Spektator. Jaargang 8

[p. 403]

Prominentie, functionele hiërarchie en de uniforme Drie-Niveauhypothese.^*
H.J. Verkuyl

1. Prominentie en c-commanderen

De notie ‘prominentie’ is in de taalwetenschap een betrekkelijke nieuwkomer. Meestal wordt ze gehanteerd naar analogie van de notie die in de fonetiek is ingeburgerd. Daar wordt ze gebruikt om een zekere mate van beklemtoning aan te geven. Zo spreken Nooteboom en Cohen (1977:95) van ‘perceptuele prominentie’, wanneer ze aangeven dat de notie ‘beklemtoning’ meer perceptueel dan fysisch moet worden geïnterpreteerd. In de syntaxis en semantiek duikt de notie ‘prominentie’ vooral op in verband met zogeheten functionele noties, zoals ‘topic’, ‘focus’, ‘rol’, etc. Niet zelden worden daar factoren bij betrokken die te maken hebben met taalgebruik. Met name de noties ‘topic’ en ‘focus’ hebben een lineaire connotatie. Dat wil zeggen, men verantwoordt ze mede in typische links/rechts-, zo men wil, eerder dan/later dan -termen, zoals bijv. ‘vooropplaatsing’ (o.a. Emonds 1976; Blom en Daalder 1977), ‘horizontaal’ (Langacker 1974), ‘beginpositie’, ‘linkerdeel vs. rechterdeel’ (Blom en Daalder 1977)’, ‘nieuw’ te plaatsen voor ‘oud’ (idem) etc. De analogie met beklemtoning - waarbij dus een relatieve zwaarte of sterkte wordt aangenomen - leidt bij het hanteren van de term ‘prominentie’ soms tot markeringen die niet ongelijk zijn aan accenttoekenningen (bijv. Dik 1978: 88f).

Bij semantische functies (rollen, casus) als Agens, Instrumentalis, Doel, Thema, etc. leidt een vergelijking van de belangrijkheid der verschillende functies ook tot een begrip ‘prominentie’. Hetzelfde geldt voor grammatische functies: er zal weinig onenigheid zijn over de stelling dat in het Nederlands het subject als grammatische functie ‘prominenter’ is dan het direct object. (Zie o.a. Dik 1978; Keenan 1976; Schachter 1977).

Bij de analyse van topicalisatieverschijnselen wordt wel gesproken van verschillende dimensies of analyseniveau's van waaruit men noties als ‘topic’ en ‘focus’ dient te benaderen (Salverda 1978). Zo maken Blom en Daalder (1977: 80) een scherp onderscheid tussen een ‘autonome’ theorie die syntaktische strukturen karakteriseert en een ‘evenzeer autonome theorie die een beschrijving is van de mogelijke aksentpatronen van het Nederlands’. Beide deelsystematieken worden op elkaar betrokken in een gebruikstheorie. Bij een dergelijk onderscheid van dimensies, ontstaat de vraag of de notie ‘prominentie’ betrekking heeft op slechts één ervan (en zo ja, welke), of dat ze is samengesteld uit elementen afkomstig uit de andere dimensies.

In de uitgebreide Standaardtheorie wordt de term ‘prominentie’ weinig gehanteerd. Langacker (1974) besteedt er - op basis van Langacker (1969) - uitvoerig aandacht aan. Verder wordt zij gehanteerd in Emonds (1976:50-1) en Reinhart (1966:201-2). In tegenstelling tot de meesten van de auteurs waaraan hierboven direct of indirect is gerefereerd, wordt de notie ‘prominentie’ door Langacker, Emonds en Reinhart in essentie gekenmerkt door een configurationele benadering, d.w.z. in termen van boomstructuur. De grondgedachte daarbij is dat de positie van een knoop in een boomstructuur ten opzichte van andere knopen belangrijker kan

* Dit artikel is een uitwerking van mijn oppositie tegen het proefschift Locality Principles in Syntax van J. Koster. Het is echter geen bespreking van dit zeer belangwekkende boek, maar gaat in op een bepaald punt. Ik dank Johan Kerstens en Arie Sturm voor een aantal opmerkingen die hebben geleid tot verbeteringen in een eerdere versie.

[p. 404]

worden geacht. Langacker ziet prominentie in termen van zowel links/rechtsrelaties als commandeerrelaties. In de Uitgebreide Standaardtheorie, met name bij Reinhart (1976), maar ook bij May (1977), is de links/rechts-benadering verdwenen door een verfijning in het soort commandeerrelatie dat aan prominentie ten grondslag wordt gelegd.

In Koster (1978) dat ook valt binnen het kader van de EST, krijgt prominentie relatief veel aandacht. Mijn bedoeling is nu nader in te gaan op de notie ‘prominentie’ zoals die ontwikkeld is in Reinhart (1976), en vervolgens deze notie te vergelijken met die welke door Koster wordt gehanteerd. Betoogd wordt dat Koster door de aanname van de zgn. uniforme Drie-Niveauhypothese binnen de x-bartheorie, gedwongen is toevlucht te nemen tot een niet-configurationele basis voor functionele hiërarchie. Daarmee geeft hij een ‘ééndimensionele-’ notie ‘prominentie’ op. Het lijkt echter beter de uniforme Drie-Niveauhypothese te laten vallen en prominentie van grammatische functies te definiëren in termen van boomstruktuur.

Vanaf Langacker (1969) en Ross (1967) is er in de literatuur aandacht geweest voor strukturele relaties van de X-COM-familie. Voor een samenvattend overzicht verwijs ik naar Verkuyl en Kerstens (1978). Tot de X-COM-familie behoren de relaties S-COM (commanderen), CY-COM (cyclisch commanderen, ook wel kommanderen genoemd), C-COM (c-commanderen) en H-COM (hoofdcommanderen). In dit artikel beperk ik me verder tot C-COM.¹ De definitie ervan is:

(1)	α C-COM β ↔ df	(i)	α domineert β niet en β domineert α niet
		(ii)	de eerste vertakkende knoop waardoor α wordt gedomineerd, domineert β ook.

De zgn. niet-bevatclausule (i) is belangrijk: in alle X-COM-relaties gaat het om relaties tussen knopen die niet op hetzelfde pad liggen. Aan de hand van boomstruktuur (2) kunnen de volgende eigenschappen van C-COM worden geïllustreerd.

Ten eerste, K₂ c-commandeert meer knopen dan K₄ en K₄ meer dan K₆. In het algemeen: hoe dichter K_i bij de top van de boom is, des te meer knopen worden er door K_i ge-c-commandeerd.²⁾ Ten tweede, K₂ en K₉ c-commanderen elkaar. Bovendien c-commanderen ze evenveel andere knopen, nl. K₃ en alle dochters en kleindochters van K₃. Ten derde, K₃ c-commandeert haar zusters K₂ en K₉, maar geen der andere knopen die door haar worden gedomineerd. Dit laatste volgt uit clausule (i).

Na deze illustratie van eigenschappen van C-COM is het mogelijk de notie ‘prominentie’ precies te definiëren. Daartoe moet ze in tweeën worden uiteengelegd.

1 In Verkuyl & Kerstens (1978) wordt betoogd dat voor het Nederlands niet C-COM, maar H-COM dient te worden gehanteerd bij het formuleren van algemene principes die de toepassing van regels bepalen. Reinhart en Koster werken echter beide met C-COM. Daarom laat ik dit punt hier verder liggen.

2) Dit is niet helemaal juist geformuleerd. Als K₉ maar één dochter, zeg K₁₀, zou hebben en K₁₀ heeft weer één dochter K₁₁, dan c-commandeert K₁₁ net zoveel knopen als K₉. Dat komt door het nietvertakken van K₉ en K₁₀. Zodra er vertakt wordt, geldt de uitspraak wel.

[p. 405]

Knoop K₂ is prominenter dan K₄ tot en met K₈:K₂ c-commandeert deze knopen wel, maar andersom is dat niet het geval. Daarentegen zijn K₂ en K₉ even prominent: het zijn zusters. De definities worden gegeven in (3) en (4).³⁾

(3)	α is prominenter dan β ↔ df	(i)	α C-COM β
		(ii)	α en β zijn geen zusterknopen
(4)	α is even prominent als β ↔ df	(i)	α C-COM β
		(ii)	β C-COM α

Clausule (ii) in (3) is equivalent met de toevoeging aan (3i) ‘...en niet andersom’. Reinhart (1976:201-2) definieert de notie ‘prominentie’ niet scherp. Ze zegt: ‘the node which is assigned “prominence” is the c-commanding node’ en ‘nodes which play a more “prominent” role (e.g. the topic of the sentence, a quantifier with wider scope, an NP which introduces a new referent, etc) will be placed in head-positions of a c-command domain’. In beide gevallen gebruikt ze aanhalingstekens. Het is niet uitgesloten dat Reinhart de α in een C-COM-relatie als de meest prominente knoop ziet, d.w.z. ten opzichte van β, waarmee ze toelaat dat vanuit β gezien β de meest prominente is van α en β. Het lijkt me echter dat (3) en (4) samen de twee belangrijkste aspecten van de notie ‘prominentie’ configurationeel nauwkeurig vastlegt. Merk op dat Reinhart prominentieverhoudingen aanwezig acht bij nogal uiteenlopende grammatische processen. Dat volgt onmiddellijk uit het feit dat zij de notie ‘c-commanderen’ gebruikt om ‘several striking correlations between anaphora facts and various semantic properties of sentences, such as theme-Rheme relations, logical (entailment) relations and relative quantifier scope’ vast te leggen in termen van oppervlaktestruktuur (1976:7).

Het belang van het hanteren van een lid van de C-COM-familie bij het definiëren van de notie ‘prominentie’ mag niet worden onderschat: (3) en (4) vooronderstellen boomstruktuur, d.w.z. een partieel geordende verzameling knopen. De in het begin reeds genoemde andere benaderingen van prominentie gaan meestal uit van lineaire ordeningen, zoals gezegd, in verband met de eerder dan/later dan - ordening die aanwezig is in gesproken taal. Het bijzondere van de benadering van Reinhart is nu dat in eindreeksen die gelineariseerd worden in ‘the processing of sentences’ bij het spreken en horen, allerlei strukturele relaties kunnen blijven uitgedrukt in boomstruktuur (Zie voor het verschil tussen lineair en partieel geordende verzamelingen Verkuyl en Kerstens 1978:177 e.v.).

Dit punt kan heel duidelijk worden toegelicht aan de hand van een logische representatie waarin het gaat om het relatieve bereik van kwantoren. Een in de predikatenlogica gebruikelijke representatie van de zin Alle mensen hebben een naam is (5).⁴

(5)	(∀ x ∊ Mens) (∃ y ∊ Naam) [Prop x HEBBEN y]

Men kan nu zeggen dat de al-kwantor belangrijker, prominenter is dan de variabele x: de kwantor bindt de variabele, terwijl een variabele niet een kwantor kan binden. Gebonden variabelen liggen in het zgn. bereik van hun kwantor. In (5) komen twee kwantoren voor, waarvan de existentiële kwantor in het bereik ligt van de alkwantor. De notie ‘bereik’ is derhalve op twee soorten relaties van toepassing: die

3) Men kan zich hier afvragen of men moet toestaan dat K₃ even prominent is als K₂ en K₉: immers, deze twee knopen c-commanderen de nazaten van K₃, terwijl dat aan K₃ niet is toegestaan. Ook kan men zich afvragen of (4) zowel van toepassing mag zijn op K₂, K₃ en K₉ als op K₆, K₇ en K₈. De laatste drie treden als β-waarden op in (3) terwijl dat voor de eerste drie niet het geval is. Deze vragen zijn voor de rest van dit artikel niet van belang.

4 De term ‘gebruikelijk’ geldt niet voor de details in (5), zoals de aanwezigheid van het label Prop(ositionele kern) en de volgorde van variabelen en het predikaat HEBBEN. Het gaat me in (5) echter om de kwantoren.

[p. 406]

tussen kwantoren onderling en die tussen kwantor en variabele (de notie ‘binden’ wordt dus geanalyseerd als een conjunctie van de noties ‘bereik’ en ‘overeenkomst in letter’). Logici vatten de notie ‘bereik’ meestal lineair op: in de volgorde van de twee kwantoren ligt ook hun bereik opgesloten. Een representatie als (6), bijvoorbeeld,

(6)	(∃y Naam) (∀x Mens) [Prop x HEBBEN y]

correspondeert met de lezing dat alle mensen eenzelfde naam (gemeen) hebben. Die lezing is niet mogelijk in (5). Met de links/rechts-volgorde van kwantoren correspondeert een verschil in interpretatie.⁵

Het is echter mogelijk een representatie als (5) te vertalen in een representatie waarin sprake is van een partiële ordening, zoals blijkt uit (7), waar uiteraard C-COM-relaties bestaan tussen de knopen.

Het is nu heel eenvoudig de notie ‘bereik’ te definiëren in termen van C-COM, nl. minstens in termen van (3) en (4). Uit (3) volgt onmiddellijk dat de al-kwantor prominenter is dan de existentiële kwantor en dan de variabele x. Voor een precisering van de noties ‘bereik’ en ‘binden’ in termen van C-COM verwijs ik naar May (1977).

Bij de representatie van eindreeksen kan men een beroep blijven doen op boomstruktuur. Prominentie kan men derhalve verantwoorden in termen van de positie die een constituent (knoop) in de boom inneemt ten opzichte van constituenten die niet door haar gedomineerd worden. In deze interpretatie heeft de notie ‘prominentie’ betrekking op posities in de struktuur en niet op ‘beklemtoning’ in intonationele of functionele zin. Dat prominente elementen vaak links staan ten opzichte van de elementen die ze c-commanderen, volgt uit het feit dat in het Nederlands (en Engels) de boomstrukturen rechts-vertakkend zijn. Daardoor is de subjects-NP per definitie al prominenter dan de direct objects-NP: deze laatste heeft immers een vertakkende knoop VP boven zich en kan daardoor niet het subject c-commanderen.

5 In de Montague-grammatica werkt men wel met bomen, maar deze worden voorzover mij bekend (nog) niet gebruikt om er X-COM-relaties in uit te drukken.

2. Prominentie en functionele hiërarchie.

De term ‘functie’ is in verband met prominentie dubbelzinnig: men kan er mee op het oog hebben een grammatische functie en een semantische functie. Ik zal me hier verder beperken tot de drie grammatische functies Subject (SU), Direct Object (DO) en Indirect Object (IO), al zal ik genoodzaakt zijn soms te refereren aan functies die wel worden aangeduid als Adjunct en Oblique Object.⁶⁾ Maar het gaat me slechts om de drie genoemde functies.

6) Voor de term ‘Adjunct’ verwijs ik - met Koster - naar Lyons (1968). De term ‘Oblique Object’ wordt in de Relationele Grammatica kennelijk gehanteerd als restcategorie.

[p. 407]

Struktuur (8a) is gelijk aan (7) - en op K₉ na - aan boom (2). Het Subject, NP₁, is prominenter dan NP₂ en NP₃. De laatste zijn krachtens (4) even prominent. In Daalder en Blom (1976), Janssen (1977), Wilkins (1977) en De Haan (in voorbereiding) wordt empirische evidentie aangedragen voor de stelling dat DO en IO niet even prominent zijn. Als we ons beperken tot het zgn. niet-omschreven IO, dan zijn de meningen verdeeld: Wilkins en De Haan zouden in (8b) NP₂ een IO noemen, de overige genoemden NP₃. Hoe dan ook, de kwestie lijkt nog open. In elk geval kan men in (8b) uitdrukken dat NP₃ prominenter is dan NP₂. Bij Daalder en Blom (1976) is prominentie een empirische overweging ten gunste van (8b).⁷

Koster (1978) hanteert de term ‘prominentie’ in verband met de grammatische functies SU, DO en IO (ook i.v.m. ‘Adjunct’ en ‘Prepositioneel Object’, maar deze laat ik, zoals gezegd, verder buiten beschouwing). In zijn grammatica komen regels voor die functionele labels toekennen aan NP's. Deze regels werken met het lexicon als basis: redundantieregels specificeren aan de hand van desubcategorisatieframes van werkwoorden de grammatische functie van de NP's waarmee werkwoorden optreden (p. 20 e.v.).

Koster ontwikkelt in zijn dissertatie twee zeer algemene principes: de Begrenzingsconditie en het Localiteitsprincipe. De Begrenzingsconditie zegt:

(9)	γ kan niet vrij zijn in β (= X^n) in de configuratie [β...[γe]...] waar e een lege knoop is (p. 69)

Deze conditie verhindert in principe dat er niet-gebonden nul-anafora zijn. De waarde van β komt hieronder nog uitvoeriger aan de orde. De Begrenzingsconditie werkt o.a. in (10).

(10)	*Marie heeft aan Jan i [NP de lange brief ei] weggegooid

In dit geval is β een NP. De lege knoop e_i wordt binnen het NP-gebied, het gedeelte tussen haken, niet gebonden: aan Jan_i ligt er buiten.

Het localiteitsprincipe is een conditie op de toepassing van regels. Hij zegt op pagina 137:⁸

(11)	Geen regel kan van toepassing zijn op αi+1 en γ (waar α c-commandeert γ) in: ...αi+1...αi...γ...αi...αi+1...

Principe (11) lost o.a. het probleem op van zinnen als (12).

7 Daalder en Blom achten een zin als *Ik heb elkaar die mensen aanbevolen ongrammaticaal omdat het pronomen elkaar superieur is aan het antecedent die mensen. Nu is superioriteit een lid van de X-COM-familie, zoals aangetoond in Verkuyl & Kerstens (1978). Vandaar dat Daalder en Blom in feite de notie ‘prominentie’ hanteren in de zin van (3) en (4), zij het niet op basis van C-COM.

8 Koster voegt aan het gedeelte tussen haakjes nog toe: ‘...of α is parallel aan γ’, dit in verband met nevenschikking. Alles wat daar op betrekking heeft, blijft hier echter buiten beschouwing.

[p. 408]

(12)	*John believes Mary to like himself
	αi+1	αi	γ

Himself is niet te relateren aan John omdat Mary ‘er tussen zit’. Het principe eist dat himself wordt gerelateerd aan Mary. Om redenen van geslacht is dat niet goed mogelijk. In een zin als John believes Mary to like herself loopt alles echter naar wens.

Het localiteitsprincipe werkt ook in zin (13).

(13)	Jan raadde Piet zichzelf aan als advocaat
	αi+1	αi	γ

Het dicteert dat zichzelf wordt gerelateerd aan Piet, omdat Piet in de eindreeks naar links gerekend de eerste NP is. Het levert als lezing op dat Piet volgens Jan als zijn eigen advocaat moet optreden.

Zin (13) heeft echter nog een lezing, die door principe (11) niet kan worden verantwoord. In die lezing raadt Jan zichzelf aan als advocaat. Koster voegt daarom uitzonderingsclausule (11a) toe aan (11).

(11a)

(11), tenzij αi+1 (of γ) prominenter dan αi. (p. 153)

Alleen wanneer in een zin als (13) α_i minstens zo prominent is als γ of α_i+1, wordt verhinderd dat α_i+1 wordt gerelateerd aan γ. Aangezien Jan in (13) echter prominenter is dan Piet, kunnen Jan en zichzelf in de tweede lezing aan elkaar worden gerelateerd.

Als aanvulling op (11a) introduceert Koster nu een nadere omschrijving van prominentie. Hij zegt daarover:⁹

(14)	NPi is prominenter dan NPj als NPi en NPj co-argumenten zijn, en FLi > FLj volgens de hiërarchie: SU > IO > DO > Adjuncts (p. 196)

De notie ‘co-argument’ is (globaal) te omschrijven als een NP die in de subcategorisatie van een werkwoord wordt genoemd. Co-argumenten zijn een deelverzameling van NP's die binnen een clause samen met het werkwoord voorkomen.¹⁰ Aan deze NP's worden functionele labels toegekend door redundantieregels. FL_i staat voor het functionele label van NP_i, FL_j voor dat van NP_j. Het symbool ‘>’ staat bij Koster voor ‘prominenter dan’ (in ongedefinieerde zin). Meer dan een omschrijving is (14) niet, maar toch wordt wel duidelijk wat Koster op het oog heeft. Zo ziet zin (13) er in enig stadium van de afleiding (in vereenvoudigde vorm) als volgt uit:

(13a)	Jan raadde Piet zichzelf aan als advocaat
	SU	IO	DO	Adjunct

De eerder genoemde regels hechten de labels als kenmerken aan de betreffende NP's. Clausule (11a) garandeert nu op basis van (14) dat zin (13) de gewenste tweede lezing krijgt. Prominentie wordt daarmee bij Koster gerelateerd aan een functionele hiërarchie SU > 10 > DO zonder dat een beroep wordt gedaan op een van de relaties uit de X-COM-familie.

9 Vanwege de circulariteit is (14) uiteraard geen definitie.

10 Ook hier vereenvoudig ik terwille van de expositie door alleen over co-argumenten bij een werkwoord te spreken.

[p. 409]

3. Functionele hiërarchie en de uniforme Drie-Niveauhypothese.

Een blik op de basisregels van Koster is voldoende om te zien dat hij niet vrij is in zijn keuze voor (14) boven (3). De volgende (enigszins vereenvoudigde) regels zijn in dit verband van belang:

(15) a.	→...VP
b.	VP →...
c.	→... (Prt) V

De stippels staan hier voor constituenten die commentaar vereisen die niet terzake doet. Het gaat me hier uitsluitend om het feit dat bij Koster IO en DO via regel (15c) als zusters worden gegenereerd, zoals blijkt uit de voorbeelden die Koster als (11c) op pagina 13 en als (24) op pagina 20 geeft. Met andere woorden, Koster genereert strukturen van het type (8a), terwijl we hierboven hebben laten zien datzo'n struktuur niet geschikt is om de relatie ‘prominenter dan’ configurationeel van toepassing te doen zijn op IO en DO, zoals volgt uit de clausuele (3ii).

Gezien het uitdrukkelijke beroep van Koster zelf op de notie ‘c-commanderen’, o.a. in principe (1), zou het voor de hand gelegen hebben dat hij prominentie zou hebben gedefinieerd in termen van C-COM, waardoor (14) overbodig wordt. Immers, de genoemde α-constituenten in het Localiteitsprincipe dienen met elkaar in een C-COM-relatie te staan, zoals blijkt uit (16).

Me beperkend tot het linkerdeel van (11), constateer ik dat er drie mogelijke situaties zijn waarin drie NP's zich tot elkaar kunnen verhouden. Nu is situatie (16c) uitgesloten door Kosters regelsysteem. Hij genereert nergens drie zuster-NP's. De twee overige gevallen komen voort uit de stipulatie in (11) dat α de knoop γ moet c-commanderen: (16a) geeft de α_i-NP weer als zuster van de γ-NP, in (16b) is de α_i-NP een tante of oudtante van γ. Nu is het zo dat zowel in (16a) als in (16b) de α_i+1-NP zowel α_i als γ c-commandeert. Met andere woorden, α_i+1 C-COM α_i, α_i C-COM γ, en α_i+1 C-COM γ. Op pagina 137 constateert Koster overigens hetzelfde. Hij moet dan ook wel erg dwingende redenen hebben gehad om prominentie te onttrekken aan C-COM.

Koster heeft zijn grammatica zo ingericht dat voldaan wordt aan de eis dat er per lexikale categorie juist vier projectieniveau's zijn, te weten X⁰, X¹, X² en X³. De waarden van X zijn N (omen), V(erbum), P(repositie) en A(djectief). Mede ter verduidelijking van de regels in (15) geef ik de vier projectieniveau's van N en V in schema (zie Koster 1978:18), met drie notationele varianten.

[p. 410]

(17)	‘gewoon’ X-barnotatie (15) / ‘gewoon’ X-barnotatie (15)
		=	V^3	=			=	N^3	=
	S	=	V^2	=	VP	NP	=	N^2	=	NP
	VP	=	V^1	=			=	N^1	=
	V	=	V^0	=	V	N	=	N^0	=	N

Hierbij verwijst ‘(15)’ naar het soort notatie door Koster gehanteerd in zijn grammatica. Soortelijke schema's gelden voor A en P (zie voor het laatste: Van Riemsdijk 1978). De beperking tot juist drie niveau's boven X⁰ is voorgesteld in Jackendoff (1977:36) en overgenomen o.a. door Koster en Van Riemsdijk. Het idee is dat men verregaand wil generaliseren over de interne struktuur van nominale, adjectivische en prepositionele constituenten (woordgroepen), alsmede over de projectie van V. De hoogste knoop van de boom, S, ligt in dit voorstel op de projectielijn van V. Juist deze laatste aanname beperkt de projectieafstand tussen de top van de boom en de knoop V. Daardoor wordt Koster gedwongen de VP ‘in de breedte’ te expanderen: V heeft minstens zes zusterknopen. Men kan derhalve constateren dat de aanvaarding van de uniforme Drie-Niveauhypothese Koster dwingt een andere grondslag voor prominentieverhoudingen met betrekking tot het Localiteitsprincipe te zoeken dan de C-COM-relatie.¹¹

In dit verband wil ik terugkomen op Kosters Begrenzingsconditie (9). Daar werd als waarde van β aangegeven Xⁿ. Bij Koster komt dat neer op S (zie p. 85-93), NP (zie p. 72-81), AP (zie p. 82-85) en PP (zie p. 93-104). Er is Koster veel aan gelegen de waarde van n uniform te maken: het komt de algemeenheid van zijn conditie (9) ten goede. Koster zegt in dit verband: ‘A significant difference between the Bounding Condition and Subjacency is that the Bounding Condition does not refer to an arbitrary selection of nodes like S and NP, but to all major phrase nodes of type Xⁿ. In this sense, it seems more elegant (1978: 69-70). Zou Koster nu de uniforme Drie-Niveauhypothese loslaten, dan zou hij zijn Begrenzingsconditie minder ‘elegant’ moeten formuleren, omdat juist de uniformiteit van het aantal niveau's een uniforme waarde van n ten gevolge heeft.

Samenvattend kan men constateren dat Koster bij het schrijven van zijn boek voor een dilemma heeft gestaan. Enerzijds maakt de aanvaarding van de uniforme Drie-Niveauhypothese het hem mogelijk zijn Begrenzingsconditie zeer elegant, want zeer algemeen te formuleren. Maar daardoor wordt hij gedwongen een struktuur van het type (8b) te verwerpen: er zit teveel struktuur tussen X⁰ en Xⁿ. En daardoor wordt hij gedwongen een toevlucht te nemen tot een ad hoc mechanisme voor prominentieverhoudingen. Anderzijds maakt het Localiteitsprincipe het wenselijk prominentie configurationeel te verantwoorden, d.w.z. met behulp van (3) en (4), ook mede uit het oogpunt van elegantie en algemeenheid. Maar in dit geval wordt Koster gedwongen de uniforme Drie-Niveauhypothese los te laten.

Koster heeft kennelijk de eerste weg gevolgd. Maar daarmee neemt hij de verplichting op zich zijn functionele hiërarchie een onafhankelijke empirische grondslag te geven.

11 Er speelt hier nog een punt mee. Doordat Koster geen cyclische transformaties toelaat, kan hij interpretatief niet gebruik maken van zich telkens wijzigende strukturele configuraties, waarin de prominentieverhoudingen ook zouden veranderen. Vandaar ook dat de basisregels (15) dwingend de prominentieverhoudingen gebaseerd op C-COM opleggen.

4. IO en DO in functionele hiërarchieën.

Koster heeft zeer weinig empirische evidentie aan zijn zijde voor zijn SU > IO > DO-volgorde. Hierboven heb ik gewezen op Daalder & Blom (1976) en Janssen (1977)

[p. 411]

waarin het IO een prominenter plaats werd gegeven dan aan het DO. Maar in beide gevallen is sprake van een struktuur als (8b). Koster doet overigens geen enkele moeite zijn hiërarchie onafhankelijk te verantwoorden. Hij stipuleert haar en gaat daarmee voorbij aan de literatuur over niet-configurationele functionele hiërarchie. Koster heeft de literatuur tegen. Zo is in het werk van Keenan - telkens in samenwerking met diverse auteurs - sprake van een hiërarchie SU > DO > IO > Oblique Object, die geldt in de universele grammatica (O.a. Keenan & Comrie 1977; Gary & Keenan 1977:73) Deze zgn. toegankelijkheidshiërarchie, ook wel relationele hiërarchie genoemd, is gebaseerd op een vergelijking van een groot aantal talen met betrekking tot bepaalde grammatische processen, zoals relatieve zinsvorming. Zo blijkt bijvoorbeeld dat de subjectspositie het gemakkelijkst kan worden gerelativiseerd, daarna de DO-positie, etc. Als een taal het DO kan relativiseren, dan ook het SU; als een taal het IO kan relativiseren, dan ook DO en SU, etc.

Het gaat me hier niet om een precieze karakterisering van de genoemde hiërarchie, maar om het type argumentatie dat leidt tot een dergelijke ordening van grammatische functies. Keenan en Comrie proberen het aantal grammatische processen waarop de hiërarchie van toepassing is, uit te breiden. Steeds blijft zij gebaseerd op evidentie door vergelijking van talen.

Ook in de zgn. Relationele Grammatica wordt een functionele hiërarchie SU > DO > IO > Oblique Object aangenomen (o.a. Johnson 1977:154). In dit geval heeft het symbool ‘>’ als interpretatie ‘heeft voorrang boven’ (heeft een hogere rang dan).¹² De hiërarchie speelt hier een rol bij het formuleren van zeer algemene principes die gelden voor de toepasbaarheid van bepaalde regels. Zo zegt de zgn. Reranking Law: ‘Een regel die de status van een NP verandert met betrekking tot haar status als SU, DO, of IO moet de rang van die NP (in hiërarchie) verhogen (Johnson 1977: 156-de regel zelf is afkomstig van Perlmutter en Postal). Het zojuist aangehaalde principe is volgens Perlmutter en Postal nodig om bijv. de bekende Dative Movement te beregelen. Volgens hen wordt (19) afgeleid uit een struktuur die correspondeert met (18).

(18)	John gave a book (to) Mary
(19)	John gave Mary a book

Mary is in (18) nog een IO, maar door Dative Movement wordt deze NP het DO van (19), terwijl a book in (19) een ‘werkloos’ DO wordt, een chômeur in termen van Perlmutter en Postal. Het idee is nu dat IO en wel DO-en mogen worden, maar niet andersom. Johnson (1977:158) geeft nog enkele voorbeelden met andere regels. Hij beweert in dat verband dat er ‘impressive empirical support for the universality of the ranking’ SU > DO > IO > Oblique Object is. Dat blijkt volgens hem uit het feit dat vanuit twee nogal verschillende benaderingen (Keenan/Comrie en Perlmutter/Postal) eenzelfde hiërarchie wordt voorgesteld. Al met al krijgt Koster vanuit deze hoek bijzonder weinig steun bij zijn streven de notie ‘prominentie’ niet-configurationeel te definiëren.

12 Johnson gebruikt in werkelijkheid het symbool <’, maar om op één lijn te blijven met Koster gebruik ik ‘>’.

5. Conclusie.

Voor Koster zijn er, zoals gezegd, twee opties. In de ene vindt hij alsnog onafhan-

[p. 412]

kelijke evidentie voor IO > DO; in de tweede laat hij de uniforme Drie-Niveauhypothese vallen.

Het lijkt me dat de laatste optie de voorkeur verdient. Tegen het elegantie-argument met betrekking tot de Begrenzingsconditie weegt op de notie ‘prominentie’ zo consequent mogelijk ééndimensioneel te houden in de zin die ik er in het begin van dit artikel aan heb gegeven. Bovendien zijn er argumenten tegen de uniforme Drie-Niveauhypothese aan te voeren. In Sturm en Pollman (1977) bijv. werd gesteld dat het niet wenselijk is te generaliseren over , , , èn . Men kan nl. op goede gronden opvatten als een projectie van de categorie AUX. Daarmee behoudt men overigens de mogelijkheid de projectie van V te betrekken in de generalisatie over de drie andere woordgroepen. M.a.w. er is een generalisatie mogelijk over NP, AP, PP en VP, al of niet met streep, maar zodanig dat (of VP) ongelijk is aan (of S). In deze opvatting is er meer ruimte voor struktuur in de verbale constituent en daarmee ontstaat de mogelijkheid een struktuur als (8b) toe te laten. In Sturm (1979) worden nog een aantal argumenten ontwikkeld tegen de uniforme Drie-Niveauhypothese. Het lijkt me, gezien de tot dusver schaarse harde evidentie voor deze hypothese, dat Koster bij de verdere ontwikkeling van zijn kader serieus moet onderzoeken of hij haar nodig heeft.¹³ Als inderdaad de projectie zou zijn van AUX, dan is het misschien mogelijk de generalisatie in de Begrenzingsconditie met betrekking tot de waarde van β betrekkelijk ongeschonden te laten. Volstaan kan worden met de clausule dat als waarde van β de maximale projectie in gerelativeerde zin (zoals voorgesteld in Bresnan (1976)) moet worden aangehouden bij AUX, N, A, en P, en mogelijk toch ook V, waarbij per projectielijn het aantal struktuurniveau's zou kunnen verschillen zonder een verlies aan generalisatie.

13 Ook Wilkins (1977: 257) is van mening dat V niet het hoofd van is.

[p. 413]

Bibliografie

Blom, A. & S. Daalder (1977), Syntaktische theorie en taalbeschrijving. Muiderberg.

Daalder, S. & A. Blom (1976), ‘De strukturele positie van reflexieve en reciproke pronomina’. In: Spektator 5, 6/7, 397-414.

Dik, S.C. (1978), Functional Grammar. Amsterdam, etc.

Emonds, J.E. (1976), A Transformational Approach to English Syntax; Root, Structure-Preserving, and Local Transformations. New York, etc.

Gary, J.O. & E.L. Keenan(1977), ‘On Collapsing Grammatical Relations in Universal Grammar’. In: P. Cole & J.M. Sadock (eds.), Syntax and Semantics 8. New York, 83-120.

Haan, G.J. de (in voorbereiding), Dutch Syntax and the Theory of Grammar.

Jackendoff, R.S. (1977), X-Syntax: a Study of Phrase Structure. Cambridge (Mass.).

Janssen, Th.A.J.M. (1977), ‘Het wel en niet omschreven indirekt objekt en de possessieve datief’. In: TNTL 93, 3/4, 203-230

Johnson, D.E. (1977), ‘On Relational Constraints on Grammars’. In: P. Cole & J.M. Sadock (eds.), Syntax and Semantics 8. New York, etc., 151-78.

Keenan, E.L. (1976), ‘Towards a Universal Definition of ‘Subject’. In: C.N. Li (ed.), Subject and Topic. New York, 303-34.

Keenan, E.L. & B. Comrie (1977), ‘Noun Phrase Accessibility and Universal Grammar’. In: Linguistic Inquiry 8, 1, 63-99.

Koster, J. (1978), Locality Principle in Syntax. Dordrecht (Diss. UvA).

Langacker, R.W. (1969), ‘On Pronominalization and the Chain of Command’. in: D.A. Reibel & S;A; Schane (eds.), Modern Studies in English. Englewood Cliffs, New Jersey, 160-86.

Langacker, R.W. (1974), ‘Movement Rules in Functional Persepctive’. In: Language 50, 4, 630-64.

Lyons, J. (1968), Introduction to Theoretical Linguistics. Cambridge.

May, R.C. (1977), The Grammar of Quantification. Diss. M.I.T.

Nooteboom, S.G. & A. Cohen (1976), Spreken en verstaan. Een inleiding tot de experimentele fonetiek.

Reinhart, T. (1976), The Syntactic Domain of Anaphora. Diss. M.I.T.

Riemsdijk, H.C. van (1978), A Case Study in Syntactic Markedness; the Binding Nature of Prepositional Phrases. Dordrecht (Diss. UvA).

Ross, J.R. (1967), Constraints on Variables in Syntax. Diss. M.I.T.

Salverda, R. (1978), ‘Topic, Focus and Preposing in Dutch Declarative Main Clauses’ Lezing 13e Linguistisch Kolloquium Gent.

Schachter, P. (1977), ‘Reference-Related and Role-Related Properties of Subjects’. In: P. Cole & J.M. Sadock, Syntax and Semantics 8. New York, etc., 151-78.

Sturm, A. (1979), ‘Over het maximum aantal bars in de X-bar-theorie’. Instituut de Vooys 79-NL-02.

[p. 414]

Sturm, A. & T. Pollmann (1977), ‘Is S een X in de bar-notatie?’. In: Spektator 6, 7/8, 476-8.

Verkuyl, H.J. & J.G. Kerstens (1978), ‘Structurele relaties’. In: P.C.A. van Putte & H.J. Verkuyl (red.), Nieuwe tegenstellingen op Nederlands taalgebied. Een bundel opstellen aangeboden aan Prof. B. van den Berg. Utrecht. Ruygh Bewerp 8, 173-220.

Wilkins, W.K. (1977), The Variable Interpretation Convention: A Condition on Variables in Syntactic Transformations. Dissertatie UCLA.