Spektator. Jaargang 8

[p. 104]

Wat moet ik voor mijn neus betalen? Over twee achttiende-eeuwse ‘neusboekjes’
A.J. Schuur

Dit artikel wil de aandacht vestigen op een eigenaardig soort teksten, de zogenaamde neusboekjes, die in de zeventiende en achttiende eeuw populair waren.
Daarnaast is dit artikel een illustratie van het feit dat in oude almanakken soms teksten bewaard zijn gebleven, waarvan andere voorbeelden ontbreken omdat die verloren gingen of op andere wijze onvindbaar zijn.

Titelpagina van het Neusboekje uit de Nieuw Worckumer Almanach op 1718.

Sinds het einde van de zestiende eeuw worden er niet alleen kalenders met vermelding van markt- en heiligendagen, aanwijzingen voor aderlaten of voorspellingen voor het aanstaande jaar in almanakken opgenomen, maar ook teksten met een meer literair karakter¹.

Het vroegste voorbeeld voor Nederland is te vinden in de Cronijck Almanach ofte

1 Voor een beschrijving van de ontwikkeling van de almanakken in het algemeen verwijs ik naar Schotel, Vaderlandsche volksboeken dl. I p. 1-93, en naar Berckmoes, Bijdrage tot de studie van almanakken.

[p. 105]

Journael, Op dat Jaer na der gheboorte ons Heren Jesu Christi. M.D.LXXXVI. (...) Ghedruckt tot Amstelredam by Cornelis Claesz. Van deze almanak is op de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam nog een fragment van drie bladen aanwezig (sign. 976 G 49¹). Naast een allegorische titelprent met berijmde verklaring en een cisiojanus (d.i. een rijmpje om heiligendagen te onthouden) zijn hier zes berijmde fabels, toepasbaar op de spannende situatie van die jaren, te vinden. Ook in latere almanakken van Cornelis Claesz staan teksten opgenomen: vooral veel korte beschrijvingen van ontdekkingsreizen (Claesz was ook uitgever van reisverhalen) en van gebeurtenissen met een relatief aktueel aspekt als de dood van Willem van Oranje, het leven van Filips II en het beleg van Oostende, met daarnaast spreuken, fabels en ‘cluchten’ (moppen)².

Verschillende andere almanakken bestemd voor gebruik als kantooragenda, zoals de Comptoir- en Schrijf-almanakken, nemen deze gewoonte over. Rond 1620 is het een vrij algemeen gebruik om in dit soort almanakken van een groot (kwarto) formaat teksten op te nemen.

Wanneer almanakken van een kleiner formaat (16^o, 24^o) voor het eerst teksten opnemen valt niet precies na te gaan. In ieder geval gebeurt dat al vanaf 1630, want uit dat jaar is een almanakje bewaard gebleven waarachter een kluchtboekje is gevoegd³. Aan het einde van de zeventiende eeuw maken sommige almanakuitgevers er een gewoonte van in hun almanakken teksten op te nemen. Dit doen bijvoorbeeld de leden van het bekende Amsterdamse geslacht Stichter - van wie de naam nog steeds verbonden is aan de Enkhuizer Almanak - in hun Borger Wacht-Almanach die vanaf ± 1690 verschijnt⁴.

Teksten zijn op verschillende plaatsen te vinden in een almanak. Soms staan ze op de verso-zijde van het titelblad, of in een aparte kolom naast de kalender. Ook komen ze voor als opvulling in een katern dat in eerste instantie gevuld is met praktische informatie (b.v. de opgave van aanlegplaatsen van beurtschepen in Amsterdam). Vaak ook worden teksten ondergebracht in een apart katern en voorzien van een afzonderlijke titelpagina. Op deze wijze ontstaan er kleine boekjes, die - gezien de katernsignering die niet altijd klopt met de plaats die het katern in de almanak inneemt - zeker ook bestemd zijn geweest voor losse verkoop en/of achtervoeging in andere almanakken. Deze katernen dragen vaak zeer fraaie titels en een impressum ontbreekt vaak of wordt gefingeerd⁵.

Herhaaldelijk komen dezelfde teksten in verschillende almanakken voor. Dit wijst op een zekere populariteit van deze teksten, maar meer nog op de gewoonte van drukkers elkaars werk na te drukken⁶.

De teksten waren trouwens meestal niet oorspronkelijk. Veel materiaal, dat overwegend bestaat uit moppen, gedichten en liedjes, is ongetwijfeld terug te vinden in de talloze bundels waaraan de zeventiende en achttiende eeuw zo rijk waren. Wat niet aan dergelijke bundels werd ontleend, heeft andere voorbeelden gehad die wellicht nog te vinden zijn of reeds lang geleden verloren zijn gegaan. Misschien dat ook oorspronkelijk werk in almanakken verscheen, maar het lijkt er op dat dit tot �� 1750 maar weinig voorkomt. Later zal dat wel gebeuren in allerlei almanakken op speciaal gebied, zoals de negentiende-eeuwse Muzenalmanakken⁷.

Een inventarisatie van teksten in oude almanakken kan zodoende gegevens opleveren over de populariteit van bepaalde teksten. Tevens zouden zo nieuwe teksten ontdekt kunnen worden. En ook worden op die manier teksten weer voor ons bereikbaar die op andere wijze moeilijk achterhaald kunnen worden. Dit laatste is het geval bij de neusboekjes, zoals uit het volgende zal blijken.

2 Schuur, Achtervoegsels in oude almanakken tot 1750 p. 18, 29-31.

3 idem p. 31.

4 idem p. 26-28.

5 idem p. 24.

6 idem p. 24.

7 idem, p. 39.

[p. 106]

De bovenstaande gegevens zijn afkomstig uit een scriptie die ik gewijd heb aan ‘literaire’ teksten in oude almanakken tot 1750. Tijdens de werkzaamheden voor deze scriptie kwam ik de volgende titels tegen:

1.	Nieuwe Broederschap, Ofte: Gilde van Jonc-Heer Domp-Hoorn, vry-Heere tot Nazareth Merck-grave van Snuytenborch. In: Haringhuysens Nieropper Almanach op 1690. Rotterdam, J.v. Weert en C. Stichter^8.
2.	Neusboekje van mannen, vrouwen,...waer in men sien kan, wat yder voor sijn neus-gelt moet geven. In: Nieuw Worckumer Almanach over 1718. Leeuwarden, Gerrit Koumans^9.
3.	Ordonnantie van den tax op de neuzen. In: Nauwkeurige Friessche Almanach op 1795. Leeuwarden, H. Post^10.
4.	Het Nieuwe en Vermaakelyke Neus-boeckje, van Mannen, Vrouwen, Vryers en Vrysters waarin men zien kan wat yder voor zyn Neuse-geldt te betaalen heeft. Gedrukt voor de Lief hebbers van Neusen^11.
5.	Ordonnantie van den Tax op de Neuzen Van eene buitengewoone Gestalte. Gesteld door den Koning van het onbekende Eiland MONTENAZANO. Wie in dit Eiland wil verkeeren, Moet aller Neuzen Koning eeren. Gedrukt in Neuzenkroonstad. Daar Brommerneus te troon zat^12.

Ook de laatste twee werkjes waren volgens opgave afkomstig uit almanakken.

Omdat ik mij bijzonder weinig kon voorstellen bij deze titels heb ik mij verder in deze materie gestort. Uit de beschrijvingen bij de titels bleek dat het ging om boekjes waarin houtsneden voorkwamen van allerhande misvormde en monsterachtige neuzen. Daardoor werd ik op het idee gebracht dat er mogelijk een verband bestond tussen deze teksten en bepaalde volksprenten, waarop eveneens een aantal houtsneden met gekke neuzen voorkomen. De Meyer geeft in De volks- en kinderprenten in de Nederlanden van deze prenten, die hij ‘Karikaturen van neuzen’ noemt, een overzicht op p. 472. Uit dit overzicht blijkt dat deze prenten gedurende de zeventiende tot en met de negentiende eeuw voortdurend in produktie waren en dat er in de achttiende eeuw verschillende nieuwe prenten van deze soort werden ontworpen. Afbeeldingen van deze prenten zijn te vinden bij het overzicht van De Meyer en elders¹³.

Voor de herkomst van dit type volksprent verwijst De Meyer naar De Uithangteekens van Van Lennep en Ter Gouw. Daar is sprake van een ‘gildbrief uit de 17e eeuw’ waarop plaatjes van neuzen staan afgebeeld¹⁴. Maar De Meyer heeft de gildebrief niet terug kunnen vinden.

Mevr. B. Sierman wees mij op het bestaan van een artikel dat Ter Gouw in De oude tijd, p. 225-229 ook aan deze gildebrief heeft gewijd.

In dit artikel geeft hij een summiere beschrijving van de tekst met enkele citaten. Het gaat om een publieke bekendmaking van het feit dat ‘Jonckheer DOMPHOORN, Vrijheer tot Nazareth, Marckgrave van Snuytenborg ende PRINSE van de Neusen’ zijn ‘Bailliu, den Heere van Snavelborg’ volmacht geeft om de jaarlijkse bijdrage voor het neuzengilde te innen. Het grootste gedeelte van de tekst bestaat vervolgens uit een opsomming van het tarief voor allerhande neuzen. Ter Gouw noemt daar een aantal van, maar: ‘Enkele neusbeschrijvingen echter, die al te schilderachtig zijn, laat ik weg’.

‘Eens omtrent St. Jan, ofte ten alderuytersten acht dagen daer naer’ moet het

8 Librye p. 2 nr. 4.

9 Bibl. Jacobsen Jensen nr. 0552.

10 idem nr. 0150.

11 Librye p. 39 nr. 23.

12 idem p. 39 nr. 22.

13 De Meyer p. 472 (De Lange 50); Van Veen pl. 56 (Seydel 25); v. Heurek en Boekenoogen p. 140 (Brepols 24), p. 478 (Stichter 69); De Vries p. 73 (Stichter 69).

14 v. Lennep en Ter Gouw dl. I p. 158, 365, dl. II p. 174).

[p. 107]

gildegeld voldaan zijn. Het stuk is gedateerd op de ‘twee en veertighsten dach deser loopende maend.’ Dan volgt nog een supplement van een jaar later waarin nog een aantal neuzen staan opgesomd, die daar voor vergeten waren, ondertekend door ‘STAR NEUS’ en ‘NEUS NIEUSGIERIG’. Het stuk werd ‘Ghedruckt in Flora, op Goede Vrijdag onder de Maaltijd.’

Bij de tekst stonden in houtsnede de portretten van een aantal gildeleden. Boven het artikel heeft Ter Gouw de eerste twee laten reproduceren, met daarbij de afbeelding van de gildebode, die ook bij de tekst stond afgebeeld.

Het is jammer dat Ter Gouw niets meedeelt over de vorm waarin de tekst gepresenteerd werd, noch over de vind- of bewaarplaats van het exemplaar dat hij onder ogen heeft gehad, terwijl ook een titelbeschrijving ontbreekt: daardoor is de tekst praktisch onvindbaar geworden.

De eerste van de vijf gevonden titels van neusboekjes doet vermoeden dat het om dezelfde tekst gaat: er is immers ook sprake van een gilde van jonker Domphoorn. Maar een speurtocht naar een exemplaar van Haringhuysens Nieropper Almanach op 1690 leverde slechts een negatief resultaat op¹⁵.

Gelukkig is een exemplaar van de Nieuw Worckumer Almanach over 1718 wel bewaard gebleven. Het is aanwezig in de Stedelijke Bibliotheek van Leeuwarden. De almanak bevindt zich daar in een convoluut (Cat. Visscher B 224) als zevende van veertien verschillende almanakken uit datzelfde jaar en van dezelfde uitgever, de Leeuwarder stadsdrukker Gerrit Koumans. De almanak meet 7 × 9,5 cm. De eerste twee katernen bevatten de kalender en de vaste gegevens, terwijl het derde wordt gevormd door het neusboekje waarvan de volledige titel luidt: Neusboekje, ❘ Uan Mannen, Urouwen, ❘ Vrijers en Vrysters, waer in men ❘ sien kan, wat yder voor sijn ❘ Neus-gelt moet geven. ❘ (houtsnede met portret van welbeneusd persoon) ❘ Gedruckt voor Swinkswank.

Het katern draagt signatuur C en telt acht bladen. De neuzentekst loopt van fol. C 1verso tot en met fol. C 6verso. De rest van het katern wordt gevuld met een Kluchtige Toe-gift, bestaande uit het liedje Bommelalire van Starter.

In totaal bevat het katern veertien houtsneden: op de titelpagina een van 5 × 5 cm, vanaf fol. C 2recto tot en met fol. C 4verso komen bovenaan de pagina telkens twee aan twee houtsneden met portretten van gildeleden voor van 3 × 3 cm. Op fol. C 6verso komt ten slotte nog een houtsnede voor van 3 × 3 cm met een afbeelding van de gildebode. Onder de houtsneden bevinden zich twee-regelige rijmpjes als bijschrift. Deze bijschriften zijn gezet in romein, terwijl voor de neuzentekst en het liedje een gotisch lettertype gebruikt is.

De tekst in het Neusboekje is in oorsprong dezelfde als die welke Ter Gouw citeert. Het is zogenaamd een ‘Placcaet, of Ordonnantie’ van het neuzengilde over het neuzengeld. Maar er zijn nogal wat verschillen. Jonk-Heer Domphoorn is in het Neusboekje geen vrijheer van ‘Nazareth’, maar van ‘narriset’. Hij is geen ‘Prinse’, maar ‘Amman’ van het neuzengilde. De formuleringen aan het begin en eind zijn sterk ingekort. Ook de beschrijvingen van de neuzen zijn iets korter geworden: zo wordt een ‘Neus vol pockputten ende cleyn gecarbonkelde peerelen’ in 1718 ‘Neus vol Pokputten, gekarbonkelt met peerlen’¹⁶.

De gildebrief die Ter Gouw citeert kent slechts een onderscheiding naar vorm, kleur en ontsieringen van neuzen, maar het Neusboekje maakt ook nog onderscheid naar beroep en plaats van herkomst.

In plaats van omstreeks St-Jansdag, moet het gildegeld op 1 April voldaan zijn. Het stuk van 1718 werd afgegeven op ‘het Slot van Snatsenburgh’ en niet ‘in onse

15 Een rondvraagbriefje ging langs de volgende bibliotheken: CC, CCP, KB, ARA, UBA, UBL, UBG, Gem. Bibl. Rotterdam, Gem. Archief Rotterdam, Atlas van Stolk, Hist. Mus. Rotterdam, Gem. Arch. Alkmaar, Prov. Bibl. Leeuwarden, Bibl. Openmuchtmus.

16 resp. Ter Gouw p. 227 en Neusboekje fol. C 2verso.

[p. 108]

grootmachtigste ende seer wijdvermaerde Koopstad Nazareth, gestaen ende gelegen bij onze Hofstad Snuytenborg’. Het werd niet ondertekend.

Omdat Ter Gouw de gildebrief slechts gedeeltelijk heeft weergegeven en vanwege deze verschillen, is de volledige tekst van het Neusboekje hierachter te vinden in Bijlage I.

Een zoek-aktie naar Het Nieuwe en Vermaakelyke Neus-boeckje ben ik niet begonnen omdat de titel zozeer leek op die van 1718, dat ik vermoedde dat de tekst een even grote overeenkomst zou vertonen.

Wel heb ik de Nauwkeurige Friessche Almanach op 1795 bekeken. Van deze almanak zijn nog twee exemplaren bekend: een in de collectie van het Friesch Genootschap, een tweede in de Universiteitsbibliotheek te Leiden; het laatste heb ik gezien (sign. 1106 F 24).

Het formaat van deze almanak is volgens opgave 16^o17. De afmetingen zijn 7,5 × 9,5 cm. De katemen tellen acht bladen. De eerste twee katernen bevatten de kalender en de vaste gegevens. Het derde katern, met signatuur D(!), is een Korte beschryving en afbeeldingen van 's Lands Zee-magazyn uitgegeven ‘t'Amsterdam, by de Erve de Wed. C. Stichter’, Het vierde katern bevat NIEUWE VROLYKE GEZANGEN, voor de SPEELENDE JEUGD [...] Gedrukt voor Kinderen, bly van zinnen, Die, speelende, het zingen minnen.

Het vijfde katern, dat net als het vorige geen signatuur heeft, bevat de ‘ORDONNANTIE ❘ Van den ❘ TAX op de NEUZEN ❘ Van eene buitengewoone Gestalte. ❘ Gesteld door den Koning van het on- ❘ bekende Eiland MONTENAZANO. ❘ Wie in dit Eiland wil verkeeren, ❘ Moet aller Neuzen Koning eeren. ❘ [houtsnede van het portret van de Neuzenkoning, gesigneerd: AR[obyn]] ❘ Gedrukt in Neuzenkroonstad. ❘ Daar Brommerneus ten Troon zat. ❘’ Deze titel is dus gelijk aan die van het vijfde neusboekje dat hierboven genoemd wordt.

De tekst loopt van fol. lverso tot en met fol. 8verso. Dit is niet een iets gewijzigde versie van de gildebrief, maar een geheel nieuwe tekst, die echter wel volgens hetzelfde principe is gemaakt: gebruik maken van de vaste formuleringen van waarschijnlijk contemporaine officiële publikaties.

Brommerneus, koning van het eiland Montenazano kondigt in deze ordonnantie de heffing aan van een speciale belasting op opvallende neuzen, die zich van buitenaf op het eiland komen vestigen. Vijftien verschillende soorten neuzen worden opgesomd met het tarief dat ze moeten betalen. Van elke neus wordt in houtsnede een afbeelding gegeven. Bij de houtsneden staan ook hier twee-regelige rijmpjes, maar die zijn dit keer boven de plaatjes geplaatst.

De in totaal zestien houtsneden zijn op het eind van de achttiende eeuw gemaakt door de Amsterdamse houtsnijder A. Robyn in opdracht van de firma Stichter. De firma Stichter gaf met deze houtsneden tot 1805 ook een kinderprent uit: nr. 213 uit hun prentenfonds¹⁸. De Ordonnantie blijkt dus net als de Korte beschryving en afbeeldingen van 's Lands Zee-magazyn afkomstig uit de drukkerij van de Erve de Wed. C. Stichter te Amsterdam.

Er hebben dus twee verschillende neuzenteksten bestaan. De jongste uit het eind van de achttiende eeuw, de oudste, de gildebrief, wordt door Ter Gouw gedateerd op het begin van de zeventiende eeuw. Hij geeft daarvoor in zijn artikel als enig argument dat de zeventiende-eeuwers zo dol waren op autoriteit en deftigheid, dat ze komische teksten daarom de vorm van gildebrieven en plakkaten gaven¹⁹, een weinig steekhoudend argument, omdat dit net zo goed in later tijd voorkwam. Vermoedelijk heeft Ter Gouw zich ook laten leiden door de kleding die op de hout-

17 Bibl. Jacobsen Jensen 0150.

18 De Meyer p. 472.

19 Ter Gouw p. 225.

[p. 109]

sneden te zien is en die inderdaad rond 1600 gedateerd kan worden, zonder er echter rekening mee te houden dat de tekst best jonger kan zijn dan de houtblokken. Wanneer de Ordonnantie van 1795 spreekt van ‘het oude Gilde, of Neusbroederlijke Societeyt’ dan bedoelt ze daar ongetwijfeld het gilde van Jonkheer Domphoorn mee, dat in de almanak van 1690 als ‘Nieuwe Broederschap’ wordt aangeduid. De Ordonnantie vermeldt van dit gilde, dat de bijdrage ervoor ‘voor byna een Eeuw geleden’ werd vastgesteld²⁰. De schrijver van de Ordonnantie vermoedt dus dat de gildebrief niet ouder was dan eind zeventiende eeuw.

In het Neusboekje van 1718 wordt een bijdrage gevraagd voor ‘de Neusen van de Vrouw-luy die t'Uytregt van de Franse gesnooten zijn’²¹. Hiermee wordt zeker gedoeld op vrouwen die tijdens de bezetting van Utrecht in 1672 door Franse troepen intieme omgang met de vijand hadden. Daardoor is althans deze versie van de gildetekst niet ouder dan 1672 en zal waarschijnlijk kort daarna ontstaan zijn, omdat het voorval toen nog aktueel was.

Daarnaast moet echter in aanmerking worden genomen, dat de gildebrief zoals Ter Gouw die heeft gezien, heel goed ouder kan zijn. Door de onvolledige weergave is niet meer na te gaan of hier ook sprake is van de vrouwen te Utrecht. Waarschijnlijk staat deze versie veel dichter bij het origineel dan de tamelijk verbasterde versie van 1718, misschien is het zelfs wel de originele tekst. Dan zou het des te betreurenswaardiger zijn, dat er niet meer van bekend is. Maar een juiste datering valt niet te geven: de tekst bestond in ieder geval kort na 1672 en wellicht is hij veel ouder.

Het is jammer dat de juiste leeftijd van de tekst niet valt vast te stellen, want het is nu niet uit te maken wat er eerst was: de neuzentekst, of de neuzenprent. Sommige prenten echter dateren van de zestiende eeuw, zodat het toch waarschijnlijker is dat er eerst prenten bestonden en dat daarna pas een neuzentekst ontstond.

Zeker is wel, dat het vermoeden van De Meyer, dat de houtsneden bij de gildebrief als voorbeeld hebben gediend voor prent *26 van Johannes Kannewet of prent 25 van J. Seydel, ongegrond is. Slechts acht van de veertien houtsneden van het Neusboekje (waarvan de plaatjes wel niet veel zullen verschillen met die van de gildebrief die Ter Gouw gezien heeft) vertonen enige gelijkenis met houtsneden van prent *26 van Kannewet. Slechts één houtsnede vertoont gelijkenis met een houtsnede op prent 25 van Seydel. Ook lijken vijf plaatjes van het Neusboekje op afbeeldingen op prent 45 van Noman. Dit bleek uit een vergelijking van het Neusboekje met deze prenten²². Hiermee wordt de noodzaak geboren om een andere theorie op te bouwen over het ontstaan van de neuzenprenten. Gedacht zou kunnen worden aan een afkomst uit het buitenland. Ook wil ik in dit verband wijzen op de Nasentanz zu Hümpelsbrunn, een houtgravure van Nicolaus Meldemann naar een tekening van H.S. Beham uit de zestiende eeuw. Hier dansen een aantal forsbeneusde personen rond een staak, waaraan bovenin een vrouwenmuts, een neus en een krans hangen. Zeker zal de prent iets te maken hebben met het ontstaan van de neuzenprenten²³. De humoristische werking van neuzentekst en neusprenten is gelegen in het feit dat hier een positieve waardering wordt toegekend aan opvallende neuzen, terwijl iedereen op de hoogte is van de juist negatieve implikaties van bepaalde vormen: men kende vroeger de mens (o.a.) aan zijn neus. Al sinds de oude Grieken was men er van overtuigd dat het uiterlijk van de mens direkt in verband gebracht kon worden met zijn karakter. Diverse klassieke schrijvers lieten hun gedachten gaan over deze materie en hun werken (bijvoorbeeld de Physiogomonica, eertijds toegeschreven aan Aristoteles, Physiognominia- van Polemo, of werk van Adamantius, om maar een paar van de bekendste te noemen²⁴) werden in de middeleeuwen en daarna vlijtig bestu-

20 Neusboekje fol. C 7recto.

21 idem fol. C 3recto.

22 Kannewet *26: Coll. Waller L (= De Lange 50)
Noman 45: Coll. Waller 0₁
Seydel 25: Van Veen pl. 56.

23 De Meyer p. 583 geeft een afbeelding.

24 Evans p. 5.

[p. 110]

deerd. De uitspraken van de verschillende schrijvers werden met elkaar vergeleken en met elkaar in overeenstemming gebracht waarna ze bijeengevoegd werden om een zo kompleet mogelijk overzicht te krijgen van de verschillende varianten in het menselijk uiterlijk en de betekenis daarvan voor het karakter. Zo ontstonden de fysiognomische handboeken, waarvan ik er een paar heb ingekeken²⁵. De neus wordt daarin behandeld als een van de onderdelen van het gelaat. De verschillende vormen van de neus wijzen op allerlei eigenschappen: zo is iemand die dikke neusvleugels heeft ‘seer leuye ghelijck de Koeyen’²⁶ en is iemand met een ‘grote noes, beteykent goet: Een cleyne, een bedriegher’²⁷. Maar vooral zegt de vorm van de neus iets over iemands sexuele aanleg. Iemand met een lange neus is ‘wel ghestelt van mannelickheyt, gheneygcht om metten vrou persoonen te doen te hebben’, terwijl het lui persoon met de dikke neusvleugels ook nog een ‘onmatelicke begeerte tot den vrouwen’ heeft²⁸. De drager van een ‘oopen noes’ is onkuis²⁹.

Naast de uit de oudheid overgenomen kennis levert ook eigentijds ervaring gegevens op. De gevolgen van iemands gedrag zijn soms duidelijk zichtbaar aan zijn neus: ‘So wanneer si lootachtich vael is ofte root, oft te minsten doergeweeft met roode draeykens in dat eynde, ofte met stipkens, mercket daer wt een heerlick dronckaert, een suiper, dorstich, werm van leuere, gheneygcht tot doetslaginghe, doer oueruloedicheyt’³⁰.

Als straf voor hoereloperij en ander onkuis gedrag werden beschouwd de neuzen die de symptomen van syfilis vertoonden: de ‘Neuzen vol Pokputten’. Deze neuzen werden synoniem met syfilislijders. Men dacht overigens in die dagen dat alle geslachtsziekten vormen van syfilis waren³¹.

Drankneuzen, versierd met karbonkels, syfilisneuzen, geile neuzen en neuzen van domme en onaangename personen vullen de neuzenprenten en het neuzengilde. Op deze manier werd kritiek uitgeoefend op ontuchtig en losbandig gedrag. (Misschien dat in deze richting ook de interpretatie van de Nasentanz gezocht moet worden.) Het zijn waarschijnlijk dit erotisch en losbandig aspekt die hebben bijgedragen aan de populariteit van dit soort publikaties. Gedurende de achttiende eeuw verwaterde de kritische funktie en komt het accent meer te liggen op het eigenaardige en vreemde van sommige neuzen, wat resulteerde in fantasieneuzen zoals in de Ordonnantie van 1795.

Tot zover dan dit stukje over neusboekjes, afkomstig uit oude almanakken. Hierachter volgt in de Bijlagen de weergave van de twee beschreven teksten.

25 L. Indignis, Chiromantia. Utrecht, Jan Berntsz. 1526 (fotokopie IvN).
H.I. Follinus, Physiognomia, ofte mensch-kenner. t'Haerlem, Adr. Rooman, 1613 (UBA 642 E4).
I.B. Porta, De humana physiognomia. Hanoviae, Guilelmum Antonium, MDXCIII (UBA 602) H 21)
Mogelijk gaan de neusprenten terug op illustratiemateriaal van zestiende- of zeventiende-eeuwse fysiognomieën.

26 Follinus fol. 35recto.

27 Indignis fol. Oiii recto.

28 idem fol. Mij verso.

29 idem fol. Oiii recto.
Hoezeer deze ideeën verbreid waren blijkt ook uit de zeventiende-eeuwse Klucht van Lammert met zyn neus, door C.V.B. Lammert, een kinderloze echtgenoot, krijgt van zijn buurman als kommentaar op zijn grote neus te horen:
‘[...] waer door u Neus seer schandigh wert ghelaeckt,
Dat is om dat ghy niet een jonghe Neus en maeckt,
Of deucht jou koot-spul niet, dat gy vergeefs soo schrepelt,
Die nochtans wel geneust is, [...] is gemeenlijck wel geklepelt’.
Waarop Lammert antwoordt:
‘'T schort nochtans aan myn niet, dat blijckt wel aen myn frayen
En treffelijcke Neus, dat myn haen wel wil kraeyen’. (resp. fol. A 4recto en fol. Bverso.)

30 Indignis fol. Mij verso.

31 Sesam Med. Gezins Enc. dl. 3 kol. 319.

[p. 111]

Bibliografie

Cronijck Almanach ofte Journael, Op dat Jaer na der gheboorte ons Heeren Jesu Christi. M.D.LXXXVI. [...] Ghedruckt tot Amstelredam by Cornelis Claesz. (UBA 976 G 49^1)

[p. 112]

	Nauwkeurige Friessche Almanach, Na den Gregoriaanschen styl. Op het 1795ste Jaar na Christus Geboorte. Voorzien met de voornaamste Nederlandsche Merkten; als mede met de VACANTIEN voor den Hove van Friesland enz. enz. Te Leeuwarden by H. Post.
	Nieuw Worckumer Almanach. Na den Nieuwen Stijl. Over 't Jaer onses Heeren 1718. Door Reyner Lieuwes, Ge-admitteerde Land-meter, en Wijn-Royer tot Workum. Tot Leeuwarden, by Gerrit Koumans.
BERCKMOES, R.	Bijdrage tot de studie van de almanak. In: Kultureel jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen jr. 22 (1968) pp. 217-247.
C.V.B.	KLVCHT van Lammert met syn Neus. Tot Rotterdam, By Isaack Van Waesberghe, Boeckverkooper, aende Merckt, op 't Steyger, inde Fame, Anno 1641. (UBA Port. ton. 34-9)
EVANS, E.C.	Physiognomics in the ancient world. Philadelphia, 1969. Transactions of the American philosophical society, vol. 59, part. 5, 1969.
FOLL1NUS, H.I.	Physiognomia, Ofte mensch-kenner. Mitsgaders Simonides, ofte memoriconst. Crachtelijck en cortelyck uyt Aristoteles, met natuerlijcke redenen bewesen. Door -, Der Philosophie, ende der Medecijn Doctor. Tot profijt aller Overigheden, Cooplieden, jongmans en Dochteren: als oock Studenten, Predicanten, Medecijnen, en aller Menschen, die met verstant arbeyden, en vredelyck willen leven. Saligh Zyn die Consten, als die Constenaers alleen van haer oordeelen. Ghedruckt t'Haerlem, by Adriaen Rooman, Voor Daniel de Keyser, Boeckvercooper, woonende op 't Sant, in 't vergulden A.B.C. (UBA 642 E 4^1)
GOUW, J. ter	De oude tijd. Door - met medewerking van vaderlandsche geschied- en oudheidkundigen. Haarlem, 1871.
HEURCK, E.H. van en G.J. BOEKENOOGEN	Histoire de l'imagerie populaire flamande et de ses rapports avec les images étrangères. Bruxelles, 1910.
INDIGANIS, I.	Chyromantia. Ende dit boec leert van drie natuurlike consten als Chiromantia Astrologia naturalis Phisiognomia. Utrecht, Jan Berntsz, 1536.
JACOBSEN JENSEN, J.N.	Bibliografie van Nederlandse almanakken. In fiche-vorm aanwezig op UBA.
LENNEP, J. van en J. ter GOUW	De uithangteekens, in verband met geschiedenis en volksleven beschouwd. Geillustreerd met ruim 300 boekdruketsen van F.W. Zürcher. Amsterdam, 1868. 2 dln.
LIBRYE	Almanakken le gedeelte 1598-1787. In: Librye, nr. 1 (1887) pp. 1-3. 2e gedeelte 1726-1818. In: Librye nr. 7 (1889) pp. 49-52. 3e gedeelte 1793-1858. In: Librye nr. 10 (1889) pp. 73-76.
MEYER, M. de	De volks- en kinderprenten in de Nederlanden van de 15e tot de 20e eeuw. Door - -, met de medewerking van G. Koch-de Meyer en W.C. van Kuyk. Antwerpen enz., 1962.
	Neusboekje, Uan Mannen, Urouwen, Vrijers en Vrysters, waer in men sien

[p. 113]

	kan, wat yder voor sijn Neus-gelt moet geven [...] Gedrukt voor Swinkswank.
	ORDONNANTIE Van den TAX op de NEUZEN Van eene buitengewoone Gestalte. Gesteld door den Koning van het onbekende Eiland MONTENAZANO. Wie in dit Eiland wil verkeeren, moet aller Neuzen Koning eeren. [...]. Gedrukt in Neuzenkroonstad. Daar Brommerneus ten Troon zat. [Amsterdam, Erve de Wed. C. Stichter, 1795]
PORTA, I.B.	De humana physiognomia. Libri IIII; Qui ab extimis, quae in hominum corporibus conspiciuntur signis, ita eorum naturas, mores et consilia (egregiis ad viuum expressis ICONIBUS) demonstrant, vt intimos animi recessus paretrare videantur. [...] MDXCIII. Hanoviae. Apud Guilelmum Antonium, impensis Petri Fischeri Fr.
SCHOTEL, G.D.J.	Vaderlandsche Volksboeken en volkssprookjes van de vroegste tijden tot het einde der 18e eeuw. Haarlem, 1874. 2 dln.
SCHUUR, A.J.	Achtervoegsels in oude almanakken tot 1750. MO-B scriptie 1976 Instituut voor Neerl. Amsterdam.
	Sesam medische gezins-encyclopedie. Baarn, z.j. 10 dln.
VEEN, C.F. van	Drie eeuwen Noord-Nederlandse Kinderprenten. 's Gravenhage, 1971.
VRIES, L. de	Bloempjes der vreugd voor de lieve jeugd. Amsterdam, 1958.

Bijlage I

De tekst is gezet met een gotisch lettertype. Cursief wil hier zeggen: gezet in romein.

fol.C verso	‘PLACCAET, of ORDONNANTIE ❘ Van het ❘ NEUSENGELT.
	WY Jonk-Heer Domphoorn, Vry-Heer tot narriset, Mark-Grave van Snuytenburg, en Amman van de Neusen. Doen kont ende kennelijk allen den genen die desen sullen sien ofte horen lesen: Saluyt. Als dat wy geeven mits desen onse opene Brieven, aen Onsen grootmagtigsten Heer van Snavelbirg, volle magt ende bevel, om uyt Onsen Name, ende van onsent wegen, te mogen eyschen ende manen sonder eenige Oog-luykinge, al sulke Gilde-Gelt, als hy bevinden sal na gelegentheyt van saeken, behoorlijken te wesen, in alle Dorpen, Vlecken en Steden van onse ende Sijne Residentie, sonder dat sy sullen mogen soecken eenig uytstel. ‖
fol.C 3recto	De Prijs van de Neusen is.
	TEn eersten, van een Vrisse wel gemaekte Neus, twee blanken. Van een ingevallen Appelwijfs Neus en voor scherp,

[p. 114]

	3.stuyvers min een oortje. Van een middelbaere Neus, lanckwerpigh, 2.stuyvers. Van een breede Viswijfs Neus, en lang na advenant 3 stuyvers. Van een dicke Neus
fol.C 2verso	5. groot. Van een ‖ kromme leelijcken mismaekten Neus, 2. blancken en een duyt. Van een Haerlemse Spek-neus, die kleyn is, 2. blanken en een duyt. Van een Neus met een bult 5 groot en 3 duyten. Van een Neus vol Pokputten, gekarbonkelt met peerlen, 3 blanken 2 penning. Van een roode Carmosijnse Leytse Neus, 7 groot. Van een lange blauwe Calkoense Neus, daer by een lange kin, 15 stuyv.
fol.C 3recto	Van een gekarbonkelte Turkoysen Neus, 5 stuyv. ‖ Van een Delftse Neus, kleyn of groot 3 stuyv. Van een dicke, leelijke Neus, getekent met verscheyde coleuren, 7 stuyv. Een Goutse roode Brandewijns Neus, 6 stuyvers.Van een dicke Neus, voor wat omgekromt, boven met een Sinternel-huysjen, 23. stuyvers 5 pen. Een Haegse scherpe Neus, 12 stuyv. Van een Dortse en welgemaekte Neus 6 duyten, van een langen smalle Neus, 7 stuyv. Ook sullen de Neusen
fol.C 3verso	van de Vrouw-luy die t'Uyt- ‖ regt van de Franse gesnooten zijn, betalen 12 stuyvers. Van een Rotterdamsche Neus, 3 stuyv. en een halve blank, van een gelapte Neus, 2 blanken. Alle de Neusen van Schippers, Wagenaers, Herbergiers, Sleepers, Sacke-dragers en Soldaten, sullen betalen 5 stu. 4 pen. Nu zijnder noch van veelderley coleuren, daer dan meer op gelet moet worden, en na parato sullen moeten betalen.
fol.C 4recto	Van een Capiteyns Neus, die wat ‖ ingevallen is, en voor spits, gelijck de mijn, vijf groot en een half: Van een dicken rooden Neus, met een Blaeuw oog, van een Mans persoon 15 stuyvers 6 duyten, en van een Vrouws Neus 12 stuyv. 8 pen. en soo daer twee blauwe oogen by zijn 3. stuyv. Een dicke geplakte Juffrous Neus, omset met Commesalen gelijk de mijne, 9 stuyv. 1 duyt.
fol.C 4verso	Van een breede platte Neus, en lang na advenant ‖ 4 stuyv. Een Schoen-maker smeerige Neus, voor dik en root, 6 stuy. 2 duyten. Van een middelbare Neus met een bult 6 groot 3 duyten: een Brabanse Neus, root geverft, met een bult gelyk de mijne 10 stuy. een rode lange Makelaers Neus 9 stu. en een octaef: een Schippers Neus voor dik en sacht, met verscheyde coleuren 7 stuyv. een Wagenaers Neus, voor dik en groot, omset met Commesale 8 st. ‖ Van
fol.C 5recto	een Appelwijfs Neus voor wat uyt stekende en spits, met een groote mond, gelijk de mijne, 7 stuyv. 1 duyt. van een Groenwijfs Neus voor wat opgeschort, met eenige rimpels 5 stu, 7 duyt. een die wat lang en voor scharp is 3 stuy. en een roode met pok-putten 6 stuy. 3 duyten. Van een Tabaks Neus, gelijke de mijne, 13 stuy. een Vriesse Neus, 6 stuy. 1 duyt, een lange roode Neus, omset met putten 1 guld. 10 stuyv. een Brandewijns Neus wat ingevallen, 11 stuy. een lange dicke Neus, wat omgekromt, boven met een Sinternel-huysje, 15 stuy. 2 pennin. Van een Vis-wijfs Neus, voor wijt en met eenige roodigheut omset 9 stuyvers. Van een Oly-koeks Neus omset met robijnen 11. stuyv. Van een Rhijnse wijns Neus, voorsien met

[p. 115]

	vele Druyfkens, en geverft met alderhande coleuren, sal betaelen 2 gulden 5 stuyvers 11 penningen.
fol.C 5verso	Van een Turf dragers roode of blauwe ‖ Neus, omset met kleyne Peerlen, gelijks de mijne, 3 blanken en 1 duyt: van een Waerts neus voor wat ront, met puysten en wraten omset, 14 stuy. 4 duyten 1 pen. een Snijders Neus die druypt, 5 stuy en die lang en puystachtigh is, 8 stuy. 3 duyt. Van een gecoleurde Vlaemse of Brabantse overhangende Neus, en met Pok-putten, gelijk de mijne, een braspenning. Een Zeeuse Neus voor ront en opgeset, met Pok-putten, sal betalen kontant 6 stuyv. een Turf-vulsters Neus, die met roode Puysten beset is, 7 stuy 4 duyten. Van een korte dicke en platte Sleepers Neus, met een uytsteken kin, daer men een half Mutsje op setten kan, gelijck de mijne, 9 stuyv. 1 duyt. Een druypende Veenboers platte en in gevalle dicke Neus 7 stu. een roode Schuytevoerders en Koren-dragers Sampu Neus, 7 stuy. Van een lange scheve en overhangende
fol.C 6recto	dicke Neus voor met bochten, gelijk de ‖ mijne, 17 stuy. een Pannekoeks Neus, 7 stuy. 1 duyt: een blauwe Turf-vulsters Neus, 5 stuyv. van een lange en scherpe Neus, gelijk een Kemels-rug, 13 stuy. Van een roode Bierdragers Neus, 8 stu. Van een lange spitse Schippers Neus voor overhangende, gelijk de mijne, 15 st. Een Vriesse spitse overhangende Neus, 1 stuyv. 9 pen. Van een blauwe Waterlandse Melkboers gecoleurde Neus, 9 stuyvers 8 penningen. Van een Swarte smeerige Boek-drukkers Neus 8 stuy. Van een Noordt Hollandtsche Boerinne Lange Neus, gelijk de mijne 8 stuyvers, Een Waterlantse Boerinne Neus 11 stu. Bevelende voorts een yegelijk ontrent den eersten April, ofte ten uyttersten acht dagen daer na, sijn Gilde-geldt te betaelen, op peene die blijft in gebreke, dat sy lieden daer vooren datelijk sullen worden ge-executeert en gestraft, als ongehoorsamen. Gegeven op het Slot van Snatsenburgh. De gene die hier vergeten zijn, sal men het naeste Jaer doen volgen, want het ons soo belieft te doen.
fol.C 6verso	Vaert wel.
	Nexebus Fox
	[portret van de gildebode] Dese is de Boode, om een yegelijk te vermanen, datse haer verschenen Taxatien moeten komen betaelen, sonder eenige verdere uytstel, op pene van arbitralijcken gecorrigeert te worden, na gelegentheyt der saeken.
	d'Een seg'et den anderen voort’
	De volgende bijschriften staan onder de houtsneden (in romein)
fol.C 2recto	‘Mijn Heer van Snuytenburg, en Juffrou narriset, Hey wat is 't een schoon paer, Sij sijn ook voorgeset.

[p. 116]

fol.C 2verso	Dees Juffers grote Neus, siet haer Liefs Neus vast roken Een noble Pijp Tabak, strak salse mee eens smoocken.
fol.C 3recto	Dees Boerin ende Boer spits van Neus-grijs van haer Sy is Groot-Moer van 't Gild en hy Gilts Beste-vaer.
fol.C 3verso	Dees twee passen haer Neus, van Antwerpen verstaet, Sy hebben bey gewoont lang in de Lepel-straet.
fol.C 4recto	Aensiet dit out Pastuyr in 't Paddemoes Gebooren, Daer heeft haer soete Lief sijn halve Neus verloren.
fol.C 4verso	Dees twalef Gildebroers en wilt doch niet verachten, Want na het Neuse-geld met groot verlangen wagten.’

Bijlage II

Het cursieve is in de oorspronkelijke tekst in romein gezet.

fol. 1versot	‘WY, Brommerneus, by der Gratie aller Neuzen Societeyt, Koning van het nog door niemand ontdekt Eyland Montenazano, gezegd Neuzenberg, Hertog van Puysteloord, Graaf van Snuyteldoeks-Haven, Burggraaf van Tabaksdorp, Marquis van Snuyvensteyn, Vrijheer van de Hooge en Laage Snavelsnebben,
fol. 2recto	van Doozenland, ‖ Duym- en Vingervat, enz. enz. Aan allen, die deezen zullen zien of hooren leezen: Salut. Naardien Wy, in ervaaringe zijn gekomen, dat men, ondanks alle onze poogingen, en naerstige betrachtingen, niet nagelaaten heeft Ons en Onzer Societeyt der van ouds gepriviligeerde Neuzen, andere van eene vreemde ‖
fol. 2verso	soort 'er heeft ingedrongen, tot groote schade der gezegde gepriviligeerde: ZO IS 'T, dat Wy, naar Onze Neus-Koninglijke Magt en Souvereyne Authoriteyt, naar rijp beraad en deliberatie met onzen Hoogen Raade der Neuzen-Kamers, nevens den Thesaurier van onzer Finantien, aangaande het verwaarloosde
fol. 3recto	der Inkomsten, ons toe- ‖ behoorende, en ter onderhoudinge moetende strekken van ons Neuzen-Gewest, het welk zonder dezelven, niet in staat is deszelfs bloey te kunnen bevorderen: En het derhalve noodzaaklijk zy, dat 'er eene Tax worde gesteld op iedere Neus van eene vreemde soort zijnde, en van buyten wordende ingedrongen,
fol. 3verso	in welker ‖ maniere het ook mogte weezen, of komen te geschieden. Wy derhalven hebben goedgevonden te ordonneeren en te statueeren, gelijk wy ordonneeren en statueeren by deezen: Eerstelijk, dat van een Neus, de gedaante hebbende van een Schoorsteen, waar door de Rook van een Tabakspijp

[p. 117]

fol. 4recto	naar boven trekt, ‖ zal moeten betaald worden, 's jaarlijks 3 gulden. 2. Insgelijks is eene Coepelsgewijze op dezelfde Tax gesteld. 3. Van een Neus, de gedaante van een Ham hebbende, zal men betaalen naar zijne grootte, en van elke Puyst, die er daarenboven op mogten zijn, een halve stuyver; in ‖
fol. 4verso	't geheel genomen niet minder dan een Rijksdaalder, by vertoon van de zaak, zo als best geoordeeld zal worden. 4. Van een gebochelde en naar beneden krom omloopende Neus, 1 gulden. 5. Van een gehaayrde Krentekoeks-Neus 36 stuyvers. 6. Van een Kluyfjes-Neus met ruygtens bewossen 2 gulden. ‖
fol. 5recto	7. Van een zeer ongewoone Spitsneus, bezet met groote ruyge Puysten, 45 stuyvers. 8. Een monnik met een lange Krulneus, zal, uyt consideratie van zijne Kloosterlijke hoedanigheyt, voor dezelve niet meer dan 10 stuyvers betaalen; maar een waereldlijk Persoon zal, als in Art. 4 gehouden zijn eens zo veel te contribueren. ‖
fol. 5verso	9. Een Neus van zodanig eene gesteldheyt, dat ze een Persoon met een Parapluye zou kunnen draagen, is op niet minder dan 5 guldens getaxeerd. 10. Een Neus van Paardgelijke gestalte, waarop een Hussaar met uytgetoogen Sabel zou kunnen zitten, zal niet minder dan voor een halven Rijder toegelaaten worden. ‖
fol. 6recto	11. Het gestelde op een Neus, die als een Blaas tot over de Kin hangt, kronkelig en met ruyge pukkels bezet is, zal 3 gl.10 st. zijn. 12. Een recht uytstaande lange gekarbonkelde Neus is insgelijks op 3 gl. 10 stuyvers gesteld. 13. Van een lange Worstneus, die zich als by uytmuntendheyt
fol. 6verso	muntendheyt door andere Neuzen ‖ wil laaten bekranssen, zal 4 guldens ter Kasse moeten gebragt worden. 14. Van een weynig omgekromde Neus, en niet te sterk gepukkeld, zal 24 stuyvers moeten worden betaald. 15. Een Ganzeneus, die als een Ganzenhals en snavel zich vertoont, zal betaalen 4 gl. 10 stuyvers. ‖
fol. 7recto	Niemand aller buytengewoone Neuzen, zo als wy dezelven hier nevens in afbeeldinge hebben doen byvoegen, zal van deezen Tax vry zijn, behalven onze Koninglijke Kroonneus: Alle de overige Neuzen, de geprivilegeerde Societeyt van ouds uytmaakende, zullen alleen de gewoone lasten, voor byna een Eeuw geleden, door onze Predecesseurs ‖
fol. 7verso	daar op gesteld, gehouden zijn te betaalen. Dan dewijl wy de nieuw aangekomene Neuzen het oude Gilde, of Neusbroederlijke Societeyt verbieden, permitteeren wy haar echter eene Nieuwe Societeyt op te richten, en daarin alle andere nieuw-aankomelingen van Neuzen, ter onzer Thesaurie op te geeven, op dat men, by vertoon derzelve,
fol. 8recto	haar ins- ‖ gelijks taxeere, naar exigentie van zaken. En op dat niemand hier van het eenige ignorantie pretendeerde, hebben wy deeze onze Ordonnantie doen

[p. 118]

	publiceeren en affigeeren, zo en waar ter plaatse, zulks behoort en gebruyklijk is: naamlijk in onze Neuzenkamere, en op het Papier des Gebruyklijksten Almanachs. ‖
fol. 8verso	Gegeeven in het Jaar der Nulliteyt onzer Kroonneuslyke Regeering.
	BROMMERNEUS, KONING in kennisse van my Secretaris, BRILO PL UMANAZO.’
	De volgende bijschriften staan boven de houtsneden (in romein):
fol. 1verso	‘Mijn Schoorsteenneus vat al den rook Van 't lekkre Pypje, dat ik smook.
fol. 2recto	Myn Coepelneus kan, zonder gekken, Uw Schoorsteentregter ruim bedekken.
fol. 2verso	Myn Neus, gelyk een Verkensham, Toont dat ik uit Westfaalen kwam.
fol. 3recto	Zy schynt vry gortig; maar de myne, Is, 'k roem 'er op, een Vlaamsche fyne.
fol. 3verso	Van Kin en Voorhoofd ben ik kloek, Myn Haimeus schynt een Krentekoek.
fol. 4recto	Wech! 'k heb een Kluifneus meer bewossen Met hair, als 't Land met Kreupelbosschen
fol. 4verso	Een Neus, als men de myne ziet, Is in de gantsche Waereld niet.
fol. 5recto	De myne kan myn keus vernoegen, Daar sy me, als Monnik, 't best mag voegen.
fol. 5verso	Een Man, met Parapluie en al, Zit op myn Neus; zie hier 't geval.
fol. 6recto	Myn Paardeneus heeft meer vermogen; Zy kan wel een Hussaar gedoogen.
fol. 6verso	'k Zweer by myn Grasje, dat geen Man, Een Neus, als ik heb, toonen kan.
fol. 7recto	Zwyg, ruige Blaasneus!vol met kronkels Myn lange roemt op haar karbonkels.
fol. 7verso	Als men op 't Kermis-Neusfeest danst, Wordt dubbeld myne Neus bekranst.
fol. 8recto	Schoon krom, en met wat puist gewassen, Vind ik de myne my te passen.
fol. 8verso	'k Ben met myn Ganzeneus te vreên. Elk ga vry met de zyne heen.’