er-constructies: links van het predicaat waarmee het thematisch verbonden is en rechts van adverbiale bepalingen die hogerop in de configuratie (3) zijn aangehecht, zoals in (dat) er GISTEREN HELAAS een paard ziek was. 3e: Als instantie van ‘Move α’ is NP-raising onafhankelijk gemotiveerd en beschikbaar om de systematische relatie tussen (1) en (2) zonder specifieke maatregelen te verantwoorden. 4e: Er-insertie is in de hier gehanteerde analyse op te vatten als de lexicale insertie van een non-argument op een non-argument-positie, en niet als een afzonderlijke regel.

Een theorie die de constructies (1) en (2) aan elkaar relateert via Raising en er-insertie, wordt geconfronteerd met een dilemma. Om op zijn beginpositie te kunnen blijven staan, zoals in (1), dient het subject in situ casus te ontvangen. Laten we veronderstellen dat hier sprake is van Exceptional Case-marking, net zoals in de basisstructuren (6), waar de X³-complementen dezelfde structurele positie bekleden als die in (1), maar zonder de raising-mogelijkheid voor hun subjecten.

(6)a	(dat) ik [V^3 hem weglopen] zag
b	(dat) Koos [A^3 ons niet actief genoeg] vond
c	(dat) ze [P^3 mij daartoe niet in staat] achtten

Toekenning van casus aan het ingebedde subject in (1) - welke casus dat ook mag zijn - maakt het evenwel onmogelijk om voor de totstandkoming van (2) een beroep op Raising te doen, want het daaruit resulterende spoor zou net zo casus ontvangen als het ingebedde subject, dit in strijd met de standaardassumptie dat NP-sporen zich van variabele-sporen onderscheiden door de afwezigheid van casus. Omgekeerd: het resultaat van Raising roept geen probleem op als de grammatica het subjectsspoor niet voor casus markeert, maar dat impliceert dat ook het ingebedde subject in (1) zonder casus blijft en het casusfilter de zin in kwestie diskwalificeert.

Chomsky (1981:178) signaleert hetzelfde dilemma bij de bevraging van het logisch subject in there-constructies. De constatering geldt ook voor de Nederlandse er-insertie-gevallen in (7).

(7)a	...welk paardi er [ti ziek] was
b	...hoeveel machinesi er [ti niet in orde] zijn
c	...wiei er [ti het slachtoffer] is

De NP-sporen in (2) en de wh-sporen in (7) hebben precies dezelfde syntactische positie en zijn dus beide wel of beide niet voor casus gemarkeerd. Dat staat ech-

[p. 195]

ter lijnrecht tegenover de hypothese dat een wh-spoor casus draagt en een NP-spoor juist niet. Chomsky memoreert in dit verband wel suggesties van Borer en Aoun, maar laat het in feite bij de constatering van het probleem.

In de GB-theorie dwingt de canonieke analyse van passieve constructies de verplaatsing van het logisch object (cf. (8a)) naar de subjectspositie van het passieve deelwoord (cf. (8b)) af, doordat dit participium aan het object geen casus toekent. Deze ‘casus-absorptie’ maakt dat een onverplaatst object zonder casus blijft, een situatie die in conflict is met het casusfilter.

(8)a	[N^2 e] was killed John
b	Johni was killed ti
(9)a	There was [- V^3 someonei killed ti]
b	Johni was [- V^3 ti killed ti]

Gegeven de analyse van zijn-zinnen in (1)-(3) veronderstel ik dat de derivatie niet verloopt zoals in (8b), maar via de intermediaire positie die het passieve subject someone in (9a) inneemt, dus zoals (9b) te zien geeft. Maar dat is niet van invloed op de observatie dat de zinnen (10) tegen casusabsorptie pleiten.

(10)a	Johni was given ti a book
b	Shei is taken advantage of ti
c	Maryi has not been told ti the truth

Hoe komen de onverplaatste objecten (net als in (8a) staan ze in de beginpositie rechts van het participium) aan hun casusmarkering, als het participium daartoe niet in staat wordt geacht? Ook hier een contradictie: de objectspositie kan niet tegelijkertijd wel en niet toegankelijk zijn voor casus.

Een identiek probleem betreft de hypothese dat verplichte subject-raising bij predicaten als seem voortvloeit uit het feit dat deze niet meedoen aan Exceptional Case-marking. Het ingebedde subject ontvangt dientengevolge geen casus en het casusfilter duldt op die positie geen gelexicaliseerde NP.

(11)a	*[N^2] seems [someone ill]
b	Johni seems [ti ill]

De parallelle Nederlandse gevallen verzetten zich tegen deze verklaring: de constructies (12) laten zien dat voor de predicaten in kwestie subject-raising niet verplicht is, doordat het Nederlands voor deze modale en voor talrijke andere werkwoorden het alternatief van er-insertie kent, terwijl het Engels there-insertion vrijwel geheel beperkt tot het subject van to be; seem behoort in elk geval niet tot de uitzonderingen daarop.

(12)a	(dat) er [een paard ziek] scheen
b	(dat) er [veel machines niet in orde] blijken
c	(dat) er [een vriend van mij het slachtoffer] lijkt
(13)a	*There seems [someone ill]
b	There seems to be [someone ill]

De onverplaatste ingebedde subjecten in (12) dienen casus te ontvangen en derhalve ook de NP-sporen in de corresponderende raising-constructies, geheel analoog kortom aan wat in (1)-(2) aan de hand is. De veronderstelde casusloos-

[p. 196]

heid van NP-sporen roept hier dus opnieuw een probleem op. Het is geen oplossing om aan te nemen dat het Nederlandse schijnen wel Exceptional Case-marking toelaat en het Engelse seem niet. Een taalspecifieke differentiatie zou voor een deel de casustoekenning aan NP-sporen in principe accepteren en een universele typering van NP-sporen in de weg staan.

De vier besproken verschijnselen suggeren alle dezelfde uitweg uit het dilemma: NP-sporen moeten net als variabele-sporen casus-gemarkeerd zijn. Alleen dat verklaart dat syntactische posities waarin NP-sporen voorkomen, ook gelexicaliseerde of bevraagde NP's kunnen bevatten. Naar mijn mening verdient de gegeneraliseerde hypothese Trace must have Case nader onderzoek.

Het is onmogelijk hier na te gaan of voor alle voorstellen die cruciaal berusten op het casus-onderscheid tussen beide soorten sporen, een alternatieve verantwoording te vinden zal zijn. Een vraag is bijvoorbeeld hoe de PF-component kan voorzien in het verschil tussn ‘zichtbare’ en niet-‘zichtbare’ sporen (vgl. o.a. Chomsky (1981:176)), als de (on)zichtbaarheid niet langer op de aan- of afwezigheid van het casus-kenmerk kan berusten. De LF-component heeft dat probleem niet: de bindingstheorie blijft beschikken over de oppositie Ā-bound vs A-bound om wh- en NP-sporen te onderscheiden.

Het verplichte karakter van NP-raising bij Engelse Raising-verba als seem en bij het passieve deelwoord in (9a) schrijf ik toe aan het feit dat de thèta-loze subjectspositie niet onafhankelijk gelexicaliseerd kan worden, geen insertie van there als optie heeft (tenzij voorhanden als het ingebedde subject van be (zie 13b)), en ook geen PRO-subject kan bevatten, omdat het een casuspositie betreft: in het geval van seem omdat dit steeds finiete werkwoord een nominatiefsubject vereist, en in het geval van passief als gevolg van de hier verdedigde aanname dat ook de intermediaire subjectspositie (zie (9)) casus moet krijgen. De enige manier om de constructie te ‘redden’ is Raising. Het effect is dat Raising verplicht is.

De veronderstelling dat NP-trace van casus is voorzien, staat op gespannen voet met het idee dat een keten van een NP en zijn sporen één casus-kenmerk bezit. Voor een Ā-keten blijft dat in het hier gedane voorstel het geval. Maar in een A-keten kan het spoor nu een andere casus hebben dan zijn antecedent. Deze omstandigheid is echter precies wat we mogen verwachten, aangezien de relatie antecedent-NP-trace beschouwd wordt als identiek met de relatie antecedent-lexicale anafoor, waarin de laatste eveneens een andere casus pleegt te dragen dan het antecedent.

De hypothese dat alle sporen casus moeten dragen impliceert een visie die niet de verschillende soorten lege NP's als één categorie tegenover die van de gelexicaliseerde NP's plaatst, maar die berust op de oppositie tussen ketens waaraan wel en ketens waaraan niet lexicale insertie te pas is gekomen. In die oppositie vormen sporen en gelexicaliseerde NP's één categorie tegenover PRO. Hierbij geldt PRO dus als een NP die op geen enkel moment in de derivatie van een lexicaal element voorzien is geweest.

Laten we aannemen dat de relatie tussen sporen enerzijds en PRO anderzijds hiermee in principe juist gekarakteriseerd is. Dan is het mogelijk om het generaliserende casusfilter (14) op te stellen.

[p. 197]

Zoals de plus- en de min-variant laten zien brengt het filter in deze vorm tot uitdrukking, dat + PRO en + Case niet samengaan en dat sporen en lexicale elementen (samen de categorie - PRO) van casus voorzien moeten zijn. Zonder de assumptie dat ook NP-sporen casus dragen, is deze generalisatie niet mogelijk.

Bibliografie

Chomsky, Noam (1981), Lectures on Government and Binding. Foris, Dordrecht. Studies in Generative Grammar, no. 9

Van Gestel, Frank (1981), ‘Making sense of zijn’. In: Saskia Daalder en Marinel Gerritsen (eds.), Linguistics in the Netherlands 1981, 85-91.

Van Gestel, Frank (1983), ‘The verbal specifer in Dutch’. In: Hans Bennis en W.U.S. van Lessen Kloeke (eds.), Linguistics in the Netherlands 1983, 63-72.

Stowell, Tim (1981), Origins of Phrase Structure. Diss. MIT.