Spektator. Jaargang 2

Camiel Hamans
Vere resurrexit

De reactie van Dupont en Argotta haalt nogal wat overhoop. Vrijwel alles wat ik heb opgemerkt over de Jong's Be wijzen uit het ongerijmde (Spektator 1, 5) kan volgens hen de toets der kritiek niet doorstaan. Een antwoord waarin alles weer opnieuw uitgelegd en aan de orde gesteld zou worden, zou D & A's artikel in lengte gaan benaderen. Aangezien zo'n antwoord grotendeels neer zou komen op herhalen van wat reeds gezegd is en een dergelijke discussie niet precies is wat de redactie van Spektator zich bij een voor lezers interessante polemiek voorstelt, - zie de stellingname van de redaetie over polemieken hieronder -, zal ik mij in mijn reaetie tot een paar belangrijke punten beperken.

1.

Ik beweer dat het de Jong er om gaat aan te tonen dat het weinig zinvol is Achterberg's oeuvre te interpreteren zonder kennis van de biografische feiten. Ik leid dit af uit bijvoorbeeld hoofdstuk 3 en 4 van het essay: In hoofdstuk 3 legt de Jong uit dat ‘een literair kunstwerk tot op zekere hoogte een uitingsmiddel van zijn auteur is, maar ook een aanbod van belevingsmogelijkheden voor zijn lezer’ (p. 33). De belevingsmogelijkheden - belevingsmogelijkheid zal wel zoiets zijn als wat ik onder interpretatiemogelijkheid versta - veranderen met de kennis van de biografische gegevens (p. 34). Dat deze verandering in belevingsmogelijkheid volgens de Jong niet zonder meer een equivalente interpretatie oplevert, heeft hij al op p. 30 gezegd: ‘ze [sommige uitdruk-

[p. 115]

	kingen] schijnen hun onweerstaanbaar suggestieve poëtische waarde pas te krijgen tegen de achtergrond van biografische gegevens’. De interpretatie die gebruik maakt van de biografie wordt dus hoger gewaardeerd. Daarom ook gaat de Jong in bijvoorbeeld hoofdstuk 4 na wat de biografische feiten nu precies waren. Een enigszins lapidaire samenvatting van deze doelstelling is te vinden op de achterflap, zoals ik met dezelfde woorden zeg in voetnoot 2 van ‘Martien J. doet Golgotha’. Dat ik de doelstelling dus alleen van de achterflap haal is onjuist. Ik haal hem uit heel het werk en zeg de lezer: ‘Een soort korte omschrijving van het beweerde vindt U ook op de achterflap’. D & A zeggen echter dat de Jong's werkje helemaal niet gaat over wat ik beweer, maar over het ‘centrale thema’ bij Achterberg. Nu is het ontegenzeggelijk juist dat de Jong regelmatig de term ‘centrale thema’ gebruikt. Het gaat de Jong m.i. echter niet om een puur thematisch onderzoek binnen het oeuvre van Achterberg - daarvoor behandelt hij gewoon te weinig teksten en bundels - maar om de verhouding werk-biografie. In dat kader namelijk zijn zijn opmerkingen in hoofdstuk 2 over ‘interpretatiekader’: ‘kontekst’ en ‘situatie’ (zoals hij hetzelf weergeeft in zijn samenvatting op p. 85) en zijn uitweidingen over de ‘biografische methode’ bij de analyse van teksten van Bilderdijk, Rilke, Nelly Sachs e.a. (p. 31). In het kader van wat ik de biografische methode heb genoemd is een passus als die over de huidige constitutie van Bep (de hierboven genoemde dochter van de hospita) - zij het met enige moeite - nog wel te begrijpen, in een studie, die het ‘centrale thema’ als onderwerp zou hebben, is zo'n passus echter op geen enkele wijze in het betoog te passen. D & A hebben zich met andere woorden laten misleiden door het veelvuldig gebruik van de term ‘centrale thema’ en hebben daarvoor de portee van het betoog van de Jong - een pleidooi voor de biografische methode tenminste bij de interpretatie van de poëzie van Achterberg - over het hoofd gezien.
2.	Dat ik nogal slordig ben in het citeren hebben D & A overtuigend aangetoond. Zo is het juist dat ik in voetnoot 25 niet vermeld dat de voetnoot van Fokkema die ik daar citeer op haar beurt weer afkomstig is uit een artikel van Middeldorp in de Gids van maart 1962 (p. 198/199). Dat ik echter niet beweer dat de opmerking van de Jong, die ik ook bij voetnoot 25 citeer, direct slaat op het in de tekst beweerde, blijkt duidelijk uit de aanduiding ‘Vgl.’ die bij deze voetnoot gebruikt wordt. Eveneens bij hun punt 6 vermelden D & A nog meer eiteerfouten; zo zou ik een uitspraak van Fokkema geciteerd hebben, die er bij hem zo niet staat. Dat het er bij Fokkema niet zo staat, spreekt vanzelf, want de door D & A geciteerde uitspraak wordt helemaal niet als citaat gegeven; het is een samenvatting van mij van wat Fokkema zegt. Dat een citaat door mij met aanhalingstekens wordt aangeduid, is hun blijkbaar ontgaan. Dat ik trouwens verschil maak tussen enkele aanhalingstekens - in geval van een indirect - en dubbele - in geval van een letterlijk citaat - is hun ook ontgaan, blijkens het feit dat ze mijn indirecte citaat ‘de mogelijkheid van een biografische verwijzing’ - dat overigens wel degelijk op p. 36 staat, en wel regel 2 t/m 4 - met dubbele aanhalingstekens weergeven. Dat, zoals D & A opmerken, de twee door mij gegeven versies van een gedicht van Achterberg, respeetievelijk overgeschreven zouden zijn uit een artikel van Rodenko en uit een artikel van Fokkema lijkt mij niet geheel in overeenstemming met de feiten: in voetnoot 28 geef ik twee vindplaatsen van de eerste versie op en zeg daarbij dat het de moeite waard is mijn opmerkingen te vergelijken met die van Rodenko. Het artikel van Rodenko wordt niet als vindplaats van de door mij geciteerde versie genoemd. In voetnoot 29 geef ik drie vindplaatsen voor de tweede versie, hieronder is het door D & A gewraakte artikel van Fokkema niet.
3.	Op p. 294 van mijn eerdere artikel verwerp ik gebruikmaking voor de argumentatie van een brief van Achterberg aan Marsman - waarvan de Jong geen vindplaats geeft

[p. 116]

en D & A eigenlijk ook niet, maar daarover zo meteen - omdat de brief niet in zijn geheel geciteerd wordt en controle dus onmogelijk is. Ik doe dit omdat het m.i. geen pas geeft een niet voor iedere lezer controleerbare argumentatie te geven. Citaten zijn in zoverre alleen als argument te hanteren als of de hele relevante context geciteerd wordt - bij een brief kan dat al gauw de hele brief zijn - of een voor iedere lezer toegankelijke vindplaats wordt gegeven. Beide controlemogelijkheden worden de lezer door de Jong ontnomen. D & A suggereren echter minstens een controlemogelijkheid te geven en geven de vindplaats van het citaat (Maatstaf 11 (1963/64) p. 826). Het vermelden van deze aan iedere Achterbergkenner ongetwijfeld bekende plaats kan de Achterbergkenner echter alleen maar hilarieus stemmen. Het is namelijk wel de vindplaats van het citaat, maar de brief, die nodig is om de context en zodoende de interpretatie van het citaat te bepalen, wordt hier helemaal niet gegeven. Het is een stukje begeleidende tekst van Gerrit Borgers bij andere brieven. Het citaat is bij Borgers precies even beknopt als bij de Jong. Enige conclusie kan op basis van dit citaat dus niet getrokken worden, daar ging het me om, niet om de Achterbergstudie van W.L.M.E. van Leeuwen. Er is nog een punt waarop ik de Jong oncontroleerbaarheid verweten heb, namelijk bij de datering van Zestien. De Jong gaf zijn bron niet, dus was zijn bewering oncontroleerbaar en dus gratuit. Nu komen D & A met de bron aanzetten - op moment van schrijven is de Jong nog niet in staat geweest mij de brief in kwestie te doen toekomen - en waarschijnlijk zal dit punt dus vervallen. Niet echter het bezwaar dat de Jong oncontroleerbaar is in zijn essay. Het is zijn taak zijn beweringen direct en niet naderhand te staven. Het is niet de taak van de lezer naar de weduwe Hoornik te stappen, die moeite mag van geen enkele lezer gevraagd worden.

amsterdam, 12 augustus 1972

Naschrift

De redaktie van Spektator was zo vriendelijk mij inzage te geven van bovenstaande polemiek en van het standpunt dat de redaktie tegenover een dergelijke pennetwist inneemt. Ik zou n.a.v. haar hiervoor afgedrukte verklaring graag willen opmerken dat het misschien eenvoudiger is in het vervolg geen boekbesprekingen op te nemen waarbij de redaktie zelf kan opmerken dat ze ‘mogelijk te ongenuanceerd zwart op wit’ zijn, en waarvan de auteur - zoals hiervóór C. Hamans - later moet toegeven dat ‘overtuigend’ kon worden ‘aangetoond’ dat hij ‘nogal slordig...in het citeren’ is geweest. En verder zou het misschien wel aardig zijn bij ‘discussie-bijdragen’ te vragen dat polemisten eerst hun opponenten lezen alvorens ze te bestrijden. Zo zou bijvoorbeeld kunnen worden voorkomen dat een spartelende Spektator-redakteur (Hamans, laatste alinea van par. 1) een mening bestrijdt die door zijn tegenstanders nooit is verdedigd (vgl. Argotta en Dupont, par. 4).

Overbodigheidshalve deel ik nog even mee dat mijn Achterberg-boekje, in tegenstelling tot wat Hamans beweert, geen ‘pleidooi voor de biografische methode’ is, maar een essay waarin onder andere de problematische verhoudingen tekst-kontekst-oeuvre-biografie aan de orde worden gesteld. Iets wat onder meer ook gebeurt in mijn nieuwe essay Nogmaals inzake Achterberg, dat zeer binnenkort bij Nijgh & Van Ditmar verschijnt.

Martien J.G. de Jong