Spektator. Jaargang 5

[p. 415]

Het kiezen van lexicale delenda⁺
Hans Den Besten

Samenvatting en ten geleide

Een van de mogelijke soorten regels die de transformationeel-generatieve theorie toelaat is de deletie van gespecificeerde lexicale elementen. Dit type regel heeft echter de onaangename eigenschap, dat er eigenlijk alles - bij wijze van spreken woord voor woord - mee gedeleerd kan worden. Dit betekent, dat de huidige transformationeel-generatieve theorie, die een hypothese is over mogelijke natuurlijke talen, behalve de grammatica's van de bestaande natuurlijke talen - waarin maar weinig lexicale elementen gedeleerd hoeven te worden - ook grammatica's toestaat die hun eigen talen kapot- en zelfs wegdeleren. Het onderstaande artikel poogt tot een specifiekere hypothese over lexicale deleties te komen, en daarmee tot een specifiekere en dus interessantere theorie over natuurlijke taal.

Het artikel gaat uit van de theorie van Joan Bresnan die voor zowel wortel- als bijzinnen onderliggend een complementeerder postuleert (voor gebruikte terminologie, zie verderop). Deze complementeerders moeten in sommige gevallen worden gedeleerd, en dat onder gelijksoortige omstandigheden. Hieruit wordt een zeer restrictieve conditie gehaald voor lexicale deleties, in die zin, dat er eerst iets aangehecht moet worden aan de preterminale categorie die het lexicale element onmiddellijk domineert, voordat het gedeleerd mag worden. Nadere uitwerking van deze conditie brengt aan het licht, dat deze conditie een ordening vereist die in strijd is met de theorie over regelordening van Williams (1974). Het blijkt echter zo te zijn, dat de lexicale deleties behoren tot een definieerbare verzameling uitzonderingen op deze ordeningstheorie.

Tot beter begrip van de tekst volgt hier een korte lijst van belangrijke gebruikte termen:

Chomsky-adjunctie: adjunctie van een knoop B aan een knoop C, zodanig dat een afgeleide knoop C zowel B als de oorspronkelijke C domineert ([_C[_BX ]_B[_C Y ]_C]_C of [_C[_CY ] _C[_BX ] _B]_C).

Wortel-S: de hoogste S van een zin die niet meer door een andere constituent wordt gedomineerd, en die S-en die direct door een wortel-S worden gedomineerd en zuster zijn van elkaar. Dit komt ruwweg neer op hoofdzinnen en gecoördineerde hoofdzinnen.

Worteltransformatie: transformatie die een constituent C direct onder de wortel-S aanhecht. Voor het gemak: transformatie die alleen in wortelzinnen werkt. In deze studie geherinterpreteerd - in navolging van Williams (1974) - als een regel die essentieel gebruik maakt van materiaal dat direct door een wortel- gedomineerd wordt, d.w.z. COMP, en wellicht nog andere constituenten (voor gebruikte terminologie, zie verderop).

Structuurbehoudende transformatie: transformatie die een constituent C inserteert op een plek waar door de basisregels een constituent C' van dezelfde categorie kan worden gegenereerd. D.w.z. NP voor NP, PP voor PP, etc.

Locale transformatie: transformatie die slechts van twee aan elkaar grenzende constituenten C en C' zonder verdere context gebruik maakt, waarbij een van de twee een ‘nonphrase node’ moet zijn, d.w.z. geen , S, NP, VP, AP, etc.

Structuurbehoudende hypothese: hypothese afkomstig van Emonds (1970), (1975), inhoudende, dat alle transformaties ofwel worteltransformaties zijn, ofwel cyclische transformaties en dan in het bijzonder hetzij structuurbehoudende transformaties, hetzij locale transformaties. Deze studie gaat uit van een verzwakkende herinterpretatie van Emonds zijn theorie.

Complementeerder: term uit de Engelse grammatische literatuur om de onderschikkende voegwoorden aan te duiden die de complementen bij werkwoorden en preposities (d.w.z. onderwerpszinnen, lijdendvoorwerpszinnen, enz.) inleiden, dus dat, of, om (?). In deze studie vaagweg gebruikt voor alle onderschikkende voegwoorden.

en S: onderscheid waarvan Bresnan gebruik maakt. staat voor de gebruikelijke S. S staat voor de minus de COMP (complementeerder) en wellicht nog andere constituenten.

+ Dit is een bewerking in het Nederlands van een oorspronkelijk in het Engels geschreven stuk getiteld ‘A Note on Designating Lexical Delenda’ (Juni 1975), dat uitdrukkelijk als voorlopige versie bedoeld is. Deze studie maakt ten dele gebruik van materiaal dat werd gebruikt in een eerder paper over lexicale deleties en substituties (Den Besten 1974). Zij kon geschreven worden dankzij geldelijke steun van de Nederlandse organisatie voor zuiver-wetenschappelijk onderzoek (ZWO) (toelage 30-32).

[p. 416]

[1.]

Teneinde deletietransformaties niet als een alverslindend monster te laten werken, heeft de transformationeel-generatieve theorie daaraan een conditie van terugvindbaarheid opgelegd (Chomsky 1964, Katz en Postal 1964, Chomsky 1965): Een reeks mag gedeleerd worden onder identiteit met een andere reeks die bewaard blijft in de uitvoer van de transformatie of indien zijn constituerende elementen deel uitmaken van een verzameling ‘designated elements’ (daartoe aangewezen elementen). In Katz en Postal (1964) is ‘designated elements’ geïnterpreteerd als verwijzende naar Pro-elementen. Zij voeren echter als derde conditie in, dat een reeks mag worden gedeleerd, als die geanalyseerd wordt als een reeks eindelementen. Naar dit type deleta verwijst Fiengo (1974), als hij de term ‘designated elements’ gebruikt om de verzameling uitzonderingen op zijn interpretatieve heranalyse van deletie aan te duiden. Het is duidelijk dat de derde conditie explosieve kracht bezit, want wat zal een grammatica ervan weerhouden om lexicale elementen in groten getale te deleren door middel van een overeenkomstig aantal deletietransformaties? In feite is het aantal deleties dat in de literatuur gevonden kan worden zeer beperkt en het schijnt zo te zijn gesteld, dat grammatica's die deze regels bevatten bij benadering voldoen aan de zogeheten survivor property (overlevingseigenschap) die wordt geacht een essentieel kenmerk van natuurlijke talen weer te geven (Peters 1973). De definitie daarvan luidt als volgt:

A transformational grammar with base component B and transformational component T is said to possess the survivor property if every transformational derivation t_l,...,t_n with respect to T such that B generates t_l satisfies the following condition: if φ is the input domain of any cycle of t_l,...,t_n and ψ is the output from that cycle, then ψ contains more terminal nodes than any subpart of φ on which the transformational cycle operated earlier in the derivation. (Peters 1973: 382).

De vraag is, of het mogelijk is om lexicale deleties zodanig te beperken, dat zij niet de overlevingseigenschap van hun eigen grammatica in gevaar zullen brengen. In de volgende paragrafen zal ik proberen daarop een gedeeltelijk antwoord te geven.

[2.]

Het is noodzakelijk om met betrekking tot wat volgt een kort exposee te geven van mijn theoretische aannames betreffende transformaties in deze studie. Ik neem aan, dat transformaties worden gedefinieerd als combinaties van elementaire transformaties. Er zijn drie typen elementaire transformaties: deleties, substituties en adjuncties (verg. Chomsky 1965). Adjuncties worden opgevat als chomsky-adjuncties. Het aantal elementairen (=elementaire transformaties) dat betrokken is bij een transformatie wordt gesteld op één of twee. Transformaties die precies één elementair bevatten zijn deleties en lexicale inserties/substituties. Er zijn geen substituties of adjuncties met materiaal dat afkomstig is van een positie elders in de invoerreeks zonder gelijktijdige deletie op diezelfde positie. Zodoende zijn er vier typen transformaties: deleties, lexicale inserties/substituties, adjuncties en substituties^1..

De eis tot chomsky-adjunctie kan in conflict komen met de vereisten die Emonds heeft geformuleerd voor worteltransformaties (Emonds 1970, 1975), omdat dit soort adjuncties altijd een extra knoop creëert tussen de geadjugeerde constituent en bijvoorbeeld de wortel-S. Daarom - en om redenen die hieronder duidelijk zullen worden - kies ik voor de volgende herinterpretatie van Emonds' theorie: Alle transformaties worden gedefinieerd zoals hierboven is gesteld. Structuurbehoudendheid is een eigenschap van de substitutie-elementair en om die reden ook van

1. Het is mogelijk, dat er combinaties van twee deletie-elementairen bestaan. Als dat zo is, tellen deze transformaties als deleties.

[p. 417]

de substitutie- en insertietransformaties. Worteltransformaties mogen ook structuurbehoudend zijn, terwijl de verzameling cyclische transformaties adjunctietransformaties mag bevatten. Bovendien mogen er cyclische transformaties zowel als worteltransformaties zijn die een term deleren danwel een lexicaal element inserteren/substitueren. De noties worteltransformatie en locale transformatie kunnen behouden blijven. Worteltransformaties vormen een subverzameling van de verzameling partieel of volledig geordende transformaties, d.w.z. de subverzameling der laatstcyclische of postcyclische transformaties (cf. Williams 1974).

Er is reden om deleties en substituties en daarom ook lexicale deleties en lexicale inserties/substituties formeel gelijk te stellen. Vergelijk Emonds (1970, niet 1975) en vergelijk Katz en Postal (1964) die hun conditie op terugvindbaarheid zowel voor substituties als deleties bedoeld hadden. Toch heb ik besloten me in deze studie tot lexicale deleties te beperken. Ik heb daarvoor twee redenen. Ten eerste vormen lexicale deleties de werkelijke bedreiging voorzover het om zinsreductie gaat, hoewel ik moet toegeven, dat lexicale substituties in staat zijn om zinnen op een andere manier schade toe te brengen, nl. door zoveel lexicale elementen te vervangen, dat de oorspronkelijke zin niet meer herkenbaar is. Ten tweede - en dat is een meer pragmatische reden -, die lexicale substituties die me te verdedigen lijken voor de Nederlandse syntaxis vertonen niet allemaal hetzelfde gedrag als lexicale deleties. Daarover zal hieronder nog een korte opmerking worden gemaakt.

[3.]

In deze paragraaf wil ik aandacht besteden aan de deletie van complementeerders in de syntaxis van het Nederlands. De desbetreffende regels spreiden een gelijk gedrag ten toon en suggereren een generalisatie voor de gehele verzameling van mogelijke lexicale deleties. Deze generalisatie zal worden besproken in de volgende paragraaf.

[3.1].

Laten we aannemen, dat Bresnan terecht onderliggende complementeerders postuleert voor wortelzinnen (Bresnan 1970, 1972). Zij komen in het Nederlands echter niet aan de oppervlakte, noch is er ook maar iets complementeerderachtigs aanwezig in Nederlandse wortelzinnen. Dit sluit de mogelijkheid uit, dat er transformaties zijn die iets substitueren voor de wortelcomplementeerders. Daarom moeten zij zijn gedeleerd. Laten we, tot beter begrip hiervan, die transformaties eens beter bekijken die constituenten in complementeerderpositie brengen. Bresnan (1970) noemt deze regels Complementizer Substitution Transformations. In (1972) heeft zij die herdoopt tot Complementizer Attraction Transformations. Er zijn geen aanwijzingen waarom zij deze terminologische draai nam, maar het komt mij goed van pas. Bresnan citeert twee bekende voorbeelden van zulke transformaties: Vraagwoord-Formatie en Relatieve-zin-Vorming. Beschouw de volgende onderliggende reeksen:^2.

(1)	--, [ of [S hij wat gedaan heeft] S]
(2)	-- [NP de jongen [ dat [S ik het boek aan wie gegeven heb] S] ] NP

De respectieve transformaties zullen wat en aan wie in complementeerderpositie brengen zonder de complementeerder intact te laten. Vergelijk:

(1)'	--, [ wat [S hij gedaan heeft] S]
(2)'	-- [NP de jongen [ aan wie [S ik het boek gegeven heb] S] ] NP

Veronderstel, dat Vraagwoord-Formatie en Relatieve-zin-Vorming substitutie-

2. Ik neem aan, dat het Nederlands onderliggend SOV is; cf. Koster (1975), Blom, Daalderen Nieuwenhuijsen (1974) en Evers (1975).

[p. 418]

transformaties zijn, hoe zoudert zij er uit zien? Substitutie van een NP of PP voor een COMP schendt de structuurbehoudende eigenschap van substitutietransformaties. Deze oplossing komt dus niet in aanmerking^3.. Een structuurbehoudende oplossing is te vinden bij Emonds (1970) en Chomsky (1973). Chomsky formuleert de volgende basisregel voor complementeerders:

(3)	COMP → P NP ± WH

Alleen als de andere constituenten gedomineerd door COMP niet gevuld zijn wordt - WH gerealiseerd als that. Het Nederlands lijkt het Engels op dit punt te repliceren. Wat en aan wie hebben respectievelijk de NP en de P NP gevuld en er is geen complementeerder aanwezig. Het Nederlands vormt echter een probleem voor regels als (3), omdat het complementeerders toelaat rechts van de vooropgeplaatste constituenten^4.. Vergelijk:

(4)	a.	Ik weet niet wat hij gedaan heeft
	b.	Ik weet niet wat of hij gedaan heeft
(5)	a.	Dat is de jongen aan wie ik het boek gegeven heb
	b.	Dat is de jongen aan wie dat ik het boek gegeven heb

Dit impliceert, dat oppervlakte-complementeerders er als volgt mogen uitzien:







Dit lijkt me een onevenwichtige situatie. Als we de eis aanvaarden, dat elk lexicaal element uitputtend gedomineerd moet worden door een categorie, dan moeten we naar een andere oplossing zoeken. Nu is regel (3) het gevolg van het vasthouden tot in extremis van de structuurbehoudende hypothese. Echter, als we adjuncties toelaten onder de cyclische regels, dan kan regel (3) worden afgeschaft en zullen complementeerder-attractieregels de volgende substructuren opleveren:

Daarop volgende deletieregels zullen of en dat uitvegen. Deletie van of is optioneel. Dat moet worden gedeleerd als er een NP aan vooraf gaat. Het mag worden gedeleerd als er een PP aan vooraf gaat.

3. Koster (1975) en Den Besten (1974) gebruiken deze oplossing.

4. Normativisten zullen waarschijnlijk gruwen van mijn voorbeelden, maar ik vind ze goed hoewel niet helemaal standaard. In feite is het debat, of zulke zinnen nu helemaal OK zijn of niet, irrelevant. Een groep geboren en getogen sprekers van het ABN-waaronder ik zelf-accepteert deze zinnen. En anders beschrijf ik substandaard Nederlands. En wat dan nog?

[3.2.1].

Laten we terugkeren naar de wortelzinnen, waarin geen enkele complementeerder optreedt. Er zijn nog meer verschillen tussen wortel- en nietwortelzinnen. Bijzinnen beginnen met een complementeerder voorafgegaan dooreen wh-constituent als die aanwezig is. Zij worden afgesloten door een reeks van een of meer V's (cf. Evers 1975, Koster 1975 en Blom, Daalder en Nieuwenhuijsen 1974). Aan de andere kant beginnen wortelzinnen met de persoonsvorm voorafgegaan door een ‘eerste constituent’ terwijl er geen lexicale complementeerder aanwezig is. De reeks elementen rechts van de complementeerder in bijzinnen wordt in wortelzin-

[p. 419]

nen gerepliceerd, zij het, dat de persoonsvorm en de ‘eerste constituent’ er aan onttrokken zijn^5.. Wh-constituenten zijn ‘eerste constituenten’ in vraagwoordvragen. Bijna alles kan dienst doen als ‘eerste constituent’ in mededelende zinnen. Ja/neevragen zijn gemarkeerd in die zin, dat zij geen ‘eerste constituent’ bezitten. Zij beginnen met de vooropgeplaatste persoonsvorm. Vergelijk:

(6)	a.	- , of hij nog meegaat
	b.	Gaat hij nog mee?
(7)	a.	- , of hij aan het project wil meedoen
	b.	Wil hij aan het project meedoen?
(8)	a.	- , waar (of) hij nou werkt
	b.	Waar werkt hij nou?
(9)	a.	- , wat (of) je nu gaat doen?
	b.	Wat ga je nu doen?
(10)	a.	- , dat ik morgen naar huis ga
	b.'	Ik ga morgen naar huis
	b.''	Morgen ga ik naar huis
	b.'''	Naar huis ga ik morgen
(11)	a.	- , dat ik mijn Kafka al in geen jaren meer heb ingekeken
	b.'	Ik heb mijn Kafka al in geen jaren meer ingekeken
	b.''	Mijn Kafka heb ik al in geen jaren meer ingekeken
	b.'''	Al in geen jaren meer heb ik mijn Kafka ingekeken
	b.''''	Ingekeken heb ik mijn Kafka al in geen jaren meer

We kunnen de gegevens in het volgende diagram samenvatten, waarin 1 t/m 4 staat voor de verschillende posities in een zin en Vⁿ staat voor een willekeurig lange reeks V's:



Wat dit diagram suggereert is, dat afwezigheid van de COMP en verplaatsing van de V gerelateerde verschijnselen zijn. Dit is het duidelijkst, als we de vier bovenste regels van het diagram met elkaar vergelijken. Hier zijn de verschillen tussen bijzin en wortelzin minimaal. Het komt er ruwweg op neer, dat de persoonsvorm van de zin voor de complementeerder gesubstitueerd moet worden, zodat een bijzin wordt omgevormd tot een wortelzin. In feite kan het geen substitutie zijn, want dat zou de structuurbehoudende beperking op substituties schenden. Dus moet het proces worden opgesplitst in twee regels: een regel die de persoonsvorm aan de complementeerder aanhecht en een regel die de lexicale elementen of en dat deleert in de context ----- V. Vergelijking van de twee onderste regels van het diagram met de eerste en de vierde suggereert een beschrijving van mededelende zinnen, die vooropplaatsingsregels omvat die vergelijkbaar zijn met Vraagwoord-Formatie. Deze worteltransformaties moeten een of andere constituent uit de S extraheren en die aanhechten aan de dat-complementeerder op -niveau. (cf. Koster 1975, Den Besten 1974). De voorzichtige lezer die niet overtuigd is, dat er constituenten worden aangehecht aan de dat-complementeerder, zij verwezen naar een speciale topicalisatiestructuur in het Nederlands, waarvan een paar voorbeelden zijn eeeeven in (12):

5. Ik ga hier voorbij aan andere verschijnselen zoals Linksdislocatie in wortelzinnen (Van Riemsdijk en Zwarts 1974), PP-over V (Koster 1973) en Extrapositie.

[p. 420]

(12)	a.	Gelachen dat we hebben
	b.	Een lawaai dat hij maakte
	c.	Een boeken dat hij heeft
	d.	Problemen dat hij met ze zal krijgen

Deze wortelzinnen bestaan uit een getopicaliseerde constituent gevolgd door wat in wezen een dat-zin is, van waaruit de eerste constituent is getopicaliseerd. Enerzijds slaten deze zinnen zien, dat het plausibel is om transformaties te postuleren die constituenten verplaatsen tot links van de dat-complementeerder in mededelende wortelzinnen, anderzijds verschaffen zij extra evidentie, dat Complementeerder-Deletie en V-Twee (verplaatsing naar voren van de persoonsvorm) onderling gerelateerd zijn.

[3.2.2].

Ter samenvatting volgen hier de regels die tot hier toe zijn voorgesteld: Er zijn twee cyclische regels die constituenten aan de COMP adjugeren (Vraagwoord-Formatie en Relatieve-zin-Vorming) plus drie daarop volgende transformaties die dat en of uitvegen. Verder zijn er een aantal worteltransformaties die een constituent aan de dat-complementeerder vastmaken in mededelende zinnen, een worteltransformatie die de persoonsvorm naar de complementeerder verplaatst plus een worteltransformatie die in de context - V dat en of deleert. Deze beschrijving impliceert, dat de zogenaamde begingroep van Nederlandse wortelzinnen wordt gedomineerd door een afgeleide COMP-knoop en er wordt voorspeld, dat de cursief gedrukte reeksen in (13) in staat zijn dezelfde rol te spelen als complementeerders.

(13)	a.	Heeft hij die opera van Gluck al gezien?
	b.	Gisteren waren er nog vijf
	c.	Hans wil altijd naar lyrische, maar Eva wil altijd naar revolutionaire liederen luisteren

Deze voorspelling wordt bevestigd door de feiten. Er zijn drie verschijnselen die ik hiervoor onder de loep wil nemen. Twee daarvan zijn aan elkaar gerelateerd en zij zullen in samenhang worden besproken.

Merk om te beginnen op, dat zwakke (= zwakbeklemtoonde) objectspronomina in bijzinnen zich verzamelen achter het subject en dat zwakke subjectspronomina in bijzinnen moeten grenzen aan de complementeerder. Bijgevolg verzamelen zwakke pronomina zich achter de complementeerder als het subject zelf een zwak pronomen is. Het is iets gecompliceerder in wortelzinnen vanwege de vooropplaatsbaarheid van subjecten, maar als het onderwerp niet naar voren gaat kan dezelfde distributie worden waargenomen als in bijzinnen. Vergelijk:

(14)	a.	- , dat hij er vorig jaar al over gesproken heeft
	b.	Vorig jaar heeft hij er al over gesproken
(15)	a.	- , dat ik het hem zeker niet zal vertellen
	b.	Vertellen zal ik het hem zeker niet

Welke regels hier ook gebruikt moeten worden^6., het is duidelijk, dat zij grotelijks vereenvoudigd kunnen worden als men zowel in wortelzinnen als in bijzinnen kan refereren aan een COMP-knoop. Hetzelfde geldt voor twee regels die deze voornaamwoordreeksen wijzigen. De eerste van deze regels die ik wil beschouwen verandert het zwakke subjectspronomen hij in ie. Hij en ie zijn in complementaire distributie. Onbeklemtoond ie wordt gebruikt in de context COMP - in bijzin-

6. In Den Besten (1974) wordt er beweerd, dat er een Encliseregel bestaat die zwakke subjectspronomina - en wellicht ook objectspronomina - vasthecht aan de COMP. Ik denk, dat mijn redenering inconclusief was, omdat ik te snel aan zinnen zoals Ik weel niet of -, of liever wanneer of ie thuis komt een ster heb toegekend, Zwakke subjectspronomina mogen door Backward Gapping worden gedeleerd, als zij identiek zijn met een corresponderend voornaamwoord in de rechterdisjunct, maar het is niet noodzakelijk. Ook de andere zwakke pronomina vertonen een dergelijk instabiel gedrag. Het is onmogelijk om hierop een Encliseregel te baseren.

[p. 421]

nen - en in die uitzonderlijke wortelzinnen die een complementeerder bevatten - en in de context V ----- in wortelzinnen. Onbeklemtoond hij verschijnt in eerste positie in wortelzinnen. Het verschil tussen beide wordt gewoonlijk in de standaardspelling verdonkeremaand, maar niet hier:

(16)	a.	- , dat ie het morgen terugkrijgt
	b.	Morgen krijgt ie het terug
	c.	Hij krijgt het morgen terug

Een transformatie die ie voor onbeklemtoond hij substitueert in de context {COMP, V}----- combineert twee schijnbaar ongerelateerde omgevingen. Als we echter COMP ----- als de noodzakelijke context aannemen, dan volgt bij implicatie, dat onbeklemtoond hij in de context V ----- in wortelzinnen verandert in ie. Een vergelijkbare redenering kan worden opgesteld voor het volgende geval. In de Nederlandse spelling worden er met er verscheidene homofone voornaamwoorden getranscribeerd. Ik wil mij beperken tot twee daarvan: Het er dat dienst doet als voorlopig onderwerp naast een indefiniet subject (cf. (17)) en het quantitatieve er dat vergezeld gaat van een zwevende quantor die een telbare hoeveelheid aanduidt (cf. (18)).

(17)	Er staan een heleboel planten in de tuin
(18)	Peter heeft nu al zes delen van de MEGA-uitgave, maar ik heb er nog maar drie

Deze beide er's kunnen tezamen in een zin voorkomen. Vergelijk:

(19)	Er zijn er nog maar drie over

In bijzinnen echter wordt een reeks van twee adjacente er's gereduceerd. Hetzelfde gebeurt in wortelzinnen als er iets anders dan het subjects-er voorop is geplaatst. Vergelijk:

(20)	a.	- , dat er jammergenoeg nog maar drie over zijn
	b.	Jammergenoeg zijn er nog maar drie over

Laten we aannemen, dat er een substitutieregel bestaat die er₁ er₂ reduceert tot er₂ Ø. Deze regel wordt toegepast in de context COMP ----- . Krachtens de voorspelling die hierboven vermeld staat, is er geïmpliceerd, dat de context in wortelzinnen V ----- zal wezen. Het is mogelijk om beide regels - Ie-Substitutie en Erer-Reductie - te vereenvoudigen door er een S-domein van toepassing aan toe te kennen (cf. Williams 1974). In dat geval worden de bedoelde distributies afhankelijk gemaakt van die regels die de plaatsing van zwakke pronomina als zodanig beregelen (verg. noot 6 van deze studie). De implicaties van dit voorstel zullen verderop bekeken worden.

Het laatste verschijnsel waar ik naar wil kijken is Backward Gapping. Backward Gapping in het Nederlands deleert continue reeksen elementen in de linker conjunct van een coördinatie. Een tweede vereiste is, dat de te deleren reeks begint aan het rechter uiteinde van de desbetreffende zin. Hetzelfde geldt voor de corresponderende reeks in de rechter conjunct. Een paar voorbeelden:

(21)	a.	Ik denk dat Hans naar Praag - , en dat Willem naar Wenen is gegaan
	b.	Ik dacht dat Peter - , maar ook dat Ubbo lid was van de CPN
	c.	*Ik dacht dat Peter - van de CPN, en dat Ubbo lid was van de PvdA

[p. 422]

Een interessant aspect van Backward Gapping is, dat de complementeerder niet gedeleerd mag worden. Vergelijk:

(22)	a.	Nu is de vraag òf - , en zo ja wannèèr of Jan de dief gezien heeft
	b.	Wel kan men zich afvragen, of - , of liever hoe lang of deze schertsfiguur nog als minister is te handhaven

De bovenvermelde aspecten van Backward Gapping zijn samengevat in de volgende transformatie:

(23)	COMP	-	X	-	Y	-	CO	-	COMP	-	Z	-	W
	1		2		3		4		5		6		7
	1		2		ø		4		5		6		7

Hoe staat het nu met de wortelzinnen? Ook hier deleert Backward Gapping een continue reeks beginnende bij het rechteruiteinde van de desbetreffende zin. Vergelijk:

(24)	a.	Jan wou de planten - , en Piet wou de bloemen water geven
	b.	Ik lees - , maar mijn vrienden schrijven gedichten
	c.	*Ik wil alleen maar - lezen, maar hij wil gedichten schrijven

Zin (24)c laat zien, dat het onmogelijk is om in het midden van een zin een identieke reeks te deleren. Tot dusverre is er geen verschil in gedrag tussen wortelzinnen en bijzinnen. Echter, in wortelzinnen dient de persoonsvorm als de linkergrens voor Backward Gapping, zelfs als dat werkwoord identiek is met het corresponderende werkwoord in de rechterconjunct. Vergelijk:

(25)	a.	Nu is de vraag: Heeft - , en zo ja wanneer heeft Jan de dief gezien?
	b.	Vera wou - , maar ook Ilona wou de planten water geven

De linkergrens voor Backward Gapping in wortelzinnen moet dus worden aangegeven als (C) - V. We hoeven echter deze context niet op te nemen in de structuurindex van Backward Gapping. Als we (23) aanvaarden als de formalisatie van deze transformatie, dan wordt er voorspeld (zie boven), dat (C) - V dienst doet als linkergrens voor de deletie in wortelzinnen.

[3.3].

Alvorens ik de lexicale deletietransformaties die zijn voorgesteld in deze studie onderwerp aan een nader onderzoek, wil ik nog een opmerking maken over voorwaardelijke bijzinnen.

De hierboven gepresenteerde beschrijving suggereert een oplossing voor de beschrijving van complementeerderloze voorwaardelijke bijzinnen in het Nederlands. Voorwaardelijke bijzinnen treden op in twee gestaltes: Ofwel hun woordvolgorde komt overeen met die van de gewone bijzin: COMP - X - , ofwel zij beginnen met hun persoonsvorm, terwijl er geen complementeerder aanwezig is. Vergelijk:

(26)	a.	Je moet je, als je een kans wilt maken, wat aardiger gedragen
	b.	Je moet je, wil je een kans maken, wat aardiger gedragen
(27)	a.	Als hij nog mocht komen, stuur hem dan weg
	b.	Mocht hij nog komen, stuur hem dan weg

Van substitutie van het werkwoord voor de complementeerder kan geen sprake

[p. 423]

zijn gezien de structuurbehoudende beperking. Maar wij kunnen dit proces in twee regels splitsen: een adjunctieregel die de V aan de als-complementeerder aanhecht en een lexicale deletieregel die als deleert als de V eraan vast is gemaakt. Het verschijnen van ie rechts van zowel als als van de vooropgeplaatste V bevestigt deze beschrijving.

[4.]

Er zijn verscheidene lexicale deleties voorgesteld in de voorafgaande paragraaf, die allemaal met een complementeerder te maken hebben. Nadere beschouwing van hun structuurindices brengt aan het licht, dat deze transformaties streng beperkte structuurindices bezitten van het type X - B - l_i - C - Y, waar of B of C nul is. Een opsomming van de relevante structuurindices wordt gegeven in diagram (28):

(28)	X	B	li	C	Y
	X	NP, + wh PP, + wh etc.	of	ø	Y	in wh-complementen
	X	NP, + wh	dat	ø	Y	in betrekkelijke bijzinnen
	X	PP, + wh	dat	ø	Y	in betrekkelijke bijzinnen
	X	V^?	of dat	V^?	Y	in wortelzinnen
	X	V^?	als	V^?	Y	in voorwaardelijke bijzinnen

Merk op, dat er enige twijfel bestaat, waar de V moet staan: links of rechts van de li. We hoeven echter in het in het onzekere te verkeren over de vraag, of er in de structuurindices van lexicale deleties een positie C rechts van de l_i bestaat. Er zijn meer talen die complementeerders deleren. En in een daarvan - het Hebreeuws - worden comsplementeerders van betrekkelijke bijzinnen optioneel gedeleerd als er een prepositie met enclitisch betrekkelijk voornaamwoord rechts daarvan is aangehecht (cf. Hayon 1973). Vergelijk:

(29)	a.	Ha' iš šedibarnu ^calav
		de-man dat-we-spraken over-hem
	b.	Ha' iš še^cslav dibarnu
		De-man dat-over-hem we-spraken
	c.	Ha' iš ^clav dibarnu
		De-man over-hem we-spraken

De meest algemeen gebruikte relatieve structuur in het Hebreeuws is van de vorm: NP_i [ COMP...PRO_i...] , waar COMP še of 'ašer is. Een voorbeeld daarvan is (29)a. Pronomina gaan enclise aan met een prepositie (verg. ^calav). Zulke voorzetsels met enclitische betrekkelijke voornaamwoorden mogen worden aangehecht aan de complementeerder še, 'ašer. (29)b is daarvan een voorbeeld. Deze geadjugeerde voorzetsels kunnen deletie van de complementeerder opwekken, zoals wordt gedemonstreerd in (29)c. Dit impliceert, dat er lexicale deletietransformaties zijn waarvan de structuurindices een constituent C rechts van het lexicale delendum l_i, vereisen.

Deze complementeerderdeletietransformaties vormen een hoogst interessante verzameling regels, omdat zij voldoen aan de vereisten voor locale transformaties geformuleerd in Emonds (1975):

[p. 424]

Local Transformation. A transformational operation which affects only an input sequence of a single nonphrase node C and of one adjacent constituent C' which is specified without use of a variable such that the operation is not subject to any condition exterior to C and C', is called ‘local’. (Emonds 1975: 4).

Eén van de operaties uitgevoerd door een locale transformatie kan volgens Emonds een deletie van C of C' zijn^7.. Maar er valt meer te vertellen over de lexicale deleties die behandeld zijn in deze studie. Een interessant kenmerk van deze transformaties is, dat zowel l_i als B/C door een preterminale categorie worden gedomineerd. Dit betekent, dat deze transformaties niet alleen locaal zijn in de zin van Emonds (1975), maar ook in de zin van Chomsky (1965), die ‘a local transformation (with respect to A)’ definieert als een regel ‘that affects only a substring dominated by the single category symbol A’ (Chomsky 1965, p. 215). Het betreffende categoriesymbool in deze studie is de transformationeel afgeleide COMP-knoop. Deze afgeleide COMP-knoop domineert de oorspronkelijke COMP-knoop die weer het lexicale delend um l_i domineert, plus de aangrenzende constituent B/C. Twee voorbeelden:







Alle complementeerderdeleties worden toegepast op dit type substructuren. En zij kunnen daarom zelfs strikt locaal in de zin van Chomsky (1965) genoemd worden, mits wij diens definitie op een punt veranderen. Een strikt locale transformatie wordt gedefinieerd als ‘a transformation that is local with respect to a category A (...), and, furthermore, that introduces a string into a position dominated by the lexical category B which is immediately dominated by A’ (Chomsky 1965, p. 215). Lexical category dient als preterminale categorie gelezen te worden, als wij er ook de COMP onder willen laten vallen.

Men zou zich kunnen afvragen, of lexicale substituties aan hetzelfde schema voldoen als de bovenvermelde lexicale deleties, en wel of zij locaal zijn in de zin van Emonds (1975) en strikt locaal in de zin van Chomsky (1965). Die lexicale substituties echter, die mij welgemotiveerd voorkomen voor de syntaxis van het Nederlands, gehoorzamen niet allemaal aan deze beperkingen. Er is een transformatie die aan beide gehoorzaamt, d.w.z. de transformatie die optioneel dat voor onderschikkend of substitueert, als of wordt voorafgegaan door een aangehechte wh-constituent. Vergelijk:

(30).	Ik weet nog niet, wie of ik zal uitnodigen
b.	Ik weet nog niet wie dat ik zal uitnodigen^8.

Verder is er een transformatie die dat voor onderschikkend of substitueert, als of wordt voorafgegaan door het daarmee homofone nevenschikkende of. Deze transformatie is locaal in de zin van Emonds (1975) maar niet in de zin van Chomsky (1965):

(31)	Ik weet niet of hij daar blijft slapen, of dat hij nog naar huis komt

7. Het lijkt me, dat een strikte interpretatie van Emonds zijn definitie van locale transformaties in die zin, dat C en C' de enige constituenten zijn die worden vermeld in de structuurindex van een locale transformatie, locale deletietransformaties beperkt tot lexicale deleties-afgezien van pronomendeleties misschien.

8. In feite treedt de Nederlandse WH op in twee vormen: of, en ietwat substandaard, of dat. De verleiding is groot om (30)b af te leiden via deletie van of in de context C ----- dat, want ook de zin Ik weet nog niet wie of dat ik zal uitnodigen is grammaticaal. Deze oplossing miskent echter het feit, dat dat wordt gebruikt als een algemeen suffix in complementeerders: omdat, zodat, ondanks dat, en, een beetje substandaard, toen dat, hoewel dat, etc., waar het ABN toen, hoewel, etc. gebruikt. Cf. Bresnan (1970), n. 14.

[p. 425]

Ie-Substitutie, hierboven vermeld, zou locaal kunnen zijn in de zin van Emonds, maar dat is niet eens noodzakelijk. Lexicale substituties hoeven derhalve niet tegelijkertijd locaal (Emonds) en strikt locaal (Chomsky) te zijn.

Vanwege de uniformiteit in gedrag van de complementeerderdeletietransformaties in het Nederlands (en in het Hebreeuws), wil ik de volgende hypothese formuleren over lexicale deleties in het algemeen:

(32)	Conditie op lexicale deleties
	Geen enkele transformatie die een lexicaal element li dat vermeld staat in zijn structuurindex deleert, mag li deleren, tenzij
	(a)	li grenst aan een constituent C die ook vermeld wordt in de structuurindex van die transformatie
	(b)	er geen verdere constituent wordt vermeld in de structuurindex van die transformatie
	(c)	er een preterminale categorie Li bestaat die zowel C domineert als een andere preterminale categorie Li die li domineert

Clausule (32)a en b corresponderen met de definitie van locale transformaties van Emonds (1975). Clausule (32)c correspondeert met de definitie van strikte localiteit door Chomsky (1965). Deze combinatie van condities is potentieel meer restrictief dan een conditie van localiteit in de zin van Emonds (1975) dat zou wezen. Bijvoorbeeld, laten we ons een transformatie voorstellen die een of ander werkwoord v_i deleert in de context PP ----- of ----- PP. Een conditie die enkel localiteit vereist in de zin van Emonds (1975) - zeg, (32)a+b - zou zo'n transformatie accepteren, of de PP nu wel of niet is aangehecht aan de V die de v_i domineert. Maar een toegevoegde conditie van strikte localiteit in de zin van Chomsky (1965) - d.w.z. (32)c - beperkt de toepassing van die regel tot werkwoorden met geadjugeerde PP's. Als verder adjuncties aan preterminale categorieën effectief kunnen worden beperkt, is het mogelijk, dat (32) elke transformatie uitsluit die een v_i deleert in de context PP -----/----- PP. Daar wil ik echter niet over speculeren in deze studie, maar het komt mij voor, dat het aantal mogelijke adjuncties aan preterminale knopen tamelijk klein is, hetgeen - via (32) - het aantal mogelijke lexicale deleties reduceert. In feite verhinderen de condities voorgesteld door Chomsky (1973) al zekere adjuncties aan preterminale categorieën. Merk op, dat het zeer belangrijk is, of de theorie kan vertellen via welke condities grammatica's hun overlevingseigenschap verwerven (cf. Peters 1973). Conditie (32) plus de daarop volgende suggesties vormen een gedeeltelijk antwoord op dat probleem. Zijn er nu nog meer syntactisch gemotiveerde lexicale deleties die voldoen aan conditie (32)? Ik ga voorbij aan onduidelijke gevallen zoals te-zijn-Deletie, wh-zijn-Deletie en Performatiefdeletie. Welnu, laten we aannemen, dat Evers (1975) gelijk heeft, als hij stelt, dat er in het Duits een transformatie V Raising bestaat die een subjacente V links van een superieure V aanhecht. Dit proces levert structuren op van de volgende vorm:

[p. 426]

Deze condities voldoen aan conditie (32) en in feite was er eens een regel die de finiete hulpwerkwoorden haben en sein deleerde in de context V -----. Wij zijn gerechtigd om te spreken van een deletie, want deze transformatie werd niet toegepast in wortelzinnen vanwege een voorafgaande toepassing van V-Twee, die de persoonsvorm naar de COMP verplaatst^9.. Vergelijk:

(33)	a. --, dass er [V [V geweint] V [ V hat] V] V
	b. --, dass er [ V [ V geweint ] V [V Ø] V] V
(34)	a. Er hat geweint
	b. *Er Ø geweint

Deze regel kan gevonden worden in ouderwets standaard Duits - misschien is het beter om te zeggen: negentiende-eeuws literair Duits. Een vergelijkbare regel is werkzaam in het moderne Zweeds (cf. Andersson en Dahl 1974). Gezien de schaarste aan lexicale deletietransformaties en, vooral, aan syntactisch welgemotiveerde regels daaronder, moet deze enige regel dienst doen als aanvullende evidentie voor conditie (32). Laten wij echter aannemen, dat (32) juist is, en laten wij bovendien aannemen, dat het aantal mogelijke adjuncties aan preterminale knopen effectief beperkt kan worden. In dat geval is het waarschijnlijk, dat er bewezen kan worden, dat grammatica's die lexicale deletietransformaties bevatten hun eigen overlevingseigenschap niet in gevaar brengen. Dit blijft open voor toekomstig onderzoek.

9. Ik neem aan, dat mijn beschrijving van Nederlandse wortelzinnen ook op het Duits is toe te passen. Er is echter geen complementeerder-retentie in Duitse wh-complementen of betrekkelijke bijzinnen.

5.

[5.1].

De eerste en de tweede clausule van conditie (32) kunnen gemakkelijk worden weergegeven door een structuurindex die bestaat uit een lineaire reeks van categorieën, lexicale elementen en variabelen. Gewoonlijk worden er geen gelabelde haken opgenomen in zulke reeksen (cf. Chomsky 1965, p. 89, 215), maar het is mogelijk om aan elke transformatie een domeinuitspraak toe te kennen die zegt op welk subdomein van de behandelde zin die transformatie moet worden toegepast. Dit impliceert, dat localiteit in de zin van Chomsky (1965) een triviale eigenschap van syntactische transformaties is^10.. Een domeinuitspraak kan worden uitgedrukt door middel van corresponderende gelabelde haken die de structuurindex van een transformatie omsluiten. In dat geval moet de volgende formatieregel voor structuurindices worden opgesteld:

(35)	Elke reeks van de vorm
		[β α 1,..., αn]β
		waar n ⩾ 2.
			αi ϵ V	(het vocabularium) of
			αi ϵ X	(de verzameling variabelen),
			β ϵ VN	(het nonterminale vocabularium)
		is een welgevormde structuurindex

Nu kan elke lexicale deletietransformatie worden uitgedrukt door middel van een structuurindex van de vorm [L_i B - l_i - C] L_i waar ofwel B ofwel C nul is en L_i ε V_P (het preterminale vocabularium). Verder schijnt het zo te zijn, dat L_i en l_i overeen moeten komen in categoriale kenmerken. Dit volgt uit (32)c en, voor het moment, kunnen we de identieke subscripten beschouwen als een aanwijzing daarvoor. Merk op, dat we door deze formalisatie van lexicale deleties de begin- en eindvariabelen geïntroduceerd in (28) kwijtraken die toch al functieloos waren.

10. Hetzelfde geldt voor een theorie van de cycliciteit die slechts een domein van toepassing aanvaardt, nl. . Blijkbaar bedoelde Chomsky zijn definitie van localiteit voor categorieën gedomineerd door .

[p. 427]

[5.2].

Het idee om lexicale deletietransformaties weer te geven als L_i-domeinregels is gebaseerd op de theorie die is voorgesteld door Williams (1974) die het idee van de domeinuitspraken heeft geïntroduceerd. Hij heeft zijn theorie enkel voor phrasedomeinen geformuleerd, en mijn voorstel vereist, dat de verzameling domeinuitspraken ook L_i-domein-uitspraken omvat.

Merk op, dat onder de theorie die hier wordt voorgesteld complementeerderdeleties niet als -regels hoeven te worden gemarkeerd, en dat bijgevolg complementeerderdeleties in wortelzinnen niet gemarkeerd hoeven te worden als worteltransformaties^11.. Worteltransformaties zoals V-Twee hebben in hun structuurindex [ en ] als buitenste haken nodig. Bij de bewerking van deze transformatie wordt het juiste domein voor Complementeerder-Deletie geschapen. Deze zal enkel in wortelzinnen voorkomen, omdat V-Twee een worteltransformatie is. Er bestaat dus geen reden voor een S-domein voor Complementeerder-Deletie. Echter, een dergelijke beschrijving vormt een groot probleem voor de ordeningstheorie voorgesteld door Williams (1974). Volgens hem worden regels geordend met betrekking tot hun domein van toepassing:

Wherever in a language there is a phrasing internal to cyclic nodes, the transformations of that language can be partitioned and the partitions labeled with phrase nodes such that no rule that is a member of partition X ever need analyze material outside of phrase X, and for all partitions Y bigger than but including X, the rules of X are ordered before the rules of Y. (Williams 1974: 25).

Laten we dit ordeningsprincipe in navolging van Williams zijn terminologie het Phrase Inclusion Ordering Principle noemen, oftewel de PIOP. Dit principe kan gemakkelijk uitgebreid worden met de inclusie van preterminale categorieën binnen phrases. Maar in dat geval voorspelt de PIOP de ordening van l_i regels voor phraseregels, en dus de ordening van Complementeerder-Deletie voor V-Twee. Conditie (32) echter vereist de omgekeerde volgorde. Ten einde zowel conditie (32) als de PIOP te behouden, ben ik gedwongen het volgende ordeningsprincipe te formuleren:

(36)	Deletieregels worden geordend na andere regels

Laten we dit ordeningsprincipe het Counterdeletive Ordering Principle noemen, of kortweg de CDOP. Merk op, dat de CDOP wel een noodzakelijke maar geen voldoende voorwaarde is voor de interpretatie van conditie (32) als een beperking opgelegd aan de constructie van lexicale deleties. De CDOP is waar, voor zover het complementeerderdeleties betreft, of deze regels nu als COMP-domeinregels zijn geformuleerd of niet. Hij schijnt de intrinsieke volgorde (cf. Chomsky 1965, p. 223) tussen complementeerderdeletieregels en de daaraan voorafgaande complementeerderattractieregels uit te drukken.

Nu bestaan er twee mogelijke interacties tussen de PIOP en de CDOP. Ofwel regels worden door de CDOP partieel geordend als twee verzamelingen met respectievelijk nondeletieve regels en deletieregels en de PIOP legt aan de regels van elk van beide verzamelingen een partiële ordening op. Of regels worden partieel geordend door de PIOP als behorende tot verscheidene verzamelingen regels en de CDOP zal dan aan de regels van elke verzameling een partiële ordening opleggen. De voorspellingen die deze theorieën doen zijn zeer verschillend. Bezie het volgende toepassingsschema:

11. We kunnen (35) uitbreiden, zodat ook het concept worteltransformatie er onder valt: Als [ α_l,..., α_n ] een welgevormde structuurindex is, dan is ≠≠ [ α _l,..., α _n ] ≠≠ ook een welgevormde structuurindex, waar ≠≠ staan voor zinsgrenzen.
Het spreekt vanzelf, dat ≠, ≠ enkel in wortelzinnen optreden.

[p. 428]

(37)	...[Y Tj [X Ti] X]Y...
	waar X en Y nonterminale constituenten zijn
		Ti een X-domein-regel is en een deletieve regel
		Tj een Y-domein-regel is en een nondeletieve regel

Als de PIOP voorrang heeft boven de CDOP, wordt er voorspeld, dat er zulke paren <T_i, T_j> zullen zijn, waarbij T_i voorafgaat aan T_j. Als de CDOP voorrang heeft boven de PIOP, wordt er voorspeld, dat de omgekeerde volgorde geldt. Als we zulke paren kunnen vaststellen waar T_j vooraf moet gaan aan T_i, dan is de voorrang van de CDOP boven de PIOP bevestigd en dat opent de mogelijkheid om (32) te interpreteren als een conditie op de constructie van lexicale deletietransformaties.

In de volgende subparagraaf zal ik enige evidentie aanbieden, dat de CDOP inderdaad als eerste komt. Gezien de schaarste aan lexicale deletietransformaties zal een aantal lexicale substitutietransformaties dat vooraf wordt gegaan door een verplaatsingsregel mede in beschouwing worden genomen. Lexicale substituties hebben hetzelfde effect als deleties, in die zin, dat niet alle terminale elementen bevat in hun invoerreeksen een zelfde aantal keren bevat zijn in hun uitvoerreeksen. Ik voel mij daarom gerechtigd om lexicale substituties en deletieregels toe te kennen aan wat ik de verzameling van deletieve regels wil noemen. Nu kan (36) als volgt worden hergeformuleerd:

(38)	Counterdeletive Ordering Principle
	Nondeletieve regels gaan vooraf aan deletieve regels

5.3.

Het aantal voorbeelden dat ik wil bekijken is tamelijk klein. En, wat meer is, drie daarvan betreffen aangrenzende domeinen, wat de mogelijkheid opent om ze te heranaliseren, zodat zij worden toegepast op de hoogste van de beide domeinen. Er is dus maar een duidelijk geval dat kan dienen als tegenvoorbeeld tegen de bewering, dat alle regels geordend zijn met betrekking tot de phrase-inclusie-hiërarchie. Ik begin met de minder duidelijke gevallen.

Het eerste geval is afkomstig uit de syntaxis van het Nederlands en betreft de ordening van Ie-Substitutie en vooropplaatsingsregels in wortelzinnen (zie boven). Ie wordt in de context COMP ----- gesubstitueerd voor onbeklemtoond hij, maar het is mogelijk om deze regel te beschrijven als een S-regel, zoals ik hierboven al stipuleerde. Het is noodzakelijk om Ie-Substitutie na die regel te ordenen die een subject vooropplaatst, anders zou (39)b in plaats van (39)a worden afgeleid:

(39)	a. Hij komt nooit in die kroeg
	b. *Ie komt nooit in die kroeg

Als Ie-Substitutie een S-regel is, moet de ordening zijn: Vooropplaatsing ( -regel) > Ie-Substitutie (S-regel). Als er staande kan worden gehouden, dat Ie-Substitutie een S-regel is, dan vormt dit geval een eerste voorbeeld analoog aan (37), waar T_j voorafgaat aan T_i.

Het tweede geval betreft de regel Er-er-Reductie. Relevante voorbeelden zijn:

(40)	a. *--, dat er er nog maar vijftien over zijn
	b. --, dat er nog maar vijftien over zijn
(41)	a. *Desondanks zijn er er nog maar vijftien over
	b. Desondanks zijn er nog maar vijftien over

[p. 429]

(42)

a. Er zijn er nog maar vijftien over

b. *Er zijn nog maar vijftien over

Zin (42)a laat zien, dat er onderliggend twee er's moeten wezen. Deze twee er's reduceren tot een er, als ze samen blijven in de S, zoals aan (40) en (41) te zien is. Deze reductie mag echter niet plaatsvinden voordat de vooropplaatsingsregels worden toegepast. Anders wordt (42)b afgeleid. Laten we aannemen, dat Er-er-Reductie een S-regel is, omdat enkel constituenten uit de S erbij betrokken zijn. In dat geval hebben we een ordening Vooropplaatsing (-regel) > Er-er-Reductie (S-regel) vastgesteld, een tweede ordening analoog aan (37), waar T_j voorafgaat aan T_i. Natuurlijk kan men Er-er-Reductie toewijzen aan een -domein, waardoor COMP zou worden tot ‘trigger’ van de regel. Dit lijkt mij hoogst onwaarschijnlijk, want Er-er-Reductie kan ook in het midden van een zin worden toegepast. Vergelijk:

(43)	a. --, dat ik er nog maar vijftien van over heb
	b. *--, dat ik er er nog maar vijftien van over heb
	c. --, dat ik er daar nog maar vijftien van over heb

In deze zinnen gaat het om het quantitatieve er en het prepositionele object er/daar, dat uit een PP (hier: ervan) is geëxtraheerd. Zoals (43)c laat zien, worden zulke geëxtraheerde voornaamwoorden achter het quantitatieve er geïnserteerd. Als het geëxtraheerde pronomen homofoon is met het quantitatieve er, vindt er reductie plaats. Er-er-Reductie kan dus midden in een zin worden toegepast waar geen COMP aanwezig is. Het toekennen van Er-er-Reductie aan een -domein is daarorn implausibel. S is het natuurlijk domein van toepassing voor deze transformatie, die derhalve het voorbeeld vormt van een S-regel die vooraf moet worden gegaan door een -regel.

Het volgende geval betreft de distributie van het Engelse hulpwerkwoord do. In navolging van Emonds (1970) neem ik aan, dat do een werkwoord is, dat in hulpwerkwoordelijke positie wordt gegenereerd. Als er niets tussen do en het hoofdwerkwoord staat, wordt het laatste gesubstitueerd voor do. Deze regel gaat interactie aan met de bekende Subject-Auxiliary-Inversion-regel, die het hulpwerkwoord in wortelzinnen aan de WH-complementeerder vasthecht, mits het hulpwerkwoord vooraf wordt gegaan door een NP. Voorbeelden van deze interactie zijn te vinden in de volgende zinnen:

(44)	a. --, whether you saw it
	b. Did you see it?
	c. *Saw you it?
(45)	a. --, what you saw
	b. What did you see?
	c. *What saw you?
(46)	a. --, who saw it
	b. * Who did see it?
	c. Who saw it?

Subject-Auxiliary Inversion is een -regel. Als worteltransformatie wordt hij niet toegepast op bijzinnen ((44)a, (45)a). Toepassing van Do-Substitutie - een S-regel op zijn hoogst - geeft de juiste resultaten. Ten einde de correcte wortelzinnen ((44)b, (45)b, (46)c), te verkrijgen, moeten wij Subject-Auxiliary Inversion voor Do-Substitutie ordenen. In dat geval zal Do-Substitutie enkel worden toegepast,

[p. 430]

als Subject-Auxiliary Inversion het hulpwerkwoord niet heeft verplaatst. Echter, deze regels kunnen geheranaliseerd worden: Subject-Auxiliary Inversion als een -regel die het hulpwerkwoord naar de COMP verplaatst, ongeacht of er een subjects-NP aanwezig is of niet, en Do-Substitutie als een -regel die een V voor een aangrenzend do substitueert, ongeacht of do in de S zit of niet. Dit wordt een kwestie van esthetiek denk ik. Voor diegenen die de heranalyse verwerpen vormt de ordening Subject-Auxiliary Inversion (-regel) > Do-Substitutie (-regel) een nieuw voorbeeld van (37) waarbij Tj voorafgaat aan Ti.

Het laatste regelpaar dat ik wil bekijken betreft twee niet-aangrenzende domeinen. Ik doel hier op de uitgestorven regel Haben/sein-Deletie uit het Duits. Zoals ik al stipuleerde in paragraaf 4., wordt deze regel in wortelzinnen verhinderd door V-Twee. Relevante voorbeelden zijn:

(47)	a. --, dass er gelachen hat
	b. Er hat gelachen
	c. --, dass er gelachen
	d. *Er gelachen
(48)	a. --, ob sie noch nicht gekommen ist
	b. Ist sie noch nicht gekommen?
	c. --, ob sie noch nicht gekommen?
	d. *Sie noch nicht gekommen?

V-Twee is een -regel, die de persoonsvorm naar de complementeerder verplaatst. Het hoogst denkbare domein voor Haben/sein-Deletie is de VP. In feite kan het domein V wezen op grond van conditie (32). De ordening van deze regels moet zijn: V-Twee (-regel) > Haben/sein-Deletie (VP of V-regel)¹². Dit ordeningspaar toont aan, dat het Counterdeletive Ordering Principle voorrang heeft boven de phrase-inclusie-hiërarchie. Ik denk, dat het regelpaar < Vooropplaatsing, Er-er-Reductie > een goede tweede is, terwijl de regelparen < Vooropplaatsing, Ie-Substitutie > en < Subject-Auxiliary Inversion, Do-Substitutie > ietwat inconclusief zijn.

Nu de voorrang van de CDOP boven de PIOP is vastgesteld, staat het ons vrij om de interpretatie van conditie (32) als een beperking, die lexicale deleties tot L_i-domein-regels beperkt, te accepteren.

12 Dit geval lijkt op het voorbeeld dat door Andersson en Dahl (1974) bekeken werd. Deze auteurs kwamen met vergelijkbare zinnen uit het Zweeds als een tegenvoorbeeld tegen de bewering van Ross (1973) - die weer op Emonds zijn theorie is gebaseerd -, dat alle syntactische processen die worden toegepast op bijzinnen ook werken op wortelzinnen. In het algemeen hebben zij wel gelijk, maar de analyse van het geval uit het Duits is overdraagbaar op de Zweedse voorbeelden. Ook in het Zweeds bestaat er een regel V-Twee. Deze -regel verhindert de toepassing van wat waarschijnlijk een VP-substitutieregel is. De suggestie van Ross - en dus Emonds - geldt nog steeds, gegeven andere aannames over grammatica's. De CDOP sluit in dit geval de mogelijkheid van antiworteltransformaties uit.

[6.]

(Ter samenvatting van de voorafgaande paragrafen) Ik heb geprobeerd om aan te tonen, dat complementeerderdeletietransformaties in het Nederlands een zeer beperkt gedrag vertonen in die zin, dat zij enkel mogen voorkomen, als een andere constituent is aangehecht aan de COMP-knoop die het deletum domineert en als de geadjugeerde constituent aan het deletum grenst. Daaruit haalde ik de hypothese, dat lexicale deleties in het algemeen dezelfde beperkingen moeten gehoorzamen. Dit staat geformuleerd in conditie (32). Deze conditie beperkt lexicale deletietransformaties tot regels die locaal zijn in de zin van Emonds (1975) en strikt locaal in de zin van Chomsky (1965) (cf. paragraaf 4.). Ik heb niet meerdan één extra lexicale deletieregel kunnen geven vanwege de schaarste aan syntactisch welgemotiveerde lexicale deleties. Deze regel echter - Haben/sein-Deletie - gehoorzaamt aan conditie (32). In 5.1. werd er voorgesteld lexicale deleties te beperken tot L_i-domein-regels. Dit voorstel maakte de aanname van een extra ordeningsprincipe - het Counterdeletive Ordering Principle - noodzakelijk. Dit principe moet met het Phrase Inclusion Ordering Principle (Williams 1974) in interactie staan (cf. 5.2.). Het is toegestaan om lexicale deletieregels als L_i-domein-

[p. 431]

regels te beschouwen, als er kan worden vastgesteld, dat de CDOP voorrang heeft boven de PIOP. In 5.3. wordt er enige evidentie aangevoerd die aantoont, dat dit inderdaad opgaat.

[p. 432]

Bibliografie

Andersson, A.-B., en Dahl, Ö. (1974). ‘Against the Penthouse Principle.’ LI 5, 451-453.

Besten, H. den (1974). ‘Terugvindbaarheid: de condities op de deleerbaarheid en substitueerbaarheid van lexicale elementen.’ Universiteit van Amsterdam, ongepubliceerd.

Blom, A., Daalder, S., en Nieuwenhuijsen, P. (1974). ‘Tempusloze Komplementen in het Nederlands.’ Universiteit van Amsterdam, ongepubliceerd.

Bresnan, J.W. (1970). ‘On Complementizers: Toward a Syntactic Theory of Complement Types.’ FoL 6, 297-321.

Bresnan, J.W. (1972). Theory of Complementation in English Syntax. Ongepubliceerde PhD-dissertatie, MIT.

Chomsky, N. (1964). Current Issues in Linguistic Theory. Den Haag. Janua Linguarum, Series Minor, No. 38.

Chomsky, N. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Cambridge, Mass.

Chomsky, N. (1973). ‘Conditions on Transformations.’ in: S.R. Anderson en P. Kiparsky (eds.) A Festschrift for Morris Halle. New York, p. 232-286.

Emonds, J. (1970). Root and Structure-Preserving Transformations. Ongepubliceerde PhD-dissertatie, MIT.

Emonds, J. (1975). ‘A Transformational Analysis of French Clitics without Positive Output Constraints.’ Linguistic Analysis 1, 3-24.

Evers, A. (1975). The transformational Cycle in Dutch and German. Ongepubliceerde dissertatie, Rijksuniversiteit Utrecht.

Fiengo, R.W. (1974). Semantic Conditions on Surface Structure. Ongepubliceerde PhD-dissertatie, MIT.

Hayon, Y. (1973). Relativization in Hebrew. A Transformational Approach. Den Haag.

Katz, J.J., en Postal, P.M. (1964). An Integrated Theory of Linguistic Descriptions. Cambridge, Mass. Research Monograph, No. 26.

Koster, J. (1973). ‘PP over V en de theorie van J. Emonds.’ Spektator 2, 294-309.

Koster, J. (1975). ‘Dutch as a SOV Language.’ in: A. Kraak (ed.) Linguistics in the Netherlands 1972-1973. Assen, p. 165-177. Een uitgebreide versie verscheen in Linguistic Analysis 1.

Peters, Jr., P.S. (1973). ‘On Restricting Deletion Transformations.’ in: M. Gross, M. Halle en M.-P. Schützenberger(eds.). The Formal Analysis of Natural Languages. Proceedings of the First International Conference. Den Haag. Janua Linguarum, Series Maior, No. 62, p. 372-384.

Riemsdijk, H. van, en Zwarts, F.( 1974).‘Left Dislocation and the Status of Copying Rules.’ MIT/Universiteit van Amsterdam, ongepubliceerd.

Ross, J.R. (1973). ‘The Penthouse Principle and the Order of Constituents.’ in: C. Corum, T.C. Smith-Stark en A. Weiser (eds.). You Take the High Node arid I'll Take the Low Node. Papers from the Comparative Syntax Festival. The Differences between Main and Subordinate Clauses. 12 April 1973. A Paravolume to Papers from the Ninth Regional Meeting. Chicago, p. 397-422.

Williams, E.S. (1974). Rule Ordering in Syntax. Ongepubliceerde PhD-dissertatie, MIT.