Spektator. Jaargang 6

Is S een X in de bar-notatie?
A.N. Sturm en T. Pollmann

Een van de belangrijke opgaven van de linguïstische theorie is inhoud te geven aan de notie mogelijke woordgroep in een natuurlijke taal. De ontdekking van de regelmatigheden die in de zg. X̅-conventie hun uitdrukking vonden, leidde tot gericht syntactisch onderzoek dat tot doel had beperkingen te formuleren op mogelijke phrase-categorieën en op de expansie van phrase-categorieën. Een fundamentele kwestie in dit onderzoek is de vraag of de zin woordgroep genoemd mag worden,¹ zoals de NP, de AP, de VP en de PP woordgroep genoemd worden.² Preciezer gezegd: of S aan dezelfde expansie-beperkingen gebonden is als NP, AP etc. Als het antwoord op die vraag bevestigend is, zal de grammatica uiteraard geen aparte beperkingen op mogelijke expansies van S behoeven te formuleren. De S zal dan ook zijn aparte status als beginsymbool verliezen. En de grammatica zal woordgroepen, geen zinnen genereren. Men ziet, de zaak is niet zonder gewicht.

In de visie van Jackendoff moet het antwoord inderdaad bevestigend luiden. In Introduction to the X̅-convention (1974) betoogt hij dat er reden is om aan te nemen dat de knoop V̿ niet alleen Aux en (de traditionele) VP domineert (zoals bij Chomsky (1972)), maar ook de subjects-NP, en dat V̿ derhalve met de traditionele S-knoop moet worden geïdentificeerd.

Volgens Emonds (1976) is deze identificatie onjuist; het motief daarvoor is dat de subjects-NP níet onder V̿ moet worden gegenereerd.

Wij willen hieronder aannemelijk maken dat de subjects-NP wel door V̿ wordt gedomineerd, dat V̿ niet met S moet worden geïdentificeerd, en dat S aan de beperkingen van de X-schemata is onderworpen. We tornen daarmee aan Emonds' stelling: if the subject NP node in English is not dominated by V̿, then V̿ cannot be identified with S. Wat hij van de subjectsknoop zegt, geldt in beginsel voor alle knopen, en speciaal ook voor Aux en voor de complementizer-knoop COMP. Wij willen nu laten zien dat er woordgroepen zijn waarin Aux en COMP niet voor kunnen komen, en het subject wel. Voorbeelden van die woordgroepen vindt men

1 Deze kwestie is niet nieuw. Men vergelijke voor structuralistische opinies over dit vraagstuk De Groot (1949) en Van der Lubbe (1965).

2 Daarnaast is er ook nog de vraag of er terecht gespróken wordt van AdvP's, in onderscheid van PP's. Voor een discussie zie men Jackendoff (1973) en Emonds (1976).

[p. 477]

in de zinnen (1)-(3).

(1)	Hans een huis kopen, (kom nou).
(2)	Barend mij een loer draaien, (dat geloof je zelf niet).
(3)	Karel naar Parijs fietsen, (van zijn leven niet).

In (1)-(3) zijn resp. Hans, Barend en Karel subject. Dat blijkt enerzijds uit hun interpretatie, anderzijds uit het feit dat ze vervangbaar zijn door pronomina personalia in de onderwerpsvorm: Ik een huis kopen, (kom nou) etc. De cruciale woordgroepen in (1)-(3) zijn V̿ met een NP als specificatie-knoop. Die NP is in de woordgroepen optioneel. Een mogelijke tegenwerping is dat de woordgroepen waar het in (1)-(3) om gaat, eigenlijk S-en zijn, waarin Aux niet is gerealiseerd. Dit laatste zou kunnen als Aux een optioneel element zou zijn. Als dat echter het geval zou zijn, zouden we niet anders dan ad hoc kunnen verklaren dat ook COMP in dit soort woordgroepen niet kan optreden, zoals de volgende zinnen laten zien.

(4)	*Of Hans een huis kopen, (dat weet ik niet).
(5)	*Dat Karel naar Parijs fietsen, (dat geloof je zelf niet).

Kennelijk is het optreden van COMP afhankelijk van het optreden van Aux. Andere woordgroepen dan in (1)-(3), doch van hetzelfde type, leren nog iets anders. Als mogelijke vulling van Aux komen hulpwerkwoorden in aanmerking, misschien ook koppelwerkwoorden. Men zie nu de volgende zinnen.

(6)	Jij de dochter van de Tsaar, (wie had dat kunnen denken).
(7)	*Jij de dochter van de Tsaar zijn, (wie had dat kunnen denken).
(8)	Karel naar Parijs, (dat kun je toch niet doen).
(9)	*Karel naar Parijs moeten, (dat kun je toch niet doen).
(10)	Jij rozen gekocht, (daar had je toch geen geld voor).
(11)	*Jij rozen gekocht hebben, (daar had je toch geen geld voor).
(12)	Karel een huis kopen, (wie had dat kunnen denken).
(13)	*Karel een huis willen kopen, (wie had dat kunnen denken).
(14)	Piet ziek geweest, (daar wist ik niets van).
(15)	*Piet ziek geweest zijn, (daar wist ik niets van).

Zoals de voorbeelden (6)-(15) laten zien, kunnen hulpwerkwoorden niet in woordgroepen optreden waarin Aux ontbreekt. Hetzelfde geldt voor het koppelwerkwoord zijn, althans in de infinitief. Globaal komt deze groep werkwoorden overeen met wat sinds Chomsky (1957) als mogelijke vulling van Aux wordt beschouwd. De voorbeelden zijn derhalve een verdere aanwijzing dat de V̿ een woordgroep is waartoe Aux niet en het subject wel behoort. Als Aux niet tot V̿ behoort, kan V̿ niet met de S geïdentificeerd worden. Voorzover wij zien is Aux in S verplicht. Aux is dan de kern van S. Dit betekent dat S (= Au̿x̿) onderworpen kan worden aan de restricties van de X-schemata, zodat de basiscomponent geen aparte herschrijfregel voor S behoeft te bevatten.

De herschrijfregels kunnen de volgende zijn:

Au̿x̿ → [Spec. Au̅x̅] Au̅x̅ en Au̅x̅ → Aux V̿.

De specificatie van Aux is de COMP-knoop. De laatste regel kan verder gegeneraliseerd worden tot Au̅x̅ → Aux X̿. Dit is een consequentie van bovenstaand argument op basis van de voorbeeld-zinnen (6)-(15).

[p. 478]

De herschrijfregels voor V̿ kunnen op basis van de zinnen (1)-(3) als volgt worden gespecificeerd: V̿ → N̿ V̅ en V̅ → V X̿.

De voorbeelden (16)-(20) laten zien dat N̿ in de eerste regel te specifiek is, en moet worden vervangen door X̿.

(16)	Over Groningen is korter. (Subject is P̿)
(17)	Van dik naar dun is mooi. (Subject is P̿)
(18)	Een klein beetje langzamer vermoeit mij veel minder. (Subject is A̿)
(19)	Morgen kan niet. (Subject is Ad̅v̅)
(20)	Hout hakken is prettig. (Subject is V̿)

De zinnen (16)-(20) zijn typische spreektaalzinnen, die in de schrijftaal minder gemakkelijk zullen worden getolereerd. Merk op dat een transformationele afleiding van de subjecten van de woordgroepen (16-20) uit ‘volledige’ NP's of S-en op onaanvaardbare moeilijkheden zal stuiten. We gaan daar niet verder op in.

De voorbeelden (16)-(20) rechtvaardigen de basisregel V̿ → X̿ V̅. We kunnen nu vaststellen dat de subjectsknoop in de woordgroep niet alleen optioneel is (zie boven), maar ook ongespecificeerd. Dit maakt het formuleren van een aparte regel voor de expansie-beperking van S, waarin volgens Emonds (1976: 18) een cruciaal gebruik gemaakt moet worden van de verplichte aanwezigheid van een als N̿ gespecificeerde subjectsknoop, onmogelijk. Wij hopen te hebben gedemonstreerd dat dit ook overbodig is.

Bibliografie

Chomsky, N. (1957), Syntactic Structures. Den Haag.

Chomsky, N. (1972), ‘Remarks on Nominalization’ In: Studies on Semantics in Generative Grammar. Den Haag, Parijs, p. 11-61.

Emonds, J.E. (1976), A Transformational Approach to English Syntax. Root, Structure-Preserving, and Local Transformations. New York etc.

Groot, A.W. de (1949) Structurele Syntaxis. Den Haag.

Jackendoff, R. (1973) ‘The Base Rules for Prepositional Phrases’ In: R. Anderson en P. Kiparsky (eds.), A Festschrift for Morris Halle. New York etc.

Jackendoff, R. (1974) Introduction to the X̅-convention. IULC-paper.

Lubbe, H.F.A. van der (1965)^2 Woordvolgorde in het Nederlands. Een synchrone structurele beschouwing. Assen.