Spektator. Jaargang 6

[p. 454]

Met de krant door het taalkunde-land
Waarin: huwelijkse perikelen, een bezoek aan een anaforisch eiland en een metaforische boterberg uitlopend in moord en doodslag.
Willem J. Meys

A.

Zijn echtparen anaforische eilanden, net als weduwen en wezen, animeermeisjes en kamerbewoners? (verg. Postal 1969, Ross 1971, Lakoff & Ross 1972, Watt 1973, Clark & Haviland 1974) Is het mogelijk door de spreekwoordelijk hechte huwelijksband heen te dringen om te refereren aan de afzonderlijke echtelieden? Men oordele zelf. Wat te denken, bijvoorbeeld, van een zin als deze:

(1)	Het is een leuk echtpaar, maar je ziet ze nooit apart.

Persoonlijk vind ik zin 2 acceptabeler:

(2)	Het is een leuk echtpaar, maar ik vind hém toch leuker dan háár.

Hoe dan ook, het volgende stukje, uit Tussen de Rails (25:1, januari 1976) geeft wel aan dat werkende echtparen het soms taalkundig ook moeilijk hebben:

(3)	Met veel plezier lees ik zo af en toe uw rubriek van werkende echtparen. Aangezien ik zelf tot deze categorie behoor interesseert dat onderwerp mij buitengewoon.

Mijn probleempje is: kan iemand in zijn eentje tot de categorie ‘werkende echtparen’ behoren?

B.

Er is nog een andere achtergestelde categorie die volgens heersende linguistische opvattingen moeilijk doordringbaar is: de idiomatische uitdrukkingen. Ik geloof evenwel dat het met de beweerde transformationele inflexibiliteit van idiomatische uitdrukkingen (verg. Chafe 1968, Weinreich 1966, 1969, Kooij 1975) in de praktijk vaak nogal meevalt - zoals overigens door Burger 1973 en Meier 1975 al voor respektievelijk het Duits en het Engels werd gekonstateerd. Zo bijvoorbeeld in de volgende citaten uit NRC en Volkskrant:

(4)	De sociologie hoeft nooit in bressen te springen. (NRC)
(5)	Na de verkiezingen mag dan de aap uit de mouw. (NRC)
(6)	Het stond voor mij vast wat voor uitspraak uit de mouwen van de toga's te voorschijn zou komen. (Volkskrant)
(7)	De boter op Kissinger's hoofd werd kundig weggewassen. (Volkskrant)
(8)	Verwijzingen naar de boter op het hoofd van de onderzoeker moeten bij voorbaat worden uitgesloten. (Volkskrant)
(9)	Zijn eigen State Department had de grootste bureaucratische moeite om hem op alle punten te volgen. (Volkskrant)

[p. 455]

Gevallen zoals deze komen vrij vaak voor en geven aan dat ook bij ‘bevroren’ uitdrukkingen de taalgebruiker zich de samenstellende delen bewust blijft en soms van deze wetenschap gebruik maakt om ze gedeeltelijk te ‘ontdooien’ als dat in zijn kommunikatieve kraam (sic!) te pas komt.

C.

Case grammatici zouden ook eens wat meer de krant moeten gaan lezen, dan zouden ze misschien met wat minder stelligheid poneren dat bepaalde Cases niet met elkaar te combineren zijn, daarbij vaak hun betoog ondersteunend met gekunstelde zinnetjes van eigen fabrikaat zoals:

(10)	*John and the earthquake shattered the window.
(11)	*Seymour sliced the salami with enthsiasm and a knife.
(12)	*She killed her husband with her sister and a hammer.

(Zin 10 is uit Shroyer 1969, 11 uit Lakoff 1968, en 12 uit Walmsley 1971). Ik geloof dat over het algemeen conjuncties van nominale constituenten die in een of meer belangrijke features zoals ± Human en ± Concrete van elkaar verschillen inderdaad vaak vreemd aandoen (verg. b.v. Meys 1975), hoewel ik het niet met Nilsen 1973 eens ben dat er in een dergelijk geval dan altijd sprake moet zijn van twee verschillende Cases. Maar ook in dit opzicht blijkt in de praktijk van het taalgebruik weer heel wat mogelijk. Verg. b.v.:

(13)	Sten Stensen en sterke storm beroven Claeson van wereldtitel. (Parool)
(14)	De man heeft toegegeven vorige week zijn 33-jarige vriendin met een stok en zijn vuist te hebben mishandeld. (NRC)

Zin 13 vertoont een kombinatie van Agent en Force die Shroyer 1969 als ongrammatikaal zou moeten kwalificeren (verg. zin 10), terwijl in (14) sprake is van een kombinatie van de Tool en Body Part Cases die niet strookt met opvattingen van b.v. Nilsen 1973.

D.

Het stukje waaruit ik zin 14 gelicht heb heeft nog een triest vervolg dat ik hieronder in toto weergeef:

(15)

De vrouw overleed in een ziekenhuis in Oostburg. Uit het onderzoek is niet komen vast te staan of de vrouw tengevolge van de mishandeling is overleden. Na haar opname in een ziekenhuis bleek namelijk dat de vrouw, moeder van drie kinderen, naast gekneusde pols en ribben, een longontsteking en zware bloedarmoede had. Uit mededelingen van de man blijkt dat zij niet naar een dokter te krijgen was. Het is dus mogelijk dat de longontsteking de doodsoorzaak was.

Uit het bovenstaande moge blijken dat het verschil tussen kill en cause to die iets is dat niet alleen linguisten (zoals b.v. Lakoff 1965, Fodor 1970, en Haas 1973) bezighoudt. Gelukkig maar, zou ik haast zeggen.

[p. 456]

Bibliografie

Burger, H. (1973) Idiomatik des Deutschen, Tübingen.

Chafe, W.L. (1968) Idiomaticity as an Anomaly in the Chomskyan Paradigm, FOL, 4: 109/127.

Clark, H.H., & Haviland, S.E. (1974) Psychological Processes as Linguistic Explanation, pp. 91-124 in Cohen (ed.) 1974

Cohen, D. (ed.) (1974) Explaining Linguistic Phenomena, Washington.

Fodor, J.A. (1970) Three reasons for not deriving ‘kill’ from ‘cause to die’, Ling. Inq. I:429-438.

Haas, W. (1973) Rivalry among Deep Structures, Language, 49: 282-293.

Kooij, J.G. (1975) Diachronic Aspects of Idiom Formation pp. 122-127 in Kraak (ed.) 1975.

Kraak, A. (ed.) (1975) Linguistics in the Netherlands 1972-1973, Assen/Amsterdam.

Lakoff, G. (1965) Irregularity in Syntax, New York etc.

Lakoff, G. (1968) Instrumental Adverbs and the Concept of Deep Structure, FOL, 4:4-29.

Lakoff, G. & Ross, J.R. (1972) A Note on Anaphoric Islands and Causatives, Ling. Inq. III.

Meier, H.H. (1975) The State of Idiomatics, DQR 5:3:163-179.

Meys, W.J. (1975) The English Comitative. A Doubtful Case? pp. 178-186 in Kraak (ed.) 1975.

Nilsen, D.F. (1973) The Instrumental Case in English, Den Haag.

Postal, P.M. (1969) Anaphoric Islands in Papers from the fifth regional meeting Chicago Linguistic Society

Ross, J.R. (1971) The superficial nature of Anaphoric Island Constraints, Ling. Inq. II:599-600.

Shroyer, T.G. (1969) An Investigation of the Semantics of English as a proposed Basis for Language Curriculum Materials, Ohio.

Walmsley, J.B. (1971) The English Comitative Case and the Concept of Deep Structure, FOL, 7:493-507.

Watts, W.C. (1973) The Indiscreteness with which Impenetrables are Penetrated, Irvine, California.

Weinreich, U. (1966) Explorations in Semantic Theory, in T.A. Sebeok (ed.) Current Trends in Linguistics III, Den Haag.

Weinreich, U. (1969) Problems in the Analysis of Idioms, in J. Puhvel (ed.) Substance and Structure of Language, California.