Spektator. Jaargang 2

[p. 105]

Hessel Miedema
University Press Amsterdam

Op 25 juni 1970 maakte de instituutsraad van het Kunsthistorisch Instituut het presidium van de Universiteit van Amsterdam attent op het bestaan van een uitgeverij die zich University Press Amsterdam noemt; de sekretaris van de instituutsraad merkte in de brief op dat deze naam een relatie met de Universiteit van Amsterdam suggereert die er niet is, en dat de uitgevers zich dus ten onrechte bedienen van de Universiteit om hun eigen belangen te bevorderen. Bovendien zou dit, stond in de brief, een unfaire konkurrentie a priori kunnen betekenen tegen iedere vorm van uitgeverij van universiteitswege die ooit zou kunnen ontstaan. De instituutsraad drong er dan ook bij het presidium op aan dat zou worden nagegaan, ‘welke stappen er vanwege de Universiteit van Amsterdam kunnen worden ondernomen om genoemde uitgeverij ertoe te brengen, haar naam zodanig te wijzigen dat er geen suggestie meer gewekt wordt als zou de Universiteit van Amsterdam op enigerlei wijze door haar worden vertegenwoordigd.’

Het presidium heeft op deze brief, en op een reminder van 26 oktober 1970, niet gereageerd; ik konkludeer dat er niets tegen te doen valt (niemand heeft met zoveel woorden gezegd dat de Universiteit van Amsterdam iets te maken heeft met de University Press Amsterdam) en/of dat het de Universiteit van Amsterdam niet kan schelen. Toch zijn er, nog afgezien van het gezegde over unfaire konkurrentie a priori, wel bezwaren.

De University Press Amsterdam geeft een faksimilé uit van het verzamelde werk van P.C. Hooft; de aankondigingen zijn een tijdlang verstuurd onder de naam ‘Associated Publishers Amsterdam N.V.’ maar gaan nu weer onder de naam ‘University Press Amsterdam’, zij het met de toevoeging: ‘A division of Associated Publishers Amsterdam N.V.’^1..

Als redakteuren van deze faksimilé treden op professor Dr W. Hellinga en drs P. Tuynman. Zij zijn in de vroegste aankondigingen respektievelijk als ‘voorzitter Rijks P.C. Hooft-editie’ en ‘secretaris van de P.C. Hooftcommissie’ aangeduid, in latere papieren worden alleen hun

1. Een financieringssysteem voor deze uitgave, waarbij de koper wordt voorgehouden dat hij 6 procent rente betaalt, is aangevallen in de Consumentengids 18 (1970) 215, waar, ‘omdat men maandelijks aflost en omdat men al drie maanden voor het verschijnen van het werk moet beginnen met betalen’ wordt gekonkludeerd dat de effektieve rente 19 procent bedraagt. Afgezien van dit financieringssysteem wordt deze faksimilé verkocht zoals de meeste andere: bij voorinschrijving kostte het werk f 1.000, -, bij onvoldoende voorinschrijving zou de uitgaaf niet doorgaan, en na de intekentermijn is de prijs f 1.600, -; alle risiko is dus voor de konsument, die bovendien 60 procent boete moet betalen als hij niet op tijd heeft ingeschreven, met de mogelijkheid om in 12 maandelijkse termijnen totaal f 1.695,96 te betalen.

[p. 106]

funkties aan de Universiteit van Amsterdam vermeld. Over de verhouding van deze faksimilé tot het werk van de P.C. Hooft-kommissie wordt gezwegen; wel wordt in een aankondiging (met blauwgrijze omslag) gesteld: ‘De pers, en zelfs de volksvertegenwoordiging, heeft zich op den duur afgevraagd waar de uitgave [namelijk de Rijkseditie] bleef. Nu wij de indruk hebben dat er althans voorlopig niet op gerekend kan worden dat er in een reeks van jaren delen van zulk een uitgave van de pers zullen komen,...’ (volgt de aankondiging van de faksimile). Ik neem aan dat deze indruk geverifieerd is bij professor Hellinga of drs Tuynman, die beiden nauw betrokken zijn bij de Hooft-editie. Mijn indruk is dat beiden door aan deze faksimilé mee te werken zonder overleg buiten de officiële Hooft-uitgave om vrijbuiteren. In een inlegvel in dezelfde aankondiging suggereren zij dat het werk van de Rijkskommissie zal neerkomen op ‘...uitgaven, bezorgd door filologen en literatuur-historici, en dat dan liefst op basis van een strikt wetenschappelijke teksteditie (die er voor een lezer afschrikwekkend kan uitzien en dan ook niet bestemd is voor de lezers).’(!).

De afschrikwekkende voorbeelden liggen inderdaad voor ons. De in 1968 verschenen editie van Gedichten voor Huygens, uitgegeven door P. Tuynman en F.L. Zwaan (Verh. der Kon. Ned. Akad. van wetensch., afd. letterk., N.R. LXXIII-4) is zo onhandig georganiseerd dat de tekst er in zijn geheel twee keer instaat. De eerste keer gaat hij telkens vergezeld van ‘manuscriptologische aantekeningen’ die inderdaad voor weinig lezers zin lijken te hebben, zelfs niet voor de meest gespecialiseerde vakman, omdat die, als hij op deze manier op de tekst ingaat, toch weer niet zonder de manuscripten zelf kan en daarbij de doorgaans ongeadstrueerde ‘manuscriptologische aantekeningen’ hoogstens als check kan gebruiken: de tweede keer is de tekst doorspekt met wat afwisselend ‘woordverklaring’ en ‘commentaar’ heet en beknopte informatie geeft die beter zou hebben gefunktioneerd in de vorm van een vertaling in hedendaags Nederlands, en die daarnaast alleen het meest summiere zakenkommentaar bevat. Zowel Tuynmans manuscriptologische aantekeningen als Zwaans commentaar zijn nog maar het ruwe materiaal voor een editie die voor een lezer, leek of vakman, inzicht geeft in Hoofts tekst, en het lijkt mij met name voor het manuscriptologische apparaat twijfelachtig of het voor zo'n verhelderende editie bruikbaar is.

Als voorproef van de door Hellinga en Tuynman voorgestane faksimilé verscheen Gerard Brandts 'T leeven van...Pieter Corneliszoon Hooft in 1969 bij de University Press Amsterdam ingeleid door hen beiden. Het uitgeven van een faksimilé is, wetenschappelijk gezien, een eenvoudige zaak, die zonder moeite op bevredigende wijze te verantwoorden valt^2..

2. Ik refereer hierbij aan mijn artikelen in Simiolus 4 (1970) 49-53 en PROEF 1 (dec. 1970) 17-20, het laatste overgenomen in Open 3 (1971) 224-230.

[p. 107]

De meest elementaire verantwoording nu van de faksimilé van Brandts Leeven ontbreekt; er is niet vermeld welk exemplaar gefaksimileerd is; er wordt niets meegedeeld over de plaats van dit fragment in het boek waaruit het gereproduceerd is; er is zelfs geen titelbeschrijving van dit werk gegeven. Alles wat de editeurs hebben bijgedragen is een inleiding die door zijn verouderde, romantisch getinte benadering van het onderwerp en door zijn neerbuigende toon weinig lezers zal aanspreken.

Staan de Gedichten voor Huygens stijf van niet waar gemaakte pretentie, de faksimilé van Brandts Leeven lijdt eigenlijk aan hetzelfde euvel, omdat hierin alle informatie wordt vermeden. Bruikbaarheid voor de leek en voor de vakman is, geloof ik, in iedere editie te kombineren; de beide bedoelde edities zijn geen van beide door de editeurs bruikbaar gemaakt.

De kwaliteit van het beeld tendeert naar te schrale opname (ongetwijfeld om vlekkerigheid te vermijden) maar is overigens erg mooi. Metn ame het portret is interessant; hoewel het in raster is uitgevoerd is de vervorming nauwelijks storend voor het blote oog maar veroorzaakt alleen een lichte wazigheid, die de meeste lezers nauwelijks zal storen, of die hun zelfs eigenlijk wel aangenaam aan zal doen.

Al met al lijkt me voor een, op een ouderwets soort estetiek afgestelde, onverantwoorde editie (ook een faksimilé is een editie, alleen al om de keus van het gefaksimileerde exemplaar) de uitgeversnaam ‘University Press Amsterdam’ onterecht pretentieuze suggesties wekken.

Min of meer perfekte faksimilés zijn blijkbaar niet moeilijk meer te maken. De schrijfboekenserie Penman's Paradise van Miland publishers te Nieuwkoop laat wat dat betreft niets meer te wensen over. Wel is in Jan van de Veldes Spieghel der schrijfkonste het hele voorwerk met opdrachten en lofdichten, maar ook de hele geboekdrukte tekst van het Fondement-Boeck weggelaten. De konservator van oude drukwerken van de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek, A.R.A. Croiset van Uchelen, vermeldt deze weglating wel, maar verontschuldigt deze vermelding als ‘minor criticism’ (Quaerendo 1 (1971) 225-226). Ik houd dat voor onjuist. Van een universiteitsbibliotheek verwacht ik in de eerste plaats garantie voor een verantwoorde editie van zijn boeken (het gefaksimileerde exemplaar is dat van de UB); dat betekent zeggenschap van de bibliothekaris bij de voorbereiding. In de tweede plaats is weglating van onderdelen nooit ‘minor’ en mag in een wetenschappelijk tijdschrift niet worden gebagatelliseerd.

[p. 108]

Ik ben van mening dat bij wetenschappelijk publiceren kontrole en openheid mogelijk moet blijven. Als de universiteit weigert haar zaken zelf in handen te nemen staat het iedere ondernemer vrij, als hem dat voordeel kan brengen te suggereren dat hij uit naam van de universiteit handelt; waarna kontrole en openheid aanzienlijk moeilijker kunnen worden. Ik konkludeer dat een universitaire uitgeverij dringend nodig is.