Spektator. Jaargang 10

[p. 221]

Verbale verstrengeling ontstrengeld^*
Jack Hoeksema

0. Inleiding

In dit artikel zal een voorstel van Evers om zinnen met een zg. werkwoordskluster af te leiden van abstraktere strukturen, waarin elk niet-finiet werkwoord hoofd is van een infinitiefkomplement, via een transformatie Verb Raising (VR), (cf. Evers 1975), aan een nader onderzoek onderworpen worden. Een aantal, soms al oude, empirische problemen, alsmede de overweging dat, waar mogelijk, abstrakte syntaktische strukturen vermeden dienen te worden, leiden tot een poging om de feiten zonder deze transformatie te verantwoorden. Binnen het algemene kader van de Montague-grammatika (cf. Montague 1970), en meer specifiek binnen de versie die Gazdar daarvan in een reeks artikelen (o.m. Gazdar 1979 a, b, 1980 b) ontwikkeld heeft, zullen een aantal voorstellen gedaan worden, die moeten garanderen, dat de gegenereerde syntaktische strukturen gerelateerd worden aan plausibele funktie-argumentstrukturen, zoals die in het voorstel van Evers in de dieptestruktuur gekodeerd waren. Dit levert tevens een formalisatie op van Bech's 1955 notie multiplikation; in een aantal opzichten vormt dit artikel dan ook een terugkeer naar Bech's oppervlaktebenadering. Tenslotte wordt een lexikale restriktie op VR-‘triggers’ besproken, en vergeleken met een voorstel van Carlson en Roeper voor het Engels (cf. Carlson & Roeper 1980). Betoogd zal worden dat deze restriktie tevens een verklaring biedt voor het optreden van de zogeheten infinitivus pro participio.

* Delen van dit artikel figureerden reeds eerder in een lezing op de Taal-lentedag, georganiseerd door het tienjarige TABU, op schrikkeldag 1980. Artikel en auteur zijn beiden veel verschuldigd aan Frans Zwarts, voor zijn inzichten en aanmoedigingen. We willen hem daarvoor bedanken.

1. De transformatie VR

In deze sektie wordt een beknopt overzicht gegeven van de relevante literatuur over VR.

1.1. VR in Evers 1975

De meest bekende en meest klassieke versie van VR is ongetwijfeld die, welke gegeven wordt in Evers' proefschrift.

Bij hem hebben alle infinitiefkomplementen zinsstatus in de dieptestruktuur. VR is een lexikaal geregeerde regel (zie (1) voor de formulering). Het werkwoord waar de infinitiefzin het komplement bij is, bepaalt of de transformatie verplicht, optioneel of niet van toepassing is.

(1)	X - [[Ø] cl Y - V - ()]S - V
	1	2	3	4	5	→
	1	2	Ø	4	5:3

Hierbij geeft 5:3 aan dat faktor 3 aan faktor 5 gehecht wordt via Chomskyadjunktie.

De infinitiefzinnen die VR hebben ondergaan worden gesnoeid volgens het

[p. 222]

principe dat alle knopen die geen lexikaal hoofd meer hebben, gedeleerd moeten worden. De overige infinitiefzinnen moeten Extrapositie ondergaan op grond van het principe dat er in de oppervlaktestruktuur geen interne zinnen mogen voorkomen. Om te laten zien, hoe het allemaal werkt, zal ik in (3) een derivatie geven voor zin (2).

(2)	Truus wil iets zeggen

Na Verb Second is zin (2) verkregen. Merk op, dat Evers geen VP-knoop aanneemt. Deze aanname is volgens Evers' zeggen ‘irrelevant to the question at issue’ (Evers 1975: 9). Misschien is het binnen Evers' systeem wel zo elegant om geen VP-knoop aan te nemen, gegeven zijn snoeiregel, die ten gevolge heeft dat objekten uit komplements zinnen direkt door S gedomineerd kunnen worden in de oppervlaktestruktuur. Een systeem als dat van Aspects, dat grammatische relaties definieert op basis van dominantierelaties tussen knopen (cf. Chomsky 1965: 68-74) is althans voor de oppervlaktestrukturen die de snoeiregel kreëert niet meer te gebruiken.

1.2. Kritiek op Evers' voorstel

Ongeveer gelijktijdig met Evers' proefschrift verschenen er een aantal artikelen waarin een andere versie van de transformatie VR besproken wordt (Blom, Daalder en Nieuwenhuijsen 1974, Nieuwenhuijsen 1976). Hierin is voorgesteld om de komplementen waarvan het hoofd VR ondergaat te onderscheiden van de infinitiefkomplementen die Extrapositie ondergaan. Dit onderscheid zou daarin bestaan, dat Extrapositiekomplementen van de kategorie S zijn, en VR-komplementen van de kategorie VP (of PredP, als het maar geen S is).

Een dergelijk kategoriaal onderscheid blijkt een niet gering aantal voordelen te bieden: het feit dat VR-komplementen géén, en Extrapositiekomplementen wel zinsbepalingen kunnen bevatten, de mogelijkheid van om voor Extrapositie-

[p. 223]

komplementen en de onmogelijkheid ervan voor VR-komplementen, het feit dat Extrapositiekomplementen in tegenstelling tot VR-komplementen altijd te voor het werkwoord hebben staan, kunnen allemaal verklaard worden door het aangenomen verschil in kategorie. Verder is een wezenlijk voordeel van deze analyse, dat men geen lexikaal geregeerde transformatie meer nodig heeft; het feit dat sommige werkwoorden wel en andere geen VR regeren, en weer andere beide doen, kan nu verklaard worden door verschillende subkategorisatie-‘frames’ aan te nemen voor de diverse werkwoorden, iets wat toch al noodzakelijk was. Tevens vervalt de noodzaak van een snoeiregel, omdat de processen die Evers aanvoert om te beargumenteren dat er in de oppervlaktestruktuur geen S-grens meer aanwezig is, aan S-grenzen gebonden zijn, niet aan VP-grenzen. Dit is een belangrijk voordeel, omdat het nu in principe mogelijk is, om informatie over dieptestrukturen gekodeerd te laten in oppervlakkiger strukturen, zoals dat binnen de sporentheorie gangbaar is geworden.

Een laatste voordeel van de alternatieve analyse is tenslotte, dat een eenvoudiger formulering van de transformatie mogelijk wordt, die tevens een belangrijke generalisatie over de werkwoorden die VR-komplementen nemen uitdrukt.

De tweede term van de SD in (1) kan gemist worden, omdat het VR-komplement als VP geen komplementeerder heeft, terwijl ook de vierde term niet nodig is, omdat PP-over-V en Extrapositie op de S-cyklus werken, en niet binnen het VP-domein. Nieuwenhuijsen 1976 geeft een argument om die vierde term niet toe te staan: zonder die term is het niet mogelijk om een zin als (4) af te leiden, die bij Evers via PP-over-V op de laagste cyklus, en vervolgens VR over de PP heen, is ontstaan.

(4)	*dat Jan de stoel groen met hoogglans wil schilderen

Verder redeneert hij dat het onduidelijk is waarom de beide V's in de SD alleen door juist de kategorieën PP en S van elkaar gescheiden kunnen worden, en verder door geen. De juiste generalisatie lijkt te zijn dat VR strikt lokaal is.¹ We kunnen de regel nu als volgt formuleren:

(5)	X - V - V - X
	1	2	3	4	→
	1	Ø	3:2	4

Het strikt lokale karakter van VR verklaart waarom inherent reflexieve werkwoorden, en werkwoorden die van een datief objekt, een idiomatisch adjunkt of een partikel vergezeld gaan, geen VR-komplementen nemen, zoals de volgende voorbeelden laten zien.

(6)a	Omdat Petra zich voornam geen antwoord te geven
b	?Omdat Petra geen antwoord zich voornam te geven
(7)a	Omdat het me ontstelt de kraanvogels te zien
b	*Omdat de kraanvogels me ontstellen te zien
(8)a	Omdat hij op het punt stond de hand aan zichzelf te slaan
b	?Omdat hij de hand aan zichzelf op het punt stond te slaan
(9)a	Omdat Blueberry ons aan heeft geraden om de Indianen te vertrouwen
b	?Omdat Blueberry ons de Indianen aan heeft geraden te vertrouwen

1 Overigens is het lokale karakter van VR geen argument voor VP-status van de VRkomplementen. Zoals Zwarts 1975 heeft aangetoond, zijn dezelfde verschijnselen ook te verantwoorden met lineair-cyklische regeltoepassing.

[p. 224]

De a-zinnen, waar Extrapositie heeft plaatsgevonden, blijken steeds beter te zijn dan de b-zinnen, waar VR heeft plaatsgehad. Overigens is het nog maar de vraag of we de ongrammatikaliteit van (6)b moeten wijten aan het lokale karakter van VR. Voor (6)b zou men kunnen volhouden dat het VR-komplement zich tussen zich en het werkwoord in moet bevinden, omdat daar ook NP-objekten kunnen staan:

(6)c	Omdat Petra zich van alles en nog wat voornam
d	Omdat Petra zich altijd een heleboel dingen voorneemt

Niettemin is de volgende zin eveneens slecht:

(6)e	?Omdat Petra zich geen antwoord voornam te geven

Het is dus mogelijk, dat de juiste verklaring van de ongrammatikaliteit van de b-zinnen niet gezocht dient te worden in het lokale karakter van VR. In sektie 3.4 zal een alternatieve verklaring gegeven worden.

1.3 Konsekwenties van het voorstel

Het voorstel om aan alle VR-komponenten VP-status toe te kennen heeft enkele belangrijke konsekwenties die we hier onder ogen moeten zien.

Allereerst dwingt het voorstel ons tot een lexikalistische grammatika, zoals die vooral in de versie van Bresnan 1978 bekend is geworden. Immers, we kunnen niet meer zoals Evers 1975 het onderscheid tussen werkwoorden als schijnen aan de ene kant en proberen aan de andere kant in de syntaxis tot uitdrukking brengen. Intuïtief gezien is schijnen een eenplaatsig predikaat en proberen een tweeplaatsig. Evers brengt dit tot uitdrukking door aan (10)a (10)b als dieptestruktuur toe te kennen, en aan (11)a (11)b.

(10)a	Omdat Trudy de kat schijnt te aaien
b	[S' omdat [S [S Trudy de kat aaien] schijnt]]
(11)a	Omdat Trudy de kat probeert te aaien
b	[S' omdat [S Trudy [S Trudy de kat aaien] probeert]]

Een transformatie Equi NP-deletie zorgt ervoor dat het tweede Trudy verdwijnt.

Bresnan 1978 brengt het verschil in plaatsigheid niet tot uitdrukking in de syntaxis, maar in het lexikon, en wel in de functional structure.² Schijnen en proberen moeten in haar systeem de volgende lexikale representaties krijgen:

(12)	schijnen: V, [VP_____], SCHYNEN ((NP1) VP)
(13)	proberen: V, [VP_____], NP1 PROBEREN ((NP1) VP)

Zoals (13) laat zien, is dit systeem onder andere ontworpen om Equi NP-deletie, of zijn interpretatieve tegenhanger, kontrole, overbodig te maken, zodat er in de syntaxis geen abstrakte subjekten nodig zijn. Vanuit dit standpunt is het onbevredigend als er onderscheid gemaakt wordt in de syntaxis tussen VR-komplementen en infinitiefkomplementen die Extrapositie ondergaan. Als de laatste kategorie uit zinnen bestaat, zoals Blom, Daalder & Nieuwenhuijsen 1974, Nieuwenhuijsen 1976 aannemen, dan moet men voor deze groep wel lege subjekten en kontrole aannemen.

2 Bresnan geeft partiële lexikale representaties, bestaande uit een kategoriesymbool, een syntaktische kontekst voor lexikale insertie, en een zgn. funktionele struktuur, waarin grammatische funkties, zoals subjekt worden ingebouwd in logische funktie-argument strukturen. (12) geeft aan dat het grammatisch subjekt van schijnen het logisch subjekt is van de VP, en dat de subjekt-predikaat verbinding op zijn beurt weer argument is bij schijnen.

[p. 225]

De lexikalistische benadering, bedoeld om de rol van transformaties binnen de grammatika terug te dringen, suggereert tenslotte de mogelijkheid van een volledig lexikale aanpak zonder VR. Voordat ik in sektie 3 zal ingaan op deze suggestie, en een aantal konkrete voorstellen doe, zal ik in sektie 2 een aantal argumenten geven tegen VR als transformatie.

2. Problemen met VR

2.1 Sporen

Binnen het raam van de EST, in het bijzonder de sporentheorie, is het een probleem dat VR moeilijk als sporen achterlatende transformatie geformuleerd kan worden. Ik zal de moeilijkheden laten zien aan de hand van een voorbeeld. Stel dat VR sporen nalaat. In dat geval heeft voorbeeldzin (14) de ‘shallow structure’ die is weergegeven in (15).

(14)	Aangezien. Suske die fout wil proberen te vermijden

Merk op dat V₁ zijn spoor t₁, niet c-commandeert en V₂ t₂ niet c-commandeert. In de sporentheorie is het een vereiste dat verplaatste konstituenten hun spoor c-commanderen (in de zin van Reinhart 1976). Dit bezwaar kan ondervangen worden, door VR niet als een Chomsky-adjunktie te beschouwen, maar als een zusteradjunktie. In dat geval worden de drie werkwoorden van (14) gelijkelijk door de hoogste VP direkt gedomineerd.

Hiermee is tevens een ander probleem opgelost, dat te maken heeft met de interpretatie van sporen. In (15) is t₂ niet gekoïndexeerd met het werkwoord dat daar in de dieptestruktuur heeft gestaan, maar met V₂, de konstituent die na één keer toepassen van VR ontstaan is. Dit betekent, dat de dieptestrukturele positie van proberen in (15) niet op dezelfde wijze als die van te vermijden terugvindbaar is, nl. door het spoor waarmee het gekoïndexeerd is op te zoeken, maar dat er voor dit werkwoord een ander mechanisme gevonden dient te worden. Dit is onaanvaardbaar, omdat beide werkwoorden door dezelfde regel verplaatst zijn, en verder omdat een dergelijk mechanisme alleen voor VR, en verder voor geen enkele andere transformatie mij bekend, noodzakelijk zou zijn.

Laten we dus aannemen, dat alleen zusteradjunktie binnen het kader van de sporentheorie aanvaardbaar is. Dit houdt in, dat de binair rechtsvertakkende

[p. 226]

werkwoordskluster van Evers 1975, Evers en Scholten 1980, niet meer gegenereerd wordt. Aangezien er nauwelijks syntaktische argumenten gegeven zijn voor een dergelijke struktuur, hoeft dit geen ramp te zijn. Vandaar dat Blom, Daalder en Nieuwenhuijsen 1974 en Zwarts 1975 VR als een zusteradjunktie opvatten.

Wel zijn er redenen om de werkwoordsreeks als één konstituent te beschouwen (zie ook 2.4).

Om die reden is een reeks werkwoorden onder de hoogste VP ongewenst, zolang die geen konstituent vormt. We kunnen dit verhelpen door een knoop V' te postuleren, die ieder werkwoord in de dieptestruktuur domineert. Via meervoudig toepassen van VR krijgen we dan de volgende struktuur:

We hebben nu inderdaad een eenvoudiger struktuur voor de werkwoordskluster verkregen, maar ten koste van extra knopen elders in de boom. Vanuit overwegingen van eenvoud hoeft deze versie van VR dus niet de voorkeur te verdienen. Verder zorgt de aanname van de V'-knoop er voor, dat de verplaatste werkwoorden al weer hun sporen niet c-commanderen.

Tenslotte is er nog een probleem met het principe van strikte cycliciteit (cf. Chomsky 1973), wanneer we werkwoordsklusters van vier of meer werkwoorden in beschouwing nemen. In (17) wordt het relevante gedeelte van de dieptestruktuur van de zinnen met dergelijke klusters gegeven.

(17)	....V1] V2] V3] V4

Na de eerste toepassing van VR verkrijgen we (18), na de tweede (19), na de derde (20) enz.

(18)	....t1] V2 V1] V3] V4
(19)	....t1] V2 t1] V3 V1] V4
(20)	....t1] V2 t1] V3 t1] V4 V1
(21)	....t1] t2 t1] V3 t1 V2] V4 V1
(22)	....t1] t2 t1] V3 t1 t2] V4 V2 V1
(23)	....t1] t2 t1] t3 t1 t2] V4 V3 V2 V1

Merk op dat we tijdens de derivatie voor de stap van (20) naar (21) een cyklus

[p. 227]

terug moesten gaan. Dit nu is verboden volgens het genoemde principe van strikte cykliciteit.

We kunnen derhalve konkluderen, dat noch Chomsky-adjunktie, noch zusteradjunktie aantrekkelijk is voor VR onder de sporentheorie. Daarmee is het bijzonder moeilijk geworden om binnen dat kader een transformatie VR te handhaven.

2.2 VR als lokale transformatie

De formulering van VR als lokale transformatie in (5) moet als te optimistisch beschouwd worden. Zoals eerder opgemerkt in Zwart 1979 werkt VR niet op ieder willekeurig tweetal aangrenzende V's, maar alleen op die werkwoorden die door een S-haakje (in de hier besproken versie van VR dus door een VPhaakje) gescheiden worden. In het andere geval is het immers mogelijk om na generatie van (14) nogmaals VR toe te passen en zodoende bijv. (24) te genereren.

(24)	*Aangezien Suske die fout wil te vermijden proberen

Zelfs is het dan in principe mogelijk dat de werkwoorden eeuwig blijven permuteren, hetgeen duidelijk een ongewenst gevolg mag heten.

Dit nu houdt in dat we VR als volgt dienen te formuleren:

(25)	X - [VP Y - V]VP - V - Z
	1	2	3	4	5	→
	1	2	Ø	4 + 3	5

De formele theorie van transformaties, zoals bijv. besproken in Bresnan 1976, vereist, dat ieder haakje in de SD van een transformatie zijn tegenhaakje heeft, zodat ook het linker VP-haakje in (25) moet worden opgenomen. Het is eenvoudig in te zien, dat door de variabele Y in de SD dit linker haakje willekeurig ver van de beide V-predikaten kan staan. Hiermee heeft de regel automatisch zijn lokale karakter verloren.

Binnen een vertrouwde regeltypologie als die van Emonds 1976 krijgt VR hierdoor een heel merkwaardige status, aangezien de regel noch lokaal, noch struktuurbehoudend, noch stilistisch noch een worteltransformatie is.

Dit geeft ons na de problemen genoemd in 2.1 een nieuwe reden om te twijfelen aan het transformationele karakter van VR.

2.3 VR als optionele transformatie

In het kader van de steeds verder gaande vereenvoudiging van de transformationele komponent heeft men getracht om regelspecifieke kondities op transformaties af te schaffen.

Een goed voorbeeld van een dergelijke konditie is die, welke bij een gegeven transformatie aangeeft, of deze optioneel dan wel verplicht is. Binnen het Core Grammar model, zoals dat in de recente publikaties van Chomsky en de zijnen gepresenteerd wordt, is deze klasse van regelspecifieke kondities vervangen door een algemene: alle transformaties zijn optioneel. Gevallen waar een verplichte transformatie meer op zijn plaats lijkt te zijn, worden veelal verantwoord door de ongrammatikale zinnen die ontstaan wanneer de transformatie

[p. 228]

niet is toegepast, met behulp van een oppervlaktefilter uit te zeven.

VR is zo'n geval waar een verplichte transformatie vereist lijkt, hoewel zinnen als (26-27) mogelijk het tegendeel doen vermoeden.

(26)	Omdat ir. F. niet met grootmeesters schaken mag.
(27)	Daar Bruin het hek vernield heeft

Aangezien in bovenstaande zinnen de woordvolgorde niet verschilt van die in de dieptestruktuur, zou men kunnen denken dat in deze gevallen VR niet heeft plaatsgevonden, en dus een optionele regel dient te zijn.

Deze redenering kan echter geen stand houden, omdat de beide werkwoorden in (26-27) een konstituent vormen, hetgeen uit de mogelijkheid van konjunktie en de onmogelijkheid van bepalingen tussen de beide werkwoorden blijken moge:

(28)	Omdat ir. F. met die grootmeesters noch schaken mag noch dammen mag
(29)	*Daar Bruin het hek vernield gisteren heeft

We moeten dus aannemen, dat VR eerst gewerkt heeft, en vervolgens een stilistische regel de werkwoorden binnen de na VR ontstane werkwoordsgroep weer omgedraaid heeft.³

Het blijkt dus dat VR althans in effekt verplicht is. Van Riemsdijk, werkend binnen het Core Grammar model, heeft dit ook opgemerkt in zijn dissertatie (Van Riemsdijk 1978, voetnoot 6 van hoofdstuk 3), en stelt derhalve het volgende filter voor:

(30)	*V X]V''' V unless X = Ø

Hiermee zou eventueel de ongrammatikaliteit van zinnen als (29) te verklaren zijn, doch niet de grammatikaliteit van (28), noch de onmogelijkheid van zinnen als (31), die bij niet toepassen van VR te genereren zijn.

(31)	*Hoewel iedereen eens sterven moeten zal
(32)	*Omdat Erik hard werken moeten heeft

In Van Riemsdijk 1980 wordt het volgende filter voorgesteld:

(33)	*V	-	V	where:	(i)	2	asymmetrically c-commands 1
	1		2		(ii)	1	is lexical

Dit filter is weer te sterk omdat nu de volgende zinnen ten onrechte uitgefilterd worden:

(34)	Hij zei die vis alleen in olie gebakken te lusten
(35)	Meindert heeft het plan om de verraders te straffen bedacht
(36)	De hoogleraar meende, dat 's mans kwaliteiten niet om over naar huis te schrijven waren

Verder is optionele toepassing van VR in deze gevallen niet mogelijk:

(37)	*Hij zei die vis alleen in olie te lusten gebakken
(38)	*Meindert heeft het plan om de verraders bedacht te straffen
(39)	*De hoogleraar meende, dat 's mans kwaliteiten niet om over naar huis waren te schrijven

3 De stilistische aard van de regel blijkt duidelijk uit de gegevens in Sassen 1963. Daar wordt ook de regionale variatie m.b.t. woordvolgordeverschijnselen in de werkwoordelijke eindgroep gesignaleerd.

[p. 229]

Het lijkt er dus sterk op, dat VR noch als optionele regel met een filter, noch als verplichte regel geformuleerd kan worden. Wat dit laatste betreft is vooral (37) interessant, omdat de om-infinitieven in (38) en (39) immers volgens Nieuwenhuijsen 1976 van de kategorie S (of S') zijn, en VR alleen vanuit VP-infinitieven kan geschieden. Voor bepalingen van gesteldheid als in (34) ligt S-status niet voor de hand. VR moet daarom mogelijk zijn, maar (37) bewijst het tegendeel. De problemen met het formuleren van een doeltreffend filter ontstaan niet in een aanpak zonder VR en filters. In 3.2 zullen we zien, hoe de ongrammatikaliteit van zinnen als (37) op eenvoudige wijze verantwoord wordt in zo'n benadering.

2.4 Reeksvormers

Paardekooper 1978 noemt die nevenschikkende voegwoorden reeksvormers, die, als ze voor het eerste nevengeschikte element staan, vereisen dat alle volgende konjunkten ingeleid worden door een gespecificeerd voegwoord. Voorbeelden zijn: en...en, of...of, niet...maar.

Zoals opgemerkt in Neijt 1979, kunnen reeksvormers, in tegenstelling tot enkelvoudige nevenschikkers, alleen maximale woordgroepen samenvoegen. Vergelijk de voorbeelden in (40) en (41).

(40)a	een doortrapte dief en diefjesmaat
b	lang voor en na de wedstrijd
c	een zeer oude en vermoeide man
(41)a	*een doortrapte én dief én diefjesmaat
b	*lang zowel voor als na de wedstrijd
c	*een zeer én oude én vermoeide man

Verder neemt Neijt aan, dat ogenschijnlijke tegenvoorbeelden als (42) via een deletieregel afgeleid dienen te worden van onderliggende strukturen als (43).

(42)a	hetzij met, hetzij zonder uw hulp
b	ofwel zeer, ofwel nauwelijks interessante programma's
c	noch het derde, noch het vierde geslacht
(43)a	hetzij met uw hulp, hetzij zonder uw hulp
b	ofwel zeer interessante, ofwel nauwelijks interessante programma's^4
c	noch het derde geslacht, noch het vierde geslacht

De deletieregel deleert een willekeurig lange reeks aan de rechterperiferie van het linkerkonjunkt. We zullen deze regel in navolging van Van der Zee 1979 rechts-perifere deletie noemen.

Gegeven nu deze deletieregel en de observatie dat alleen maximale woordgroepen door reeksvormers nevengeschikt kunnen worden, hebben we een eenvoudige verklaring voor de observatie op pagina 87 van Paardekooper 1978, dat de zinnen in (44) allemaal, en die in (45) voor de helft grammatikaal zijn.

(44)a	als ie heerlijk gezwommen en gewandeld had
b	als ie heerlijk had gezwommen en gewandeld
c	als ie gezwommen noch gewandeld had
d	als ie had gezwommen noch gewandeld

4 (42)b heeft natuurlijk ook een onderliggende vorm, die geen konjunktie van AP's bevat, maar van NP's, zoals gegeven in (i).
(i) ofwel zeer interessante programma's, ofwel nauwelijks interessante programma's.

[p. 230]

(45)a	als ie de hele dag én gezwommen én gewandeld had
b	*als ie de hele dag had én gezwommen én gewandeld
c	als ie de hele dag nóch gezwommen nóch gewandeld had
d	*als ie de hele dag had nóch gewandeld nóch gezwommen.

(45) b en d zijn uit, omdat hier twee lexikale elementen door reeksvormers nevengeschikt zijn, hetgeen niet is toegestaan. Daarentegen kunnen (45) a en c via rechts-perifere deletie afgeleid worden van de strukturen in (45) a' en c'.

(45)a'	als ie de hele dag [VP én [VP [V gewandeld had]] én [VP [Vgezwommen had]]]
c'	als ie de hele dag [VP nóch [VP [V gezwommen had]] nóch [VP [VP gewandeld had]]]

Merk op dat de aanname, dat alleen maximale projekties in aanmerking komen voor reeksvormende nevenschikking, ons vastlegt op de aanname van VP als maximale projektie, een aanname overigens, die Neijt 1979 om dezelfde redenen ook voor Gapping moet maken.

Beschouw nu de volgende zinnen.

(46)	omdat ik de begrafenisstoet noch heb zien komen noch heb zien gaan
(47)	aangezien hij als onderwijzer de leerlingen noch mag slaan, noch mag liefkozen

De nevengeschikte elementen kunnen hier onmogelijk als VP's beschouwd worden. Het lijkt erop dat we hier te maken hebben met nevenbeschikking van werkwoordsklusters. Me dunkt echter dat de zaak nog iets ingewikkelder ligt. Op grond van zinnen als (48)-(50) veronderstel ik dat de nevengeschikte elementen iets hoger in de V-projektie gezocht dienen te worden.

(48)	omdat ik als onderwijzer mijn leerlingen noch mag slaan, noch met een mes bedreigen mag
(49)	omdat ik door die vergissing van de bank ofwel een voordeeltje behaald heb, ofwel benadeeld ben
(50)	aangezien zij haar eer of al had verloren, of nog zou veliezen

Wanneer we aannemen, dat VP de maximale projektie van V is, dan zouden (46-50) ongrammatikaal moeten zijn. Klaarblijkelijk moeten we de eis van maximale projektie voor reeksvormende nevenschikking zodanig veranderen, dat ook de bedoelde niet-maximale V-projektie op deze wijze nevengeschikt kan worden.⁵

Hoe dit ook zij, zinnen als de bovenstaande vormen een ernstig probleem voor de VR-transformatie. Aangezien de VR-komplementen in de dieptestruktuur VP's zijn, moet in bijv. (47) de leerlingen, als direkt objekt van zowel slaan als liefkozen, deel uitgemaakt hebben van beider VP. Via een extraktieregel, across the board toegepast, zou het zijn positie in de oppervlaktevorm verkregen kunnen hebben. Dit betekent invoering van een extra regel om de VR-theorie te redden. Overigens zal in 3.3 blijken, dat dit probleem evenzeer voor mijn theorie geldt. Het vormt dus alleen een probleem voor VR, niet een argument voor of tegen VR of een alternatieve theorie.

5 Neijt 1979 geeft naast de eis van maximale projektie nog een andere: direkte dominantie door VP of S. Konstituenten die aan beide eisen voldoen heten major constituents (de term is afkomstig van Hankamer 1973).
Stel dat we de notie major constituent als volgt wijzigden:

(i)	Een konstituent Xn is een major constituent d.e.s.d.a. Xn direkt gedomineerd wordt door een knoop uit het pad van Vonaar S', en n > O.

Laten we verder aannemen dat de werkwoordskluster van dezelfde kategorie is als een enkel werkwoord, dus V^o, dan volgt uit (i) dat ook V-projekties onder de VP, maar hoger dan de V-kluster, via reeksvormers nevengeschikt kunnen worden. Uit algemene principes van het X-bar systeem volgt verder dat alle niet-V projekties maximaal moeten blijven (cf. Jackendoff 1977). Verder is een mogelijk voordeel van de definitie in (i) dat we ons niet op S' of VP hoeven vast te leggen als maximale projektie van V.
Een nadeel van (i) is echter, dat hij niet generaliseert over samentrekking (Gapping). VP is de minimale V-projektie, die als samentrekkingsrestant kan fungeren. Vgl. (ii) en (iii) met (iv) en (v).

(ii)	Zij hoorde de rietstengels ruisen, en hij _____ de zee bruisen
(iii)	De één wil in de avondkrant lezen en de ander _____ naar een opera luisteren

(Beide zinnen zijn afkomstig uit Zwarts 1978: 358)

(iv)	*omdat een eerlijke vinder het geld zou teruggeven, maar een dief _____ zou houden
(v)	*omdat de vader een bankroof wil plegen, en de zoon _____ wil verijdelen.

Het is duidelijk dat hier verder onderzoek gewenst is. Wel mogelijk zijn zinnen van het volgende type:

(vi)	Dát lied heeft Jan zo meeslépend gezongen, en dít _____ zo attént begeleid.

Men mag echter aannemen dat het tweede samentrekkingsrestant hier een VP is. Dit weerspreekt de claim in Zwarts 1978: 360 dat alleen volledige samentrekkingsrestanten welgevormd zijn, wanneer we met Chomsky 1977 topikalisatie beschouwen als een speciaal geval van wh-movement. Immers, de VP in (vi) bevat dan een wh-spoor.
Tot besluit van deze noot nog de volgende zin, waarin het tweede samentrekkingsrestant indruist tegen alle bekende regelmatigheden. Merk op, dat VR de akseptabiliteit niet verandert, zo men mocht denken dat het restant een VP is waarvan het hoofd om een of andere reden geen VR heeft ondergaan, vgl. (viii).

(viii)	Het is een wonder boven wonder, dat die beren smeren konden, en die koeien roeien _____.
(viii)	Het is een wonder boven wonder, dat die beren konden smeren, en die koeien _____ roeien.

2.5 Idiomatische uitdrukkingen

Sommige werkwoordsklusters hebben een idiomatisch karakter. Soms blijkt dit

[p. 231]

uit het feit dat er een werkwoord in voorkomt, dat elders niet (meer) bestaat,⁶, soms ook uit het feit dat een bestaand werkwoord een andere betekenis heeft binnen de idiomatische kluster.

In (51) en (52) volgen voorbeelden van beide soorten idiomen. De elementen tussen haakjes maken geen deel uit van de idiomen zelf, maar geven de subkategorisatie van de betreffende expressies weer, alsmede wanneer de idiomen de aanwezigheid van een negatie-element in de zin vereisen.

(51)a	(iemand) laten geworden
b	zich (iets) laten welgevallen
c	(iets) (niet) kunnen velen
d	zich laten gezeggen
e	(iets) (niet) kunnen gebeteren
f	(iets) laten doorschemeren
(52)a	(iets) laten aanrukken
b	(iets) laten varen
c	laat staan (dat...)
d	zich (iets) laten aanleunen
e	zien aankomen (dat...)
f	(iets) (niet) kunnen zetten
g	(iets) (niet) kunnen helpen
h	(iets) (niet) kunnen luchten (of zien)
i	staan te trappelen (om...)

Als we uitgaan van de eenvoudigste wijze om dit soort gevallen te beregelen, dan nemen we de idiomen in hun geheel op in het lexikon, en inserteren we ze zo veel mogelijk als één geheel onder een partiële boomstruktuur. Wanneer we uitgaan van VR en lexikale insertie op dieptestruktuurnivo, dan is het niet mogelijk om de werkwoordskluster als één geheel te inserteren, omdat de benodigde kluster pas op oppervlaktestruktuurnivo aanwezig is.

Het helpt ons evenmin, wanneer we insertie op oppervlakkig nivo veronderstellen (zie Den Besten - 1976 voor een dergelijk voorstel), en verder VR blijven aannemen, omdat we dan een andere groep idiomen als diskontinue groep moeten inserteren, vgl. (53).

(53)a	omdat Arnold ook een bok schijnt te hebben geschoten
b	hoewel Kees wel eens met molentjes zou kunnen lopen

Bovendien komt een dergelijk voorstel, dat binnen de sporentheorie mogelijk is geworden, er op neer dat werkwoorden onder een knoop geïnserteerd worden, die gekoïndexeerd is met de dieptestrukturele positie van die knoop (voor problemen met deze sporentheorie, ontstaan door inkorporatie van VR verwijs ik naar 2.1). Interpretatie vindt weliswaar plaats op oppervlaktenivo, maar dankzij het sporenmechanisme met informatie over het dieptestruktuurnivo. Voor de idiomen, die een semantisch geheel vormen, betekent dit dat dit geheel uiteengerafeld wordt door de verschillende indexen die aan de werkwoorden die samen het idioom vormen toegekend worden.

Dit laatste bezwaar kent een theorie zonder VR niet, als deze de bewuste klusters direkt in de basis genereert. Wel blijven de gevallen in (53) staan. We zullen in sektie 3 zien, hoe deze behandeld kunnen worden.

Ten slotte wil ik nog een geval bespreken dat zijdelings met idiomatisering te maken heeft. Het betreft laten zien, dat, blijkens het bestaan van het lexikale

6 Het verschijnsel dat in idiomen vaak woorden en woordvormen (vgl. bij voorbeeld de versteende genitief in tal van staande uitdrukkingen) uit oudere perioden van de geschiedenis van een taal voorkomen, betekent vanuit synchroon standpunt, dat de claim die Jackendoff 1975, overigens in navolging van Fraser 1970, maakt, dat idiomatische uitdrukkingen ‘are constructed from known lexical items’, ongerechtvaardigd is.

[p. 232]

synoniem tonen (vgl. ook Eng. show, Fr. montrer, Du. zeigen) een hechte semantische eenheid vormt.

De beide werkwoorden vormen ook syntaktisch een parallel met tonen:

(54)a	Petra toonde Pipo haar witte tanden
b	Petra toonde haar witte tanden aan Pipo
(55)a	Petra liet Pipo haar witte tanden zien
b	Petra liet haar witte tanden zien aan Pipo

Vergelijk nu (55) met (56-57).

(56)a	Pipo liet Petra haar tanden poetsen
b	*Pipo liet haar tanden poetsen aan Petra
(57)a	Nero liet zijn slaaf een gedicht voordragen
b	*Nero liet een gedicht voordragen aan zijn slaaf

Om de grammatikaliteit van (55) b te verklaren, moeten we aannemen, dat laten zien geheranalyseerd is tot een komplex werkwoord. Het indirekte objekt bij laten werd opgevat als indirekt objekt bij laten zien en het direkt objekt bij zien als het direkt objekt bij laten zien. Voor laten zien is daarom een dieptestruktuur, zoals VR die veronderstelt, verkeerd.

2.6 Nominalisaties

Een van de vele treffende overeenkomsten tussen zinnen en hun genominaliseer-de tegenhangers is dat nominalisaties een N-kluster kunnen bevatten, wanneer in de zin een V-kluster voorkomt:

(58)a	omdat ie de rekening niet wilde betalen
b	het niet willen betalen van de rekening
(59)a	Nero heeft zijn eigen moeder laten ombrengen
b	het hebben laten ombrengen van zijn eigen moeder heeft Nero later moeten bezuren

Wanneer we transformaties de kracht ontzeggen om kategorieën om te zetten in andere kategorieën (cf. bijv. Wasow 1977), in dit geval dus om V om te zetten in N, dan zijn we niet in staat om nominalisaties transformationeel af te leiden. Het verband tussen de a-zinnen en de b-zinnen in (58) en (59) moet dan via lexikale redundantieregels gelegd worden.

Laten we uitgaan van de redelijke veronderstelling dat de redundantieregel die het hoofd van een nominalisatie relateert aan het hoofd van de korresponderende zin ook in staat is om V-kluster en N-kluster aan elkaar te relateren. Nu rijzen er twee theoretische problemen in verband met VR.

Allereerst is het m.i. ongewenst dat zulke verwante klusters, die alleen in kategoriale status verschillen, op verschillende wijzen gegenereerd worden, nl. de V-kluster via VR, en de N-kluster via de basisregels.

Ten tweede is het ongewenst als het lexikon informatie nodig heeft over de output van een transformationele regel. Dit nu is nodig bij VR voor de redundantieregel die V-kluster en N-kluster aan elkaar relateert, en die moet weten wat een welgevormde V-kluster is.

Wanneer we uitgaan van basisgegenereerde V-klusters ontstaan deze problemen niet.

[p. 233]

Indien men de grammatika ziet als een systeem met zo strikt mogelijk gescheiden onderdelen, dan zou men zich echter evenzeer kunnen afvragen of het niet onwenselijk is dat het lexikon beschikken moet over informatie uit de herschrijfkomponent. Dit is echter al om onafhankelijke redenen nodig voor subkategorisatie. Het feit dat we Nederlandse transitieve werkwoorden het subkategorisatie-frame + [NP_____] geven, en hun Engelse tegenhangers + [_____NP] heeft alles te maken met de herschrijfregels voor de twee talen, die het werkwoord respektievelijk na en voor zijn direkt objekt plaatsen.

Zonder te willen ontkennen dat deze grote mate van overlapping tussen herschrijfregels en lexikon een probleem vormt voor de theorie (zie ook Heny 1979, waarin wordt voorgesteld om herschrijfregels af te schaffen, omdat het werk wat ze doen al door het lexikon wordt opgeknapt; een andere oplossing zou zijn om subkategorisatie af te schaffen en de semantiek het werk te laten doen - het standpunt van o.a. Gazdar 1979a), meen ik toch te kunnen stellen dat interaktie van herschrijfregels en lexikale regels bij nominalisaties veel minder vreemd en ongewenst zou zijn dan een dergelijke interaktie tussen syntaktische transformaties en lexikale regels.

3. Een alternatief voor VR

3.1 Een Gazdar-grammatika

In deze sektie zal worden getoond, hoe VR vervangen kan worden door een niet-transformationele analyse in een grammatika-model dat is ontwikkeld door de Engelsman Gazdar (zie o.a. Gazdar 1979, a, b en Gazdar 1980 b, dat een herziene versie is van 1979 a, b).

De Gazdar-grammatika kent geen transformaties of lexikale insertie: het is een zuivere herschrijf-grammatika. Gazdar's regels zijn geordende drietallen van de volgende vorm:

(60)	< n, [X Y Z], X' >

Het eerste element, n, is het regelnummer, het tweede element is een constituent structure rule (CSR), die als volgt geïnterpreteerd moet worden: X wordt toegelaten (geanalyseerd) door de grammatika, als X de knopen Y en Z direkt domineert, en Y voorafgaat aan Z. Het derde element is een vertaling van X in een logische taal, hier een versie van de labda-kalkulus. De vertaling moet voldoen aan het principe van kompositionaliteit, ook bekend als Frege's principe, hetgeen inhoudt, dat de vertaling van de dominerende, de toegelaten knoop, is opgebouwd uit de vertalingen, d.w.z. de semantische representaties, van de gedomineerde knopen. De lezer die bekend is met Montague-grammatika zal het duidelijk zijn, dat deze grammatika verwant is aan een grammatika als PTQ (Montague 1973).

In het lexikon zijn alle woorden gespecificeerd voor de nummers van de regels, waarin ze gebruikt kunnen worden. Hierdoor zijn kontekstgevoelige lexikale insertieregels overbodig geworden.

Interessant voor dit verhaal is het gebruik, dat Gazdar maakt van metaregels. Metaregels drukken generalisaties over herschrijfregels uit, en zijn van de vorm: ‘als de grammatika een regel r van de vorm R heeft, dan is F(r) ook een regel, waarbij F(r) een funktie van r is’. Als voorbeeld wordt in (61) een metaregel ge-

[p. 234]

geven voor de introduktie van optionele adverbiale bepalingen in een herschrijfregel voor VP. Per konventie zijn de elementen die gelijk blijven weggelaten, in dit geval alleen het regelnummer. Hiermee zijn we ervan verzekerd, dat de klasse van werkwoorden, die we in konstrukties van het eerste type mogen gebruiken, dezelfde is als de klasse van werkwoorden, die in het tweede type konstruktie gebruikt mogen worden.

(61)	< [VP NP V], V' (NP') > → < [VP NP AdvP V], Advp' (V' (NP')) >^7

7 Men zal opmerken, dat er geen intensies gebruikt zijn. De reden is simpel: intensies spelen geen rol in dit verhaal. Zie ook noot 12.

3.2 VR via metaregels

We kunnen nu VR vervangen door een aantal metaregels. Deze metaregels kunnen beschouwd worden als een formalisatie van Bech's 1955 notie multiplikation, althans wat het syntaktische gedeelte aangaat. Vgl. a.w., 28:

Sie [= die multiplikation, JH] besteht darin, daß die kette um ein verbum das wir multiplikator nennen, vermehrt wird.⁸.

(62)a Metaregel voor de klasse proberen:



waarbij W₁ een willekeurige rij over de verzameling hulp- en eindsymbolen en CSR's is, W₂ een rij werkwoorden, i en j morfologische features zijn, ε {proberen, durven, willen...}, + j het feature is, dat aangeeft, welke morfologische vorm het werkwoord onmiddellijk rechts van moet hebben, en P een variabele over VP-denotaties is.⁹ b Metaregel voor de zg. subject raising werkwoorden:



c Metaregel voor de klasse zien:



waarbij W₁, W₂, i, j, + j en P als in (a), en V ε {laten, horen, zien...}.

De metaregels zijn zodanig geformuleerd, dat ze rekursief kunnen werken, zowel op elkaars als hun eigen output. Op deze wijze kunnen willekeurig lange werkwoordsklusters ontstaan.

8 Er is één verschil met multiplikation: onze metaregel bouwt alleen echte werkwoordsklusters op (in Bech's termen: schluβfelder), maar niet diens inkoherente hypotaktische ketens, die infinitiefgroepen in extrapositie bevatten, zoals in (i):

(i) dat hij zijn moeder heeft beloofd te zullen schrijven

9 De formulering van de drie metaregels is niet onproblematisch. Gazdar merkt het volgende op over zijn metaregels:

We require that metarules be finitely specifiable. The only variables permitted in the structural analysis (to borrow the transformational terminology in an obvious manner) are abbreviatory ones, that is variables which range over a finite subset of (V_N U V_T).* Adherence to this requirement ensures that closing the grammar under some set of metarules will not result in an infinite set of rules being produced. (Gazdar 1980b, 43-44; twee noten zijn onderdrukt.)

De variabelen W₁ en W₂ voldoen niet aan deze eis. W₁ niet omdat het aantal bepalingen, dat de VP kan bevatten, geen bovengrens heeft, W₂ omdat we door rekursie van de metaregels willekeurig lange V-klusters kunnen maken. In een noot merkt Gazdar echter op:

Aravind Joshi has pointed out to me that allowing a single non-abbreviatory variable in the structural analysis of metarules would open the way to PS grammars with infinite sets of rules, but would not result in any of those grammars inducing non-context-free languages. Non-context-free languages can only result, when two or more non-abbreviatory variables are permitted. (Gazdar 1980b, 76, noot 28)

Het is vrij simpel om de metaregels zó te veranderen, dat de gewraakte tweede variabele niet meer nodig is. Het betekent zelfs een vereenvoudiging van de regel. Het syntaktische gedeelte van metaregels (62a en b) kan als volgt geherformuleerd worden:

(i)	[VP W1 ] → [VP W1[ ]]
	waarbij x de waarden α en β kan hebben.

Verder moeten we alle herschrijfregels voor VP zo veranderen, dat de V door een -knoop gedomineerd wordt, die hetzelfde morfologische feature heeft als het werkwoord eronder. Deze herformulering betekent meer struktuur in de V-kluster, dan we oorspronkelijk aangenomen hadden, in feite precies dezelfde binair rechts-vertakkende struktuur die Evers 1975 heeft voorgesteld. Het is jammer dat er naast de formele noodzaak van deze herformulering geen empirische noodzaak is voor zoveel struktuur in de kluster.
Volgens gangbare definities van het begrip hoofd (zie Emonds 1976, Gazdar 1980b) is de geïnserteerde V, Bech's multiplikator, hoofd van de nieuw-gevormde . Volgens de Head Feature Convention van Gazdar 1980b krijgt het hoofd alle features van de knoop waarvan het hoofd is. Indien dus in (i) de knoop zich vertakt, dan krijgt de linker knoop het morfologisch feature [j], zoals gewenst.
Een waarschuwing: de knoop is niet dezelfde als de die in 3.3 geïntroduceerd wordt.

[p. 235]

Er zijn vier morfologische features, die we 0, 1, 2 en 3 kunnen noemen. Het feature 0 hebben de finiete werkwoorden, 1 de infinitieven zonder te, 2 de infinitieven met te, en 3 de voltooide deelwoorden.¹⁰ Merk op, dat de metaregels aan de multiplikator (om Bech's term te gebruiken) het feature van het werkwoord onmiddellijk rechts ervan toekennen, en aan dat werkwoord het feature, dat de multiplikator vereist.

Voor de optionele NP in metaregel (62c) is Gazdar's Optional Argument Convention relevant:

(5.29) Optional Argument Convention:

If β' =...(α'')..., where β immediately dominates an optional constituent α and α'' is of type <s, <<e, t>, t>>, then when α is omitted, β' =...( [∃ x P (X)])...(Gazdar 1980 b, 30-31)

Ik wil er op wijzen, dat de hier gekozen benadering niet geheel in overeenstemming is met de algemene theorie van Montague, zoals die wordt uiteengezet in diens artikel Universal Grammar (Montague 1970, voor een inleiding zie Halvorsen & Ladusaw 1979). Dit omdat niet voldaan is aan de eis, dat iedere syntaktische kategorie korrespondeert met een uniek type. Aan de werkwoordskluster, die we in de syntaxis opbouwen, wordt namelijk geen enkel type toegekend, omdat het in deze analyse geen semantische eenheid vormt.^11.

Om te laten zien, hoe een en ander werkt, zullen nu een aantal voorbeelden gegeven worden. Als de regels (63) deel uitmaken van de grammatika, dan maken die in (64) ook deel uit van de grammatika, volgens de metaregels die tussen haakjes achter de regels in (64) volgen.

(63)a	< i, [VP ], V' >
b	< j, [VP NP ], V' (NP') >
c	< k, [VP NP AdvP ], AdvP' (V' (NP')) >

10 De nummering weerspiegelt de nomenclatuur van Bech 1955: 1 = 1. status, 2 = 2. status, 3 = 3. status.

Er zijn diverse redenen om te te beschouwen als een deel van het werkwoord:
a) het staat tussen partikel en stam in bij samenkoppelingen
b) In tegenstelling tot het Engels kan te niet buiten de konjunktie staan, vgl.:
(i) *De spelers probeerden hem te schoppen en slaan
(ii) The players tried to kick and hit him

11. Dit vormt een ernstig probleem. Ik zie drie mogelijkheden; geen van de drie is onproblematisch.

(A)

We zouden kunnen afstappen van het idee van een V-kluster, en de werkwoorden gewoon als zusters onder de VP kunnen genereren.
Deze oplossing is simpel genoeg, maar helaas is er enige evidentie voor een syntaktische eenheid, met name het feit dat er tussen de V's geen bepalingen mogen staan, terwijl die verder vrij op elke plek onder de V-projektie mogen staan (vergelijk Verhagen 1979).

(B)

We zouden toch kunnen proberen een type toe te kennen aan de kluster, en wel dat van het meest rechtse werkwoord. Wanneer bij voorbeeld kopen van het type < e, < e, t >> is, dan zouden we de kluster proberen te kopen vertalen als (i), welke formule van hetzelfde type is:

(i) λ x [proberen' (kopen' (x))]

Het is tamelijk eenvoudig om dit idee verder uit te werken, maar er kleven ernstige bezwaren aan. Met name is het niet in te zien, hoe men op deze wijze bepalingen het juiste bereik kan geven. Nemen we als voorbeeld zin (ii).

(ii) (dat) Jan langzaam probeerde te lopen

Hierin moet langzaam alleen lopen modificeren, zoals aangegeven in de vertaling in (iii):

(iii) (proberen' (langzaam' (lopen'))) (Jan')

Uit (iii) blijkt duidelijk dat de beide werkwoorden semantisch geen eenheid kunnen vormen.

(C)

We zouden de theorie van Montague's UG zo kunnen veranderen, dat niet langer elke syntaktische kategorie hoeft overeen te stemmen met een semantisch type. Sommige kategorieën zijn dan voor de semantiek ‘onzichtbaar’.

Ik wil het bij de opsomming van deze drie mogelijkheden laten. Het zal duidelijk zijn, dat hier nog werk ligt te wachten voor toekomstige onderzoekers. Overigens wil ik erop wijzen dat het hier aangesneden probleem ruimer is. Als men kijkt naar de behandeling van idiomen in Gazdar 1979a, dan zal dit duidelijk zijn. Gazdar geeft voor kick the bucket, de Engelse tegenhanger van de pijp uitgaan, het loodje leggen, of wat dies meer zij, de volgende regel:

(iv)

< 12, [_VP V [^NP [_Det the] [_Nbucket]]], die' > where V*₁₂ = {kick}

V*₁₂ is de klasse van werkwoorden, die in regel 12 gebruikt mogen worden. Aan de konstituenten NP, V, Det en N is hier geen type toegekend, noodzakelijkerwijs, omdat idiomen niet volgens Fregaanse principes zijn opgebouwd. Willen we er toch syntaktische struktuur in onderkennen, dan zijn we gedwongen om typetoekenning tot een partiële funktie te maken. Dit zou een argument voor mogelijkheid (C) kunnen zijn.

[p. 236]

[p. 237]

De bomen in (65) worden toegelaten door de regels in (64); (65a) wordt toegelaten door (64a), (65b) door (64b) enz.

Bij de bomen in (65) horen de vertalingen in (66):

[p. 238]

(66)a	proberen' (slapen')
b	willen' slaan' (Piet'))
c	proberen' (hard' (slaan' (Wim')))
d	wil' (proberen' (slapen'))
e	λ x [schijnen' (werken' (x))]
f	λ x [schijnen' ((haten' (Kor')) (x))]
g	λ x [lijken' ((snel' (passeren' (Ton'))) (x))]
h	λ x [schijnen' ((willen' (sterven')) (x))]
i	horen' (snurken' (hem'))
j	∃ x [zien' ((kussen' (Ria')) (x))]
k	zien' ((vuil' (aankijken' (Leo'))) (Jan'))
l	λ x [blijken' ((∃ y [laten' (doorspelen' (y))]) (x))]^12

Merk op dat de optionaliteit van de NP in (62c), gekombineerd met de Optional Argument Convention, die niet geëxpandeerde optionele NP-argumenten vertaalt als existentieel gebonden variabelen, benevens de mogelijkheid van eten om met of zonder direkt objekt op te treden, een simpele beregeling biedt voor de ambiguïteit van zinnen als ‘We zagen daar zendelingen eten’.

Verder hebben we nu een simpele verklaring voor de ongrammatikaliteit van (37), zonder filters of iets anders te hoeven stipuleren: bepalingen als in olie gebakken hebben niet het semantische type van een VP, en vormen dus geen welgevormd argument voor de vertaling van de multiplikator.

Er is geen poging gedaan om andere volgorden binnen de werkwoordskluster te genereren, omdat dit een vrij triviale bezigheid is. Het is heel eenvoudig om bij voorbeeld een metaregel te formuleren, die zegt: als een regel een voltooid deelwoord genereert aan het eind van de kluster, dan is er ook één die dat voltooide deelwoord aan het begin van de kluster genereert. Hiermee kunnen de plaatsingsmogelijkheden van het voltooid deelwoord beregeld worden.

12 In feite worden (j) en (I) niet door de grammatika geleverd. Ze zijn met de hand aangebracht. Dit moest wel, omdat de Optional Argument Convention werkt met NP-intensies. Dit ‘probleem’ is automatisch opgelost, zodra we intensionele argumenten gaan gebruiken.

3.3 Problemen

Een aantal problemen uit sektie 2 blijven ook voor de hierboven geschetste analyse staan. Dat zijn het reeksvormer-probleem uit 2.4, dat wil zeggen, hoe zinnen als (46)-(50) te verantwoorden in de nieuwe theorie, en het idioomprobleem uit 2.5.

Eerst zullen we het reeksvormer-probleem bekijken. Dit vormde voor de VR-theorie een syntaktisch probleem, terwijl het voor de nieuwe theorie veeleer een semantisch probleem is: zoals de vertalingen die (62a)-(62c) genereren laten zien, krijgt de vertaling van het ingevoegde werkwoord bereik over minstens de vertaling van de VP waarin het is ingevoegd; in zinnen als (46)-(50) daarentegen mogen de ingevoegde werkwoorden geen wijder bereik dan de reeksvormer krijgen.

Er bestaat een tamelijk ingewikkelde oplossing voor dit probleem. Laten we uitgaan van de eenvoudigste struktuur binnen de VP, dus die waarin de VP-knoop alle objekten, bepalingen en de V-kluster direkt domineert, als in (67).¹³

13 Voor het gemak en de eenduidigheid van de vertalingen zijn de konstituenten van subskripten voorzien.

[p. 239]

Stel nu dat er een metaregel was, die uit deze eenvoudige VP-strukturen ingewikkelder strukturen maakt, waarin een aantal elementen, waartoe altijd de V-kluster behoort, direkt door een tussenliggende -knoop worden gedomineerd. Het semantische deel van de regel geeft een expressie als vertaling waarin is geabstraheerd over die kategorieën die rechtstreeks onder VP blijven staan. De metaregel kan bij voorbeeld (67) omzetten in (67'):

Als (67) was vertaald als (68) dan is (68') de vertaling van (67'):

(68)	XP1' (XP2' (XP3' ((V' (NPβ')) (NPα'))))
(68')	λ x [XP1' (XP2' (XP3' ((V' (NPβ')) (x))))] (NPα')

Beide vertalingen zijn semantisch ekwivalent.

Men kan zich afvragen waarom de -knoop middels een metaregel wordt geïntroduceerd, en dus als een optionele komplicering van de syntaxis. Het antwoord is simpel: niet steeds dezelfde knopen worden door gedomineerd. Dit blijkt uit nevenschikking. Vergelijk de volgende zinnen met nevengeschikte 's, waarin het direkt objekt nu eens tot de behoort, en dan weer er buiten staat:

(69)	omdat ik aan die kerel noch mijn vrouw durf toe te vertrouwen noch mijn auto durf uit te lenen
(70)	omdat ik die kerel noch bij mijn vrouw vertrouw noch in mijn auto wil hebben

Er zal hier geen poging gedaan worden tot een definitie van de metaregel, aangezien dit een lange uitweiding zou inhouden over mogelijke -inhouden; laat ik volstaan met enkele voorbeelden om aan te geven wat mij voor ogen staat. Zin (71) heeft in mijn analyse struktuur (72) en vertaling (73):

(71)	...(omdat) Henk die smaak probeerde uit te wissen of hoopte te vergeten
(72)	...(omdat) [S [NP Henk] [VP [NP die smaad] [[[V probeerde uit te wissen]] of [[V hoopte te vergeten]]]]]
(73)	...(λ x [λ y [ proberen' (uitwissen' (y))] (x) V λ z [hopen' (vergeten' (z))] (x)] (die smaad')) (Henk')^14

Formule (73) is logisch ekwivalent met (74).

(74)	(proberen' (uitwissen' (die smaad')) V hopen' (vergeten' (die smaad'))) (Henk')

Merk op dat het konnektief ‘V’ VP-denotaties verbindt; zie Gazdar 1980a voor een korte bespreking van de semantiek van koördinatie. De nevenschikking in (74) denoteert de vereniging van de verzamelingen die de beide VP's denoteren. Het tweede probleem waar we nog mee zaten, is dat van de idiomatische uitdrukkingen. Het zal duidelijk zijn dat we idiomatische werkwoordsklusters niet via de metaregels kunnen introduceren, omdat die geen rekening houden met de semantische eenheid van de idiomen.

Gazdar 1979a lost dit probleem op, door elk idioom via een aparte regel te in-

14 Zoals steeds is geabstraheerd van tijdslogische aspekten in de vertalingen.

[p. 240]

troduceren. Deze aanpak zal hier overgenomen worden. Voor laten zien, dat, zoals we zagen, een idiomatische eenheid vormt, kunnen we de volgende regel opstellen:

(75)	< 1003, [VP NP1 NP2 [V V zien]], (tonen' (NP1)) (NP2) > waarbij in het lexikon alleen laten het regelnummer 1003 als feature heeft.

Het feit dat laten niet in de regel zelf is opgenomen, wil hier aangeven, dat we hier met het werkwoord laten te doen hebben, dat ook in tal van andere regels gebruikt kan worden, met de bekende morfologische onregelmatigheden, zoals de ‘sterke’ werkwoordstijden.

Deze beregelingswijze is niet geheel probleemloos (zie ook noot 11). Een van de problemen is de redundantie, die zij veroorzaakt in de grammatika. De regels voor de idiomatische expressies bouwen exakt dezelfde strukturen op, in dit geval voor de V-kluster, als de metaregels. Gazdar merkt over dit probleem op:

Of course, the observation that MOST English idioms have ordinary English syntactic structures is not a fact that a SYNCHRONIC competence theory needs to explain. (Gazdar-1979a, 16).

Hoe men hierover denken wil, het lijkt vanuit het perspektief van het taallerend kind duidelijk, dat idiomatische konstrukties, die voldoen aan de bouwvoorschriften van niet-idiomatische konstrukties, minder leerwerk vereisen dan volstrekt onregelmatige uitdrukkingen. Deze observatie kunnen we nu recht doen, wanneer we gebruik maken van een ‘information measure’ zoals voorgesteld in Jackendoff 1975. Dat is nl. een theoretisch instrument dat redundante informatie in het lexikon niet meetelt als afzonderlijke, onafhankelijke informatie. Het gebruik van dit ‘information measure’ zal dan wel moeten worden uitgebreid tot de gehele basiskomponent, en niet tot het lexikon alleen, binnen het kader van een Gazdar-grammatika, waar een groot deel van het werk, dat gewoonlijk in het lexikon verricht wordt, is overgenomen door een rijkere herschrijfkomponent.

3.4 Een morfologische restriktie op regenten

Een van de karakteristieke eigenaardigheden van de VR-konstruktie is het verschijnsel van de infinitivus pro participio. Wanneer een werkwoord wordt geregeerd door hebben of zijn, de traditionele hulpwerkwoorden van tijd, of, in VR-termen, uit het komplement van één van deze beide werkwoorden is verheven, en wanneer dit werkwoord bovendien zelf een ander werkwoord regeert, dus een infinitiefkomplement heeft waaruit een werkwoord is ‘geraisd’, om nogmaals in VR-termen te spreken, dan is de morfologische vorm van het werkwoord niet het voltooid deelwoord, maar de infinitief. Een aantal voorbeelden zullen dit illustreren.

(76)a	Hij moet hebben willen sterven
b	Hij moet het hebben gewild
c	*Hij moet hebben gewild sterven
d	*Hij moet het hebben willen
(77)a	Zij is blijven doorvechten
b	Zij is er gebleven
c	*Zij is gebleven doorvechten
d	*Zij is er blijven

[p. 241]

De voorbeelden laten zien, dat als de werkwoorden, in dit geval willen en blijven, geregeerd worden door hebben of zijn, m.a.w. in een voltooide tijd staan, de morfologische vorm infinitief is als ze zelf een ander werkwoord regeren (vgl. de a-zinnen), en voltooid deelwoord wanneer dit niet het geval is (vgl. de b-zinnen). Wanneer men de morfologische vormen omwisselt, ontstaan er ongrammatikale zinnen (vgl. de c- en d-zinnen).

Reeds velen hebben zich afgevraagd wat er achter dit verschijnsel steekt. Schönfelds historische grammatica (Van Loey 1970) meent dat het participium onder invloed van de tweede infinitief door een infinitief is vervangen (a.w., 160). Deze verklaring houdt geen steek: evengoed had men kunnen verwachten dat het tweede infinitivum onder invloed van het voorafgaande participium door een participium was vervangen.

Een andere verklaring is gegeven door Thiersch 1978 voor het Duits. Thiersch gaat uit van de observatie die ook in 1.2 reeds aan de orde is geweest dat VR strikt lokaal is, m.a.w. dat er geen lexikaal materiaal aanwezig mag zijn tussen de beide werkwoorden die in de SD genoemd worden. Om nu te verklaren dat passieve zinnen als (78) ongrammatikaal zijn, neemt Thiersch aan dat ge- daar werkt als blokkerend materiaal voor VR.¹⁵

(78)	*Weil Cecilia von Johann singen gehört wurde

Dit zou nu meteen een verklaring kunnen geven voor het verschijnsel infinitivus pro participio. Er zijn echter twee bezwaren tegen een dergelijke verklaring. Allereerst is het onduidelijk hoe ge- de transformatie zou kunnen blokkeren, omdat het deel uitmaakt van het werkwoord, en de juiste faktorisatie van (78) dus niet iets als (79) is, maar (80):

(79)	X - singen - ge - hört - Y
(80)	X - singen - gehört - Y

Transformaties die in woorden kunnen kijken zijn ongewenst en even merkwaardig als een regel voor wh-movement in het Engels die alleen wh naar voren haalt, en de rest van het woord achterlaat.

Een tweede bezwaar tegen het voorstel in deze vorm is het feit dat het Duits een groot aantal uitzonderingen op de gesignaleerde regelmaat blijkt te bevatten, een duidelijke aanwijzing dat we met een lexikale restriktie te maken hebben en niet met een konditie op een transformatie, die niet in staat is om uitzonderingen te herkennen.

(81)	Er hat von sich reden gemacht
(82)	Weil wir spazieren gegangen sind
(83)	Er hat mich zu überreden gewusst

Niettemin was Thiersch volgens mij op het juiste spoor. Laten we de restriktie herformuleren als een lexikale konditie op de werkwoorden die via metaregels (62a)-(62c) in een VP kunnen worden ingevoegd.

(84)	Komplexe werkwoorden kunnen geen regenten zijn.

Onder regenten dienen die werkwoorden verstaan te worden, die in (62a)-(62c) met , resp. en worden aangeduid. De term regent is afkomstig van Bech

15 In feite maakt Thiersch geen gebruik van VR, maar van een herordeningsregel in de fonologische komponent van de grammatika. Voor de doeleinden van dit betoog maakt dat echter niets uit.

[p. 242]

1955, en geeft aan dat het werkwoord de morfologische vorm van een ander werkwoord (het regimen) regeert. Het begrip komplex werkwoord is ontleend aan Carlson & Roeper 1980, en wordt daar gebruikt voor morfologisch gelede werkwoorden, afleidingen zowel als samenstellingen, alsmede voor de verbparticle konstruktie, vaste kombinaties van een werkwoord met een adjektief (bijv. plat slaan), en zelfs voor wat zij noemen syntaktische komplexe verba, zoals force to go.

Wat is nu de status van een lexikale restriktie als (84)? Het dunkt me dat we een dergelijke restriktie moeten opvatten als een beperking op veranderingen in het lexikon. Wanneer onze taal een nieuw werkwoord toevoegt aan de verzameling van werkwoorden die in een van de metaregels (62a)-(62c) als , of kunnen fungeren, dan zal dat werkwoord moeten voldoen aan (84). Een principe als (84), hoewel deel uitmakend van de synchrone grammatika van een bepaald stadium van de taal, wordt vooral relevant bij taalverandering, dus in de diachronie. Nu valt het ook te begrijpen dat voltooide deelwoorden met geonder (84) vallen: hoewel ge- nu enkel als flexie-voorvoegsel opgevat wordt, werd het in de tijd dat de infinitivus pro participio ontstond, nog als derivationeel voorvoegsel gevoeld. Tijdens de Middelnederlandse fase moet de restriktie van kracht zijn geworden, vgl. het volgende citaat uit Van Helten 1892:

‘Van een infinitief pro participio ter omschrijving van een verleden tijd, gelijk in het hedendaagsche “hij heeft hem hooren spelen”, enz., wordt in het Oudgerm. geen spoor aangetroffen. In het Dietsch daarentegen was dit eigenaardig gebruik niet onbekend; evenwel in minderen omvang dan in het Nnl. en nagenoeg immer in afwisseling met de oorspronkelijke (in de oudere bronnen ten deele meer gebruikelijke) participiale constructie.’

Dat het voorvoegsel ge- in het Middelnederlands nog geen zuiver flexievoorvoegsel was, wordt geïllustreerd door het volgende citaat uit Le Roux en Le Roux 1975:

‘In Nnl. en Afr. word ge- gevoel as 'n duidelike kenmerk van die verl. dw. In Mnl. is dit nie noodsaaklik die geval nie. Daar's heelwat wwe. in Mnl. waarvan ook die praes. en die praet. met ghe- kan voorkom; in die geval met ghe- is die betekenis sterker (intensiewer), meer volledig. So is naas mnl. gripen, greep gewoon ghegripen, ghegreep, wat sterker is of kan wees as die eerste.’ (a.w., 145).

Op (84) bestaan een aantal uitzonderingen, nl. een serie afleidingen op be- en ver-:

(85)	begeren	(86)	verbieden
	beginnen		vergeten
	behoren		verlangen
	believen		verleren
	beogen		vermijden
	beproeven		vermogen
	besluiten		verplichten
	bevelen		verwachten
	beweren		verzuimen
	behoeven

Wanneer we echter van de redelijke eis uitgaan, dat de afleidingen transparant

[p. 243]

moeten zijn (in Carlson & Roeper worden alleen produktieve woordformatieregels beschouwd als leveranciers van komplexe werkwoorden), dan vormen de opgesomde werkwoorden geen echte uitzonderingen. Overigens zij opgemerkt, dat niet alle werkwoorden onder (85) en (86) gebruikelijk en algemeen aanvaard zijn als regenten.

We zijn nu in staat om een eigenaardige uitzondering op de infinitivus pro participio te verklaren. Er is nl. een klein deel van de werkwoorden onder (85), dat zich niet onderwerpt aan dit verschijnsel, vgl.:

(87)	Hij heeft de ANWB besloten op te bellen^16
(88)	Ik had het dakraam bevolen te sluiten
(89)	Men heeft het dakraam verzuimd te sluiten
(90)	Geen pianist heeft dat beproefd te spelen

De werkwoorden in (87)-(90) hoeven niet in de infinitiefvorm te staan, omdat ze noch ge-, noch een ander transparant voorvoegsel bezitten. De participia in deze zinnen vormen dan ook geen uitzonderingen op lexikale restriktie (84).

Overigens is er voor deze gevallen nog een andere verklaring mogelijk, een verklaring die zeker relevant is voor nog weer een andere groep van uitzonderingen op de infinitivus pro participio: proberen en zijn synoniemen pogen en trachten. Deze werkwoorden hebben, zij het, alweer, enigszins marginaal, de mogelijkheid om als regent in het gewaad van voltooid deelwoord te verschijnen. Vgl. (91)-(93) met (91')-(93'):

(91)	nadat men het clublokaal had geprobeerd te doorzoeken
(92)	Iemand had de voorzitter getracht te waarschuwen
(93)	Zij had het onderzoek gepoogd te verhinderen
(91')	nadat men het clublokaal had proberen te doorzoeken
(92')	Iemand had de voorzitter trachten te waarschuwen
(93')	Zij had het onderzoek pogen te verhinderen

Voor deze werkwoorden moeten we aannemen, dat ze eerst in een later stadium aan de VR-konstruktie gingen meedoen, toen het voorvoegsel ge- niet meer als derivationeel prefix gevoeld werd, maar als flexie-prefix. Vandaar dat de vormen in (91)-(93) niet door principe (84) geweerd werden. De vormen in (91')-(93') zijn naar analogie met de andere VR-werkwoorden ontstaan, zoals ook van Helten 1892 meent.

Zeker voor proberen en trachten zijn deze veronderstellingen niet zonder grond. Proberen duikt in de huidige betekenis eerst op in de 18e eeuw (leert het WNT) terwijl trachten volgens Kern 1912 bij de taalkundige Lambert ten Kate (1674-1731) alleen in de Extrapositie-konstruktie voorkomt, terwijl de VRkonstruktie hem nog niet bekend was. Van pogen geeft het MNW wel gevallen waarin het voorkomt in werkwoordsklusters, dus hier hebben we mogelijk een echte uitzondering.

Behalve een historische verklaring voor het verschijnsel infinitivus pro participio¹⁷¹⁸ geeft de lexikale restriktie (84) een verklaring voor het feit dat inherent reflexieve werkwoorden, scheidbaar samengestelde werkwoorden (ook wel samenkoppelingen geheten), en werkwoordelijke uitdrukkingen (zoals in overweging nemen, voornemens zijn e.d.) wel een infinitief-komplement kun-

16 Theo van den Hoek wees mij op het bestaan van dit soort zinnen. Overigens is hun status tamelijk marginaal naar mijn smaak, hoewel ze duidelijk beter zijn, dan versies met infinitieven i.p.v. participia.

17 Het komt me voor dat een synchronische verklaring hier niet op zijn plaats is. Merk overigens op, dat een beregeling in de metaregels nog gegeven moet worden. We zouden bij voorbeeld aan hebben en zijn i.p.v. het feature [ + 3] het feature kunnen toekennen. Hierdoor krijgen de geregeerde werkwoorden het feature . Via een konventie kunnen komplexe symbolen met dit feature herschreven worden tot voltooide deelwoorden met dezelfde features, en indien het paradigma van een werkwoord niet zo'n voltooid deelwoord bevat, dan mag het komplexe symbool herschreven worden als een infinitief zonder te als dat wel alle vereiste features heeft. Als het werkwoord behalve regimen zelf ook regent is, dan moet het één van de features [α], [β] of [γ] hebben. Alle voltooide deelwoorden, behalve uitzonderingen als besloten, missen die features. In dat geval wordt het komplexe symbool dus geëxpandeerd tot een infinitief.
Nieuwenhuijsen, Blom en Daalder 1974 geven een andere beregeling. Die komt er op neer, dat een gepostuleerde regel Deelwoordvorming, geordend na VR, alleen mag werken op het laatste werkwoord in een V-kluster. Hiermee is geen recht gedaan aan de besproken uitzonderingen. Verder ga ik er van uit, dat er geen morfologische regels na transformaties geordend mogen zijn (cf. Wasow 1977). Tenslotte valt deze beregeling niet te koppelen aan wat in mijn ogen de verklaring van het verschijnsel inf. pro part. is.

18 Het Fries en het Gronings kennen geen inf. pro part. Omdat beide talen hun voltooide deelwoorden zonder ge- vormen, is dit geheel in overeenstemming met de verwachting. Vgl. (i) voor het Fries en (ii) voor het Gronings:

(i)	a	Ik hab et sizzen hjerd
		Ik heb het zeggen gehoord
	b	Hy hat net komme kend
		Hij heeft niet komen gekund
(ii)	a	'k Heb naait ko duurt
		'k Heb niet komen gedurfd
	b	Hai het 't naait koop wild
		Hij heeft 't niet kopen gewild

De toestand in het Duits is onduidelijk. Er zijn een aantal werkwoorden, die inf. pro part. ondergaan, maar zoals reeds opgemerkt, er zijn duidelijk meer werkwoorden die niet meedoen, dan in het Nederlands. Dit is niet verwonderlijk, omdat lexikale restriktie (84) niet (of niet meer) werkzaam is in het Duits. Zo kunnen samenkoppelingen fungeren als regenten (vb. anfängen, angeben, anheben, aufhören, fortfahren, vorgeben, vorhaben) blijkens zinnen als:

(iii)	a	Da fing es zu regnen an
	b	Beharrlich das Haupt gebeugt, hebt er zu sprechen an (vb. uit Bech 1955)

Verder kunnen inherent reflexieve werkwoorden in het Duits optreden als regenten, zoals zal blijken uit de volgende voorbeelden, ontleend aan het onovertroffen Bech 1955:

(iv)	a	Wie der Lümmel sich zu reden erfrecht!
	b	...da sich niemand aufzuschauen traute
	c	...obwohl ich mich diese Schönheit anzuerkennen wehrte
	d	...ihre Augen, die sich zu blicken weigerten

Zelfs kan sich mee deel uitmaken van de eindgroep, zoals het volgende citaat uit Kafka's Die Verwandlung (ook weer een voorbeeld uit Bech 1955) laat zien:

(v)	Denn in einem Raum, in dem Gregor ganz allein die leeren Wände beherrschte, würde wohl kein Mensch ausser Grete jemals einzutreten sich getrauen.

[p. 244]

nen hebben, maar niet als regent kunnen optreden.

Het lijkt er op, dat we hiermee beland zijn bij een belangrijk verschil tussen het Nederlandse werkwoordssysteem en het Engelse. In hun al eerder genoemde artikel laten Carlson & Roeper zien, dat Engelse komplexe werkwoorden onderworpen zijn aan een zogeheten Case-complement restriction (CCR). Deze restriktie komt hier op neer, dat komplexe werkwoorden maximaal één argument kunnen hebben, mits dit argument kasus krijgt van het werkwoord, dus NP is. De CCR verklaart waarom in de volgende voorbeelden de b-zinnen mogelijk zijn naast de a-zinnen, doch niet de d-zinnen naast de c-zinnen.

(94)a	Bob told a story
b	Bob retold a story
c	Bob told Eddie to leave
d	*Bob retold Eddie to leave
(95)a	John asked the question
b	John re-asked the question
c	John asked whether I liked him
d	*John re-asked whether I liked him
(96)a	Please boil an egg
b	Please re-boil an egg
c	Please boil our friend an egg
d	*Please re-boil our friend an egg

Het zal duidelijk zijn, dat het Nederlands een dergelijke restriktie niet kent, wanneer men bedenkt dat alle soorten komplexe werkwoorden infinitiefkomplementen kunnen hebben:

(97)a	Men raadt ons aan, meteen te vertrekken
b	Hij schaamde zich niet, te huilen als een klein kind
c	Elvis was niet voornemens, het optreden af te zeggen
d	De M.E. stond te trappelen om in aktie te komen
e	De regering heroverwoog om met Soekarno te onderhandelen

Ook indirekte objekten zijn bij komplexe werkwoorden heel gewoon:

(98)a	Geef me de bijbel eens aan!
b	Men ontraadt hem het huwelijk
c	Ze liet me alles zien
d	Dat maak je mij niet wijs
e	Ontneem haar dat gevaarlijke speelgoed!

Hetzelfde geldt voor finiete komplementen:

(99)a	Evert realiseerde zich, dat het laat werd
b	Ik ben overigens van mening, dat Carthago verwoest dient te worden
c	Meta wierp tegen, dat ze geen geld had
d	De kastelein liet weten, dat het bier op was

De konklusie is dus gerechtvaardigd dat de CCR een veel te sterke restriktie vormt voor het Nederlands. De veel beperktere konditie (84) kan dan ook niet vervangen worden door de CCR. Toekomstig onderzoek zal moeten uitmaken, wat de diepere oorzaak is van het verschil tussen het Nederlands en het Engels enerzijds, en dat tussen het Nederlands en het Duits (vgl. noot 11) anderzijds.

[p. 248]

Bibliografie

Bech, G. (1955). Studien über das deutsche verbum infinitum. I. band. København. Dan. Hist. Filol. Medd. 35, no. 2.

Besten, H. den (1976), ‘Surface lexicalization and trace theory.’ In: H. van Riemsdijk (ed.), Green ideas blown up. Papers from the Amsterdam colloquium on trace theory. Amsterdam.

Blom, A., S. Daalder en P. Nieuwenhuijsen (1974), Tempusloze komplementen in het Nederlands. Ongepubliceerd, UvA.

Bresnan, J. (1976), ‘On the form and functioning of transformations’. In: Linguistic Inquiry 7, 3-40.

Bresnan, J. (1978), ‘A realistic transformational grammar’. In: M. Halle, J. Bresnan and G. Miller (eds.), Linguistic theory and psychological reality. MIT Press, Cambridge, Mass.

[p. 249]

Carlson, G. & T. Roeper (1980), ‘Morphology and subcategorization: case and the unmarked complex verb’. In: GLOT- Lexical Grammar, 123-164.

Chomsky, N. (1965), Aspects of the theory of syntax. Cambridge, Mass.

Chomsky, N. (1973), ‘Conditions on transformations’. In: S. Anderson and P. Kiparsky (eds.), A Festschrift for Morris Halle. New York.

Emonds, J.E. (1976), A transformational approach to English syntax. New York etc.

Evers, A. (1975), The transformational cycle in Dutch and German. Utrecht, diss. RUU.

Evers, A. en T. Scholten (1980), A Dutch answer to the Luiseno argument’. In: UWPL 9, 89-101.

Fraser, B. (1970), ‘Idioms within a transformational grammar’. In: Foundations of Language 6, 22-42.

Gazdar, G. (1979a), Constituent structures. Ongepubliceerd, University of Sussex.

Gazdar, G. (1979b), English as a context free language. Ongepubliceerd, University of Sussex.

Gazdar, G. (1980a), ‘A cross-categorial semantics for coordination.’ In: Linguistics and Philosophy 3, 407-409.

Gazdar, G. (1980b), ‘Phrase structure grammar’. Te verschijnen in: G.K. Pullum & P. Jacobson (eds.), On the nature of syntactic representation.

Halvorsen, P.-K. and W.A. Ladusaw (1979), ‘Montague's “Universal Grammar”: an introduction for the linguist’. In: Linguistics and Philosophy 3, 185-223.

Hankamer, J. (1973), ‘Unacceptable ambiguity’. In: Linguistic Inquiry 4, 17-68.

Helten, W.L. van (1892), ‘Bijdragen tot de dietsche grammatica XXVIII. Over het gebruik van een infinitief in plaats van 't partic. perf. ter omschrijving van een verleden tijd’. In: TNTL 11, 168-177.

Heny, F. (1979), ‘Review of Noam Chomsky, The logical structure of linguistic theory’. In: Synthese 40, 317-352.

Jackendoff, R.S. (1975), ‘Morphological and semantic regularities in the lexicon’. In: Language 51, 639-671.

Jackendoff, R.S. (1977), Syntax: a study of phrase structure. Cambridge, Mass.

Kern, J.H. (1912), ‘De met het participium praeteriti omschreven werkwoordsvormen in 't Nederlands’. In: Verhandelingen der koninklijke akademie van wetenschappen, afdeeling letterkunde. Nieuwe reeks, deel XII, no. 2, 1-320.

Loey, A. van (1970), Schönfelds historische grammatica van het Nederlands. Klankleer, vormleer, woordvorming. 8^e druk, Zutphen.

Montague, R. (1970), ‘Universal grammar’. In: Theoria 36, 373-398. Ook in: Thomason, R. (ed.) (1974) Formal Philosophy: selected papers of Richard Montague. New Haven, Conn.

Montague, R. (1973), ‘The proper treatment of quantification in ordinary English’. In: J. Hintikka, J.M.E. Moravcsik and P. Suppes (eds.), Approaches to natural language. Ook in: Thomason, R. (ed.), 1974, Formal Philosophy: selected papers of Richard Montague. New haven, Conn.

Nieuwenhuijsen, P. (1976), ‘Evers' V-Raising’. In: Spektator 5-9, 589-602.

Neijt-Kappen, A.H. (1979), Gapping. A contribution to sentence grammar. Diss. RUU, Dordrecht.

Paardekooper, P.C. (1978), Beknopte ABN-syntaksis. 5^e dr., Eindhoven.

Reinhart, T. (1976), The syntactic domain of anaphora. Ongepubliceerde diss. MIT.

Riemsdijk, H.C. van (1978), A case study in syntactic markedness: the binding nature of prepositional phrases. Lisse. Diss. UvA.

Riemsdijk, H.C. van (1980), NP-structure and a linear model of core grammar. Handout GLOW Nijmegen.

Roux, T.H. le en J.J. le Roux (1975), Middelnederlandse grammatika. 8^e dr., Pretoria.

Sassen, A. (1963), ‘Endogeen en exogeen taalgebruik’. In: NTg 56, 10-21.

Thiersch, C. (1978), Topics in German syntax. Ongepubliceerde diss. MIT.

Verhagen, A. (1979), ‘Fokusbepalingen en grammatikale theorie’. In: Spektator 8-7/8, 372-402.

Wasow, T. (1977), ‘Transformations and the lexicon’. In: P. Culicover, T. Wasow and A. Akmajian (eds.), Formal syntax. New York.

Zee, N. van der (1979), ‘Uitzondering en regel bij samentrekking’. In: TABU 9-2, 15-24.

Zwart, H. (1979), V-klusters en V-raising in het Nederlands. Ongepubliceerde skriptie RUG.

Zwarts, F. (1975), Some remarks on the linear cycle in Dutch syntax. Ongepubliceerd.

Zwarts, F. (1978), ‘Extractie uit prepositionele woordgroepen in het Nederlands’. In: Proeven van Neerlandistiek, aangeboden aan Prof dr. Albert Sassen. Groningen.