Spektator. Jaargang 5

[p. 375]

Notities

Wiel Kosters: Door borduren aan een beeld?

In Raam 106 (ter perse) worden door mij een aantal pagina's besteed aan de novelle Quauhquauhtinchan in den vreemde van Harry Mulisch (opgenomen in De versierde mens, Amsterdam 1957). Quauhquauhtinchan is het verhaal van een Indiaanse jongen, in wie zich onverwacht een mysterieus en katastrofaal groeiproces begint te voltrekken. Wanneer hij tenslotte zulke afmetingen heeft aangenomen, dat de aarde in een van zijn poriën verdwijnt, zweeft hij de kosmische diepten in.

Ter aanvulling van mijn opstel in Raam wil ik in deze notitie nog wijzen op een merkwaardige overeenkomst tussen het beeld dat men van deze door het heelal drijvende jongen kan hebben en een aantal regels uit Achterbergs Ballade van de winkelbediende:

Er ligt een jongen in de lucht, languit,
recht op zijn rug. Hij houdt de armen strak
tegen het lichaam of het anders brak.
(V.G., p. 777)

Op het moment dat de groei een aan vang gaat nemen, ligt Quauhquauhtinchan ‘languit in het glanzende landschap (...), zijn armen recht langs zijn lichaam.’ (Versierde Mens. p. 117).

Bij Achterberg lezen we ook:

Hij lag in het zoet
van myriaden sterren te verteren.
De nevelvlekken maakten hem melaats.

Melkwegen spoelden door hem heen, op 't laatst
konden wij hem niet langer observeren
(V.G., p. 779)

Mulisch schrijft: ‘Wega sprong op hem af, B Centauri, Procyon B, 61 Cygni A, Capella, 40 Eridani B, de sterren van Orion, Leeuw en Cassiopeia, sterren maakten hem minutenlang melkwit van top tot teen.’ En: ‘Soms wipten er nog nevelvlekken en sterrestelsels op hem, als kreeftjes, (...) - smeltend als natte sneeuw.’ (p. 149).

Van Mulisch' vertrouwdheid met het werk van de door hem bewonderde Achterberg is een en ander bekend. Zijn roman Archibald Strohalm b.v. verscheen in 1952 met een citaat uit het gedicht ‘Werkster’ voorin. Verder heeft Gerrit Borgers in Maatstaf van jan./febr. 1964 een tweetal brieven van een 23-jarige Mulisch aan zijn ‘meester’ gepubliceerd. Beide dateren van 1951, een jaar na verschijning van Achterbergs bundel Mascotte, waarin de ‘Ballade van de winkelbediende’ opgenomen was. Quauhquauhtinchan in den vreemde werd in 1955 geschreven.

‘Aan een beeld / kun je niet willekeurig doorborduren.’ schreef Achterberg in het derde gedicht van zijn ‘Ballade’. Heeft Mulisch deze regels als een uitdaging begrepen, toen hij aan zijn novelle begon?

F. Lulofs: Van beesten en mensen. International beast epic, fable and fabliau colloquium. glasgow 23-26 september 1975.

Als heraut van de Schotse Leeuw, een neef van koning Nobel, heette Kenneth Varty 's middags 23 september een zestigtal pairs welkom die van heinde en verre bijeen waren gekomen, geboden naar Zijn Hof, dat ditmaal zitting hield te Glasgow. Vonden deze baroene het normaal dat iedere bijeenkomst werd opgeluisterd met een houten beeldje van Reynaert, moeilijker is het in het kort buitenstaanders van de zin van zulke vergaderingen te overtuigen. Dit ondervond ik reeds in de trein van Edinburgh naar Glasgow waar een Schots heer mij beleefd vroeg naar het doel van mijn reis. Op mijn antwoord ‘Een congres’ wilde hij nader bescheid. Om hem voor te bereiden verzocht ik hem ernaar te raden. Toen ik tenslotte wel moest bekennen ‘The international beast epic congress’, bleef hij me eerst enige tijd nauwkeurig gadeslaan en informeerde toen voorzichtig: ‘What beasts do you have in Holland?’.

Toch waag ik het erop bij de lezers van Spektator enig begrip te verwachten voor de vakgenoten die in zulke bijeenkomsten zijn geïnteresseerd.

Over beesten dan ging het: Reynaert, Renard, Ysengrimus, de bestiaria, en ‘the iconography of

[p. 376]

the collared deer’ (een kunsthistorisch onderwerp over het hert met de gouden band om de hals, dat stamt uit de klassieke oudheid en eindigt op een 19e eeuws uithangbord van een herberg). Maar het ging ook over mensen: de Duitse Maren (boerden) en de Franse Fabliaux. Deze laatste zullen worden uitgegeven als een gezamenlijk project van de universiteiten van Amsterdam (G.U. en V.U.) en Groningen, een enorme onderneming waar ook de Neerlandici belang bij zullen hebben, omdat moeilijk bereikbare teksten op het gebied van de boerden ter beschikking zullen komen.

Maar de mensen waren tevens een probleem voor de beesten. Hoe moeten de grenzen worden gesteld? Esopus, Marie de France, Chaucer, Boccaccio?

Voor de Neerlandici was vooral de lezing van P.K. Kmg uit Cambridge van belang ‘The world upside down in Van den vos Reinaerde’ Op een onderdeel van zijn betoog ga ik hier graag nader in, omdat het de mogelijkheid biedt de discussie voort te zetten. King vroeg zich o.a. af, of mijn opvatting wel juist was, dat Reynaert handelt als clanhoofd en in het belang van die clan, wat dan ook de structuur van de Reynaert zou bepalen. Volgens King klopt daar niet mee, dat Reynaert met vrouw en kinderen weg trekt, en zijn maghe o.a. Grimbeert prijs geeft aan de wraaklust van Nobel, Bruun en Isengrim. Hier ligt m.i. wel een probleem, maar het tast de motivering van Reynaerts handelen niet aan. Aan het slot zijn we weer terug in de werkelijkheid. Daar heerst het recht van de sterkste in plaats van het recht. Daar worden de schapen gedood en de kleine roofdieren vervolgd door de grote. Daarmee heeft de Reynaert een enigszins aetiologisch slot. Maar voor dat slot is niet Reynaert verantwoordelijk. Reynaert had geen reden om wolf en beer uit de gevangenschap te verlossen, integendeel. Maar zolang Grimbeert beschuldigd zou zijn van medeplichtigheid aan een poging tot koningsmoord, zou Nobel met recht Grimbeert kunnen vervolgen, en ook de zelfmoord van Reynaerts vader en de aanleiding daartoe kon Reynaert niet onweersproken laten. Daar heeft hij de ballingschap met vrouw en kinderen voor over! Als de koning nu behalve Reynaert en diens begeleiders ook de verdere verwanten vervolgt, is dat geen recht meer maar wraak, want Grimbeerts onschuld is juist gedemonstreerd. En daarmee heeft Nobel zijn gezag verloren. Er is maar één reactie mogelijk op een woedende leeuw: weg wezen! Hofdag-houden is er dan ook niet meer bij. Het feit echter dat Reynaert er zoveel voor over heeft om de onschuld van zijn neef aan te tonen, bewijst hoezeer Reynaert zich bewust is van zijn verantwoordelijkheid als clanhoofd - zoals ook Grimbeert zich bewust is van zijn verantwoordelijkheid als plaatsvervangend clanhoofd. Over dat slot van de Reynaert is natuurlijk veel meer te zeggen, maar daarvoor is het hier niet de plaats.

Aan het slot van het congres werd besloten over twee jaar weer bijeen te komen. Er werd een comité gevormd uit de hoogleraren Kenneth Varty (Frans. Glasgow). E. Rombauts (Nederlands, Leuven), N.H.J. van den Boogaard (Frans, Amsterdam) en W.P. Gerritsen (Nederlands, Utrecht). Het ligt in de bedoeling de lezingen in gestencilde vorm aan de deelnemers te doen toekomen. Het lijkt me wenselijk dat ook de verschillende instituten die deelname aan het congres mogelijk hebben gemaakt de verslagen van dit congres zullen ontvangen.

Amsterdam, oktober 1975.