Spektator. Jaargang 1

[p. 369]

Bob van de Velde
Vrije nieuwsgaring

De rubriek Vrije nieuwsgaring wordt verzorgd door medewerkers van de Afdeling Dokumentatie Nederlandse Letterkunde (in het vervolg afgekort tot Afd. DNL) van het Instituut voor Neerlandistiek, Lambert-ten-Katehuis, 3e verdieping, kamers 319 en 321, Herengracht 330-336, Amsterdam-C., tel. 020 - 217878; toestellen 3276 en 3271. Ieder die op enigerlei wijze wil reageren op mededelingen in deze rubriek gedaan, wordt verzocht zich tot de afd. DNL te wenden. Voor het geval er daarnaast ook behoefte is aan rechtstreeks kontakt met de personen of instellingen die in deze rubriek worden genoemd, worden hun adressen opgenomen in de adressenlijst achter in deze aflevering van Spektator.

Vermeldingen

Bargoens: In de herfst 1972 zal verschijnen Kleine woordenschat van het Bargoens. Een dictonaire van de volkstaal. Samengesteld door Enno Endt, in samenwerking met vele anderen. Dat het initiatief tot deze uitgaaf was genomen, stond al te lezen in het artikel Bargoense spelevaart dat Endt in De gids 132 (1969), nr. 8 publiceerde. Zelf was dat artikel een voorlopertje op zijn boekje Een taal van horen zeggen. Bargoens en andere sterke taal, dat bij Scheltema & Holkema verscheen (1969). Hierin gaf hij een beschouwing over het verschijnsel en een demonstratie van de vele aspekten - historische, sociologische, antropologische en taalkundige - die aan het gebruik van ‘sterke taal’ te onderscheiden zijn.

Dankzij een ruime subsidie van het Prins Bernhardfonds kan nu bij De Erven Thomas Rap het beloofde woordenboek verschijnen. De vooraanbieding toonde reeds dat het bij de boekhandel een biezonder gunstig onthaal te wachten staat, zodat de prijs waarschijnlijk om en nabij de fl. 15, - kan blijven. Het zal een 1500 tot 2000 woorden uit de volkstaal bevatten, en behalve de zorgvuldige verklaring en aanwijzing omtrent het gebruik, zullen gegevens inzake het sociale milieu, de geografische verspreiding, de ouderdom en de etymologie zoveel als mogelijk worden toegevoegd.

[p. 370]

‘Sterke taal’ centreert zich vooral rondom de zeer primaire factoren van het materieel en lijfelijk bestaan, rondom de produktie van leven: sex, geboorte, eigendom en vervreemding/bewaring van eigendom; en rondom de afbraak van leven: gebrek, ziekte en dood. Op bijna al deze zaken rust een levensbeschouwelijk of maatschappelijk taboe dat in de sterke termen op een andere, gewoonlijk minder geclausuleerde wijze wordt ontzien dan in het radio-Nederlands (of Algemeen Beschaafd). Ten opzichte hiervan wordt in de Kleine woordenschat van het Bargoens dezelfde positie gekozen als in het beschouwende Een taal van horen zeggen: de samensteller supprimeert geen grove, laat staan speelse volkstaaltermen, maar verkláárt ze in Algemeen Beschaafd, hoe onbeholpen dat ook dik wijls is, inzonderheid op het punt van sex. Een enkele maal zal er bij termen als ‘een punt zetten’ dus rechtstreeks verwezen worden naar het lemma neuken, maar gewoonlijk wordt een omschrijving gebezigd als ‘de bijslaap uitoefenen’ of ‘een vrouw beslapen’ (volgens de aanduiding van een laat-Victoriaanse bron).

Het zijn vooral de precieze omschrijvingen en de nadere gegevens die op 't ogenblik de samensteller en zijn helpster, Lieneke Frerichs, kandidaatassistente Moderne Letterkunde, Instituut voor Neerlandistiek, nog veel werk geven. Zo is in bovengenoemd geval (een punt zetten) de herkomst van de term stellig niet in de hoek van het schrijf- of drukkersbedrijf te zoeken, maar in de vaktaal van heiers. Voor het wetenschappelijk apparaat dat voor de tracering wordt gebruikt, zij hier verwezen naar Een taal van horen zeggen. Een zorgvuldige verantwoording zal trouwens in het woordenboek zelf niet ontbreken.

Bijdragen en suggesties zijn alsnog welkom, tot 1 juni 1972, liefst even wel met vermijding van de zogenaamde ephemeriden zoals aangeduid in Een taal van horen zeggen op blz. 59-61 en waarmee dus ook de ‘andere taal’ wordt bedoeld volgens H. Brandt Corstius' opvatting van dat begrip in zijn artikelen in Vrij Nederland en Hollands Maandblad 13 (1971-72), nr. 283- 284, p. 11-15, die zojuist zijn herdrukt in zijn onder het pseudoniem Piet Grijs gepubliceerde bundel ‘Blijf met je fikken van de luizepoten af!’ Voorbeelden van de ‘andere taal’ zijn woorden als ‘asfaltbloem’ of ‘alkoofakrobaat’ voor hoer.

Dokumentaal: Verschenen is het eerste nummer van Dokumentaal, een ‘informatie- en communicatiebulletin voor neerlandici’ dat al eerder in deze rubriek is genoemd (Spektator 1 (1971-72), nr. 2, p. 100-101; idem nr. 3, p. 171). Het zal vier maal per jaar verschijnen in een omvang van ongeveer 32 pagina's per aflevering. Redakteur is W.A. Hendriks. Men kan zich uitsluitend abonneren door overschrijving van fl. 12,00 per jaargang op

[p. 371]

giro 26.12.579 tnv. Dokumentaal, Wassenaar.

De redaktie van Vrije nieuwsgaring heeft met de redakteur van Dokumentaal afgesproken dat met het nemen van een beslissing inzake het onderbrengen van deze rubriek in Dokumentaal zal worden gewacht totdat Dokumentaal zijn eerste jaargang zal hebben voltooid.

Literatuur en Kritiek: Het XXe Congres voor Neerlandici, gehouden over het tema Literatuur en kritiek op 20, 21 en 22 december 1971 te Amsterdam, werd geopend door Garmt Stuiveling, die in algemene zin inging op het belang en de funktie van literaire kritiek, waarbij hij de irrationele elementen in de konfrontatie boek-lezer niet onbesproken liet: ‘Over smaak valt niet te twisten, zei men vroeger. Men kan beter zeggen: over smaak valt alleen maar te twisten.’. In een poging een werkhypotese te leveren voor de analyze van literaire kritiek in het algemeen analyzeerde J.J. Oversteegen vervolgens K.L. Polls recensie van Hermans Herinneringen van een engelbewaarder (Handelsblad/NRC 17-ix-1971) op eksemplarische eigenschappen. De verschillende soorten uitspraken in als literaire kritiek beschouwde teksten bracht hij in twee kwategorieën onder: de centrale en de perifere, zich daarbij met name baserend op Morris Whites Hamlet and the philosophy of literary criticism. Tot de eerste kategorie behoren feitelijke vaststellingen, interpretatieve uitspraken en evaluerende uitspraken; tot de tweede kategorie uitspraken op het gebied van de levensbeschouwing van de criticus, literair-kritische en kritisch-teoretische uitspraken en opmerkingen die men zou kunnen aanduiden met historische lokalizering. In de diskussie na afloop bleek Oversteegen zijn vroeger aangehangen strikt autonomistisch standpunt goeddeels te hebben verlaten. In de avonduren van de 20e december analyzeerden vier groepen kongresgangers op Hermans Herinneringen van een engelbewaarder verschenen dagbladkritieken.

K.L. Poll deelde op de tweede kongresdag de literatuur-critici in vier kategorieën in, vaststellend dat een vijfde kategorie, de universitair gevormde neerlandici, in Nederland ontbrak, in tegenstelling tot Engeland, getuige Times Literary Supplement. De oorzaak daarvan zocht hij in de door hem sterk gekritizeerde benadering van literatuur op de universiteit, waardoor door hem zowel Oversteegens kongresbijdrage als T.A. van Dijks Moderne Literatuurteorie als illustratie werd gebruikt. Hij belichtte voorts de negatieve houding zowel in het algemeen als van de zijde der schrijvers tegenover kritiek bestaat, daarbij ook aandacht schenkend aan de bezwaren tegen dagbladkritiek, en eindigde met een nadere definiëring van de funktie van de criticus. In zijn lezing Is de kritikus de grote conservator van ‘literatuur is voor de happy few’? ging Jacques Kruithof de ontstaansgeschiedenis van de literaire kritiek na. Volgens hem was het steeds meer verloren gaan van het rechtstreeks kontakt tussen schrijver en lezer er in

[p. 372]

eerste aanleg verantwoordelijk voor dat de literaire criticus ten tonele verscheen als de enige ‘ontvanger’ die in het open baar van zich doet horen. Hij situeerde deze faze in de ontwikkeling van de relatie schrijver-lezer in de 18e eeuw. De keuze van zijn objekten stempelt de criticus tot iemand die evenals de schrijvers behoort tot de happy few, een groep die evenwel steeds losser komt te staan van de literatuur, hetgeen funktieverlies voor de criticus betekent. Kruithof meent dat de auditieve funktie van literatuur, en met name van poëzie, onder meer via de massa-media weer zal toenemen en daarmee, als in de middeleeuwen, het rechtstreekse kontakt tussen schrijver en lezer. In de werkgroepen die 's middags bijeenk wamen werd nagegaan hoe een ideale kritiek eruit zou moeten zien.

Op de 3e kongresdag kon J. Goudsblom zijn aangekondigde voordracht over de sociologische aspekten van literatuur en literatuurkritiek wegens ziekte niet houden; de tekst ervan werd evenwel voorgelezen. Vervolgens gingen Mischa de Vreede en Reinold Kuipers in een diskussie met de kongresgangers na wat de relatie tussen schrijver en uitgever enerzijds en de kritiek anderzijds was. Duidelijk kwam daarbij naar voren dat de inhoud van de kritiek voor de verkoop van een boek van minder belang is dan het feit dàt het een kritiek krijgt. Het kongres werd besloten met een forum over de verschillende vormen van kunstkritiek. Voor het verkrijgen van het Kongresboek en van een uitgebreid Kongresverslag (omvang ca. 8000 woorden, met samenvattingen van de voordrachten en diskussies) zie men Spektator 1 (1971-1972), nr. 3, p. 171 en nr. 5, p. 303-304.

Spelling: Als 3e nummer van de lopende jaargang van De gids verschijnt medio mei een aflevering die zal zijn gewijd aan de spelling. G. Stuiveling treedt als gastredakteur op. Het nummer zal bijdragen bevatten van onder meer Camiel Hamans, Rudolf Geel, W.F. Hermans (niet hetzelfde artikel als hij in Het Parool liet afdrukken) en Stuiveling zelf, die allen tegen spellingswijziging zijn, en van D. Kohnstamm en Annie Romein-Verschoor, die ervoor zijn. Verder worden overzichten gepubliceerd van de spellingssituatie in Duitsland en Engeland en een aantal reakties van Nederlandse auteurs op de vraag of zij voor of tegen spellingswijziging zijn.

Taalbeheersing, Inventarizatie van -: Onlangs hebben Els Jansen, Frits Kirkels en Francis van Soest, studenten van de vrije studierichting Taalbeheersing van de Fakulteit der Letteren van de Universiteit van Amsterdam, samen met de docenten mevrouw J.S.J. van Dijk, J.W. Jonkers en M. Roijakkers een werkgroep gevormd die tot doel heeft

[p. 373]

uiterlijk eind juni 1972 een publikabel rapport samen te stellen met een inventarizatie van wat er in het Nederlandse onderwijs aan taalbeheersing wordt gedaan. Behalve deze inventarizatie zal het rapport een inleidend artikel en een literatuurlijst bevatten. Er is een werkschema in drie fazen opgesteld. In de eerste faze wordt het aandeel taalbeheersing in universitair en hoger beroepsonder wijs geinventarizeerd. In de tweede faze wordt getracht inzicht te verkrijgen in de taalbeheersingsprogramma's aan scholen voor voortgezet onderwijs en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs. In de derde faze komen bedrijfskursussen en kursussen voor ambtenaren aan bod. Tevens is het plan aandacht te besteden aan leermetoden en kompensatieprogramma's. Als koördinator van de werkgroep treedt Frits Kirkels op.

Vernieuwing moedertaalonderwijs: De V.O.N. (Vereniging voor Onderwijs in het Nederlands) heeft van 4 tot 8 april een kongres gehouden in Noordwijkerhout met als tema konkrete vernieuwing van het moedertaalonderwijs. Het kongres was onderverdeeld in zes stromen. Deze stromen werkten onderling volkomen onafhankelijk aan hun diverse onderwerpen:

a.	integratie kleuter- en basisonderwijs;
b.	informatieverwerving en informatieverwerking;
c.	lezen en laten lezen;
d.	taal en ekspressie:
e.	moedertaalonderwijs en toch geen nederlands;
f.	groepies, een agogische benadering.

Er waren 350 deelnemers uit verschillende schooltypen.

Naast deze stroomactiviteiten werden er verschillende acties gevoerd, o.m.: Kohnstamm over de spellingvereenvaudiging. Albert van den Berg en Dr. A.G. de Man van Wolters-Noordhoff over de schoolboekenkwestie.

Het kongres dat door Guus de Bakker en zijn kompanen uitstekend georganiseerd was, muntte evenals de twee voorafgaande jaren uit door zijn didaktische aanpak. De grote zelfwerkzaamheid van de deelnemers zal ongetwijfeld een gunstige invloed hebben op hun lespraktijk. Het is te hopen dat ondanks de verschraling in departementale subsidie dit kongres de volgende jaren ook nog gehouden kan worden.

Voor degenen die niet geweest zijn of die door de te grote toeloop door de kongreskommissie afgewezen moesten worden: rond de zomervakantie verschijnt MeerMoer 3 met het kongresverslag. MeerMoer wordt uitgegeven door J. Muusses te Purmerend. De intekenprijs is voorlopig gesteld op fl. 8,90. De omvang zal ongeveer 150 pagina's zijn. Intekening bij de uitgeverij.

[p. 374]

Vragen

Grimm, Gebroeders: Bij het werk aan mijn proefschrift over Jacob Grimm en de Nederlanden ontdekte ik in het Grimm-museum te Kassel een eksemplaar van de eerste Nederlandse vertaling der Kinder- und Hausmärchen, getiteld Sprookjesboek voor kinderen. Uit de nalatenschap van Moeder de Gans, bijeenverzameld en uitgegeven door de gebroeders Grimm. Naar het Hoogduitsch. Met platen. Te Amsterdam, bij de Wed. G.A. Diederichs en Zoon. 1820. Voor zo ver mij bekend is dit het enig bewaard gebleven eksemplaar. Naspeuringen onder meer te Amsterdam en raadpleging van de Verzameling-Boekenoogen te Leiden heeft niet geleid tot het oplossen van vragen als

a. wie was de vertaler?

b. wie was de illustrator?

Over de uitgever vond ik wat in archieven; hij publiceerde onder meer rond die tijd verscheidene vertalingen van allerlei Duitse boeken, maar ook hier zit ik met vragen:

c. welke vertaler(s) stond(en) in zijn dienst?

d. waar berusten gegevens die meer licht kunnen werpen op deze zaak?

Ik ben ieder dankbaar die mij bij mijn speurtocht een stap verder kan brengen. (René van de Zijpe).

Pseudoniem: 1. In Critisch bulletin 20 (1953), p. 239, wordt in de rubriek ‘Herzien - Herdenken’ een gedicht opgenomen, getiteld Anne Frank. Het gedicht is ondertekend met ‘Sancho’ en afkomstig uit de ‘Almanak 1953’ van Unitas Studiosorum Amstelodamensium. Wie is deze Sancho?

2. Wie heeft in jaargang 10 (1939), blz. 183 en 331, van het Critisch bulletin recensies gepubliceerd onder het pseudoniem Peregrinus Alter?

(P.J. Verkruysse).