Logo DBNL
Het boek van Sidrac (1936)

Het boek van Sidrac

(1936)–Anoniem Sidrac, het boek van–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Bijvoegsel I

Varianten van het Koningsbergse Hs.1)

Opmerking vooraf: Van andere hss. dan K worden slechts die varr. vermeld, die een bepaalde lezing toelichten; ze zijn met een * gemerkt. Bij de K-varianten worden niet steeds vermeld de volgende, regelmatig terugkerende, vormen:

Adaem (O: Adam) - also .... als (O: alsoe .... alse) - altoos (O: altoes) - andre (O: andere) - Boctus (O: Bottus) - doe (O meestal: doen) - degone (O: deghene) - eerste (O: ierste) - eist (O: eest) - enighe (O: enege) - erdrike (O: eerterike) - gheweist (O: gheweest) - Gods (O: Goids) - heift (O: heeft) - inglen (O: ingele, ingelen) - kindre (O: kindere) - lechame (O: lichame) - lieden (O: liede) - lucht (O: locht) - mids (O: mits) - ne (ontkenning, O: en) - of (O: af) - so (O: soe) - sulc (O meestal: selc) - sullen (O: selen) - up (O: op) - vul (O: vol) - warelt (O: werelt) - watre (O: watere).

Evenmin de pronomina hi-si (pl.)-wi-di-soe (f.sg.) en het adv. bi (O: hy-sy-wy-dy-sy; by).

De wisseling van g en gh, alsmede die van s en z, is veronachtzaamd; er zij slechts opgemerkt, dat K in het algemeen meer gh-vormen heeft tegenover de g-vormen van O; en vaak, doch onregelmatig, z aan het woordbegin (soms ook intervokaal) waar O bijna steeds s heeft. Waar O doorgaans heeft medeklinker + ck (drincken) staat in K gewoonlijk medeklinker + k (drinken).

bl. 39

K: 1 deerste - bouke die de c. 2 vroeden ph. Sydracke - astronomien 3 so z.m. dat hine vervulde van allen dinghen te wetene gheestelijc ende natuerlijc vanden beghinne der warelt tote den ende. 4 vraghede hem - zal God altoos zijn 5-6 God ne hadde nie b. noch ne h. zal - erde 7 ander dinc 10 doden dat e. - b. zoude 11-12 ende hare woorden, hare ghepeins hare ghewerke e. haren wille - hadde hi 13 (allen om.) - was hi t. de beter 14 h. niet g. hine hadde n. daergher gh. 15 gesijn altoos - s. ende 16 moghenteit - al over al 17 hemelen - d. of es die ene 18 lechamelijc (dats om.) 19 in sijn. De d. - daer zullen d. gh. uppenbaren 21 worden 23 (al om.) - hine m. niet worden - negheen erdsch 24 gheestelike - die gh. zien 25 dat hi - als het coomt na des tijts 26 dat hi - maghet - annemen (sal om.) 27 vl. in h. - (jonc ende om. - in m.v. om.) 28 doen wat dat stervelijc 29 moghenteit - (over al om.) 30 erden - s.m. sijn 31 e. maghet altoos bliven 32 ende n. hi ghenen - (aen.... gheen om.) 33 d. zoudene m. ghesien

* 1 J: Men de gheyste sien wol gheyste isset dat he gud is 31 Haag: sera vierge apres lenfantement H: na der barnisse die moeder diene draghen sal druk: ende in die baringhe ende na dye baringhe die moeder die draghen sal die Gods sone

bl. 40

K: 1 Of - ende over al 2 ye 3-4 moghende in den hemel ende in der h. - u. dat hi 5 inde steden voorseit so berecht hi die d. 6 daer bi uppenbaret dat hi es al over al in a.d. 7 A. die d. 8 g. si hem 10 v.h. ende ontsien hem want de zelve dinghen d.o. donker sijn zonder z. 11 stervelijc 12 also doet hi want hine c. 13 entie m. entie st. 14 versinne - tiden g. - tharer st. 15 uut ghinghen - erde 16 gheift - D. w. entie zee versinnene 17 tempeesten zi zochten h. als 18-21 versinne want si lopen ten steden dane si quamen. Die dode versinne want si sullen upstaen als hi zal willen. Die daghe entie nachte versinne - dat hi hem gheboden h. 22 Welke - eerstewaerf 23 Eerstewaerf maecte hi - palaijs 24 na zo maecte hi erdrike ende na zo maecte hi de helle 25 e. groot g. (ute om.) 26-27 woude hi m.m. als i. - omoedicheit - dattie m. 28 entie i. anebeden zoude enen G. - drievoudicheit 29 helich 31 s.s. alsoe saen 32 archanglen 33 cherubime e. cheraphime 34 b. allen den andren inglen so versaemdi 35 wilde sijn ghelijc den hoochsten - diene 36 wilde - (dien om.) 37 gheset 38 Vanden palaise was hi ghewerpen 39 lievelijc a.w. hi na 40 hatelijc e. zwart - dat hi

bl. 41

K: 1 ene hure 2 so vel hi w. het ne hadde - dat hi 3 ghedaen 4 tieghen - Die andre 5 tote den overmoeden 6 dat si so h.s. moghen hebben gheclommen 7 den andren 8 meerre meesteren 9 (worden geworpen om.) in die f. lucht - ghelijc viere 10 daer si nemmermee rusten ne hebben no b. ne m. 11 de inglen - hemel 12 hemel - nie 13 tieghen - vielen 14 indie glorie 15 ordinen - ambochten der gl. 16 bootscepen - menschen 17 d. qu. inglen 18 (toren om.) - creaturen ende s. 19 andre inglen van eenre andre m. 20 worden

- meere 21 den graden 22-23 ghehoorsameden - die princhen die wel leven - heerscepie in ghebiedene h. daerin te v. 24 dienste - es noch ene a. 25 tronen - der welkre 26 huseert - ghenaemt 27 den cherubinnen wies sijns 28-29 verstandelen creaturen ende die zien vulmaectelijc den speghel vander claerheit Gods ende der creaturen 30 ghenamet s. cheraphinne berrende 31 e. verstane d.s. ghevaen m.m. 32 redenlike - allen 33 andren - hem e.G. 34 Of - duvelen 35 h. inglen nature 36 (sy om.) grote w. maer daer bi

* 5 Haag: car bel leur fu de son orgueil 15 B: ambacht in der gl. 25 Haag: le siege de dieu / par lesquelz il use espouentablement ses jugemens 30-31 Haag: ardans et entendans 31 B: bevaen m.m.

bl. 42

K: 1 nature - dan die naturen 2 v. allen c. 3 ne sullen gheloven noch w. 4 G. wille laten weten - voorseit ende d. ghepeins 5 niement 6 ende sine moghen n. al doen dat 7 w.d. duvelen ne willen niet goet no ne moghen doen 8 ghenouch 9 (wel om.) 10 willen 11 voormen 12 voorme 13 die g.o.h. van h. - in deser m. 14 dattie duvelen - alre scoonheden 15 E. het ne es 17 dat ghetal 18 wort g. de menscheit 19 (de tekst van K 55 sluit met het woord substancien).

20-22 (g.) ende beset met iiij e. - heift bloet vander erden, bloet vanden watre, vander lucht den adem, vanden viere de hitte - rontachtich ghelijc den f.e. heift 23 also d.f.h. ij grote l. dat sijn die z. ende die m. 24 als dat firmament heift 25 gaten - hooft 26 dondre - de m. 27 den hoest 28 te hare waert - b. te h. al dat 29 die l. ontfaet - die erde onthoud a.d. te hare waert also onthouden 30 voeten al - vanden mensche. Vander 31-32 hemelscher lucht - zien e.v. der ooster lucht heift de mensche sijn nese blas vander noordlucht (sic) 33 artheit - heift hi 34 (die gr....ogen om.) 35 heift hi de z. 36 s. selves beilde dats na sine ghedane e.h. groenheit 37 drievoudicheit ende weerden sijn ghemaect den love Gods ende van siere glorien (slot).

* 1 B: dan die nature 4 B: wille laten weten Kln: wille laessen wissen 7 Kln: want sy dat gode niet in willen noch en m.d. 34 B, Kln: groenheyt 38 B: der dinck die leden es ende die toecommende es.

bl. 43

K: 9-10 Makede - ende waer omme maecte hine ende waer of. 11 maecte hi d.m. omme tghetal der inglen te vervulne maecte God den mensche van lichameliker ende gheesteliker substancie, waer bi 12 (I onweert.... want om.) 13 die scinesse 14 dat hi - onwerde ene d. 15 ter glorien - ute - sire hovaerden (hier volgt in K het slot van vraag 9). 16-34 (ontbreekt in K). 36 Ebron - zident doet 37 wart hi 38 erdsche - lievelike 39 bomen van diversschen - tieghen (* Haag: de diverses manières)

bl. 44

K: 1 w. dat die een m. ate 2 eenrande vr. 3 ne soude hi 4 houden - was hi 5-6 sinen rebbe - dat hi - weit also ghelijc - vleessche 7 enen ghedachte (9 ende.... 10 Adame om.) 10 dat hi 11 loon t.h. Te ant doe si ghecuert waren 13 zo vaste - no - zonde ghemoghen doen 15 also houde 16 tieghen - kenden 17 ontcleet v. cledren 18 scamelheit dene onder den andren of tote den a. 19 (grote om.) - daer bi 20 gh. sc. ware van deser zonde 21 e.o.h. wiste wel 22 zoude - deden 23 die d.h. grote 25 an twijf datse vel e. also houde als hi 26 vielen - huren 27 huren - alle dinghen hare namen 28 ad - Eva g. haren man 29 hattene duer hare minne 31 brochte e. zwaert dat vlammede e. mettien zwaerde dat vlammede maecte hi 32 wort v.e. besloten 33 tvier

bl. 45

K: 2-3 G. die zenden s. - voor 5 w. waert 6 wart 7 dochtren ende beweende hi 8-9 Abelle - slouch - in langhen tiden zone woude hi niet wonen 10 dede hi 11 met sinen ingle dat hi laghe 12 Sette van wies gheslachte - wilde 13 weet - tiden niet ne reinde 14 noch reinboghe 15-17 vleesch - wast a.sc. weder als zomer - wart 18-19 dan hi br. ghebod 20 groot mesdaen 21 begaerde - daer bi ad 24 stonts voor G.e.hiemen - zich achterwaert 25 ende God danne zeide: ic wille dattu zies up mi, du zouds 26 (tgebod om.) - gheen 27 die w. 28 also houde als hem - achterwaerd 29 bidi dede hi meerre z. 30 dede hi VII hooftzonde - allen den gonen die 31 gh. worden v.h. Eerstwaerf was hi hovaerdich 32 anderwaerf - onghehoorsaem 33 tg. sijns sceppers - was hi 34 wilde - Dat vierde 35 die h.G. verboot. Dat vijfste 36 keifsdoom - ghevoocht e. ghecroont 37 den wille des d. doe dede hi ontrauwe 38 brudecome - here mede verloos. Dat seste 39 doode - camen - sevenste

* 25 B: ende God dan zeijde: ic wille dattu zies op mij, du sals - 36 Haag: conjointe a dieu

bl. 46

K: 1 d. leckerne - e. hat 2 d. hem sm. 3 (anderen om.) - hi eist - na der g. der m. 4 e. met dire b. so coomt hi te s. 6 deemsternessen - (vraye om.) 8 dinghe 9 sal hijt hem 12 verwinne - g. dat 14 hadde hi sc. 15 of die zonde noyt gheweist hadde 16 meere - wederkeert 17 alle die dinc d. meere 18 doen een noch andre 21 of hi so grote z. dede 22 ghesien 23 dat hi vulm. soude 24 weit - de ontfaermicheit - wilde 25 wildene 26-27 had - vergheven omme dat hi daer of niet ghenouch ghedaen hadde sone hadde hi n. almachtich ghesijn 29 uut wierp - ghepeins sone hadde hi 30 e.g. here - d. bi 31 die berauwenesse des zondaren 32 precieusen st. in een sl. sone leit - trisoor 33 voor - ghevaghet - die kn. 34 mochte hi 35 dat hi - teerste 36 voor 37 zenden 38 of - voor

* 31 Haag: la vengence du pecheur B: die beghanghe Kln: de besseringe H: sine gherechtichede 33 B: ghevaeght

bl. 47

K: 1 h. inghel w.g. ende v. 2 die m. - eghin kn. ende d. 3 d.m. ghelijct d.i. 4-5 daer bi - suptijl in sine nature e. hadde die here 6 haddene g. enen mensche te d. 7 no dingel no de m. ne m.v. 8 ghenouch - mochte 9 in twen m. 10 ene m. es dat hi zal sijn 11 ghelike dat die d.v. 12 ghewarich 13 (alre om.) 14 dat hi 17 dat hi 18 omme viere r. 19 deerste - A. ghemaect was ne hadde hi no v. 20 e. also sal G. worden gh. 21 (heylichs om.) 23 moghenthede - dat hijt also wilde. N. ene andre maniere 24 dat hi m.w. zal sc. den viant 25 ghebode 26-27 danne - b. wie hem m.m.e. doen sullen s.g.e. - anebeden 28 gheslachte 29 waerdicheden 31 zelve o. - poorte s. bliven 32 coomt duer tglas - daer 33 nature e. daer zal hi w. 34 ordine vanden inglen 35 gheboren worden 36 sire moghenteit 38 de nature

* 18 B: om viere r. 34 Haag: neuf ordres des angels des gens qui naistront

bl. 48

K: 2 gheleift neghene 3 staerf - tote den i. dat hi 4 daer 5 poorten - wilde sijn inghelaten 6 de poorte - vraghede hi 7 dinghel - greynen - drach 8 hem in sine m.e. sech - van desen greynen 9 sire qu. 10 ende een alf - die zone 11 de III greynen in sine m. 12 hoe hem d. - e. hi zeide ne temayert 13 dat

bin V daghen e. een alf ghi g. 14 soud van uwer qu. 15 voor - dusentich iaer - staerf - die duvelen 16 n. sine z. - vroude e. voerdense 17 neghene hondert iaer b. die onghehoorsameit 18 dat hi versmade - oordinen vanden i. 19 dat w. sullen III bomen 20 God worden g.e. ghecruust - diere 21 d.s. God gh. 22 met dire doden 23 ende die V daghen betekenen vijf dusentich iaer ende vijf hondert iare 24 w.o. es de doot bitter ende hoe vele manieren sijn van doden 26 (Omdat.... bitter om.) 27 (aen om.) - d.o. sterven wi alle de d. 28 m. van doden 29 n. ripe en es als de d.d. kindren 30 harde bittre als de doot der oudre liedren (sic) 31 so es de doot gheoorlooft 32-34 ghestoorven - teen gheslachte te gaet e. tander rijst ende coomt also volght teen na tandre mids der doot, a.v.d.m. in sijn oude ende int ende al hadde hi sijn metten inglen hi moeste sterven (slot). 35 Oft hier t.v. coomt - (van om.)

* 20 B: sal werden gehangen God e. ghedoodt 24-25 Haag:.... et quantes mors sont 26 druk, Kln: bitter Haag: amere et de ce que Adam mort la pomme

bl. 49

K: 1-2 doden - aestelijc eist a.e. of si yet bedinken e.s.s. 3 clene maer d.g.d. hem voorpeinsen 4 steerve n. gaylinghe 5 e. houden sine geb. 6 steerven weder versleghen of 7 (ofte.... vier om.) of verdronken in watre of v. 8 iof wat doden h. bi naturen t. coomt 9 zalighe dode int aenscouwen 10 gh. weldaet 11 vleeschs - wart 12 (al om.) - metter b. der d. - weit 13 ghelooft e.n.h. sine ghebode 14 dats h. - dat hi l. in ziecheit leicht voer s.d. 15 weit (die ghene om.) - senden 16 (die om.) - m. hem sal 18 doot - l.t. daer na 19 comen es 20 goet gherecht e. si an hem 21 dat hi - sine ghebode 22-23 (datti.... boden om.) - helpen de w. - clene ende gr. 26 leet den mesdadighen 27 waerd m. groten gheselscepe van srechterskn. 28 ne durren n. ne moghen dan tvonnesse 30 sc. uten doden so sijn grote menichfuldichede 31 dievelen die de zielen dr. 32 ghelooft (in om.) - worden delivereert int gh. 34 ghelooft 35 tewighen daghe 37 uutvaerden - gherechtelijc 38 gheboden ghedaen hebben 39 den l. - groot 40 gheselscap - tieghen

bl. 50

K: 1 duvelen - danne voeren - bliscepen 2 met G. te lovene int erdsche p. 3 goet 4 bedinken - haren mesdaden 5 gheboden des Gods soens n.g.h. 6 voor h.d. 7 sullen dese danne nemen 8 des soe reine ghemaect sijn 9 entie qu. gheesten - aergher doen voordre 10 hebben 11 sc. waren 12 d.d.g. zielen s. 13 die quaet hebben gh. altoos 14 b. den ghebode ende d.w. Gods 15 grote hopen - (nemense ende om.) 16-17 groten sc. - hellen - ewelike in s.s.s. ende. 18 of de z. of de l. 19 eerst g. 20 als lucht vier water ende erde 21 ghefoormeert 22 doe so bl. - gracie 23 heerscap b. allen d. in die 24 hemel - maecte hi 25 Even sire g. - wilde - (hebben om.) 26 danne gehoorsamede - (voren om.) - ghehoort ende hi 27 daer bi wort hi ontcleet - cledren 28 e. wart ghewerpen u.p. 29-30 Welc es dat spreict of die z. of die l. 31 Die l. - spreict 32 spreict - de z.w. een dode l. es of 33 menne l. up ene stomme b. diene v. 34 z. so wat dat die lechame doet of spreict dats al mids der ziele ende hadde d.l. 35 eneghe - zouds 36 e. daer bi heift de z. de meere scoud 37 vander erden 38 emmer moet (st. sal om.)

bl. 51

K: 1 w.p. of travelgieringhen dat men hare doet of dat soe doghet 2 machten dan de l. ende es machtigher boven de lechame ende daer bi segghen wi dat 3 die ziele beleet e. draght d.l.e. doetene roeren e.spr. 4 waerct hare Ja e. hare n.d. de l. 5 ghedoen - leghet - hare s. 6 (inden lichame om.) 7 openbaer -

wort die 8 de onwaerste croonge v. erdrike - roeren 9 M. als es 10 datse - (inden.... 11 heeft om.) 11 dat soe 12 daer bi heift - scoud 13 ocusoen v.qu.d. - die l. 17 verdoomt noch ooc gheset in die - dattie l. 18 doen mochte ende eist dattie lechame stervet met h. also vele es 19 soe de meer m. 21-23 t. noch h.h. ghevoelse yoye - of droofeit in die pine vander h. 24-29 d.z. es waerlike e.g. niet te ziene noch te ghevoelne noch te weghene, nochtanne ghevoelse grote bl. 30 droofeit - van desen e. 31 cledren 32 hemel onder die i.s. ende 33 ontfaet saen cledre der pine ende der droofeden - in 34 ghevoert wort of - heift 35 h. daer blijf soe sonder ende 36 wart - danne 37 worden - cledren

* 3-5 Haag: lame gouverne le corps et le porte et le fait mouvoir et parler et fait tous argumens ce que le corps ne puet faire a lame 18 B: doet, ende eest dat de l. 22-23 B: oft droefheyt in der pinen Haag: ne douleur ne peine en enfer

bl. 52

K: 1 na die coomste des Gods soens 3 al over al daer tbloet 4 tbloet - daer ne woent de z. niet 5-7 ende in hare - ne woentse n. - sulke - zweren of w.d. daer o. eist dat h. wortel gh. bloet 8 of of cort zoe ne ghevoelt hier of niet 9 waer bi 10 duren 11 savoor dat vuul 12 savoor - visschen up die erde 13 diens die visschen 14 vaese e. doese som roosten 15 braden 16 recht - die l. 17 m.d. soot es so 18 wart so lanc so crankere hi - dat bl. 19 springhet 20 bi foortsen so c. 21 sijnse g. - de i. entie d. 22 wech - gh. hare loon na datse verdient heift 23-24 (selven om.) - e. heifse w.g. so salse sijn inden gheselscepe d.G.s.a.t. es 27 vulleift - (den.... sette om.) - omme 28 doen tieghen - (alsoe.... 30 siecheit om.) 30 Dandre omme grote 31 p. ende zoorghe des werltlijx goets - striden 32 (in om.) - manieren dandre omme sine grote ziecheit. Want negheen m. 33 e.o. blijc boven s.t. 34 Maer mids - voor - (Ende... bl. 53 r. 1 ute om.)

* 11 Haag: ruissel H: wiver Kln: wijer 15 B: berechten J: bereyden 23 J: so schal see syn inder vrolicheit Godes Kln: so sal sy sin in de geselschaff G.

bl. 53

K: 3 doden - der gh. 4 eist van goede of van quade - (vraag 28 ontbreekt in K) 24 beilde ende gh. - (dan om.) 25 Sekerlike - sire ghelike 26 heerscepie b. allen 27 creaturen - ghemaecte 28-29 kennen wi die d. - entie gheweist entie 30 kennen 31 aerbeiden - daer wi bi leven - andre 32 d. die andre creaturen 34 (noch om.) macht no staerchede no verstannesse van dinghen te doene 35 (ghebeelt om.) 36 so staerc no 38 meere

* 19-20 Haag: et pour ce que nous sceussions quil nous a fait a sa semblance.

bl. 54

K: 1 waerder - erde - alle die d. 2 b. no ende 3 v. soude de 4 stoelen - hovaerden 5 dat hi 6 vullen wilde de st. - waerdich 7 te c. daer boven in sijn gh.e.d. bi heift hi 8 weit - c. ne sullen 9-10 waerdich - h. sullen die sullen daer comen sonder twifel tiere bliscap ende ter rusten daer ons allen toe bringhet die almoghenteit Gods. Amen. 11 dat bl. als die mensche stervet. 14 aerde - die aerde 15 antiert 16 die l. - Ende de z. onthoud dat bl. den l. 17-18 h.h. die verwaremt dat bloet dat doet leven ende roeren al d.l. 19 voerse - hitten - ruren - deden dat bl. 20 tbloet 21 te sire nature ende word w. - drenct 22 nature vander aerde - aerde drinct 23 dat w. 24 wart 25 tbloet 26 of 28 zonne 29 zonne keret - wort 30 ommeloop - dinct 31 die so spraise in erdrike ende 32-33 also es tvier - (hem selven om.) - dant 34-35 neemt s.n. weder - vier dat es in e. dat comt van der hitte v.d. sonne - zonne 36 alf

37 waer bi - uut 38 de ene helt 39-40 z. es verwaremt dat bloet ende te niete gaet want - daer 41 tbloet b. so o.

* 11 Haag: le corps B, H, J: mensche

bl. 55

K: 1 (niet om.) - een litel 2 dat daer in b. onthouden l. 3 die dat vier hout - vertert 4 failgiert - v. heine 5 die br. e. vier 6 stervet 7 daghen - hi ghehad 8 danne - teen - andren. Also als - leghet 9 vier - also dat hi niet werden ne es so trect dat vier w. 10 dat s. nature 11 z. die tr. 12 die gheift - uut e. die 14-15 naturen e.c. es des menschen l. 16 nature vander aerde e. dus es hi 17 couder complexie 18 aerde heeft hi - vanden w. dat bl. - lucht die 19 die h. 20 aerde - dat bl. - ooc cout 21 lucht die e.c. 22 sire naturen daert of comt (Ende.... compt om.) 23 warem 24 al d.l. Want d.a. - waremhede 26 dat hete bl. verwaremt v. naturen - forchen 27 ende m.d. oren 28 zwart anders met der hitte e. hier 29 warem 30 ghescepen vanden b. 31 elx daghes 32 makede 33 (ende.... samen om.) - het es g. dat hi 34-35 hure - makede a. dinghe in diverschen ghedanen 36 dat hi - creaturen

* 3 B: die dair vyer houdt aen hem J: de dat vur entholdet 7 B: sy

bl. 56

K: 1 soude - elc - dat hi 2 (mede om.) makede 3 wast - v. ende d. bi so s.w. 4-5 hure g. waren - oec in al dese w. oec vanden tiden dat 6 creature als si g. worden d. danne - gheboorte 7 gheoordineert e. gheboren 8 mensche els yet 10-11 natuerlijc (daer omme om.) dat hi - s.g. houden zal 12 e.h. die sine vianden sijn e. de onse - die duvele 13 hare gewerke - h. boven allen 14 creaturen (alle om.) 15 dalmachtighe 16 anebeden 17 atye 18-19 G. ne g.w. kennen - voor 20-21 kennen die ne sal God niet kennen - wetten 22 verdoomt-verdomen tewighen d. 23 (en willen om.) 24 onkenlijcheden of 25 zonderlingher simpelheden eist - verdoomt 26 ghetorment 27 ghenaden souken voor - pardoen 28 die ghelooften 31 Soene es n.g. 32 al dinct ons 33 van deser warelt in dander warelt 34 (sy.... sceppere om.) 35 an 36-37 an - want si die sijn sullen in die nederhelle ghetorment sullen bidden zere o.d.d. maer 38 domen anderwaerf 39 entie qu. - worden

* 26 Haag: point durement tourmentez. Et ceulx qui bien le cognoissent et son commandement ne veulent faire ilz sont durement tourmentez. 36-37 B: want die sijn sullen in die nederste helle ghetormendt selen dan z.b.

bl. 57

K: 1-2 hogheste h.d.s. die haren sceppere loven ende sine gheboden houden 3 dat hi - o. te livereerne 4 danne 5 o. te jugierne dan 6 vergaderen m.z. - metten inglen 7 enden sal 10 zegghen no peinsen 11-12 de ere - groter goede ende dinghe G. gheift - ghelooft 13 hout - danne - dingheskijn dat es 14 hi doe tg. e. late 15 (allene om.) 16 menschen - zullen sal hi - hemel 17 o. haren w. - zenden 18 in erdrike ende leveren t.d. Dat grote loon 19 dats dat hi 20 (enegen om.) - Weit voor w. 21 duer een clene gat mach doen zien 22 volx - (van eerterike om.) 23 ghepeinsen de ere - loon 25 gheslachten 26 gheloven in Gode 27 in sijn 29 menigherande tonghe - vele nauwer ghebode 30 de G.zone sal gh. - sijn volc dat

* 2 Haag: et son commandement font

bl. 58

K: 1 zal altemale een sijn - sine - knechten 2 dat zelve - dat hi voren g. - Entie 3 daer naer - entie s.s. in die steden diere 4 XII sire kn. - die c. - die t. - vleeschs 5 lieder - lichter 7 nacomende - in sinen 8 dinkene - boongaert -

bomen 9 boom - gheift - dien m. 10 de h. - boongaerde - neimter meest ware toe 11 desen ghelijc - natioene 13 e. gheloont of ghehoocht der ave. 14 zullent sijn dat G. 17-18 verdreghelijcheit e. vrientsaemheit - niement - a. dat men niene wilde 19 hem zenden - leverne 20 tvolc 21 ten G.s. so salt h.l. ten groten toormenten 22 in sijn gh. - hemel 23-24 minne van abstinencien ende verdraghedelijcheit (sic) so sullen 25 zaken roeren uut d. IIII dogheden 26 dogheden h. an h. hi minnet a.g.d. die ute comen. 27 dat alre z. 28 dat meest es g.e. alre werdichst 29 waerdste 31 waerdigher danne enich a. dinc 33 hoedene 34 anschijn 35 vanden gheselscepe 37 no ander dinc w. hi benediede 38 d. die dienen s. den z. 39 ghegaen in

* 25 B: zaken Haag tous les biens 28 B: meest es g.

bl. 59

K: 1 erde 2 in die onwaertste - connen 3 worden 4 tewighen - sal comen domen ende jugieren 5 t. ende - jugieren sal bede g.e.qu. 7-8 dat onsekerste e. dat lelijcste dinc e. dat vermaledijste e. dat onwaerdste (d.d. es om.) 9 Die viand of de qu. z. dat es de lelijcste - ye ghemaecte 10 de lelijcste dinc e. de e. die es 11 die zien mochte hi s. - ende soe 12 es dat huus des duvels ende stinkende a.z. 13 (en souden om.) 14 heift 15 ghetorment int - duvelen - maledixie 16 vermaledide - makede 17 vermaledijt 18 voordeels (sic) voor dinglen e. voor die archanglen e. voor 19 s.s. daer of (slot) 21 tvernoy 22 waerheden - a. die g. 24 van s.v. - dinken 25 tieghen 26 rechtre e.sine vonnessen sullen sijn g.e.g. 27 sullen a. sere - die qu. - torment 28-29 (af om.) - ghelijc als wi zien die visschen zw. 30 of - of ziechede 31-32 harde - w.d. ziele die ghesont ende zuver es e.r. - int g. 33 redder - staerc 34-35 mesniede - dat hi - staerc w. so soude hine te lievere h. 36 (van siecheden om.) - soude hi - dat hi 37-38 ziec es in zonden ende die ziele die es vanden gheselscepe - G. ne wille n. 39 soe ne si teersten v.d. ziecheit

* 11-12 Haag: et si est la maison au deable et si est si puante que les angels ne la peuent sentir 37 Haag: car lame qui est malade si est en pechie et celle ame est de la compagnie du deable

bl. 60

K: 1 wille 2 an - danne 3 staercheit e.g. - besighen 4 (wel om.) voor - voor - Die quaet doen ende ne goet ne w. 5 an 6 e. die ziecheit 7 onthautene - bede h.s. 8 v. harer dueghet 9-10 machte gaf G. den z. in dit erdrike 12 hoedene 13 berecht e. begouverneert - ghecroont 14 conincstoel (vrouden ende om.) - bliscepen voor 15 com 17 te hoedene - betrauwelike 18 b. dies waerdich te hoede 19 wel an di besteit. D.c. dat es die l. ende tgoet 20 dattie lechame doet - dats die hoede 21 tote s.s. - houd 22 Ende so w. - dat dat die l. doet na sire 23 z. die es c. - l. dat es tconincrike 24 E. die goede gheboden - c. ghebiet ende doet ghebieden 25 ghewerken 26 dat hi sijn - b. no ne hoet, so 27 sc. geleet sijn i.qu.v. 28 werken - gheboden die ons geb. 29 (vele om.) goet 30 dat hi - duer 31-32 bestoede - pine of comen hi s. nochtanne - sijn goede vriend 33 danne 34 g. in onse leven onsen sc. 35 heerscepie b. allen d. 36 ghene aerbeit 37 anebeden

* 2 Haag: Quant au corps, a ceux qui les biens font la santé leur vault mieulx que la maladie, car.... 18 Haag: Tu es digne du tenir et de celle couronne porter 19-20 Haag: Le royaume est le bien que le corps fait en ce siècle, lame est la bonne garde.... 31 Kln: pine inde arbeit aff gheschein

bl. 61

K: 1 Weet dattie g. - c.s. daer ons e. gheloven sullen in Gode dat hi hem meer

ghebieden sal dan ons e.d. 2 c.s. ende g. s.s. tvolc 3 tswarachtighes pr. - meer 4 of - voor 5 dat voor hem was 6 de G. - ten hemel 7 danne - tvolc 8 de G. 9 hi danne s.m. laten den XII - 10 helich - sal heten 11 Na hem - voordre 12 ene langhe 13 heerscepien 14 E. mids - cr. tghelove 15 gheboden die 16 de XII - voorseit 17 connen sullen astr. 20 b. werden - salt - (dan om.) 21 Die - (sy om.) 22 voort - s. sijn gheheten 23 vadre e. also salt 24 coomsten 25 coomste 26-27 ghehoocht altoos in e. - na de coomste dusentich iaer - ieghen 28 ieghen - (die om.) - verboorghen 29 crocke o. die tarewe - (over om.) ene 30 (langhen om.) - collumpne 31 minrebroeders e. dandre de p.e. der zalre v.s. 32 aerme 34 o. de vreese ende duchten 35 voor - de lieden - columpne 37 collumpne - kempen 38 vanden ghelove - vianden 39 adversoiren

* 11 B: der vorders g. 17 B: comen H: connen Haag: qui sauront de lastronomie 37 H, Kln: kempen Haag: champions

bl. 62

K: 1-2 no g. - eist dat alemoesene of z. 3 g. no qu. ne weet no ne doet die leet 4 aergher - die beesten 5 g. sijn ende die - diet tg. 8 ende hi d. qu. 9 ploct e. eit - sterven late w. het es 10 vele meere z. dat hi hem laet sterven dan of hi die vr. plockede ende ate. 11 herscepie 12 staerkelike so ontfaermelike 13 Die heerscepien - G. weghe o. 14 gherechtichede - de l. 15 na der w. - de staerke soude 16 eten de cranke - soude e. de - staerke 17-18 r. over d. qu. na rechte e. na r. elken na sine v. - (werden om.) voor die 19 coomst - staerkelike 20 ende dat so s.s. David de pr. 21 e. hi s.s.s. so - s. gherechtichede e. 22 Eist dat - bevaen 23 w. met hare qu. ende gheiugeert worden na hare v. 24 wille d.h. hi sal haers ontfaermen - (dat om.) enewaerf 25-26 macht - n. enewaerf hi es wel waert sire verdiente (vraag 50 ontbreekt in K).

* 8-9 Franse druk: il fait mal quil nen prent et en menge et ne se laisse pas mourir de faim 22-23 B: bevaen wordt in sine qu. e. hy gheiugeert werdt

bl. 63

K: 1 machticheit 2 leden - haer bringhene. Die g. 3 m. es machtich die willen a.e. wesen 4 machtich - vrome v. lechamen e.r. nochtanne 6 v. A. comen e. 7 in erdrike arem 8-9 gheset - meest dogheden pleicht dats een edel man 10-11 als tweder scone es e.cl. 12 die lucht 13 tcoude - slaet ter erde 14 donker - tcoude 15 gecomen ter erden - upwaert 16 nachts verwaremt die erde als soe 17 haren k. 18 bekennen - o. die 19 tekin (het antwoord van K op vraag 53 is dat van O 59). 30 verheven worden als het w. 31 kinderen - (den vader om.) 32 almachtich - kinderen d.d. naer 33 voren nader coomste d. gygante 34 ene stat die heten sal B. 35 die alre m.c. 36 van erdrike in s.d. - beilde in de 37 al den volke - anebeden 38 oerlovede

* 5 B: es hy 14-15 Haag: lair ne la froidure 26 H: lachene Haag: et si rient desmesurement

bl. 64

K: 1 als hi enewaerf h. gheheten dat hi h. danne 2 wouke 3 een vanden pinen omme die zonden 4 (soe om.) 5 dat hi gheheten h. dat hi in alre tide - dere 6 dat hi g. was - mochte hi 7 dat hi - hoerloofde 8 e.a. pine - m. van d.p. 9 verw. zoude ende vercouvereren m. dat hi - onghehoorsameden 11 (Hoe om.) - lieden 12 lichte als de 13 aermen 14 ere nature - ende die 15 vaste i.h. ghelovet - vast houd 16 ten ende 17 naturen - aerme - also wel als een r. 18 eit - h. ende d.e. heift droofede 19 houthede, ziechede, cranchede, kindren w. handen, voeten 20 al andre d. - die aermen 21 (ende lichteliken om.)

22 daerme 23 te st.st. (een clein urken om.) 24 wel - iugieren 25 den riken als den aermen 26 staerkeliker - de r. 27 de aerme - de r. 28 heift de aerme - ontsiet h. de m. 29 aermen - de r. 30-31 (te meer om.) no v. - also dan vonnesse als de aerme heift ne m. - (alsoe.... heeft om.) 32 staerkere e. bet 33 den aermen dan den r. entie 34 staerkere e. meerre danne - dat hi heift 35 bet de macht wel t.d. dan die aerme 36 iugieren-staerkeliker 37 ghelovet

* 3 B: eene vanden pinen om die zonden 14 B: eender naturen Haag: dune nature 23 Haag: dun seul point Kln: ein clein ure 33 Haag: plus fort justicier les riches que les povres

bl. 65

K: 1 dat hi 2 heescht G. meer (van om.) - in 3 ghelooft vanden mesdoene dan die gone die niet in hem ghelooft 4-5 ontfaermenesse up 6 ontfaermenesse 7 souct ghenaden 8-9 G.s. so sal hi oec gheboden worden - oflaet e. verghevenesse 11 G. sal - ghenaden souct an h. 12 machtich es van al ende als die gone die 13 Als die mesdadighe an hem ghenaden souken sal 14 (ende....vergheven om.) 15 m.h. tieghen hem - v. die mesdaet die 16 ghenaden an ons souken 20 also lichte alse - ghenoucht 21 die ghemeensaemheit 22 es sine enten qu. heift hi 23 v. hadde (ende.... 25 hadde om.) 25 roupt ghemeenlike 26 of 27 (ende.... anxte om.) dat 28 versinken z.e. tscip - an ene steenrootse 29 (doe om.) d.l. uut ghinghen up tlant 30 gaen 31 datsoe enen v. 32 conde - staerke brugghe es die r.m. 33 v. goede cledren - (ende.... bogaert om.) 34 roupt - zeit coomt 35 coenlike - hu cl. 36 boongaert 37 over die quade br. 38 tontsienlijc te l. soene constu n.

* 14 Haag: car a ceulx pardonra dieu qui pardonront a ceulx qui leur mesfont 22 B: alsoe lief 35 Haag: seurement Kln: koenlichen

bl. 66

K: 1 ommetrent 2 hu waerpen 3 (die ghene om.) - starke brugghe die s. 4 sullen gheleet sijn i.d. sconen 5 (grooter om). 6 gafelen - warpense - scip 7 entie zee bedieden 8 s. ende. Die ontcledenesse 9 scip l. enter 10 erden coomt - ende 12 roupt o. dat hi - wille 13 entie cledren - boongaerd 14 grote br. 15 (dats.... liede om.) - duvelen 16 gafelen - vier es 17 de m.G. die ga 18 worden 19 des ewelijx levens ende paradijs, entie 20 die cr. - Gods v. bi Mammet ende Apolijn e.vr. 21 g. worden - tewighen d. - mensche 22 de vr. G. ende de vrienscap van sinen wive want 23 (goet dats om.) - vrienscap - vrienscap 4 el niement qu. 25-26 vier d.h. ende doese bernen ende zieden ende dat es al quaet gheselscap (slot). (vraag 60 ontbreekt in K)

bl. 67

K: 19 dattie 20 (hem om.) 21 ghetrauwicheit es dat b.d. dattie 22 ghetrauwe - ghetrauwe 23 trauwe 24 voor - trauwen - staende in h. 25 ne werden 26 profiteren 27 geb. sullen worden - voorsegghen de toecoomste

* 9 B: heeten w.

bl. 68

K: 1 in die maghet 2 vullen die warelt met sijn gheslachte, mids trauwen sal 3 ene maghet - warachtighen 4 trauwen - ter doot 5 des d. 6 d.g. gheleerde worden gheleert ten menighen tormenten na hem o. sine minne 7 trauwe 8 die noyt ne r. 9 ghevoucht - noyt 10 de qu.d. die 11 in hem 12 de qu. 13 (dat es om.) die de m. - nide 14 coomt qu. scalchede vrechede e. verraedenesse 15 tieghen 18 dolovie quam in al 19 tvolc a. omme qu. doen entie scalchede es die felle n. 20-21 sc. sullen drie gr. sc. comen in erdrike 22 de t. voor - deen s. worden ghedestrueert 23-24 langhe na G.c. ghedestrueert m.

zwerde 25 v. quaet doene ende van nidicheden coomt vele quaets 27 ghetrauwe 28 ghetrauwe 29 eerstwaerf m. ghelovene 30 ende ontmaken sal als hi wille ende ghelove dat hi machtich es boven alle dinc ende dat hi alle dinc ghemaect heift ende dat hi alle dinc werdich 31 machtich - dat hi - no nemmermeer ende ne h. sal 32 dat hi 33 helighen monde - dat qu. 34 e. dat g. doen e. tdonkere 35 dat wel riekende 36 houden die dogheden

* 14 B: vrecheyt 25 H: ende van nide daer vele quaets of coemt Kln: inde van nydicheden kompt vele quaets 30 B: ende ontmaken sal alst sijn wille es

bl. 69

K: 1-2 vriensaemheit, z.e. ghedoochsaemheit - ghetrauwe 3-4 ende mids ghetrauwicheden sal hi sijn ghecroont in h. voor Gode (slot) 5 Wane coomt coenheit e. blootheit 6 Coenheit e. blootheit coomt 7 v.g. temperuren 8 niet bloot 10 no de hitte daer tc. 11 dattie h. daer v. - verwaremt daer die lichame entie 12 hersine beroeren - dat hi 13-15 niet o. sl. no stoot m. hi wort c. - dattie coude v. die h. - die l. ende de hersine cout ende trade (sic) ende bloot te d. 16 (ende te aengr. om.) - tbloet 17 d. mensche - verw. dandre ghelijc dat voren gheseit es 18 wane 19-20 die man 22 met dien o. 23 weet - naturen 24 scorfde of lazers - wort - ghevoet 25 overtullighe (hete om.) - v. heter c. 26 heeft d.k. ghene noze ende d.o. seit 27 die m.n. sal sijn - als soe es in desen o. 28 meninghe - sijn w. 29 winne Gode - te dienne e. te anebedene 30 met k. 31 vleeschelike vor - delivereert 32 d. na Xl. daghe - s. gebod omboot 34 dinc - makede maecte hi 36 dinghen m. some dinghen (sijn om.) 37-38 die G. sident heift ghelaten werden - tempuren d. naturen 39 sident - esele ende orsmerie

* 10 B: no de hitte dat coude 16 Haag: les coles (= gal) noires et le sang.... font le corps hardy H: want dat bloet ende die humoren maken den mensche coene

bl. 70

K: 1 luus - sident - g.es - zweete 2 miren - sident - woorme 3 of vl.e. some voghelen 4 w. te nomene w. alle sident g. maer dat 5 si ghemaect sijn G. heifse - wast 6 dat si ghemaect ende g.w. 7 die erde 8 G. voetse e. hoedse uptie erde 9 gezent (sic) - o. der vr. te diennene 10 erde houtse ende onthoutse die lucht die voetse 11 maecse l. versch - verwaremse e. doese 12 Als - m.s. iiij dingen e.v. 14 lucht ende vander vrucht - e. wassen sal 15 hoet c. (de om.) 16 seventiensten 17 (aenden hemele om.) 18 (dach om.) - die n. die b. - of 19 (degene om.) - sijt l. of b. 20 ooc 21 pische - niet g. 22 groenre 23 spizen waermoese van vlesce van vissce 24 (groven ende om.) - brode - ende - men 25 nachte hoeden v. 26 steect dat hi - noch 27 maertelie h. meer a.w. (ende.... 28 bete om.) 30 eist mensce of beeste hi sal te hants sterven (slot.) 34 dinge levet langest 36 aren levet langest (in.... es om.)

* 4-5 Haag: mais comment quilz soient fais Kln: mer we dat sy gemacht sint 10 Haag: lair les nourrist et esveille 21 B: ratten pysse 22 H: grover C: groenre B: van groenen wijne Haag: garder de grosses viandes

bl. 71

K: 1 w. hi vlieget sonderlinge h. in den w. 2 houten - ghesont e. der omme moet hi lange l. 3-4 (dan.... werelt om.) Tserpent levet l.w.h. heeft sine woenst a. up die aerde - die st. 5 aerde - (blijft.... 6 serpent om.) 6 levet 7 iaer 8-9 hooft - grote dat lentelgt (sic) of meerre e. als si dan out sijn M. iaer so wort I fierdrake maer v. (des om.) 10-12 (de om.) so l.l. some worden si tonder gedaen van andren beesten some van voglen e. also gaen si emmer te qu.

13 dinghe - voethise 15 voet 16 dinghen in de w. 17 Den minsten g.h. consten v. arbeidene te winnene 18 behoven - creaturen heift hi 19 een a.m. van l. 20 voglen v. voglen visschen v.v. want d. eit 21 heift hi 22 de vr. - erden 23-24 aerbeiden - wart het al gh. e. lijt s.t. 25-26 of die b. - e. visscen z.h. 28 mensce - (allen om.) 29-30 creaturen ende die h. es sculdich meest waerdicheden te hebbene. Dander creaturen 31 maecte (sy.... maer om.) - roerlike 32 doot sijn so sijn die ademe idem (slot) 35-36 in der tijt des toecoomste 37 ghelijc a.w. sijn vele meere personen van lechamen 38 danne - danne si sullen 39 staerker - danne s.s. entie planeten

* 8 Haag: du grant dune lentille ou plus 9 Haag: ung fier dragon 31 Haag: alaines mouvables

bl. 72

K: 1 crankere e. mindre 2 (dan.... ende om.) - (ende.... werelt om.) 3 w. in dien tiden die danne leven sal C iaer 4 (die om.) - houd - sullen si 5 ende v. harer cr. 7 creaturen crankere sijn 8 harer 9 gheduren 10 Dat erdrike G. - groot ende so diep 11 niemene w.m. - diene m.m. 12 alre - als alle uwe hemelijchede nienene (sic) 13 dan die gone die ghi m.m. - broeder eist u 14 vrient. Heift - (goeden om.) vrient 15 mint sine hemelijchede 16 voort e. hemeliken vrient - hi 17-18 a. vrients hemelijchede ende al ware hire toe verdreven - zegghen so donkerlike - (niet om.) 19 no teen no tander - hemelijcheit - (want.... 20 Goids om.) 21 dats te verstane die warachtighe prophete 22 hemelijcheit 23 tvolc - doen soude 25 hemelijcheit - propheten (selen.... Goids om.) 26 nochtanne - die hemelijcheit 27 (allene om.) - dat hi - zenden s. bi s. helighen 28 s. weten al sine hemelijcheit 29 (here.... sal om.) 30 of de w.s. duren dusentich iaer - andwoorden (oec om.) 31 salt - niement sal connen v.d. 32 hemelijcheit - W.d. ne can oec niement v.h. 33 langhe dat oec sijn sal het mochte - iaer 34 of 35 met sire g. 37 (eerterike om.) dusentich iaer e. als die duust l.s.

* 10 Haag: le secret de dieu est si grant et si parfont B: eerterike Kln: ertrich H, C: dat secreet druk: die heimelijcheit 17 B: al waret toe bedreven H al wordi daertoe verdreven

bl. 73

K: 1 salt voort sijn in sijn ghebod ende i.s.w. - danne 2 (alsoe.... mechtich om.) dat hi heift 3 die - (alse hier om.) 6 eylanden ende som sijnse 7 wonich e. som sijnse w - some 8-9 (ghemaect om.) onser voorme - si sijn niet g.m. si hebben baerden 10 met cr.e. met vl. 11 e. hebben spr. - diepe 13-14 Daer es - bi dien eylande indie daer die l.s. ene palme - min 15 des daghes - tlant - des nachts sijn si up tw. 16 creaturen - eyland in die z. 17 in sijn g. 18 hare hooft 19 harde zere ghehaerd 20 (in onse voerhoeft om.) 21 met vl. - Daer es - eyland 22 wedren 23 Daer es - l. wonen 24 hare fundament ene p.l. 25 ghegate stoelen - die tappen d. gaen 26 cledre neghene 27 e.l. van torken. Daer - eyland daer l.s. die sijn g. 28-29 tieghen voglen die groot sijn - wonen - die staercheit 30 voglen - zomer - harde 31 in die winter - voglen omme tgrote c. 32-33 houdendse (sic) of te levene in den zomer. Daer - wonen - harde vasten 34 lande - an - an - afgoden 35 selves - duvel 36 yement - afgod - noot - (toe alle om.) 38 heift hi groet vier ghedaen maken 39 dat hi - h. ghedaen m.

* 27 Haag: ne vivent que de corbeaux

bl. 74

K: 1 creyeert - tote den v. 2-3 int v. in die n. - m. eist a. - sprinct hi -

vier - entie 4 andere creyeren mede - oec int vier 5 vrienscap - danne - duvelvole 6 diere bi sijn 7 (doen om.) - (bosinen om.) e. met andren instrumenten 8 (ende om.) danne - (die om.) 9 grote helichdomme - (soe om.) 10 ooc die vrauwen (10-24 Deze beschrijving ontbreekt in K) 25 duvele - als si 26-27 viere zwaerden, die applen in die aerden e. die pointen upwaert 28 polye recht boven an den boom entie gone 29 willen doe - handen e. voeten - doet hi 30 mids den l. - metter coorde 31 hi coomt - creyeert hi danne 32 danne - coorden 33 v. in die zwaerden - Dander 34 daer ommetrent sijn - creyeren - tlant 35 dure - lechene 36 creyeren 37 dat hem de m. - in de n. des g. entie 38 wille - danne - bid - sulke

* 15-16 B: m. beyden handen aen beyde hechten

bl. 75

K: 1 danne coomt die d. 2 andwoord dat hi 3 ooc die wiven. Daer es ooc een a. provintie dat als een m. 4 haert - sijn wijf (oec om.) aerden l. bi h. ende 5 also die man metten wive. Daer es oec ene andere maniere 6 gheneist - bi n. 7 doetmen dan d.k. - wort 8 bi n.n. waert - (het om.) - Daer es ooc 9 als hi e. wille 10 honden of c. entie - hemliedere g.d. enigherande sp. 11 Daer es - trauwet 12-13 gheift hi - loon dat hi deerste nacht leghet bi sinen wive. Daer es - als si 14 d. dan h. - iaer e. danne 15 soukene - Daer es oec 16 ghene wijfs trauwen ne w. 17 twijf - Daer es 18 mannen wonen in ene stede 19 allene v.d. wiven entie wijfs in ene andre stede maer vierewaerf 20 vergaderen - ene st. e. daer m. si grote 21 e.g. melodie ende die f. die gheduert 22-23 sijn daer die mannen - sine sp. zuster no broeder no dochter no moeder - d. naer - weder ten sinen dan hi cam 24-25 Die wijfs die kinderen draghende hebben - die bliven si houdende - (maer om.) 26 V iaer e. danne zenden - boven V 27 iaer ne m. daer g. - int lant 28 wiven - D. wiven - hare l. - tieghen 29 die mannen (ende.... wive om.) - wapine 30 zelverijn - aerbeiden 31 (ende winnen om.) 32 mannen 33 e. iiij waerf siaers 34 t. den tween landen - pawelioene daer 35 tsamen - Daer sijn oec - l. in e. 36 (al om.) - maniere 37 duren t. coomst d. valschs - maer het salre 38 litel - s. sijn g.

* 5 Kln: also des gelichs der man mit deme wijve 19 B: alleene vanden wijven 26 Haag: V

bl. 76

K: 1 van dese l.t. qu. e. ten ende b.s. 3 coomt dattie 4 bruun som sijn root 5 deene bider g. des vader 6 e. der m. ende a. - bruun e. hi tkint 7-8 (grooter om.) - s.m. dat kint bi rechter naturen sijn vander selver vaerwen 9 moder ofgaet tsaet 10-11 rechter nature - sijn vander zelver varewen dattie moeder es ende eist dan dat die m.e. twijf bede sijn van gr. begherten 12 tsamen - twijf 13 coomt ute 14 adren ende m. - (Daer omme om.) 15 vaerwe - moedre. Noch esser 17 bruun van h.l. - nature 18 dat dat k. wart bruun root of wit. 19-20 eit of d.d. hem behouft doet hi qu. 21 eit e. drinct d. hem 22 behouft - (groot om.) 23 an - an - a.bi l. 24 glod e. quadre 25 entie gone doet tieghen die ordinanse van onsen here 26 dattie m. - als sine nature behouft 27 houde dat voort e. verblide 28 (diegene om.) behouft (ende drincken om.) 29 sdaghes of - (werf om.) e. diet a. 30 harde - glod e. leift ergher dan ene beeste 31 v. heift als die mensche doet 32 zad 33 nature so soude die m. bet 34 v. ende sonder leringhe.

* Haag: pour la semblance du pere et de la mere 8 B: vanden zelven verruwen 27-28 Haag: et le remanant laissier et lautrefois en aisier ceulx qui mestier en

ont. J: unde dat eme over lopt dat to holden unde vort to gheven dat den armen

bl. 77

K: 1 tbeste 3 D. t. dat es tbeste - indie 4 tonghe - voordeel 5 voort ghetrect sijn - e. men m. 6 al ne waer hijs oec niet waert 7 o. scande scade 8 zulke sprake mochte die 9 tonghe - sc. ende scande 10-12 die t. sulke sprake segghen datter die l. gr. ere e. groot goet of comen s. (ende... 12 mochte om.) 13-14 lendine - leden - vele lieveliker ende lichteliker mach soe spr. 15-16 Welc so m. - so - so h. 17 Die heete sp. verwaremt den mensce sinen l. 18 verwaremt - maecse 19 comt puurlike (den sin om.) 20-21 verhert - adren ende th. ende die heersene ende die nieren - hartheden so behort 22 daer of - dat hi h. si

* 6 Haag: le los de sage homme ja soit ce quil ne le soit mie

bl. 78

K: 1 f.e. malicieus ende m. 2 scuwen 3 Eerstwaerf - peinsen 4 hoghelijc - waerdichde - ghelikenesse 5 (die.... moet om.) 8 aremoeds m. d. hem rusten gheift ende hine sal niet ghedinken der goonre 9 e. peinsen omme die gheboden 10 sijns heren sijns Gods - voughen bi enen s. vrient 11-13 enighe g. redene ende hi sal aldus comen in goede ende danne sal hi gheven sinen wille ten goede e. tr. - ghepeins v. dien d. 14 erre maecten e.m. 15 verwinnen felhede gramscepe e.m. (vraag 80 ontbreekt in K)

* 8 Haag: povrete plus que lui 11 Haag: de bonnes raisons et de bonnes auctoriteiz B: enighe goede redenen 25-26 B: can men van haire niet ghehebben

bl. 79

K: 7 hoghelijc 8-9 (dan om.) yet hoort d.h. ghelieft - hi also saen 11-12 hoedre van der h. ende so wat so ghenought den lechame d. ghenoucht der herten 13 messailgieren - taleman - voeten - someren 14 handen - redderen - bescermeren van haren doene ende van doden, thooft 15 castele ende baelgiewe 16 hebben in h. - vianden (Want.... 24 aldus om.) 25 staerc - heift hi 26 sinen lieden - voorhoeden s. scade 27 bolghenscap 28 hard - salt a. sissen so sullen die vianden s. ghesconfiert 30 ydel e. dat h. 31 ende veraesten e. soe niet ne heift therte te draghene 33 beroert - m. die here 34 die sc. - dattie lechame verdroghe 35 herte ne soude - peinsen

* 15 B, H, C: casteleyne Franse druk: la teste.... est ditte le chastelain du cueur et baillif 16 B: die humoren sijn vyande der herten, die hooren sijn bootscappers der herten 26 B: haire scade 28 B: chissen, soe sullen sijn die viande ghescoffyert 30 B: ydel 31 B: ende verhaesten 33 B: de here Franse druk: si recoit le seigneur le dommage car se le cueur souffroyt les mains ne feroyent nul bien.

bl. 80

(De vragen 82, 83 en 84 ontbreken in K)

* 13 Haag: car il laime B: want hy mint se 24-25 Haag: lomme qui aime la femme et la femme qui aime lomme qui nont nulle de ces bonnes coustumes

bl. 81

(Vraag 84 ontbreekt ook in B)

K: 37 (den vrint om.) ghetrauwelike 38 vrient ghetrauwelike

* 18-19 Haag: les humeurs boulent et reflambent 23-24 Haag: et se la femme est sienne propre il la doit getter en non chaloir du tout et doit getter la somme du dos en terre et penser... H: so sal hijt werpen emmer in eene andre verwe 33 Haag: en grant traveil

bl. 82

K: 1 herte - al 2 ghevouch - bordine 3 s. als m. 4 vrienden 5 hem verzellen - ne rouct wat si 6 doer h. doen ende hem gheift - orbore of 7 oorloven al 9 al s.w. ende sine ghenouchte in zothede - bet 10 E. dien houti dan over sinen vrient 11 dootsleghene viande. Daer s. oec 12 (van geselscape om.) - drinkene 13 vriends - of h. yet mesdaen tieghen (14 sone.... 15 hem om.) 15 hi soude hem doen 16 aercheit - vrienden so s. (hem.... 17 maer om.) 17 m. s. volghen altoos d. vrient 18 no ne prijst - v. den vr. 19 (maer) men salne castien ende blameren als hi hem mesgrijpt 20 bolghenscepe 21 sine ere e. sine oorbare - (alse om.) 22 vrient (iegen hem om.) - hine n.l. 23 ghedaen enen vr. - voorderen - ghetrauwen 25 orbore 26 h. selven te pine e. te travelgierne 27 Sident dat - die h. 28 noyt - orbore 29 aerbeit - voren ne dede men niet (het overige ontbreekt tot 32 Ende) 33 aerme - entie r. 34 van ghepeinse - oec van l. omme (na der zielen om.) 35 t.e. levene dat w.v. met A. ende oec (aldus om.) 36 behoort (dat.... 38 behoert om.) 38 dattie aerbeit si voor 39 loon e. den loon daer na (het overige ontbreekt)

* 5-6 Haag: et ne lui chault quel conseil il lui donne soit a son prouffit J: wat rades dat see en gheven ofte doen 27 Haag: Depuis H: Sint dat 39 Kln: inde der loen dar na

bl. 83

K: (rr. 1.... 16 eerterijcx ontbreekt in K) 17-18 travelgieren - si verliesen den loon van daer boven want dese loon van deser warelt mach h.o. gheduren 19 daer mede dat sijt al bede hier ende dewelike bliscap mede verliesen 20 (salmen om.) 22-23 W. Jaet ende men sal niet rouken w.s.s. 24 (die om.) - helpen 25 aermen 26 peinsen - dat hi 27 also wel als die aerme es ende na s.g.e. dat hi 28-29 dat hi an die rijchede nemmeer ne heift dan also vele als sinen lechame behouft - mesnieden 30 voor h. maer also arem 31 die m. 32-33 (ende deylen om.) - aermen - (ende om.) omoedelijcke 34 hovaerde 35 de m. 38 vroedelijc e. hovesschelijc - e. met sconre 39 maniere (alst.... ende om.)

* 2-4 Kln: v.h. lude de eme noch mere eren doen, des dirden dages.... J: vonde eynen upp dem weghe de eme noch meer ere doen wolden unde rouwe, unde des derden daghes noch meer doen wolde 23 B: sal niet bezien no roeken

bl. 84

K: 1 (horen die redenen om.) andre l. al eist dat hi 2 hovesscheit 3 spreict - hoorne s. redene 4 ghenoucht - hem h. eersamelijc 5 verwane b. enen a. 6 machtigher 7 omoedigher - te edelre 8 sal hi hem voorpeinsen 9-10 hise segghen sal ten scoonsten e.t. hoghesten ende met alre scoonste chiere 11 groter h. 12 st. dat e.m.r.h. ende sine redene toghet ende sijn recht als hi h.o. 13 of sc. dat hi v. 14 valsche 16 (vore hem om.) - (en om.) 17 so dat hi ziet - no zin helpen mach 19 g. ende qu. - ende fel 20-21 sine d. no sine w.n. helpen mach 22-23 doocht hi - de min of als die aerme coomt - doocht 24 de m. 26 (e.s. mogentheit om.) 27 sod - gheroupen - dickent - ghedinken 28 e. sine sprake ne prijst men niet 29 ghehoort maer m.h. over s. - word blode 30 oud - areme 31-32 word so - dat hi onnutte gheheten hadde hi soude danne sijn fray ende falgant e.s. woorden souden w. 33 ghehoort - vrienden - goets ionnen 34 voucht h. ghaerne - sine ere (35 Die.... 39 diese om.)

bl. 85

K: 1 (antiert... ontleent om.) Dits ghelijc als een coopman 2 rijcs mans h.o. winnen 3 daer - danne zoorghe e. aerbeit - leift 4 wort - coopman danne

5 bloot - m. also v.h.h. als hire wel of gheleift den tijt 7 tgoets vander w. nemmeer 8 als si - (dan om.) - als si 9 arem als si - die aerme 10 e. vele zekere - te voren 11 Die quade z.e. die qu. 14 boser - coomt 15-16 dat hi w. kent dat goede ende dat quade ende den loon van qu.c.e. van qu. 17 wille - (ende doen tgoede om.) 18-19 hebben - w.d. no ghepeinsen no segghen - (goeden lof om.) 20 ruste - peinst hi 21 groter pine e. verteert 22 h.s. so heift hi al sine ghepeinse ende pine 23 aerbeit - zekerlike t. eenre 24 busschen e. doer 25 soorghen - (van hem om.) 26 u. die qu. - sijn sijn (slot) 28 dat hart - so staerc 29 eerstwaerf ghesmeet 30-31 w.w. alle dinc die den mensce - aerdrike e. omboot 32 dat hi 33 (alse savel om.) - wijsden - vergadren - (ende om.) 34 hamers - anebilt 35-36 des hem b.s. ende hiermede soudemen der warelt dienen als langhe alsoe duren soude e. A. 37 cam ter d. - N. in die aerde 38 instrumenten - van Adaems tiden 39 salmense voort - toten ende vander w.

* 23 Haag: seurement 35-36 Haag: et de ce serviroit le monde tant comme il dure, et il fist son commandement

bl. 86

K: 2 welkerande dat si m. danne 3 valschelike 4-6 g. of qu. si doen daer an harde groot quaet maer si houdene nochtan voor goet - wetent - (dat.... 7 sweren om.) 7 quadre 8 onghelovighe - loosheit 9 (es om.) 10 valschelike omme - e. die zondighen harde 11 zw. omme - ne hebben 12 trauwe - ghelooft (werden om.) 14 danne - h. te min ghetrauwen 15 (quader om.) - (dan om.) 17-18 zuver v. lechame van allen dinghen 19 Die m. 20 Eerst v.l.v.zw. dat quaet es 21 qu. es van scauwene dat quaet es g.qu.h. no peinsen no d. 22 (doen om.) - handen (no qu. raden om.) - dr. no zweren 23 aerghe 24 (Dengenen om.) 25 waerdich - sire 26 allen menschen dat hi scuwen 27 ende eist - so es hi s. vrient 28 waerdich sijns gheselscaps 29 m. of wien sal men aten e. scuwen 31 zochte 32 scuwen 33 daer doornen - scuwen 34 doer doornen of doer tvier gaet - ende sc. 35 d. sochten groenen w. 36-39 E. zeker dit sijn die gaen den sc. (36 sekerlijc.... 38 ende om.)

* 4 H: si doen daer an harde quaet 8 B: loesheyt H: quaetheden 18 Haag: de son corps de toutes choses 37-38 B: soe en machmen van hen niet anders hebben dan goet Haag: car on ne pourra avoir de leur compaignie fors que bien et sera sauf et seur.

bl. 87

K: 1 gheselscepe 2 soudse - sine moghenre a. 3 quade 4 e. werden m.e. veronwaert v.d. 5 (liede om.) - peinsen ne ware hi 6-7 m.h. no ne keerden, aldus worden si ghequest als die gone 8 doorne ende doer tvier 9 rike of arem (slot) 12 Die r. die es - e. die ere 13 die es g. entie - h. bede teen e. 14 tandre - dat orborlijc es den l. 15 der z. 16 o. sine rijchede e. die te s. 17 keytijf of aermoede 18 behoufte van sinen l.e. sine aetsement 19 rijchede - arem - doocht h. litel 20 ere - no 21 des ne es hi niet te sadere no gh. (sijn om.) 22 e.g. noch hine es n. also wellecomen als 23 d. rike. Daer bi heift hi betre naer doorbore vanden lechamen ende men seit het es 24 betre een rike doorpere dan een arem gheheert man 25 (recht om.) 26 also wel den aermen 27 D.w. ghetrauwelike jugieren hi sal also wel eren ende 28 voorderen den aermen als 29 si bede c. inden iugemente - aermen n.l. belimmert 30 voorderen maer 31 aermen - hoorne 32 t.v. na s.r. 33 j. ghemene sijn e.g. 34 coomt v. G. ende het es met Gode - ment d. ghetrauwelike - (men om.) 35 iugiert a. G. iugieren sal gherechtelike d. aermen 36 niemene (no ontbergen om.) 37 Die

aerme - ghenouchte in hare 38 aermoede als de r. doen in hare rijchede 39 aerme - blidre in hare aermoede

* 7 B: ghequedst 23 Haag: que on die Kln: dat man spricht 36 B: noch ontberghen 38 B: als

bl. 88

K: 1 hare r. - ghierigher d. die aerme bedi d.r. 2 begaert (altoes om.) 3 e. hi es altoos ghierich omme meer te hebbene e. hine m.n. - a.d. ongherechtighe 4 zade - zade h. meer - ongerighe 5 es alle vul vrouden e. wel te ayse entie - droghe e.t. 6 verzaet warden 7 die arem es die ne m.n. te litel h. 8 groten 9 langhe t. - die l. 10 ommetrent - gheneist 11 hem d.p. - of - blider 12 l. heift ghesond g. - aermen 13 penninghe - gheift 14 aremheit - in sine rijcheit 15 E. beter - voort 16 dat hi - of eist b. dat hijs zwighe 17 Die m. sal 18 dat hi heift g. zelve - dat hijs zw. 20 heift hi waerdicheit - vertrect hi - of set hi h.s. 21 daer o. voort so doet hi 22 doet hi - onwaerdich m. (22 ende.... 24 bloetheit om.) w.d. blode die prijst 25 dat hi gh. macht ne heift in 26 voor vrome (ende om.) 27 (ende met.... 29 sijn om.) 29 stout e. vr. 30 (ende om.) danne 31 hijs te meer g.e. ghehoghet 32 voort (hem om.) e. so eist hem grote here 33 Entie v. entie - beromen van sinen groten zonden hine es negheen 34 als hi vertrect - zonden 35 als de b. die hare niet ne sc. 36 voer d.b. die hem niet scamen t.d.h. ghevouch - heifs (en om.) 37 heift den zin n. - ghevouch bedectelijc

bl. 89

K: 1 verhoghet 3-4 honden achter te zamen vaster d.a.b. doen 5 heter nature d. enighe andre 6-7 b. ende mids h.h. so verhelen si te zamen als si vergadren als een stic gloeiens ysers 8 die men deen up dander lecget - der up 9 te zamen - de honden 10 wive of 12-13 begherte te anders wive ofte a.g. - harde - (sy om.) 14 knechten vanden duvele - verzaet (van om.) 15 qu. te d. 17 e.s. andren doen dat hi wilde 18 Wie es die wilde - cledren ende s.w. 19 niemene es d. wilde hem ne souds 20 Daer bi - ghenoughen met dien dat hi 21 rike - arem - e.a. goet 23 in gheenre m. 24 de 26 creaturen 27 d.h. lucht g. 28 ende het ne machere 29 in die warelt sine l. al - lucht en 30 heift - (ende om.) - (want om.) niemene m. 31 so zere vlien - eist vro of sp. 32 E. al boorghet - die abisine - erden of 33 lucht cover h. nochtanne mochte hijs 34 ontvlien - moeste 35 een m. es eist hoghe of neder eist gr. of cl. 36 es a.m. - mochte hise n. gheweren 37 hi draghesse bet e. vastere over hem 38 dat hi - (een om.)

* 31 B, H: soe verre (ghe-) vlien

bl. 90

K: 1 s.l. een let e. worpent wech - die d. 2 al d. 3 m. hem n. verlanghen no verscuwen die d. tvierendeel v. eenre 4 G. ne daet - aerme 5 staerke e. cranke 6 si m. - dies ne m. niemene 8 andwoord 9 zotlijc e. scalkelike 10 Die g. - scalkelike s. diene zal men 11 n. andwoorden - die spr. n. gaet an hem of an 12 spreict sulc st. an 13 bedectelijc - niene v. - ment spreict 14 yemene - andw' - v. ment stappans 15 omme s. w.g. - dattie 16 die antwoordere - vroede l. segghen 18 daer - hebbens 19 bekennen - Die 20 spreict e. men l. - verbelghet 21 sijns hem e. verfeit hem n.m. daer in e. staerct 22 peinster 23 dattie zwighere - die andwoordere 24 sine sc. niet an ne leghet 25 die zw. 28 (ende die diepste om.) 29 m. boven allen andreen c. (ende arten om.) 30 consten ende o. - daer mede o. hare l. 31 met h.h. - scrifture 32 meest tr. - Want hen es 33-34 const no ambocht - spr. of spelen l. of e. of d. of

zw. (oft singen om.) 35 aerte - scrifte - dies - tgescrifte 36 travelgiert al den lechame die ogen die 37 heersinen - lendinen e. hine darf a. pensen noch 38 s. noch spelen noch horen noch verstaen a. - gescrifte

* 11 Franse druk: se les parolles ne sont de lui ou de son dommage 17 Franse druk: quant les sages faillent aucuneffoys eulx mesmes se reprennent et se advertissent J: unde so keren se wedder unde schemen syk sere

bl. 91

K: 1 hine wet n. wat pinen het es 2 travelgiert 3 travelgieren omme 5 h. selven travelgieren omme g. 6 e. daer of ne gheen goet ne doen die sijn dienst-knechte sgoets 7 w.d. goet - eghinen 8 v. tgoet 9 zuer wart - ende die m. 10 h. laten hebben ghene breke - s.w. leven 11 niet strueren rieselike - ruste 12 behouven - d. die doet wel 15 eenvuldich als een zot - andre bi cr. 16 heersinen andre v.qu.h. andre 17 omme dat hi v. te vele - andre 18 groter h. andre - andre 19 e. van - dat hem cranct de heersine 20 andre - neimt daer of dat hi dr. groten 21-23 rauwe - ziechede d. of dat hi dr. die sc. e. die p. sonders (sic) yements anders, maer - ziecheden 24-26 (die.... leven om.) - a.l. stelen thare e. nemen of roven e. die l. doden - Entie 27 valsche orconscepe e. waerpen d.l. in scanden ende 28 entie g. - bezweren (die liede om.) 29 (andere om.) - v. deser maniere van lieden - een m. zere h. 30 sothete (sic) 31 te voren z. 32 m. allene 33 die si

* 10 B: leeven Haag: despendre a mesure 14-15 B: alsoe eenvuldich als een zot H: als eenvuldech is als een sot druk: als een puer sot gheboren Genev: li I sont ne simple comme fol 17 B: verliest te vele 21 H: sotheden Haag: folies

bl. 92

K: 1-2 of - of 4 a. die gone die zot es w. - ongheleert e. onghezeid 5 nature - die verhetene e. verwaremtene ende verhertene ende ontsettene tere 6-7 onghetemperde bliscap ende ten quaden fayten. E. als die hitte sacht so wert hi weder betertieren 8-9 w. d. ioncheit was in hem ontsteken v.r. naturen 10 (hitte en om.) - (oft.... 11 jolijs om.) 11 weit - (ende.... hoeden om.) 12 wille (den tijt om.) 13 niet behoort als hi toghen wille jolijsheit 14 sire naturen - ne sijn n. d. hitten (no de wedervlamme om.) 15 verwaremen - verblussen 16 neimt den i. - foortsen 17 wille 19 crachten - nature verbiet 20 loghene - (hem om.) 21 voort - (den vromen om.) - staerken 22 wille 23 scuwen - es valschs 24 reint het 26 Nu e.j. reint het - dat es 27 eerst-waerf - beroerne 28 der tekene - beroeren hem mids d.w. 29 contrarie - bi so reint het

* 6 B: ende ten quaden feyten Kln: zo bose sachen 8 H: oplopentheit 29 Haag: et s'encontrent

bl. 93

K: 1 Tjaer dat het litel reint - up die erde 2 erde - o. alle vruchten als oft - ghenouch 3 regende - erde - die 4 hitte - jaren voren w. alsoot niet ne regende 5 erde - volget 6 erde - berrent 7 werpt 9-10 in allen l. In somigen baret z. ende in somigen litel ende in somigen niet e. dat coomt 11 beroerne - (v.d. tekenen om.) (Vraag 108 ontbreekt in K).

* 4 Haag: car il ne fist point tant de pluie quil la refroidast 21 B: zennep H, Kln: zenepsade 23 B: derthiensten - dat vel H: soe selen ten XXX daghen al haer lede pelen ende tfel afvallen Haag: trente jours 24 B: zestiensten H: ten XXXVI dagen Haag: a lacomplissement de XXXVI jours 33 B: voir sijn voirhooft

bl. 94

* 5 Haag: et si auroit grace de tous 18-20 Haag: es huit premiers jours davril par astronomiens et philozophes de XXVI en amont par lart dastronomie H: VIII daghen binnen aprille overmids den haerten van astronomien ende alsoe opwert XXVI daghe 21 H: Stramon B: Stravoen Haag: Stranon 35 Haag: que on garde dun an a autre H: die men hout

bl. 95

K: 4 (alsoe om.) dat hi 6 zondighen - die m. 8 danse qu. - de m. - de gl. 9 hadde hi - maer mids Gode 10 v. deser nature dat hi w.h. moeten d. 11 toedoen - Weit dat hi - loon 12 dat hi danne gh. hadde 13 (hebben om.) - ute s.w. 14 wille dat hi verdiene die - e. dat hise n. 15-16 (en om.) m. hebben bi h. - mids sire v.e. omme dat hi dan d.d.g.sc. soude gh.h. 18 danne - loon vander g. - die 19-20 grote - so cranc als die m. nature v. - uut 21 was met sire hovaerde diere hi vercoos ende met s.w. 22 tieghen - of 23 liete - dat hi 24 verdoomt - dat selve qu. dat hi d. met 25 dat hi a. waert si - teen of tander na dat hi 26 eist van sijns selves w. 27-28 o. aller d. 29 up den boom 30 up der rayen 31 hi mach 32 machtighe - machtighere 33 moghenteden - aerme 34 aermer e. hare moets - aerme 35 m. hem e. haren daden si sijn - (sy om.) 36 ene v. - an - daden 37 machtighen - achten vanden aermen - des 38 machtighe acht litel - aermen noch hine w. 39 dat hi es noch hine rouptene n. te sinen r.

* 9 B: myds Gode 11 H: toedoen 13 Haag: mais pour ce que dieu J men darumme dat 14 J: unde he see nicht en h. 16-18 Haag: et non par faire oultrage au deable et pour ce le fist il en tele maniere quil peust faire le bien et le mal par son gre et pour guerredon de gloire J: unde nicht to doende des duvels werk, so makede he ene inder nature dat he doen mochte gud unde quaet unde dat he myd synen gud doende vordenede dat loen 21 Haag: dont il estoit plein 37 H, J: achten Haag: car au povre ne touche le fait du puissant

bl. 96

K: 2 vanden d.d. machtighes 3 neimt - aerme - ghematelike 4 goedertierlike - (hy sal om.) met p. - aermoede 5 rouken wat de r.d. - meer 6 aerme gheroupen - ontcommeren so 7 hi meest mach ende ne can hijs hem niet ontcommeren - (hy om.) 8 raet na raet na (sic) sire 9 also dat hi n.g. ne si 10 dattie bordine niet bl. - waer dat heine g. 11 de machtighe hoet hem elc tieghen den andren - die aerme 12 es onwellecome - tqu. tiemen h. 13 die aerme na sire m. hem n.o. des dattie 14 r. mach ende doen - wel ghewordens hem 15 Waer bi 16 Omme w. te vulne die stoelen 17 (van.... waren om.) daer ute 18 harer hovaerden 19 des mans - wijfs 20 die cranc - naturen - die voerseiden stoelen 21 omme de scande des duvels - weet 22 n. mede comen - (al om.) - waerdich 25 an hout 26 der v. 28 ter w. - e. up 29-31 (soe om.) was soe gh. up twater dat onder die erde es, want so diepe - hen es 32 onder die aerde - fundament der erden - twater - fundament 33 dat firmament - bede 34 hanghet o. tfirmament - moghenteit - sire 35 moghenteit - na der ghelikenesse eens eys 36 f. dat a.o.v. dat witte. Dat witte (vanden eye om.) 37 water - t. den firmamente e. der erden 38 gheluwe - dat es die erde d.o. vaen

* H: ghematelike B: ghemackeleec 6 H: ontcommeren 9 B, H: alsoe 11-12 Franse druk: mais le povre homme est mal venu 20-21 B: die stoele voirs, om de schande des duvels

bl. 97

K: 1 gheluwe 2 die erde also dat zaet es ende die warelt es a.r. 5 scauwen

6 Omme 7 vanden hemele 8 tieghen o. voeten dat es o. die hoocheit 9 des aerdrijx want hets nedere daer die 10-13 zonne upgaet dan daer dat zoe oec onder gaet ende als oec die zonne up gaet so eist oec noch nacht ende oec daer dat die zonne oec onder gaet so eist nacht omme die grootheit ende die rontheit des erdrijx w.b.d. tiden dattie 14 ene - iiij screden - loopt - omme an dat r. 15 dattie z. toghet 16 boven alle die st. 17 erdrike - a. vele 18 t. beden 19 dat se - Het es 20 die z. ne scijnt 21 (Hets.... nacht om.) 22 (lant om.) 23 E. coomt - neimt - elx 25 langhe e.h. groot 26 e. als d.d. 27 E.d.w. zien 28 ende toten a. - zien mids duer d.w. Entie 29 eenpaerlijc v. smoorghens t. avende entie 30 erde entie w. ware altemale 31 v.d.e. ende tote den a. 32-33 s. gaen die linghende also langhe (slot). 36 Omme des b. - g. dat een edel m. heift 37 scone palays - e. goet - danne - in een a. 38 stede e. clene huus e. dene p. vanden paylayse

* 2 Haag: comme la semence est ou jaune J: also dat saet in der erden B: soe es dair sedeken aleman 9 Haag: et par sa rondesce B: ende omme die rondtheyt 27 Haag: aller H.: gaen B: zien 29 B: eenpaerlike Haag: continuelment

bl. 98

K: 1 danne - ende danne oorbore ende noot es 2-3 clenen huse vulmake dat grote palays trauwen soude hi sijn s. palays vulmaken hine soude v.d.c. huse 4 s. grote palays vulmaect werde 5 h. vulmaect worde 6 gheydelt waren metten valle der quader inglen, sone 7 rouct h.n. vander cleenre woninghe dats dese warelt 8 vogle in die lucht 9 vogle 10 (want.... vocht om.) 11 si hem (die.... vliegen om.) - deromme 12 bider lucht omme die (groote om.) 13 ende sonder lucht ne mach niet leven (slot) 17 vanden vlaghen v.d.w. ende sl. twater 18 trect in h.e. (dan drinct om.) 19 die w. die iaget twater e.d.z. die es heet ende van heter naturen e. trect 20 mensce 21-22 trect up waert twater uten poele - danne so v. 23 heeft - wort so wort het een wolken 24 e. so h. die w.e. doese breken e. beneemt 25 alst wolken (dan wel om.) 26 het te reinene - als al d.w. (uut om.) - erden 27 wort dat wolken al wit 28 dan comt die hitte - iagetse heine e. verteerse al 29 e. daer b. - die lucht claer e. puur ende h.s. 30 dat water e. dat wolken wast e. rijst 31 erde e. slaet in die lucht alse rooc 32 of mist ende al geeft die erde ute hare 33 comt 34 Van watre - coude 35-36 harde - d.d. lucht es cleenre e. dinre e. hoghere soot daer meer in vr. - wolkene 37 groevere - verwinnen 38 mogen vr. a. die dinne - verwaremt

* 13 B, H: nyement 37 B: verwermen Haag: elle eschaufferoit plus

bl. 99

K: 1-2 een cl. - d.d. si starkere s.d. vier meer daer an v. ende aesteliker a. eist - groever 4 so vriestse - als - (dan om.) iaecht 5 e. breect - vervorsene - erde - comt 7 comt - donre - blexeme 9 donre - blexeme 10 winden - o. hem 11 ardelijc - donre 12 groten sl. - hart s. datter 13-14 die donre also als - uut 15-16 donre ende die blexeme comt vanden slagen 17-18 (op om.) 19 erde heeft v. adren als een m. 20 hevet in s.l. - waer dat een mensce e. adre liete 21 hooft tbloet s.d. waer gaen 22 die aerde - twater g. duer die erde langes 23 d. ende n.e.h.e. daer vint men adren e. meruwe 24 aerde - upwaert 25 wan comt 26 ommevaet 27 aerdrike e. si o.h. dicken harde hardelike - comt 28 harden ontmoetene 29 dure - staerken 30 creaturen 31 Wane (33 gaet.... 34 Ende om.) 34 loopt o. derde in menigher 35 w. deen gaet 36 comt - ziet dat twater gaet in daerde 37 oostene dat loopt - westene (ende.... 38 oesten om.)

* 37-38 Genev.: Les aigues qui entrent en la terre devers levant elles issent devers ponent et celles qui entrent devers ponent issent devers levant B: i.w. ende uten westen int oeste

bl. 100

K: 1 Ende ne w. - die w. - duer die aerde duer 2 h. of duer g. - aerde - twater e. lost 3 uut als ene sponge doet e.d. (soe om.) vergadren 4 die watre - rivieren (slot) 7 omme - die 9-10 si altoos staet in ene stede e. die zonne altoos der in barrent ende twater der hitte ontvlien niet ne can ende het sijn oec 11-17 bergen d. zuur - gezouten e. die maken die zoete fonteinen zuur ende bitter die c.i.d.z. want ware tseewater zoete het soude so stinken datter gheen visch in soude m.l. (slot) 18 comt in enighe stede 19 dat w. - aerden 20 Dat w. - loopt 21 daerde - loopt duer sulfer 22 (die) tsulfer naturlike heeft so wort twater h. 23 an die r. 24 W. bergen e. rootsen van b. 26 tiden 27 no roche - slicht 28 no tempeest e. die erde 29 h. cracht meer 30 no 32 genoegede - wijshede dat hi sende d.d. 34 ardrike van z. - (Die.... 35 cubitus om.) 36-38 b.w. sende hi enen ingel tote Noe ende deden maken die aerke 39 meisnieden - creaturen

* 14 Haag: bien establi H: wel gheordineert

bl. 101

K: 2-3 t.c. cam - druust (e.m. sw. v. om.) e. scorde - aerde e. waerpt 4 h. mede b. bergen als ghi n.s. 5 Wane cam 6-8 D.d. die cam u. aerde uten oosten want van daer comt al de g.e. ontfermicheit G. (9 alse.... 10 sonden om.) 10 erdrijcs 11 de g. - die hoocheit 12 (soe om.) - n. bekennen w.s. comt (slot) 16 anderwaerf 17 G. met sire moghentheit heeft gelooft 18 dat hi nemmerme zenden sal diluvie 19-21 (Maer) mesdoen die l. iegen h.h.s.z. tzwaert onder de quadien ende doese deen den andren v. - te niete 22 hoe N - die arke 23 orbaren wast dat hi nam 24 (ende ghevenijnde om.) - serpenten e. andre (slot) 26 Bi (sic) deidser in omme - Die eerste z. 27 omme tgebod dat hi van Gode s.sc. (datti.... 30 verliesen om.) 30 wart 31 die gevenijnde b. - aerden die erde 32-38 (alsoe om.) - datse die vrucht veninen soude dat mense niet soude moghen eten, ende al tvenijn dat die beesten hebben comt vander aerde. Ende dat mach men men neme I serpent

* 12 H: gheweten B: bekinnen Haag: cognoistre.... et mesmement les angels 24-25 Haag: therences et autres mauvaises bestes J unde aderen unde meer ander qu. b. 34 B: want deerde es een deel soe ghevenijndt Haag: car la terre est en partie moult envenimee

bl. 102

K: 1-5 zere ghevenijnt ende doet in een vat daer gene aerde in es ende geve hem teten v.e.b. mids dat gene erde eet, het sal al sijn venijn verliezen e. niemen daer mede mogen deren (slot) 6 Waer of comt tgoud 7 Tgoud comt u. adren der aerden 8 in dat l.d.d. aerde es hart puur 9 e.z. daer - adren vanden g.e. vanden z. 10 so kennet die lieden e. maket m.h.c. (slot) 12 Wane c.d. paerlen e.c. 14 zwarte 15 cokilgen 16 (ende twee om.) te zamen e. licgen up twater - (ende ontploken om.) 17 E. dan comt die reyn - vallet - cockilgen 19 (dair om.) - C iaer of 20-22 t. ende - e. si binden thooft i.e. osse blase omme ademen der in - twater 23-24 (soe om.) si maken de bl. zwart - incte om d.h. daer of die vissce souden vervaren - uutbringen 25 de paerlen na I sticke ronts vleeschs 27 hart 28 vor h. saysoen so stinken a. ene c. 29 cockilgen - grote 30 in zoeten watre - cockilge 31 (bliven om.) 32 dus geduren si IIC iaer of IIIC iaer i.d.d. 33 saisoene so stinken si ooc 34 doghen - die paerlen

doen 35 paerlen 36 mane - als soe 37 hare tekin - cockilie d. worden paerlen 38-39 vallet harde z. - haghel valt - cockielge van zoeten watre - als soe

* 10 Franse druk: et la gent la truent B: zoekent Kln: soechen id 39 B: int zoete water Haag: en eaue doulce

bl. 103

K: 1-2 teken - dat w. carbonkel maer d.v. zeldenre dant v.d. paerlen doet 4 Het ne es waer e.l. - see 5 doer tlant - tlant ghedeelt 6 contreyen 7 al sijnse al up een fundament - al 8 E.d. wel g. - ende omme 9 hi soude wel zien dat al die werelt ware een l. 10 ne waer bede - w.d.z. diene m. 11-12 diepe soe ne heift land o.h. ende boven hare e.d.s.l. dat h. 13 niement - ende omme 15-16 Niement ne m. al omme die w. gaen noch k. 17 e.l. dan hi die warelt o.g. - erdrike 18 slichte erde (ende herde om.) - b. begonste t.g. 19 montaengen - busscaelgen 20 dat hi niet ne - gheenre 21-22 hi oec niet een dr.w. in v.s. ende hi s. - voghelen d. doden soude 23 enighe wildernessen 24 dat hi een twint niet ne zien s. - andre r. sone 25 oec niet - ware 26 dorste 27 voglen - soude ende bet bi vele andre redenen die lanc ware te nomene te deser steden 30 r. voort dat hi 31 scip up 32 oestene h.s. hem v. bin X 33 v.d. westene int oestene 34 ware - soude niewer ghenaken ten h. 35 d.e. mensche ware a.g. als al 36-37 ware - f. dat k. up II milen na of voordere 38 n.l. moghen 39 vanden beroerne e. ommelopene

* 11-12 Haag: et celle mesme terre a autre eaue qui la soustient 27-28 Haag: et par moult dautres raisons B: ende oec by vele anderen redenen die te lanck wairen tsegghen 34 B, H: genaken C, druk: geraken

bl. 104

K: 1 want het ne c. - omme 3 ghemoghen l.e.a. hadde moghen wesen ghesont 4 stoorve 5 Weit 6 duvel ende weit dat ons God heift gheven r.g.e. 7 bliscap vele m. danne 8 ghesond - doot 9 (selen om.) - ne es waer e.o. als die 10 vlieghet v. eenre veinstre in een andre - segghes 12 ons al g. (bliscap.... 13 inde om.) 14 e. het ne w. - h. altoos h. 15 s. ioncheit rijcheit ende bliscap e.a. 16 (doen soude om.) - danne - alle die 17-18 (r.j. bl. om.) weilde te samen van deser warelt in ene stede ende daer toe al 19 sone ware al n.d.M. deel 20 bliscepe (21 want.... 23 hellen om.) 24-25 Welke i. dat nemen die nemen de z. (v.d.l. om.) als si 26 Elke - goet es e.g. als soe 27 sterveliken - comen dinglen 28 behoeden e. bewaerden - groten gheselscepe 29 de z.m. groten - m. groter bliscepe 30 ommetrent hare - groter 31-32 hemel ghelijc oft ware een inghel - salse b.t. datse God comen sal ende domense in erdrike levende e. dode (sy om.) 33 (dan om.) oordele - an 34 gheselscepe 35 zielen als si sceden willen - sterveliken 36 die w. - h. ghedaen m. groten 37-39 gheselscepe - draechse scandelike e. lachterlike tote in d.h. - meere scande ende si segghen: waer bi ne weerdi ons niet doe

* 7 B, H: vele m. 26 B: goet es e.g. 28 Haag: compaignie H: gheselscepe 29 B: ziele

bl. 105

K: 1-3 doe ghi die m. had te weerne tieghen ons ende daer omme dat ghi doet i.d.w. uwen wille ende settet uwen delijt in erdschen d.e. volghet 4 sulker p. - e.n. ne sien wort noch enden s. 5 (en om.) dat het wert i.o.t. 6 der doot - (varen om.) 7 al die h. maer sine v. 8 ewelike maer 9 in die voorborch - donkernessen 10 delivereren 11 sire bitterliker d. 12 tbeste so r. 13 g.g. of de - s.r. van lechame 14-15 D.g. reinicheit heift sonder g. gh. sijn betre dan g. gh. s. reinecheit. Of 16 huwe ghewerke - r. (die om.) 17 ne doet ghi -

zake 18 (ofte om outheit om.) oft omme hare c. nature 19 (dooden om.) - ofte roven of st. 20-21 of die s. meenede e. die niet kennen h.s. noch h.s.g. entie qu. 22 ghewerken doen 23 na dien dat si ghene ghenaden h. 24 ghewerken doen 25 neghene reinichede h. in h. si doent niet o. G. - hebbense 26 omme ander z. - voorseide entie - helpt 27 niet noch - ghewerken 29 niement - entie gone die g. ghewerke doet 30 gheen qu. doen - wel e. ghetrauwicheit 31 e. andren e.s. ghenadichede die een a. 32 E. es dat hi 33 g. waer - e. hi draghet de bordine van sinen 34 zonden selve 35 met diere ghenaden die hi andren lieden doet e. maecse goet dat hi doet den aermen - ghenaden winnen 36 of - ghenouchte - l. ende hier bi

* 9 H: vorboech B: voirhelle 11 Haag: sa precieuse mort B: edelre H: bitter

bl. 106

K: 1-2 (soe om.) - d. goede ghewerke s. reinichede beter sijn danne reinichede s.g.gh. 3 Wane 4 niet meer 5 ende dandre ij sijn toe t.c. - doe die lovie 6 (al om.) 7 gecruust - an de cr. die so s. 8 arde g.e. arde donker - danne sijn omme die 9 also groten h. als - Die 10 valsce 11 (willen om.) Dese drie sijn naturlijc 12 gesijn h. 13 erden (Want.... eerden om.) 15 erde - claerheit - als soe n. 16 an - die erde - (t.tf.e. om.) 17 t. der s.e. der m. - comt 18 hemel 19 tscijn vander 20 zonne niet ne gherinde die mane - die m. 21 gheen - soe es gelijc enen spegel 22 donker - dat hi - verlicht wort 23 loopt - die erde 24 t. der m.e. der sonne te scietene 25 sonne dat soe comen mach t.m. (ende om.) 26 wart - donker e. donkert so l. so m. mids 27 die z. - die erde 28 vander sonne ende als die m. - verdonkert - erden 29 also d. - niet m.s. in die m. 30 uut in d.s. 31 hare donkerheit - erde 32 beden - (Ende om.) - scijn vander sonne 33 so l. - hare l. - hevet 34 zonne e. also hare - berget iegen die erde - dene s. 35 ondect - so l. - (Ende om.) 36 sonne comt ooc na deser gelijke als die tijt gevalt 37-38 d.w. die de - m. dan comt onder die sonne so dat die mane es t. ons e. der s. 39 der sonne wederscijn dat soe tons - (en om.)

* 1-2 B: dat goede wercken s. reynicheyt beter sijn dan r.s.g.w. Haag: que bonnes euvres sans chastete valent mieulx que chastete sans euvre 37-38 B: compt onder die zonne soe dat sy compt tusschen onss

bl. 107

K: 1 vor d. die 2 a.d. mane 3 sonne dat hi ter erde niet comen can (Ende.... 5 sonnen om.) 5 die eclipsen - sonne dat es 6 heeft - d. an wort 7-8 die teclips - zonne - (dan om.) die n. 9 ne sien si n. - sient a.l. 10 e. als sijt sien sone s. wijs n. 12 also e. waer v. si heynen 14 Teen es die 15 tander - die de aerde zent uut h. 16 e. onsteict - darde 17 dingelen - alsoot - wilde so 18 datse some - some in bergen (ende om.) some in de h. 19 die l.w. sulke st. 20 mids h. subtijlheden e. danne c. 21 slaense met viere ende jagense in den gront van 22 (ende.... helle om.) 23 e. also baret - ene st. - dages 24 nachts - sdages 27 hemelen 28 loopt - gevaerwet als aysuer 29 e. soe es l. - die h. ende d.d. 30 die inglen - gh. die es 31 ghelike - darde hemel es die h. 32 goud - (deen om.) van a. 33 als deerste es vander erden - nomen die VII 34 omme 35-36 hooch - erden 37 erden 38 (a.d.h. om.) - woge

* 21 B: slaense met vyere ende jaghense J. slaen see myd vure

bl. 108

K: 1 (dan neder om.) viele sone soude hi - erde vor 2 iaer n. es die h. so bider erde d.d. goede 3-4 e.d. inglen dicken - bin enen oge upslane m.w.G. 5 machten 7 so gr.d. niemen m. gepeinsen. Hets 8 het ne finiert n.v. omme

l.a. omme d.w. 9 gheen mensce (2 × no om.) - visch 10 beroeren m. ne dade 11 niement gepeinsen m. - s. als si 12-13 heeft wel ende geordineertlijc g.i.d.m. (ende.... wise om.) - bedorste - l. mids enen 14 ommekere 15 virtuten 16 grootheden 19 gouverneren die erde 20 vogelen vissce e. ander dinc - die eerste van den VII planeten die h. 21-23 Saturnus - die hogheste ende die meeste ende die starcste ende lijt duer die XII t.e. geduert in elk II S (d.i. 2 1/2) iaer soe es van groter macht. Die 24 geboren wort in dese planete als soe b.t. nederne 25 sire m. - wort - hogen 26 die sal r. in groten 27 ene waerf 28 coopmanscepe 30 teken geduert soe - wort 31 XII iaren - pointe - tiden 32 teken 33 (sy om.) - (vol om.) 34 sturtene - morden 35 tekine - elc gedurt soe

* 2 Haag: est B, H: es 2-3 Haag: aux bons qui y monteront et aux angels 24 B: die gheboren werdt onder desen planete alsy b.

bl. 109

K: 1 wort - (hy om.) - (telken.... dagen om.) 4 Sol dats die sonne die es 5 e. die arme regnert harde 6 blivet 7 wort - elx 9 vijfte 10 minne - e. van vernoye ende die 11-12 wort die sal sijn van cranker hersenen ende van ydelre herte e. ten CCC ende XL d. 13 sijn gepeins - al 14 geduert soe XVII - teken 15 zesste - Marcurius - ene 16 v. consten v. aerten e.v.o. van allen dingen 17 gedurt soe XV dage 18 wort - CC jaren ende XL d. 19 daden 20 Gemin 21 Luna dats die mane dats e.p. van groten wege e.v. peregrimagen 22 geduert soe meer dan - of 23 wort - bin ere m. 24 gedochte - e. soe r. 25 e. soe nedert in een andert 26 Sc. daer heeft soe die ere dat weet - persoon wort 27-28 danne - persoon sal wel hebben - wort - hare nedren 29 tribulatie - wort 30 o. die pl. - v. ere ander g. nadien dat 31 tpoint - g. es 32 hebben an - e.u. hebbet an - pointen 33-34 XXV duust IXc ende X pointen ende dus mach m.p. worden g. 35 harde wijt 36 point - g. mogen worden 37 in die pointen (desen om.) 38 E. al eist datter enige g. 39 nochtanne - yet wel wat ongelijx h. onderlinge of

* 5 H: ende si regiert die erde 4-5 Haag: Sol planete de grant fais de rois et de seigneurs et de povres si gouverne la terre 17 H: XVI, Haag: XVII 18 B: C e. XL Haag: cent et quatre 27-28 H: wel hebben Haag: la personne aura bien en sa vie 32 B: vierwerf twintich 38 B: datter enighe Haag: se aucuns se resembloient

bl. 110

K: 1 persone of v.h. wezene of v. gedanen of v. haerre m.w. het es 2 ongelijx - pointen s. der 3 m.s. sijn ongelijc o.h. 4 point - die w. - dat hijt 5 g. heeft ten beroerne des firmaments 6 pointen 7 mogedi uppenbare proven an 8 (e. voedt om.) 9 vruchten ende voetse - machment ooc 10 als soe w. so wast twater e. tbloet d. menscen 11 als soe 12 mede (oec om.) - deen des dages dander des nachts 13 virtuten (die.... 14 virtute om.) 14 - (hy om.) te vertreckene hare virtuten hi soude genouch h. te secgene w. haer ne geen verzwijmt 15 te d. daer toe datse G.g.h. 16 gheboorten l. duer h. alsoot G. gevoucht heeft 17 ooc virtuten genouch 19 hemel - grote - die erde - mogedi 20 lichtelijc - cl. heeft des nachts 21 comt - so dat 22 gesien claerheit over al dats 23 E. nes gheen vanden pl. soe nes 24 meerre - Marcurius 25 h. vele m. van watre sijn in die warelt 27 Eerste waerf die - (es om.) - die andre u.c. 28 varewe - viere waerf siaers 29 zwart - bl. ende oec d.m.h. sangwijn daer naer 30 drove e. daer naer cl. 31 daghen 32 die st. of si vervrosen w. bi nachte 33 bi daghe so l. si - eylanden (v.d. zee om.) 34-35 dicke datmer een cleet in dade het ne soude niet nat wesen ende es. a. 36 d. ene balke hi soude

rieken 37-38 eenrande f. - uut warpen daer of maect - harde z. berrent 39 wonden

* 35 Haag: sont B: sijn

bl. 111

K: 1 alsmer of dr. 2 w. oec sijn f. 3 kindren 4 niemene 5 noch v. zwemmen 6 h.s. die st. al st. - m. daer enighe 7 daer ommetreint - hoort 8 zoorghelijc - quame 9 uut - some 10 some - some z. some sout e. dat coomt alte gader 11 nature vander erden 14 die z. - e. es g. 15 zwarte - daer niement in c. 16-18 stinkende - niement ne mach hine staervet v.d. stanke - zwarte z.a. ghelike alst G. met s.w. ghevoughet hevet 19 Waer bi 22 (es om.) 23 n. ende, dandre omme - sire g.e. tondoudenesse 24 keerne - (en om.) 25-26 finiert van omme te lopene also G. heift ghevought e. gheoordineert 29 m. niet c. 30 gene creature - die erde ne mochte gene vrucht geven 31 met sire mogenteit hevet also gheordineert 32 als b. es ter warelt orbore - verwaremt die erde 33 doet leven die creaturen e.d.c. 34 erde - comt al bi haerre hitte - die 35 gedurde - die l. creaturen 36 (alle om.) ontsteken ende v.h. sterven maer - comt 37 vander manen die leecht ende tempert die h. 38 metter coutheden - d.d. dat die vruchten 39 ooc andre creaturen - die couthede 40 mane gheduerde - (den nacht ende om.) 41 (ende andere cr. om.)

* 11 B: vander eerden 15 Franse druk: la mer noire et ainsi comme la mer environne le monde aussi la mer noire environne la mer Betee 37 B: d.c. der manen metter locht ende tempereren die hitte metter coutheijt Haag: la froidure vient de la lune et de lair et atrempe telle chaleur et leur rent froideur

bl. 112

K: 1 vruchten gingen u. erde 2 e. dat coude bede - n.l. noch geduren 3 meest weder zands of 5 v. mee zants d. dropelen 6 voor ene h.z. so soude (sijn om.) - dropelen waters 7 twater - niewer - die erde - tsant 8 dat onthoud twater 9 (vele grooter om.) dachvaerden 10 tlant - die diepe 11 aerde - diepe 12 alst water es of - waerf - e. twater 13-14 ghesten (sic) up die aerde of up tsant ende daer es vele mee zants d.dr. in die zee van watre 15-16 zande van erdrike - dropelen 17 meere danne - M. waerf 18 slicht erde 19 M. iaer 20 huren - elke hure - M ende VII waerf XX 21 pointen - point - (worden om.). M. waerf M. mannen 22 wijf - voer - (haer om.) 23 droplen n.z. daer meer dropelen s. 24 al tghetal - meer dan alle die dropelen - (dan al om.) 25 d. haer ghenoomt - die ontfaermicheit - es vele meere 26-27 teen of tandere ende a.d.d. die ghesijn h.e.s.s. - diese v. 28 diese souken nacht ende dach met begherten (slot) 29 an - hemel 30 slicht l.e. al vul bezeten 31 e. die d.s.e. ooc g. 32 (selen om.) worden emmermeer ende daer n.a.v. 33 alle - nochtanne - omme de 34 grote hoocheit - n. wel gesien w. deen 35 waert - waert - ooc o. ene andre 36 die ziene d.m. nes niet so scarp 37 an d. hemel 38 meerre - daer toe 39 an d. hemel

bl. 113

K: 1-2 onnerre g.m. ende ooc omme den loop des firmaments ne connen wise niet ghesien want dene gaet up 3 metten uren - pointen der dage e. der 4 nachte - h. alsoot G. 5 hevet gheordineert si m. 6 kere 8 sire ontfaermicheit 9 helighen - ordinen - die harde 10 almachtighen v. Gode 11 den IX ordinen - hovaerde 12 a.v. waerre 13 ende die sijn sullen - ende 14 entie - stoelen daer die i.u. waren g. 15-16 ordinen v. sijn over die gonen die uut waren ghesteken 17 ende - willen - Ende ne v. 18 s.s. dattie varen sullen i.d.h. 19 den stoel voorseit - waerdich 20 gheboden - dies 21 in vruechden 22 ver-

gaen ne m. 23-24 meere so de beeste so de voghel so de visch 26 de b. 27 sijn meer - tieghen elken p. van enen mensche 28 woorme e. tieghen elke 29 (soe om.) voglen - tieghen elken 30 g. oft vl. - tieghen elken b. 31 XM visschen - groot 32 de visschen h.G.g. meer d. enighe creature 33 roerlijc - na tghebod e. den w.G. met sire moghenteit 34-35 G. die almachtich es waer bi ghene a.cr. danne b. voglen e. visschen 36 sire moghenteit - dinc 37 behoorlijc e. ghehoordineert wel t.r. 38 h. gheoordineert (in de w. om.) 39 droghe

bl. 114

K: 1 vanden m. - erden 2 hitte - voglen - de visschen 3 hadde hi h. - erden 4 ghelijc den mensche so h. - doomsdaghe 5 mensche 6 der erde so sullen si worden niet - te niete (vraag 153 ontbreekt in K) 18 of d. bi nachte g. of 20 zorgheliker stede bi d. 21 (I om.) 22 (hy gaet om.) - groter 23 vervaernesse 24 (ende.... dief om.) 25 waer d.v. 26 (een om.) litel l. (sculdich om.) - ende soude 27 liden b.n. mettien - h. niet s. 28 verweren i. die 29 mensce no beeste - tlicht 30 (al om.) comt - of 31 iaecht ne scuwet d. lichte - ooc 32 (van lieden om.) - bloot 33 d.n. doghen - waert sijn 34 dages - des nachts ontekenen 35 si h. ende gaen a.s. of - vrome 36 kent 37 vrome e. doghende sijn - snachts 38 ende weet - blode - vul ende die dat doen si ontliken

* 12 B: hy hadde dan liever in e.a.s. Franse druk: et il aymoit mieulx quelque autre lieu 25-27 Haag: sil y a grans gens ou chemin et pou de gens y doivent passer qui nont point le povoir de eulx defendre diceulx ils doivent aler de nuit 38 Haag: couars et vilz

bl. 115

K: 1 m. samblant - des 3-4 meerre of - of u. doorpen 5 C. of stoutheit vanden st. dat es gondicheit (sic) 6 (het om.) - beter - scempinghe - vint 7 v. lieden als si - yemene 8 vort ga - up den a. 9 coenre d. dandre es dicwilen 10 omme - teerste 11 tander es omme d.z. 12 die bi s.d. niet - vergadren, tarde es 13 thooft beroert es 14 tvierde 15 verdraget 16 ne wille - teerste es hi o. 17 h. qu. te d. tander es 18 (ende ontsiet om.) - die darde - die 19 tvierde 20 dar h.n. hauden m. - (buten om.) 21 durren 22 uplopen no v. 23 (daer om.) 24 noch 25 ooc - twe 26 wilde - soudene 27 (maer om.) d.c. man u. stat - scempe pleget 28 durren b. an 29 zecgen - die c. 30 uter stat negene - want h.s. scempenien 31 behaghelheden 33 aermoede (sine siecheit om.) - of - qualike houd 34 (en om.) - niet v. ghene 35 ziechede - diese h.g. 36 (die siecheit hy om.) m. dien gh. - die 37-38 zothede - aventuren - al weitstuut n. of heifstu - w. lichte h.h. (oec om.)

* 30 Haag: escampise et couardise Kln: schimpinge inde behagelheyde

bl. 116

K: 1 (lichte om.) - of - l. of 2 verwijts du - (oec van om.) sine aermoede - m. di aermoede 3 toe c. als hem, d.o. 4 van andren d.w. niemene mach weten 5 of 6 ere doen e.l.a. (den om.) 8 (elc om.) - m. ne n. 9 (en om.) m. doen tote elx danke - du suls 10 doe - na d.p. - dire 11 eist d.h. gheifs 12 sconen ende van goeden ghelate ende v.g.r. 13 trooste - dustane m. sultu (lieve om.) 15 sultu d. - e. suls 16 (gheëert ende om.) suls gh. sijn o.v. 17 Sal men v. der goenre 18 g. ende hovesscheit gh. heift 20 nochtanne ne sultuut in ghere tijt v. 22 doer mi of 23 hem doen ere e. vrienscap e. dueghet e. helpen 24 mire m. te haren wille e.g. sijn 25 g. loon wederdoen i. tg. ende den dienst 26 a. wel den aermen als d.r. 27 hier bi - den dienst - (hem om.) 30 luxuren als hi 31-32 als I mensche es i.d.w. so sal hi penzen - ghewerdichde 33 sire -

edele 34 hare s. 35 (des)goens - gewerde - ghelike 36 penzen dat hi staerven - te niete 37 loon 38 heeft - so g. so qu. 39 omme (ghepeins om.)

* 26 Haag: sans reserver povres ne riches

bl. 117

K: 1-2 groot here s. cledre e. man - soudze h. reinlike e. eerlike e. hi soude zere s. gheert 3 an - e. meer zuverlike 4 heeft mede 5 peins 6 in dien wille die wille - souts 7 e. dan soutstu dien w. och werpen - ghepens 8 tander 9 meer h. an legget soot meer berrent - ghepenze 10 sultu - wils - weet 11 verdraget - hijt meer wederstaen m. 12 meer usert - meer sult moghen uzeren 13 berrent - doden 14 nemmerme sc.d. 16 scaden - ziele ende d.o. 17 doden - staerc 19 de m. 21 twee bliscepen - dene 22 d. es g. Die - durende 23 uut - eenre k. 24 van hem zaen niet ne wert - ghenouchten - (soe om.) 25 aerchs anxt 26 w. hoe v. ghenouchten (alse om.) 27 h. daer of enen d. 28 ghebreict - dinct - tander - het es 29 die w. Vander g. bliscap - (die ghene om.) 30 (int goede om.) - gheboden - ghewerken 32 eweliken l. - in Gods gh. Weet 33 heift - edele vrouchde - aerbeit 34 d.s. ghedoghen in G. ende omme G. dats ene grote 35 h. aerbeit meere es e. so si meer g. omme G. 36 meere es in die gl. Ende hare bl. vergaet nemmermeer 37 verwisselen v.g. in Gode ende van bliscepen 38 in bliscepen ende van glorie in gl. - enden mach.

* 11 Haag: souffrir J: wedderstaen 37 Haag: de bien en bien et de leesce en leesce en joie et en gloire

bl. 118

K: 1-2 gheestelijc - (ende mere om.) dan die lechamelike. (Vraag 161 ontbreekt in K) 20-21 here coomt tieghen den andren met onrechten sal deen tieghen den andren vechten 22 een here coomt tieghen den andren - die capitein 23 voorsienich 24 coomt - hi besien 25 oordineren - e. so micken of si meere of 26 staerker - partie es - dat hi 27 (hy om.) voort - stoutelike 28 gheordineerdelike e. sl. - dat hi verneimt 29 vianden - (ende starkere om.) - de sine - hem 30 vaste h. te gader ghetrect met sine l. ende h.g. 31 of - souden indie vianden - voorhoeden - (ende houden om.) 32 in zekere hoede so hi meest mach 33 loopt - vromelike 34 stoede of w. 35 vinghen - dat here d. 36-37 ghevaen - cranke - so weren het soude b.b.

* 8 B: die loven sal Gode hairen sceppere H: die Gode dankelijc si ende sine gebode hout Franse druk: a regracier dieu son createur 24-25 Haag: establir et ordonner Kln: setzen J: beseen

bl. 119

K: 1 cranke 2 staerken 3 menschen - worden doof 4 spr. no horen moghen 5 sine 6 Die m. - wort doof 7 peinst - in sijns selves h. die tonghe s. eersts v. 8 Adaems e. sine t. es Ebreeusch (want.... 10 ware om.) 10 also als e.m. 11 e.p. daer of e.g. - worden e. boom 12 vander selver vrucht ghelijc dat was de boom daer of dat was tgrein 13 ende so watmen - worden al eens 14 eenre sm. 15 e. entede 16 e.a. bome 17 andren b. - ente of was. Aldus sijn wi van ere andere sprake dan onse eerste vader was Adaem (slot) 24 creature 25 van Gode 26 Negheen i. noch archangle noch 27-28 h. diene m.w. den wille G. - dropel es ieghen alle de z. 29 het ne ware 30 die h. ende erde - als hi - dinc 31 sijn - hemel of up die erde 32 (soe om.) 33 het ne m.n. worden belet - yement 34 (iet om.) 35 of - helighen - noch 36 creature ne weet noch ne mach w.tg. Gods noch sinen w. 37 (selven om.) nichtemeer - (alre om.) 39 anebeden

bl. 120

K: 1 ja hi - wille 2 ruste (ende om.) - dat hi - hine mochte n.l. 3 no b. - anebeden 4 ende vanden d. - nacht e. inden a. - aerbeiden 5 bedaerf - (soe om.) 6 c.e.m. te gheneerne d.l. 7 voor ziele e. voor lijf 8-9 anebeden - anebeden - (reinre.... meininghen om.) e. sal hem houden 10 omoedelijc - ende spr. (datmen spr. om.) 11 vulcomelijc (ende.... 12 Maer om.) 12-13 anebeed niet G. als hi sculdich es te doene. 15 die eerste - Nohees 16 v. hi eerst bi den l. 17 an die bomen 18 stenen - hoghen 19 bomen e. bi d. bladen e. bi d.w. 20 ordineerde hi die instrumente 21 w. hi w. arde subtijl ende wijs e. al dat was 22 comen 23 dicken - comt - meruheden 24 reynicheden d. moets 25 meru - (suver.... dinc om.) 26 so verweecht - warpt 27 upwart v. sire meruheden 28 dan so wenen si e. werpent uut daer mids der pine v.d. zerichede 29 ontfaermich e. moru - wort 30 (dan om.) - grote verlichtnesse 32 hitte - sire 33 weet - groten 34 harthede - groter felhede - d. herten 35 haren p. - e.sc. 36 om duecht penzen 37 comt - v.d.oren

* 9 Haag: et tenir soy debonnairement et humblement en ung lieu

bl. 121

K: 1 die hartheit e.d.f. diere in es 2 p. yet g. 4 dese w. 5 T. alre eersten - ere e. reverencie doen s.s. 7 (alst) hem tijt dinct 8 ghebood 9 soude ende a. 10 sal die m. - sire m. - allen 11 helpen - ghetrauwelike 12 trauwe - verhoeden 13 messchien 14-15 vrienden sine broedren sine zusteren sine kindren ende allen lieden die hem goet doen 16 g. can 17 milste m. vander warelt 19 es negheen - niement 20 al de m.e.g. 21 (iemene om.) e. al 22 heift - coomt - (ende geeft God om.) 23-26 o.d. men daer of l.s. of helpen den aermen dies behouven entie gone die dit doen sullen groten loen h. van G. - besteit 27 erdrike want b.h.s.G.g. 28 gracien ende macht - ende dat moghen wi 29 verstaen dat God es dalre milste - gheift s. ghifste 30 (allen om.) - (diese.... ende om.) 31 meer - niement v. - voer 32 h. in dandre warelt als hi staervet - spreict ghef 33 die niene heift e. ic sal di g. - twefout 35 arem 36 voor een rike in allen steden 37 arem m. 38-39 beter es - g. dat hi voren gaet e. hi daer naer al eist ooc dat hi

bl. 122

K: 1 g. si - ghelijc - die betre 2 voor hem sit e.h. sal s. sitten - (want.... 3 ander om.) 3 meere 4 het ne behoort di niet hier t.s. 5 bede - bataelge (daer.... ander om.) 6 de arem m. setten voor den andren 7 (alse.... man om.) 8-9 (ende om.) salt omme niemene l. so wie hem anders voort hine es niet vroet 10 eit 11 met sire moghentheit e. met sire ontfaermicheit 12 e. dattie m. 13 drinkene 14 a. ende alle andre creaturen 15 (hem.... ende om.) des m. 16 grote gh. van voordele d. ons God g.h. 17 moghenteit b. allen d. - mach te dodene 18 t. ander creaturen 19 meninghe dat es ons g.e.g. 20 van aerdrike - pleicht 21 ende d.e.b. ende - dronken 22 maeltheit - wi niet aten 23 h. weit - maeltijt niet w. (gave no om.) 24 want w. een m. eit of drinct 25 deit h. nuttelijc e.g. - eit 26 s.h.e. met quaden wille 27 oorberlijc 28 den l. groeten 29 groeten 30 mesniede of o.d. vrient 31 dune suls waer twe waerf groeten sdaghes dat es des moorghens 32 e. des avents - dattu des meer d. dat d. tieghen 33 (ende.... redene om.) ter zwaernesse d. selves e. dine vrienden 34 andwoorden - (eest om.) - ghemoets d. vrient 35 so sultune gr. eens sdaghes - tsaluut 36 nader t.e. huere - of nacht e. weit 37 eerst groet die h. de ere vander groeten (slot)

* 31 H, Kln: des dages

bl. 123

K: (vraag 173 ontbreekt in K) 27 Of - ende m.m. 28 (dan om.) geb. hebben gesijn 30 diere t.d. tgebod - (ierst om.) 31 aerde 32 g. worden w. eer 33 G. maecte die warelt so wisti tgetal 34 g. sijn s. 35 (werden in die w. om.) 36 (namen.... haer om.) v. hare scalcheit 37 hadde hi 38 hadde hi

* 9 B: alsoe mechtich 25 H: moghe w. 33 B: w. eer God maecte de weerelt soe wiste hy H: w. eer hi die werelt maecte so wiste hi

bl. 124

K: 1 die wisten wel dattu souds g. werden, ende 2 nadien dattu emmer moets gheboren sijn al en adden d.v. ende d.m. 3 n. ghesijn du souds (sijn om.) 4 of m. (Vr. 175 en 176 ontbreken in K) 38 de m. enich dinc 39 h.h. daer mede (o.n.h. om.)

* 2 B: ende nadien dattu emmer gheboren moets sijn 27 B: oft van sijnder meysenieden

bl. 125

K: 1 Alstu d. soud 2 g. es g.d. die aestelike du does wel (ende.... 3 beiden om.) 3-4 alstu doen sult enighe dinc die niet goet es ne haesti niet daer mede, dune does gheen qu.e.a. ghedaen dan sult hebben di sal 5 berauwen - (soe sterc om.) 6-7 (dat quaet om.) t.d. also staerc dine qu.w. ware leden ende dine herte ware becoelt dat te doene 8 e. danne soudstu v. meer 9 de m. 10 omme qu.t.d. 12 Gheestelike - allen l. 13 b. over - G. moete bekeren tsinen g. 15-16 coomt die u mint met ghetrauwer h. - welcomen 17 hi helpt - sire m. (ende.... 18 houdene om.) 19 coomt o. die gone die u aten - tieghen 20 soucti h. yet - deets u n. - toghede 21 omme uwe b. 22 (ende om.) dustane l. salmen aten e. 23 (salmen om.) - (meest om.) 24 A. die l. al eens 25 gheboornessen - staervene 26 lieden noch v.r. noch 27 aermoeden noch - noch - ghenouch 28-29 ende van andren manieren sijn dan wi sijn - aermere ende machtighere 30 doet qu. 31 (dan om.) 32 (eest al gh. om.) de warachtighe - in dese werelt ende ontfanghen menschelike voorme an ene maghet 33 an de cr. omme te delivereerne 34 vrienden vander h. - te delivereert 35-37 h.h. dan s. harde claerlike die in die h. sijn ende danne bliven sullen dat sire danne nemmerme ute ne comen sullen. Entie warelt - maer s. woerden 38 n. veranderen no verwisselen 39 vander w.

* 5 B: soe sterck Haag: si fort 28-29 Haag: assez qui sont dautres manieres que nous ne sommes 36 Haag: moult clere

bl. 126

K: 1 nemmermee 2-3 sullen sijn ghetormenteert int vier vander pinen ende der droufeden die n. enden ne sal 5 aermen 6 waerheden 7 meer - e. meer hoocheit 8 in dandre w. 9 aermen dan men hier doet - voor 10 de G. - danne - vaert ter andre 11 s.s. dan - groter bliscepe 12 (met grooter om.) feeste - (hem om.) groot e. 13 settense in dewighe 14 bliscepe - d.w. u omme uwe r. ende dese ere doen wi hu omme die rijcheit 15 had 16 entie onsalighe aerme alssi 17 (om darmoede ende om.) 18 die duvelen 19 grote - (ende smade om.) 20 moghedi 21 aerme - die r. - hoe dat m.h. beden st. 22-23 E. het en es niement in dese w. hine m. sijn arem wille hi - dat hi - e. neimt 24 de aermoede - grote here 25 grote - duvelen (inder h. om.) 26 E. dat ne dar hi niement t. 27 dan h. - arem w. wilde - rijchede 28 ente l. 29 die aermoede. Weit-rijchede die ic meene niet es 30 de m. diet rike es - dat es diet tgoede doet 31 tquade - rike - Dike aerme mensche die es die 32 tquade - W. die es arem v. alre weldaet 34-35 Entie w.d. in dese warelt die s.w.v. of hebben die bliscap

entie vroude in dander w. omme dat 36 quaet dede - die sal 37 iammerhede 38 enden zal - (dinc om.)

* 9 B: dan men hier doet 10 B: vaert in dandere w. 15 B: ende dair daedt Haag: et en feistes ce que vous deustes 26 B: ende dat en darf men nyemen thyen dan h.s.

bl. 127

K: 1 want die r. 3-4 r.v. weldoene ende van dogheden d.b. ewelike s. ende in dewighe vroude des hemelrijx 6 bordine - of - bordine vanden vader 8 bordine vanden kinde - bordine vanden vader 9 weet - hen es so gerechtich m. in de w. 10 (liden om.) duer ene gl. 12 bordine - souden 13 heeft 14 niet ne castiet weet dat hi zere mesdoet daer in 15 dat hine niet castiet noch v. - ofstaet als hijt 16 w.g. mochte m. weet dat die v. gheen - heeft 17 sijn kint - daer in 18 harde - kere noch c. 19 ghedoen 20 deen m. sondighen 22 m. ende ooc nerstelike te vermaenne des - hijt ooc g. 23 e. dat h. 24 dode liede 25 si bi hem de z. des goens diese doden 26 weit voor w. (niet om.) in der selver manieren dat ic 27 hu te hand zeide - zonden - ne moghen 28 up d.a. - doot 29 of - niemene ne m. doden 30 dat hi - en es metter heerscepie d. lands 31 v. Gods weghe v.e. recht 32-33 (oft s.m. om.) die wort ghedoot n.s. verdiente 34 wint - doden 35 de bittre doot 36 worden 37 zonden - maer - de z. 38 moort of v. meere - hire doot

* 32 B: ofte sonder mesdaet 38 B: als hire doodt

bl. 128

K: 1 ghedoomt - voor s. selves zonde 2 voor ander mans zonde 3 ziet 4 hoort 5 dat es al twifel 6 tieghenwordich 7 verborgen e. die h. 8 hoort 9 pensen 10 der omme 12 of - a. niet ne es. A. de l. 13 dene d.h. - here van al 14 gelooft - (heeft om.) e.g. es so hevet 15 rauwe alst die o. 16 der omme - ziet dan dat men hoort w. 17 die gone die een dinc hine twifelt twint 18 ende die hoort 19 d. ende d. nature 20 (in de w. om.) 21 ghenouch in dese w. 22 scandelike e. valschelike e. onghetrauwelike 23 lieder - neimt 24 d.e. der lieder vl. 25 met harer aerbeiden e. met den zwete des vl. ende daer mede dat 26 (met om.) v.s. onthelden si de t. dat 27 si waren in dese w. Hets - (van lieden om.) 29 te lachtere maken ende bringhense tonder, die l. 30 (die om.) - (groot om.) alsof - hare vl. entie g. 31 doden o. haers goets w. - ware 32 hare vl. - eit - d.a. in deser maniere 33 quader so de moordenare so de d. 36 aergher - dander - moerdenare - aergher

* 6 Haag: la douleur et la peine est present 14 Haag: se le cuer croit que le mal ait este fait B: dat dat quade ghedaen es ende gheschiet 16-17 B: dan datmen hoort want die ghene die een dinck ziet hyne twijfelt twint

bl. 129

K: 1 moerdenare (hy om.) - voorme 2 met sine g. - selves 3-4 weit oec dat diefte g.z. es - neimt e. steilt ander lieden dat si m. aerbeiden g. hebben e. brinctse 5 zoorghen - grote - daer 6-7 moorden - Beraet es oec grote zonde want mids berade so moord men e. steilt. Mids beraed heift dickent deen d.a.b 8 e.v. goets achter ghedoen laten - ghedoen doen 10 mids berade - coomter of (Ende om.) 11 elc mensche m.h.v. beraede d.v. moorderen 12 of v. diefte 13 desen III (sonden om.) - gaet ieghen 14 sodometerie 15 dan sy doen sullen - entie 16 ghetorment sullen sijn in de grote p. van d.h. 17 gevallet so esset w. - de blexemen - hemel 18 berrent in der huren e. dattie steden entie aerde 19 clievet e. verzwelghesse 20 dese dinghen ghevallen v. anxten ende hebben ducht dat God scenden s.d.w. 21 bi sire ontfaermicheit die ombeit 22 o.

datse hem betren souden van dien zonden (ende.... sonden om.) 24 ontfaermighe G. vergheift hi a.z. 26 dropelen - e. al dat zand van aerdrike 27 die l. 28 die h. vanden b.e.v. alle den l.e. hare lechame e. 29 ene somme nochtanne w. - dat X deel 30 v.d. X ghedeele der ontfaermicheit G. 31 verdienen ende souken 32 sire m. sine kindren e. dusentich 33 daer 34 h.h. danne 35 h. voort - soud 36 soudene ontfanghen over sinen vrient 37 (en om.) wille tote G. negheens mensche h. mochte ghepeinsen

* 11 B: d.v. moorde oft v.d. 19 Haag: et les engloute J dat see de erde nicht en vorsluket 21 B: die verbeydt 33-34 B: e. hy hem dan bedachte ende bekeerde m.g.h. van allen mesdaden 36 B: e. houdene voir sine Haag: et le recevroit pour sien

bl. 130

K: 1 de g. 2 dat tvolc - zondaren 3 danne te delivereert - s.s. danne verliesen hare z. 4 m. rauwen - reinre 5 hopen ende met gh. voor (die de wet om.) 6 beiaecht kerende (?) ende G. beloven 8 ewelike gheduren 9 also dat w. - voeten 10 de m. 12 Omme - deen omme 13 omme dat si nooddorst es - die l. 14 cracht e.m. de dienen - omme 15 het en coomt bider 16 verdiente des l. - arbeiden 17 onnuttelike aerbeiden 18 hare l. 19 weit - rieselijc (aerbeiden want om.) ende dat 20 de meere d. aerbeit 21 zomer o. hare l. tondraghene 22 aerbeiden o. tonthoudene den lechame ende te 23 helpene - alemoesenen 24 an de aerme - (ane om.) die des bedurren - sire 25 helpen - sijs hebben nood 26 minen k. - die k. 27 (ende.... sijn om.) 28 hebelstu (sic) yet mede te helpene so help dire zielen so help h. 29 vele betre - Ene c. 30 betre - (dat om.) 31 voor di d.s. (het overige ontbreekt in K)

* 3-4 H: met groten rouwe hare zonden belien Haag: ils regehiront.... esperance davoir pardon a ceulx 22 B: om tontdraghene den lichame ende 29 B: vele b. 36 G: weetster 37 B: ghevoeren

bl. 131

K: (rr. 1 .... 22 dwater ontbreken in K) 22 Als die m. 23 die niet ne es - te rechte ontsien 24 die b. - al 25 de donkerste 26 dinc vander warelt (d.m.v. om.) 27 Die donkerste dinc die es dats de m. 28 scone - van b.h. si die qu. 29 hare scone 30 toghen van buten - nochtanne bekennen 31 de l. - te samen (32 maer.... 33 es om.) 34 gr. altoos e.tr. na h. entie quade ne w. 35 sc.s. entie quade begheren altoos dat eens anders es ende peinsen altoos omme h. omme w.e. omme 36 omme - an m.m. bekinnen 37 entie qu.d. harde donker sijn te kennen.

bl. 132

K: 1 tgoede e. tquade d. die m. 2 (in dese werelt om.) - coomt het - of 3-4 w. so s. - nie peinsde qu.m. - die vloyen u.h. negheens h. 5 peinsen die dogheden 6 erde (ende die zee om.) - (ende de sterren om.) 7 dede hi 8 goedertierheden - nie 9 wille dattie m. - dat hi omme 10 o. die quatheit hebbe de p. 11 dat hi ghene z. hadde ghemoghen doen 12 hadde hi - hadde hi - hadde hi 13 een clene gepeins 14 de gl. 15 tgoede dat hi (16 ende.... bl. 133 r. 3 Want ontbreekt in K)

* 19 G: sin t.b. 39 B: gheweest hadde als een inghel ende die weerelt dan (zo ook in J en Kln)

bl. 133

K: 4-5 dattie l. - bede tsamen w. als bruud e. brudecome 6 s. hoeden ende berechten o.G. de d. 7 anebedene - menichfoudene 8 vervulne d. stoelen 9 hovaerde - zin ende verstannesse 10 dat hi - o. sine hovaerde 11 dattie men-

sche cl. soude - hemel mids sire w. 12 de gl. 13 hovaerde (sonden de duvele om.) ende souden alle menschen dan d. 14 goede t.h. - omme d.w.n. 15 inden afgront int gheselsceip der heren der quaetheit die eerstwerven die quaetheden begonsten die hebben haren loen na harer verdiente (slot) 27-28 Wat berecht die nacht des haers ende die nacht des dages (sic) 29 donker - twater 30 helige - twater e. als 31 wilde so wast d. als wi dagelijx - (die om.) 32 zonne mane e.st. 33 (ront.... werelt om.) 34 zonne v. al de warelt 35 vander cl. 36 des nachts - (gelijc om.) 37 (hem om.) - l. van erdrike d.h. failgieren 38 (en om.) - failgiert - licht ander l. 39 donkerheit

* 9 B, G: h. overmoet druk: hoverdien 15 L: inden afgront der hellen ende int gheselscap 22 L: dat wij voren seyden dat God wel hadde ghemaect den mensche dat hi 34 G: alle de werelt

bl. 134

K: 1 w. tfirmament ne cesseert n. - aldie w. 2 (ende.... werelt om.) 4 sonne - mane 5 up die aerde 6 dinct wel als o.d. 7 si b. sijn (slot) 10-11 Die - firmamenten e. tfirmament - hem - gader 12 E. also h.d. voeten h. an die boom - starc 13 houdense 14 (ende om.) - (met crachte om.) die pl. an d. 15 hemel - (ende die sterren om.) 16 an - m. si s. an drie f. 18 nedre twe k. - so scijnt dicwile 19 g. dicwile - den anderen anden hemel - dinken 20 s. vele meerre ende groter dan die meerre scinen 21 int hoge f. 22 Al - ant f. 23 A. sterren sijn m.f. 24 leetsterre - geleet de l. - tlant 25-26 gestaen int f. also dat soe keert als tiser dat staet inden middel v.d. molenstene e. den molensteen o. 27 enige - hoocheit - scijnt 28 hoocht - waerf 29 (palme om. - hare om.) 30 sciplieden - ne verdriven 31 den wech n. verliezen 32 verruumnesse maect ene planete e. soe scijnt m.o. 33 (wel om.) dusentich 34 oorloghe risen 35 Hoorloghe 36 nemmermee ne sal pays s. het en sal altoos oorloghe - of 37 of - pays zo ne ware 39 pays - die w.w. - d. bi

* 1 B: cesseert G: finiert L: eyndet 2 L: dat coemt 11 G, L: hem 25 B: ghestaen aen tf. alsoe als dat sy keert alse dat yser dat mydden den moelensteen es L: ghestaen int f. alsoe dat si k. inden middel vanden m. 30 B, L: verderven 31 B, L: den wech n. Haag: leur chemin

bl. 135

K: 1 hare n. oorloghe 2 oorloghen deene 3 oorloghet den goeden mensche o. hem - e. te bringhene in z. 4 oorloghe - lechamelijc - tieghen 5-6 tote den ende - e. ye g. hevet 7 Waer bi ziet m. dattie - (en om.) 9 Daer 10 d.n. ghedueren sonder ende 12 ghetrauwen noch 13 merghen 14 e. van hier sc. - ewelike 15 blivet - sire 16 deser w. - (want.... 18 dandere om.) 18 daer bi - dese w. 19 yement (beit om.) - niemene mach daer 20 maer al datter in coemt dat moetse rumen 21 yet omme die doot die een 22-23 sterft eist gaylijc eist anders of omme enige dinghen die ghescien. 24 (niet een om.) 25 noch ghene gramscepe 27 berauwenesse 28-29 ne waerd niet sijn w.N. meer soud G.v. dan d. warelt 30 a. ware ende alle verweghen s.d. 31 w.v. souden - verdriet 32 verbrant 33 (quaet om.) - daer bi 34 souds (ons om.) - aerghe 35 de w. destrueerde - dilovie e. de menschen 36 ghedestrueert w. omme - tieghen 37 hadde g. - (blide om.) 38 destrueerde - doe hise m. 39 (oec om.) destrueren

* 17 B, L: ende hy en verdiene in deser werelt 20 B: Maer al datter inne compt dat moetse ruymen 22 L: ist galic off anders off om ander dinghen die ghescien moghen B: eest haesteleec oft anders oft om enighe dinghen die gheschien moeghen

bl. 136

K: 1 hiernamels 2 zwaerden (ende om.) 3 dat sal s. 4 n. betren 6 Omme de ruste - leden 7 die l. - e. staerken 8 dien rusten - so sijn 9 meisnieden omtrent - so rusten 10 hem de meisnieden - vander herte die slaep ende die 11-12 vaec roeren vander h. - uter herten in die hersine e. indie oghen e. vanden oghen vort in al de 13-14 ende ruste sijn omme - dat hi 15 winne sine nootdurste 16 vor 17 e. ander h. gene 19 der omme - rusten 23 die m. 24 spizen ende van hitten 25 die mensce ne zal - cleden h. 26 (no gaen om.) w. vander ere hitten e.v. andre te zamen 27 (men om.) grote z. - coude 28-29 ghesonder - a. ende ongezonder dan I andre bider redene vander hitte 30 winde of 31 ooc gesont o.d. nieute 32 ne woont - dat daer lieden woenden - s. gezonder 33 s.w. die gezont 34 volget - ene warf sdages - wive ene warf 35 laten ene warf siaers 36 in deser m. 38 beleden daer sonder zoe niet sijn ne mochte 39 viere m.v.l.s.

* 10 B: de slaep ende vaec 28-29 L: ende oec onghesonder dan die ander bi die reden 38 B: daer sy sonder niet sijn en mach (zo ongeveer ook Kln)

bl. 137

K: 1 (e. beleiden om.) Deerste - toughen 2 scientien e. die goede leiringhe d.l. leert 3 almachtichs 4 aerbeide l. alle manieren van l. die sijn d.s. 5 die l.e. die erde 6 vrucht 7 heerscepien - tvolc regieren 8 overdaden - aerme (seker om.) 9-10 coopmanscepe e. maercte maken e.h. entie gone - daer mense 11 behouft - l. tote int dandere 13 hogher of de c. of tgh. 16 iugieren - te rechte 19 ghetrauwe e.t.h. horen herscepen 20 der wet - gherechticheden 22 gherechtich 23 die m. - ardsce 24 (over al om.) 25-27 d.l. te draghene al o.a. ende die n. mindren - e. dier men niet omberen m.a. dats c.w. conste diese can - mede 28 winne hine m. 29 sinen nootdorst ende rijcheit - conste 30 overal daer hi wille (vraag 201 ontbreekt in K)

* 19 G, J: nemen B, L: ho(e)ren Kln: hoire 20 B: der wet 26 B, G: tontdraghene L: te ondraghen Kln: dragen H: onthoudene 30 B, L: overal 34 B: dwijf den man H: of dat wijf den man 36 H: met harer ydelheyt van h. G: van harre groter ydelleit v.h. Haag: et cellui cuer tresmue folement et tient celle folie en la cervelle

bl. 138

K: 12 qu. valschen heet 13 te valschene es hie meer verzworen dan omme enewaerf 14 heet 15 dat hi si o. X z. 16 bekinnet dat hi hem valschelike verzworen h. weit zekerlike dat hi X waerf 17 den heet 18 helpt den valschen heet weit 19 v. heet - min in de zelve maniere dat hi was die den heet zwoer 21 in dese w.h. si meere loon in d.w. 22 Die gone die - dat goet 23 (van Gode om.) 24 e. diet mede ofenen ghetrauwelike ende doen 25 weghen dandre l. 26 zonnen ende h.l. spreet al d.w. 27 dure - der of niet 28 groot 29-30 leren datselve goet dat si d.s.d. - tg. leren ende selve tqu. doen 31 hare s.v.e. vertert 32 E. dat 33 dat goede andren l. 34 e. selve dat qu.d. Seker - weers 35 hi slacht - deelt o. ander l. 36 e. gheven - tqu.e.laet d.

* 24 B: diet

bl. 139

K: 1 dat dat qu.s. es - dat hijt 2 neimt - meer 3-4 aldus van den gonen die tgoede leren den andren - kennen 5 Waer coomt - h. die es onder die lieden in dese w. 7 comt 8 van wet werc van d.v. heren 9 al es soe quaet 10 (des om.) - (ende dien.... 11 zere om.) 12 (hem seget om.) - Tander es fait 13 heerscepien - nemen ts. of begert te nemene d.h. 14 (compt om.) 15

darde - of 18 andre so comt hatie ende groten nijt 19 Tghepeins - peinst waer of coomt dat 20 Tghepeins - peinst coomt 21 coomt ute purer h. (Want om.) 22 so peinset a. dinghen subtijlheit 23 g. of qu. - ute 24 coomt - daer 25 mede - dat niement 26 ghedachte wel v. weit - coomt ute - (ende.... 27 wijsheit om.) 27 beleden no werken 28 dinghen no in goede no in qu. 29 pure gh. coomt al vanden puren - ommetrent 30-31 heersinen danne g.d. heersine claerheit ende wacheit den oghen ende lichteit d.l. 33 weit 34 te qu. m. te goede ende in dogheden 35 dat hi - (in hem om.) 36 also ene tortijtse die licht e. berrent voor bl.l. daer soe ghene 37 oorbore - hare selven - hare zelven 38 orbore - blende

bl. 140

K: 1-2 ghepeins welkerande dat si willen - zien no ne peinsen omme - of 3 e. niet ne peinsen 4 aergher 5 sulke st. omme hare spise te vindene of omme water 6 drinkene - aergher 7 peinsen - oorbore no - no 8 a. no ne h. in hare h. - peinsen 9 geboden e. omme h. 10 allen 13 teerste 14 qu. horen - de l.e. diene gr. (ende om.) 15 het so gevallet - qu.v. sulc stont - zwerte horen 16 (Ende om.) - (ende therte om.) 17 hersene - aerden e. doene s. 19 h. sine v. - doen ooc den mensce dr. qu. drome 20 duvel 21 of - dinct - verdrinken 22 of in viere verbranden 23 vanden horen ende als die oren c. - tonghemac d. mensce 24 e. hi rust e. dat hi - drome 25 waenti dat v. es e.v. vort 26 die l.d. het comt - duvel. Weit z. 27 gene m. ne heeft in yemen - ghelooft 28 w. hen es - soe ne heeft altoos 29-30 hoet - dat dat de duvel el gene m. heeft in hare - en mach soene c.s. dat quaet m. 31 D.m. so es 32 zonden die in G. noch in s.g. niet gheloven wille noch 33 d. enighe t. Desen lieden vertoont hem die d. 34 harde l. figure 35 travelgiertene harde z. - h. wille h. 36 helpen e. latene - doden 37 hem ware of hi a. sijn c.

* 1-4 Haag: ceulx qui riens ne voient ne riens ne pensent de ce quilz voient ne de ce quilz ne voient, ceulx sont appellez bestes 5 B: om die spyse te vindene oft om hairen dranck 7-8 Haag: car ilz nont ne lun ne lautre de ces pensees en cuer si le doivent avoir pour dieu 33 Haag: le deable se monstre B: verthoent hem

bl. 141

K: 1 dat hi - w. bi dat hi storve ende v. - maer 2 (hy om.) - hi el g. 4 (alse.... herten om.) e. vervaerlijcheit es 5 bi nachte of b.d. - penst hi 6 berurt - vervaren - verroeren h. mede d.qu. horen 7 aerde - doen h. ooc 8 drome - comt - v.h. dat dit ghesciet 9 tsorgelijcste - die mensce 10 hebt 11 o. dat es ts. 12 doet 13 e. dat herten setten in ghepenze 14 toghe therte 16 beghert 17 ziene - beift dicken 18 heft grote - de gone die derighe 19 dinc ziet h. merer a. dan die gone diese hoort e. niet ne s. 20 (Oec.... die edelste 2 × in 't hs.) - e. de derste (sic) leden 21 gheleden - in zekerheden van messciene 24 conste 25 duecht 27-28 ooc die s.b. allen c. die in de w. sijn. Also die ogen sijn licht vander werelt also gaet d.l. - wizene 29 clergien ende consten h. leden dander l. 31 ooc 32 verbreken - dat doen si worden reine 33 vor G. - claer - (die.... bl. 142 r. 2 eerterike om.)

* 18 B: die darghe dinck 21 B: in zekerheyden van messchiene 34 J: breydet

bl. 142

K: 3 (al om.) - ledene 4 consten e. uzeren e. niemen doen also si s. 5 ander l. - e. vrezen hem selven v.G. also 7-8 die mensce sulc stont beroert wort m. bliscepen v. lechamen ende blide wart 9 sulke stont roert 10 e. die maket - van o.bl. 11 ionchede dat hi brochte 12 beroert metter beroernesse vanden

quaden bloede d.h. beroert in allen leden - vervroyt 13 e. dat herte - w. die mensce i. 14 of - es te zorghelijc 15 als de mensche - bl. toe comt 16 dwaesheden - dat hi 17 draecht w.e. sochtelijc 18 te min of b.s. al haddi riesheit der bi e. al dat o.b. 20 w. stilt 21 dat bloet w. beroert 22 (vele om.) te drinkene e.v. te vele te rustene 23 versamet d. nature des m. 24 als soe - dinghe (eest om.) 25 Doe g. - vier - al d.l. 26 zenewen - adren 27 zi zweten tbloet binden l. - hitte 28 groten - w. van binnen verwandelt - roden 29 versamet ute alden l. in die c. 30 daer gaet vut - daer of de m.c. 31 Deerste - des mans - begert 32 begerte so o. - versouct die 33 nature - die verwaremnesse 34 des mans - Tvierde - die 35 ruste n. an - maniere so ghevallen 36 die dinghen den mannen ende den w.e. dit m. ooc 38 dicken 39 een m.m. sine kindren

* 20 B: stylt 32 H, Kln: soeken Haag: car la nature qui est en lui le quiert 35 B: ghevallen

bl. 143

K: 1 kindren 2 kindren s. vrucht der lieder - vrucht 3 hebstu d. kindren lief dune sulse ooc niet 4 no - dat es 5 Ende negheen m. 6 (en ware Gode om.) e.d. naer 7 kindren e.d. naer 8 (alle die om.) - dattu omme d. kindre w. begaers 9-11 yemens anders g. - te onrechte e. meer d.G. of di s. - zod - w. als di dat does - dine - verdoomt 12 omme tonrecht - heifs - rijc 13 weit CM kindren sine consten di n. ghehelpen 14 dire verdomenessen - betre waert 15 kindren verdoomt - du suls - kindren 16 ghetrauwer neringhe - dire m. na die wile 17 dat si clene sijn ende heifstu die macht dattuse moghes 18 ambocht d. si h. mede gh. moghen 19 (hem om.) behouven d. sultu - e. (doen om.) 20 so du ghedaen hebs 21 vrienthoutste 22 verrest 23 vriendelijcste b. 24 bekenlijcste - ghetrauweste e. els g.b.m. 25 g. ende v. metter r. als 26 bet na harer cleenhede (die sy heet om.) 27 die vroetste - gaedert te zomere 28 daer soe bi levet te wintre 29-30 (G.) leven e.h. - aerbeiden i.d.w. omme te levene in dander warelt (slot) 37 of - of erdrike 39 hoghere (dan de eerde om.) - l.o. dlant

* 3 Haag: mais se tu as des enfans 8 Haag: tu prens B: begheers Kln: begers H: gewint druk: minste

bl. 144

K: 1 dat so moghedi proven o. neemt 2 vul w. sleec e. hout a.s. staende - sturten 3 dat vat - roert ende eist 4 twater meeret daer in, tw. - sturten tote allen 5 boorden - dattie zee hoghere 7 alle dinglen 9 Dinglen waren anders niewer of g. danne vanden 10 sprekene G. doe h.s. 12 l. in sijn eersine - (es om.) 13 sijn n. die in Gode gheloven sijn edelre danne die inglen omme III zaken 14 deerste es dat si h. tleven ewelike gheduerende 15 ende dander - w.l.e.z. sijn bede e. 16 dinglen s. waer - tdarde - dinglen 17 dats hoedende e. bescermende 18 qu. het ne si dat hi h.z. consenteert 20 of die gone 21 of die gone die o.m. 22 Du suls om G. m.m. den gonen d.d. 23 haet dan den gonen d.d. minnet want bi naturen mochsti den gonen m. 24 (en om.) 25 (Daer... haten om.) 26 dat du - minstu 27 sal hem 28 haet hi e. set int v. 29 h. ne minnen 30 s. die qu. - haet hi 31 ne heeft hi - ende gerne soudi 32 hem quaet doen haddijs die macht - behoetse 33 sire 34 worden 35 stenen - danne tbeste wort tbeste cr. 36 (daer.... steet om.) 37 meer crachten 38 (enegen om.) a.d.d. behoren ter w. 39 sonderlinge - (en om.)

* 23-24 B: want by avonturen soe mochstu die ghene minnen (zo ongeveer

ook in Kln) 31-32 Haag: et si leur feroit il voulentiers mal sil povoit B: ende gheerne soude hy hem quaet doen

bl. 145

K: 1-2 gheduren - Deerste s. die belien haren sc.w.g. betre worde 3 (en om.) m.s. noch edelre ne m.g.u. smenschen m. 4 die mochte sijn dat sijn die gone 5 daer of die m.l. 6 dat coren 7 best e.m. niet omberen - bet 8 e.a. cruut v. - (soe om.) 9 (vander w. om.) - stenen - enige edele ende diere 10 dogeden sulwi o.g. 11 omberen m. 12 w. hi d. allen l.e. al de 13 behoevet - dalre waerste 14 e. dies m. qualike omberen m. 15 een m. segghen s. hemelijcheit 17 eenre 18-19 hemelijcheit s. vrienden - weet ende die sijn sullen in Gods stede in erdrike 20-21 die c. - ne saltu ontdecken d. hemelijcheit niement - dattuse ontdecs 22 vrient - aventuren hi salse voort ontdecken 23 sine andren vrienden d.h.m. - litel 24 vrient salt voort 25 a. vrienden - een den a. sullent 26 ghescaemt e. ontheert 27 worden e. hier omme eist n.g. - yement 28 hemelijcheit - als du d. hemelijchede 29 heifs b. in di allene so b. 30 heifs - hare k. (ende.... selfs om.) 31 gh. ute dire vr. - hemelijcheit 32 mesdede hi - ieghen 33-37 di iof mesdoestu hem dune souds dat niet durren wederstaen ende constu di niet onthouden dune moets emmer zeghen dine hemelijcheit so (g.)

bl. 146

K: 1 g. allene ende segghese tieghen 2-3 s. in hemelike stede dine herte sal di daer mede vercoelen - orbore 4-6 e. di raet behouft so besie wel dattuse segghes tieghen enen mensche diet di namaels - verwijt - d.h. up di gram of erre zere up di. (vraag 218 ontbreekt in K)

26 Wat vleesche 27-29 Tbeste vleesch ende dat meest macht heeft in hem g.m. crachten den gesonden l. die g.m.h. 30 Tvleesch van ossen e. van voglen 32 Tvleesch 33 o. sine t. (diet.... 34 siecheden om.) 34 omme 35 rentvleesch of van buglen omme - crachten hevet 36 h. ende o. (die.... ende om.) de cr. 37-38 der mage so g.m. hem teder vl. (tetene om.)

* 14 B: es van heeten ademme 30 Haag: la chair de buef et de bugle B: van ossen e.v. buffelse 35 B: rentvleesch ofte buffelenvleesch

bl. 147

K: 1 meerre h. smorgens 2 alsmen savens - of m. savents n.g.h. 4 comt - horen 5-6 savens eit g. in die m.e. vulletse al die nacht ende versiet daer binnen e. - comt 7 die d. - spize v.e. alse al verteert es so es de m. 8 ydel (ende om.) - avens 9 eit - nachts die m. ydel - mensche 10 gadren dan d. - die m. 11 m. so vul van h. 13 spieze - eit h. deelse 15 mensce eit gadert 16 daer siedze e. word v.e. als soe 17 deelt - cleenlijcste 18 spize deerste p.g. rechte t.h. 19 hersinen - te allen steden int hooft die d. 20 overal - leide 21 (partie om.) 22 ordinen 23 of 24 die k. - noch upwaert 25 noch nederwaert g. woude 26 of br. 27 (ende om.) daer mede n. vutg. 28 II morsele raeu vleesch e.b. der an 29-30 sticke - die gone diet heeft doen in sine m. ende omme worpen II warf of III e. salt zw. s. cuwen 31 e. men sal d. 32 tbeen - salmen zw. teen - (e.) lijt tvl. nederwaert den b. 33 upwaert e. salt vor hem br. dat been e. salt 34 werpen m. fortsen - breecht 35 anderwaerf 36 menscen 37 vanden mensce - omme II z. deerste 38 de b. - of

* 17-19 Haag: la premiere partie et la plus pure et plus nette va droit au cuer, la seconde va droit a la cervelle et aux yeulx et par toute la teste 28 Haag: ung bon morsel de chair crue H: rous C: roeus B: rouws druk: roocs vl.

bl. 148

K: 1 I stinkende vl. - slote 2 wint of lucht d. an m.c. 3-4 stinken - als

humoren mede neder v. - zuer 5 die m. 6 deelt inden l. - die 7 vulnessen - spize te z. 8 verwaremt so stinken sij. 9 dorine des menscen 10 mensce 11 z. deerste - dure d. 12 zouthede - blivet 13 nature - al - nature 14 die dr. die wi drinken l. duer 15 zouthede - de blaze 18 want - nature d. zouts ende d. bi 19 trect te sire nature 21 tzweet te z. - redenen (vraag 225 ontbreekt in K) 38-39 h. menige maniere van consten sijn in de w. (slot)

bl. 149

K: 1 of ambochten - principale die 2 omberen mach die eerste es die smit die ander die t. 3 die darde die n. die v. de w. 4-5 v. ambochte ne mochte men niet omberen in die warelt want si sijn oorboorlijc ende sonder hem ne mochte men niet sijn, die smet es here van allen ambochten vander warelt 6 (en om.) gheen d.m.d. behoevelijc es ten 7 vanden mensche - duer die hant des smits 8 of duer twerc dat die - gezelle 9 talre orbore - (thout om.) 10 (alse.... ysere om.) 11 behouft d. yser hebbe die helpe - teen 12 tander - Die n. - die w. - omberen (13 ende.... Ende om.) 14 weven d. grote orbore - w. met 15 des si n. omberen mochten 16 D.c. sijn harde orborlijc 17 bet omberen dan dandere - tiden 18 deerste conste d.v. waert dandre timmeren die darde n. 19 nayt der lieder cleder e. alrande 20 d. die mensche niet sonder wezen mach, die wevers maecten 21 tlaken - gheten e.cl.h.d.m. so si b. mochten 22 (maken om.) - wullen 23 cottoene 24 w.a. lieden verbehendigen die consten ende sullen behendigen altoos 25 geduren 27 ghenouchte 28 harde lichtelike z. 29 moghestu - die ghenouchte 30 heifstu - goet es so d. 31 gepeins e. peins 32 alstu peins - r. ofte vroescap 33 ghenouchte maex no intrex 34 so ontgaestuus - peins - (om om.) 35 ghepeins duers so du daer in langher duers so datti bet 36 ghenoughen z. - wartstu daer in s. gh. - ghepeins dat dijn dinken 37 ghepeinse al vergaet

* 4-5 Kln: want sonder sy in mochte man neit sin, der smit is herre van a.c. 5 B: smet die es heere van allen ambachten die in de weerelt sijn Haag: Car sans eulx ne se pourroit nul souffoir, le feure est seigneur de tous les ars du siecle 13 Haag: car par cousture les gens se vestent 33 druk: noch genoechte in en trecste 35 druk: hoe du langher daer in duerste hoet di bet....

bl. 150

K: 1-2 ghenouchten - s.w. verwinnen wille altemale - st. gheneghen quade dinc 3 een mensche - ghedochte elware - s.v. die 4 qu. ghedochte m. peinsene ende met vechtene. Du sult - staerc 5 dat quade ghepeins ende onnutte suls v.e. werpen 6 o. voet e. danne sultu ontgaen den wille v.d.qu.d. 7 danne - rusten 8 (wie om.) ghepeins heift - (te om.) - groter 9 maertelien - beneimt 10 e.a. ruste of bl. - bringhet - grote 12 merer 13 of (clene kindere om.) - noyt - of die grote lieden 14 omme 15 Der cleenre kinderen zielen sullen bl.h. 16 warelt - noyt zonden 17 doghet e. goet 18 m. Gods 19-20 h. omme h. maertelie e. pine weet w. dat si sullen hebben vele meer bl. dan die gone die nie s. 21 d. here die bliscap v.d.w. (van.... 22 werelt om.) 22 omme 23 d. bi - meer - die cl. kindren 24-25 w. no g. - (hem om.) - verstonden no lieten - m. Gods - die grote (lieden om.) 26 meer eren e. narer sijn - kinderkine 27 (daer om.) 28 die duvelen - vanden h. 29 dier huren dattie quade inghelen 30 (dats.... duvele om.) M iaer d. naer so wart 31 hi hadde 32 ende also eist - N. dat die lovie ghinc 33 ooc mede M iaer - worden h. naer 34 met h. subtijlhede 35 elc s. gheduren M iaer. Weet 36 openbaren - kennen dats de w. 37 warelt ende elke sal gheduren M iaer m.d. duvelen (38 die neder.... 39 duvele om.) 39 generatien si s. alle gheesten (Ende daer om.)

* 31-32 druk: ende also ist - quam oec M iaer 34 H: VII generatien

bl. 151

K: 1-4 Want gheen gheest ne mach sijn generatie daer ne si lechamen metten gheeste ende daer bi segghen wi dat M iaer voor Adame niet sullen ghetellen sijn metten generatien vanden M iaren. 5 menscelike l. heeft 7 Tsconste 8 anden l. - anden h. 9 scoonheit geeft 10 verscoont - al d.l.H. mensce I oge 11 hoofde of ene hant of sone s. hi a.l.n. 12 als hi hadde verloren die neze 13 hebben om.) - neze - breke 14 m. der of d.e.a. leids 15 weers omberen 16 lechame dr. - weet hi - vordeel 18 menne niet z. 19 gelike - almachtighen 20 menne e. men ne z.n. 21 ne gene d. 22 creaturen 23 niemen machne z.w. hen es waer 24 (alle om.) - stervelijc - creature 25-26 e.d. in ene stede daer geen wint comen mochte v. ghere ziden - (en om.) 27 moghen l. (slot)

(de vragen 232-233-234-235-236-237-238-239 ontbreken in K)

* 4 B: moghen

bl. 153

* 8 B: meer 10 druk: soe soude si vercoelen als een man J: Wente mochte dat wijff so vaken corrumperen also de man see scholde vorkolden in dem spele. Darumme dat see so vaken nicht corrumperet also de man darumme beghert see meer dan de man 20 B: tsweet 22 Haag: les fleurs B: dat vloyende 27 H: dattuse

bl. 154

* 14 druk: ende si nochtans goet blijft so is si bat te prisen dan die man B: want sy dan goet es soe es sy meer te prijsene dan de man 16 druk: in qu. 18 druk: want hoemen een vulnisse meer roert hoe si meer stincket, want.... 21-23 druk: ende hoe men haer dat min verwijt hoe si haer bet hoeden sal van quaet doene. In deser ghelyken sal dat wijf den man weder doen Haag: se tu le fais tu alumes le feu 30 C: meshandels ende verwijts

bl. 155

K: 14 de mensche gheloven - peinst 16 dune suls - een tw. dattu peins 17 het w.t.v. te ghelovene 18 (souts om.) - moghes qualike kennen 19 a. alstu - kennen cans - (lichte om.) 20 e. lichte du en b. 22 Alstu - n. cons ghepeinsen 23 sultu danne gh. andre l. 24 (en om.) - h.s. of 25 boom - die erde 26 dat hi coomt - boom 27 staerc - dat hi niet ne bughet nochtanne (doeti om.) 28-29 weven d. riseren entie bladen. D.h. des m. dat es de boom want als enich vanden humoren comen ommetrent 30 doensi therte danne peinsen der of s. nature es 31 ghepeinsen 32 sine o. of sine a. 33 ommetrent - telgheren - bladen 34 doet peinsen el waer 35 gheloven - peinst of m. - men 36 w.z. si der waerheden 37-38 W. bi - some - e. some oude niet

* 27 druk: brect B, Kln: buycht 29 druk: die wint is die humoren want als die humoren comen omtrent dat h.

bl. 156

K: 1 worden eer 2 comt - mane up den s. point (sy om.) 3-4 geb. wort een kint ende d.m. si in P. van naturen d.w. eist claer ende wit 5 (v.) ende van deser selver nature sijn alle k. - (dan om.) g. worden 6-7 mane als soe - d. sijn calu eer dandre die g. worden in die middel d. mane 8 als soe es out verleden teken die sijn noch caluer dan dandre 9 worden - mane 10 teken die sijn noch caluer, bi a.r. 11 m. ooc - c. worden - hoofde 13 dander 15 pointen - geborten 16 hemel - gevallet als hi 17 (men om.) - ure der sonnen es ieghen 18 d. alle d.k. doe g. worden 19 die vors. pl. - complexie e. sijn van heter mage 20 h. vander mage - die hersene e. verwaremt 21 thooft e. verberrent - wortele - maect 22 gelu van gedanen - waert thaer g. Teken 23 dats van heter na-

turen - duer 24 al d.w. - worden 25-26 bi r. vors. ende den beginne ende den middele ende den ende, e.n. dat m. 27 der vors. planete in dat teken vors. 29 tekenen ende die XII pl. - (van om.) - naturen 30 sire m.m. die 31 e. die XII - vouchdi alst h. ghenouchde 32 Die eerste pl. die h. - teen 33 tander 34 teen 35 tander - c.e. wac 36 droge - darde - Maers e. hevet 37 teen - (ende om.) tander 38 wac Sc. es droge 39 hevet - cout e. heet - vijfte

* 39 Haag: froit et chaut Franse druk: chaut et sec

bl. 157

K: 1 hevet - teen 2 droge tander Bachus - h.e. versch 3 tarde heet V. - vucht 6 (ende om.) - droge 7 hare teken - wort 8 mensce - (dier om.) 9 geborte - tpoint 10-13 geborte allegader al der lieder licgen - (ende.... tekene om.) - danne d. coninx kindren coningen bl. als die pl. - gheborten 15 oyr omme - inden l.e. ooc 16 gehinget 17 dat hi - ende i.d. point d. geborte 18 leget - of 19 gehinget dat hi g. oyr ne hebbet dat coninc of here blivet 20 dat hi - so laet G. also of 21 hi ghehinget dat hi oyr gewinnet in sulker u.e. in sulken pointe 22 keitijf e. met doghene e. weit 23 weten mochte tgepeins - riker 24 scijnt - comste 25 nature d.n. es - (scijnt om.) 26 goed - d. goed openbaer 27 hemelike d. si G.z.m. verwerken 28 hemelike d.G. wel b. 29 dinct datse 30 m.m. wanen doen alemoesene 31 an - of ic stole - wilde geven 32 (omme Gode om.) - alemoesene s. 33 wezen vor G. 34 alemoesene d. 35 inghelen - dattie 37 z. leet a.l. als hu z.s.h. hu 38 huwe - houdene

* 1 H, J: Bachus B. Kln: Taurus 19 B: dat coninc o.h. 23 B: gheweten e.m. 28 B: heymleec

bl. 158

K: 1 danne h. ende leeret naer uwen besten omme ghebod 2 danne came e. quaethede 3 van u.h. - alle quade 4 c. hem al sinen wille - tieghen d.w. ons h. 5 e. dat es danne d.h. viand ende dat s. - (herde om.) 6 soudser omme danne harde zere sijn te vernoye omme d. gramscepe 7-8 inglen die de p. hebben te behoedene - personen z. doen ende hem 9 die duvel verleet - dinghel 10 personen die - die 11 duvelen sijn danne zere bl. 12 p.s. of in die helle, moghen 13 (ofte.... sijn om.) 14 b. altoos 15 wilden dat si n. - quame 16 deen 17 ontrauwe - dat hi 18 die d.v. dander esser - vrienscap 19 s.h.h.h. belooft als hi coomt - meer 20 goeds - Die ontrauwe ende d.d.g. leit hi w. 21 o. die vrese dat hi danne st. sal 22-23 andre wies vrient dattie here es e.h. heift ghelooft - begaert harde 24 coomste - e. die here t. 25 si b.a.d. coomst 26 hi ten laetsten (dage om.) 27 domen 28 ne zaghen d. coomste 29 oordele - d. naer meere p. 30 wort 31 danne na die coomst 32 coomste - (die om.) - d. naer 33 si v. - v. inder hellen pinen 34 danne in h.s. sullen, die sullen - oordeele 35-36 ane - h.l. dat die l.e. die z.t.s.e. die bl. ghedobbeleert 37 (ende.... ende om.) d. in - s. ende

* 2 B: quadye druk: een quaet mensche 4 Haag: et le feist consentir a sa voulente 22 B: dies vrient dat die heere es

bl. 159

K: 2 oordele - veroordeelt s.s. 3 warden t.s. - meere p. ende voort sullen bl.s. ende 4-5 der - der - sullen vele ghemeerst sijn mids dat die - ziele (dan om.) 6 versaemt wort e. bede gh. eist eens eist anders 8-9 Sal ghene ziele metten lechame comen inden hemel sonder versceden 11 hemel hine m.l. voor 12 die vutvercoorne 13 dese - hemel - (haren om.) 14 (Ende om.) dats - (ende redene om.) - edel 15 drouch - dat het - hemel 16 precieusen - met s.l. 17 d.s.

de lechame wesen vander maghet die vr.p. 18 sire - an die cr. Die s. 19 wolken 20 hemel 22 kindren verdoomt 24 Ghene sal v. sijn t. oordele 25 kent 26 dit erdrike - verdoomt - selves consciencie ende kennessen 27 clenen kinderkine - w. noch 28 niet verstoeden wat si daden no g. no qu. 29 verdoomt - oordele - (souden om.) 30-31 t. ghelove Gods m. nochtanne - sijn ter donkeren deemsternessen 32-33 woninghen alst in dese sijn 34 sine moghenteit 35 dandre 36 werde, e. als hi h. - eersten 37 (onse ierste om.) - aerdsche p. omme 38 ter e.st. der glorien e. omme hare l.

* 9 H, druk: teeder of starc Haag: soubtile ou gresle 30 B: t. gheloeve Gods

bl. 160

K: 1 (om haer om.) - waren si daer - scandelike 2 wart al o. - starken 3 noch - ne sal dan si twee dats Enoch e. Helye (slot) 22 litel qu. of v.qu. ghedaen hebben e. litel g. in wat steden 24-25 Bi waerheden zegghic u dat vander tijt van Adame tote der coomst des G. - (en om.) 26 sullen si varen 27 nedre - delivereren 28-29 E. die sijn sullen in die nedere helle die bliven daer teweliken d. 30 betre - v. danen voort - st.s. so worden si g. 31-32 ghewerken - vonden sijn eist g. eist qu. E. al h. 33 e. hi worde - harde cl. 34 ghenouch - e. daer in stoorve 35 ghedoomt - omme - Het en w. 36 dat hi - hemel - dattie 37 g. hebben

* 3 B: sonder twee menschen H: zonder II persone dats E.e.H. J: sunder twe mynschen Franse druk: fors deux personnes 5 Haag: par leur gloutonie nourrirent et par leur avarice ung grant chemin 12 B, druk: sijne vriende(n) J: syne vrunde 17 druk: dat dan die sonden of veecht B: om die zonden af te dwane 20 druk: varen ende ewelic bliven

bl. 161

K: 1 (van siere om.) die vl.e. van dan - Alse 2 ghelike - precieusen - soudene harde 3 sine buerze of in sinen treysoor 4 hemel, het ne m. daer niement 5 si eerst ghepuergiert 6 coomt - (en om.) 7 in h. no ghene zonde 8 oft - ghesondighet h. 9 a. de m. 10 wiven m.m. gheweist hebben (slot) 12 ghesondighet 13 (en om.) - daer waren si 14 ghevaren in h. als inglen sonder st. - (enighe om.) 15 - een certe (sic) gaet - teen 16-17 coemt na tandre m. - soudse levende g.s. te hemele a.e. ingle e. als - hadde 18 so hadde 19 ghehent entie mannen entie wiven 20 vruechde e. scaemte 21 of - sloughe s. een hand in sine andre e. hine soude 22 scalchede d. in h. gehad - noch 25-26 dolovie r.o. al d.w. - int aerdsche p. 27-28 de dolovie omme die zonden die tvolc daghelijx dede 29 nie z. 30 weit dattie z. meere - al die werelt. Maer weit dattie 31 z. niet bleef 32 wort hi 33 (al om.) - zonde als 34 (Ende.... paradise om.) 35 d. bi wast - dolovie daer g. 36-37 daer nie z. ne - was e. es e.s.s. zonder ende

* 13 B: wairen sy ghevaren 20 B: vr.e. scaemte 35 druk: daer om en wast geen noot

bl. 162

K: 2 houden makede 3 Hine makedene niet houd maer ionc als d.w. 4 omme - gheslachte - o. dingle 5 als si ghesondighet hadde - ghesteken 6 w.h. haer e.w. inden slach 8 kinderkine 9 s. die verdoomt s. 10 seker ia si, die kindren alle d.c. souden 11 vaders - stoorven si s. verdoomt 13 inder deemsternesse 15 W. bi - de zielen 17 es gh. e. es subtijl dinc 18 dat mense - Dinghelen - (vanden h. om.) 19-20 het ne si dat se - w. negheen aerdsch 21 l.m. ghesien gheest - an lechame van galike enigher dinc 22 of - e. dien (gheest .... 23 geest om.) es in desen sterveliken 24 menne n.s. (no.... 25 gesien

om.) 25 als hi (sterft ende om.) - sterveliken 26 so ziet hi wel a.g. - of qu. 27-28 Hoe wert die mensche gemaect vanden planeten ende genatuert 29 (ende oirdineerde om.) 30 van b. vander w. - tkint ant w. 31 wort - ende mids 32 Eerst so d. Saturnus - sticke 33 thooft - hersinen - f. hem die 34 Marcurius - zenewen 35 formert die nagelen e. dat h. 36 moghenteit 37 so wert die lechame g. - e. biden tekenen e. danne 38 wort h.d.z. gezent van - A. so es

* 21 Haag: corps daucune semblance B: lichame van enigher dinc druk: lichaem eenigher dinc 26 B, druk: ziet hy

bl. 163

K: 1 die l. teerst gemaect eer die z. der in c. 2-3 Word - g. metten kinde ant wijf als de l. es of welke tijt coomse1) 4 Waere - als de 5 l. so soudse oec sterven als d.l. (es om.) 6 die G. 7 hem in bl. - diere redene ne m. 8 noyd b. noch nemmermeer 9 ende ne ebben zal (hierop volgt in K terstond:) 15-16 ende als die l. es ghefoormeert - es die ziele gh. van G. 17 bin dier hure e. danne coomse 18 kinds 19-20 als soe i.l. es so roert hi e.h.l. ende z. 21-22 Waer g. - inden lechame des buucs alst es in sire moeder b.e. hoe moghen 24 also machtich van allen d. peinsde hi 25 dusentich - in die hure 26 e.n. die moghenteid G. v. meere 27 ghefoormeert in sire moeder b. so ontfaet 28 word daer in 29 moghenteit e. danne wart 30 nature - als die carnellen worden - appel 32-34 Waer g.d.z. in vrauwen die kind dragen e.w.g. uut alst kint stervet i.m.l. 35 Alst wijf stervet die kint draghet - stervet 36 inder moeder l. - kinds z. uut - wijfs z. ute 37 gaet w. neghene z. gaet vut danne 38 vernayt e. des menschen h. al v.

* 19 Haag: si se remue et devient corps et ame 22 B: hoe m. 27 B: soe ontfaet hy druk: so ontfanctet 30 druk: die kerle

bl. 164

K: 1 verstrict nochtanne es - so subtiel - doer die 2-3 eerstewaerven steerven2) d. voeten - handen - trect d.z. 4 (weert.... borst om.) e. danne - waert omme 5 uutgaen m. - k. dat st. 6 lichame sire m. - of 7 ute 8 Maect - namede hise a. 10 kennene - nomen z.e. hi so l. 11 ambochten diere de menschen behoven zoude 12 vadre 13 kindren so l. voort e. versubtijlden 14 voort v. toten ende vander w. 15 d. bi onse v. - menschen 16 na die de lovie - s.k. ende hare wiven e.v.N. 17 sine - hare 18 stoorven 19 - 20 dat some lieden groot sijn e. some clene 22 (by den om.) pointen - in 23 grootheit - in 24 regiert - tiden - waert (w't) 25 creature - vanden entreye 26-27 creature - als soe es g. haren termijn so sal soe merer s. - ander II E.h. zo m. 28 ooc - al ware die v. 29 vor - wi sijn nu 30 vander pl. - diende - ooc 31 meerre - tiden d. in o. ende a. salt s.v. den gonen 32 (hem om.) o. comen s. - dinge mindren 33-34 duren - iaren sal al tetdsce dinc verw. mids den pl. die der w.d. (ende.... 35 sal om.) 35 elken 36 duren - iaer 37-38 iaer vervullet sullen sijn so sal ten gebode ende ten wille G.v.d. staen te d.e. te ondoene 39 die b. aert of c.

* 1 druk: gestrict 11 B: diere de mensche beh.s. druk: die de menscen beh.e. bedriven souden 13 B, druk: Noe ende s.k. 35 Haag: tant comme le monde durera B: als de weerelt d.s. J: also de werlt staen schal

bl. 165

K: 1 die consten e. ambochten 2 cnechten e. bastaerde iegen die c. 3 (ende om.) 4 sine souden leven qu.l. noch n. - connen goet of 5 qu. noch soude w. van d. die leden waren of 6 g. souden. Die lettere l.o. ende wijst onse leven ende w. 8 dienen souden ende gheloven e. anebeden - ofenen 9 (goede om.) dingen 10 zorgheliker of tcoude of de h. 11 qualike 12 helpen e. verwaermen - arbeiden 13 of zere te g. - w. oftu moghesti waermen 14 (mogestuut h. om.) 15 du mochts di ooc 16 a.v.omme - du mochter of st. 17 tcoude en m.d.n. - tcoude na der 18 dert 19 blidere - merer 20 rusten - voughen te G. so - voughen 21 voughen te G. - (en ghene om.) 22 ghenouchte niet h. 23-24 ghetrauwelike hebben w.g. hare zonden e. hare quaetheit (vander w. om.) 25-26 d. loven e. ghetrauweliken d. ende anebeden - (die leven om.) 27 (e.) die meest rusten - met sire 28 e. hi maecse so rike i.h. dat si in haren aerbeit (vele om.) 29 riker - die rijxste in e. 30 groten loon - o. vanden v. 31 dan al goet, ende weten wel die hem tonderwindene hebben metten volke 32 (en om.) - onruste 33 woorden - (Ende om.) 34 wi dat die bl. ende de best tayse sijn v.d.w. 35 (sijn om.) d. ander dinc h. te doene 36 yet daergher 37 vadren of qu. moedren 38 vadre

* 6 Haag: nous aprent et enseigne notre vie et les choses que nous devons faire druk: die letteren leeren ende wijsen ons leven 16 B: du mochter af st. 31 druk: dan al goet ende weten wel die hem onderwinden m.v. B: dan goet ende weten wel dat die hen tonderwindenne hebben m.v.

bl. 166

K: 1 (wel om.) 2 gheboden - daergher h.v. ende harer m. een tw. 3 (no deel om.) - dan dat de taerwe es aergher 4 sayet ofte mayet - vadre of moedren 5 gheboden 6 die ne sijns twint de b. - vadre e. moedren 7 zayt - taerwe 8 (en om.) 9 dinghe coomt 10 behoord t.l. ende eerstewaerf 11 (bestu gesont om.) - arem 12 of - of 13 doene - ziene of v. hoorne - ghesond 14 rike - gheifs e. du g. - aermen 15 maghen e.d.v. - goet 16 (hem om.) 17 dune souds dijn g. 18 dat si houden over zot 19 vriendelijcste 20 lievelijcste - ziet ten h. 21 (siet om.) - dinke omme - almachticheit 22 hemel e. erde, zonne, mane 24 dat es 25 dochte - allen 26 lelijc e. minstu 27 allen andren dinghen - scone s.m. ende daer - es dattie mensche 28 lechamelike 29 vrient 30 Eist - vrient of dijn maech es zot of qu. 31 ende hi d. doorpernie of overdaet - zult hem n. 32 helpen no toghen - sultene 33 ende erre s. - helps 34 volghes - blijfstu - quader 35 name ghelike - vrient 36 g. es - sultene - helpene (ende.... 38 hulpen om.) hovesschelike e. goedertierlike 39 sultu

* 15 druk: goet 17 Haag: le tien J dat dyne 30 Haag: se ton ami ou ton parent ou ton voisin B: oft dijn maechg J ofte dyn moch 31 druk: overdaet (ook in Kln en J).

bl. 167

K: 1 helpen - mochts h. 2 betre of - of 4 enten zw. behoort 5 sulke t. waert - (ja.... spreken om.) 7 w. sulke tijt spr. omme trauwe - tbeste 8 wart - m. nochtan groten ompaeis bejaghet 9 dicwile z. berauwen - groter nosen 10 (comen om.) - menighe abolghe gheleghen e. menighe 11 ghevellet (ende.... berouwen om.) d. bi 12 die m. hebben d.h. lanc a.e. crane 13-14 eert twoort uut sal comen d.b. mach hem een bepeinsen of hi segghen w. of ne w. of wien d.h. soude of wien dat deren soude moghen 17 ries 18 Soudstu - (weert om.) - du liets enen 19-20 ende ghinx enen quaden harden wech vul doornen ende vul d. sone mochtu 21 scoorne d. cledren 22 die zotten - sine

moghenre 23 sc. of sc.e. grote o.o. tvolc 24 (al om.) - e. du anders g.qu. ne daets 25 wandelets 26-27 ne mach men anders niet h. dan ere ende dueghet e.g.n. 28 voghen metten g.e. scuwen - d. anders niet of 29 (en om.) 30 vroede - de 32-33 de ionghe - dat es sionghen nature - (ware om.) 34 houden - na der w. 35 de o.h. dan d.b.z. 36 ghestadigher in die hersine - als die zin coomt 37 hersinen 38 lichteit 39 die o. - (ghelijc.... een om.)

* 1 druk: d.d. scande of verwit of hebben soudste 12 B: lanck als een crane 19 B: ende ghinghe eenen herden wech 28 druk: voeghen

bl. 168

K: (1 groot.... 6 sinne om.) 6 dincti dat du - dune salti s. 7 ziestu - litel w. dien ne sulstu n. lachteren 9 ordinanse 10 beguverneren 11-12 na datse G.g.h. ghesciet v.a.m. van pointen - mensche heift over hem 13 anden mensce 14 anden - o.t. doene 15 subtile - aerden 16 e.o.d. haer den mensche mede te decken sine scamelheit 17-18 (toe om.) soude sijn vanden cledren d.g. met s. - dat hi 19 met h. - ne hadde hi 20 el gh.sc. sine leden - geworpen 21 o. vander gratien 23-24 e. dat slouch h.t.h. cnien ende te voren waren si ionc als kindre 25 Welkerande a. wast - ad 26 Die a. die 27 teken vander b. Die a. die was z. 28 d. in b.e. daer na wort hi z. in sine m. ende d.b. 29 dat hi - huren ontekent w.v. der gratien 30 bliscepe - bitterhede 31 betekent die pine e. zonden van deser w. 32 deemsterheden - meer zonden 33 dat ne was niet omme dat hi den appel at maer 34 dat hi - d. mede verloet hi 35 bezwaerde - van hem 36 worden d. kindren 37 dom stom crepel blent 38 sire moghenteit 39 erde wiste - die m.

* 2 B: dan de ionghe booem druk: d.d. ionge boom 17 Haag: pour vestement et pour couvrir sa honte quant il fu despouillies par sa gloutonie du vestement de grace 23-24 druk: tot haren enkele H: daer si te voren waren ionc alse kindre e. onghehaert Franse druk: iusques as talons, devant estoient jeunes et sans poil

bl. 169

K: 1 dat hi - g. worden vander glorien of vander gr. in die p. 2 d. omme so heift hi ghemaect - loop - firmamenten 3 vanden t. daer in - somighe kindren 4 worden doof stom crepel of blent omme d.z. 5 mede s.br.tgh. 6 altoos ne ghene g.b.s. blivende van rauwen 7 toe sprac 8 becoerde tetene 9 kindren - horen die hoorden dattie 10 tieghen ghebod - doof - die daer zaghen 11 (van dien om.) tieghen ghebod - blent - voeten 12 droughen die hem aldus besmetten int breken G. ghebod w. crepel 13 Alle d. ghebreken c. biden z. - e. die 14 (dingen om.) gh. biden pl. - pointen 15 gheoordineert 16 g. hadde e. ghelovede - zothede 17-18 alemoesenen - gheift helpen - dandre w. 19 alemoesenen g. ende gh. 20 helpt h. die alemoesene die men 21 doet d. aermen - (hem om.) 22 dandre - dattie alemoesene 23 niet gheloven - ghebod 24 ne helpt die alemoesene niet een tw. 25 voor dien dat - voor 26 de meesterie n. en helpt den w. 27-28 tyser - ghescots daer - G. nochtanne ne helpt hem die alemoesene niet - s.s.s. voor d.s. 30 (iet om.) als het 31 die qu. of - yet - (ende pinen om.) 32 sekerlike s. waert 33-34 doomde - dat tgherechte mesdoen soude harde zere - wrekere 36 vrays - worden 37 heligen 38 (op eerterike om.) - antieren

* 26 B: meesterye

bl. 170

K: 1 zullen (Ende om.) - (oec om.) 2 rechts - handen 3-4 in goeden gelove sterven hare t. helpt - an 5 haren p. (in.... werelt om.) 6 heren -

gerechte 8 (hoechlijc om.) 9 heren - (omme om.) 10 gouverneerne ende te castiene 11 vorderne - elken - daer 12 menscen minnen e. eren die heren ende ontsien 13 yet als si domen 15 domen die l. 16 (Goids om.) 17 hare tonge - nochtanne 18 maer ewelike l. inder pinen ende dieg. - domen 19 der an 21 verdoomt te arter qu.d. 22 (werden om.) 23 zin h. van b. - no g. kennesse 24 v. of b. 25 segghet 26 die twint ne v. 27 (hem om.) v.e. hem n.b. wille 28 hare z. - hare 29 worden verdoomt 30 dinglen weten 31 die gh. 32 of - ieghenwoordich es - grote bliscepe 33 al si - e. vulstaen in duegheden 34 rauwe als si - entie duvelen 35 groten rauwe als si - duegheden - alle 37 dinglen - des

* 21 B: te herder qu.d. druk: tot haer qu.d. Haag: a male mort 33 B: volstaen Haag: perseverer

bl. 171

K: 1 daer - hemel 2 de menschen als si in noden s. oft hem hulpe 3 behoven - (soe om.) - harde 4 vulleke (sijn om.) - ter erden 5 (weder om.) - nedre 6 (Ende om.) als si n.c. sijn tote ons d. bi v.s.n. hare glorien 7 hemel - sien om.) al te hand 8 gheset 9 hopenbaren dinglen 10-11 dinglen baren d.m. so n. - nader ghelikenesse van ons m. 12 w. de m.m. 13 d. bi 14 omme dat si die m. anderssins n.z. ne moghen 15 w. het nes niement zo 16 of s. grooten rauwe of 17 also varinghe als hise zaghe hine z. al sinen rauwe 18-19 dan enich dinc in de w. - dinken dat hi 21 loven Gode ende in hem gheloven e.s. gheboden biden welken 22 int g. - entie zien ansichte tieghen ansichten 23 selves - begherte 24-25 Hoe w. die duvelen al dat quade dat alle die menschen in al die werelt doen ende hoe onthouden sijt 26-27 van erdrike so s. duvelen die o.h. (hebben om.) - duvelen 29 die menschen doen - meesters 30 wart v. enen g. 31 (vander h.om.) - dier 32 dat hi d. naer - maer 33 wart - wort 35 wort - verdoomt - meestere 36 als h.v. was

* 21 B: die zien 26 B: van eerterike Haag: du monde

bl. 172

K: 12-13 dinghe es de h. - in 14 menschen sterven 15 ommetrent h. de duvelen - deemsterheden - harde 16 harde n.e. si 17 trecken so - onsalighe z. uten onsalighen 18 nedre 19 die pinen menigherande in s. - c. ende sulc st. 20 arden groten h. ende s. 21 toormenten 22-24 die aerde ghelijc dat die l. es begraven o. die erde so es die ziele o.d.h. 25 Deerste - berrenden - al waert dattie z.gh. doer 26 het ne s.n.b. no te couder 27-28 gaet b. onsen viere - b. der hitte vanden viere d. - an ene w. - berrent 29-30 (groot e. soe om.) fel van coude - niement ghedraghen m. 31 yys worden 32 harde fel van woormen - st. van serpenten 33 e. van draken ende van fellen woormen die harde vreselijc e. eyselijc - hoorne 34 wonen d. also hier die visschen doen i.w. (ende om.) 35 si daer int v. - die es so gr. die daer es dat ghene

bl. 173

K: 1 so stinken m. - daer 2 so z. ende so plat oft smeden - smeden 3 die donkere deemsterhede die daer s.gr. es 4 zien en mach - vanden 5 dandre ghedaen 6 VIIIste - die duvelen entie serpenten entie d. wassende sijn 7 meersende - deen 8 s. sijn iamerlijc te hoorne - enden ne z. 10 l. dat n. ghebreken zal 11 IX toormenten - ghedoghen - dat si 12 oordinen 13 (daer omme om.) so s.s. - in die p. 14 n. enden ne s. no gebreken en sal noch d. 15 (Ende om.) - ghenouchte 16 (metter.... ende om.) - stinkender l.d. bi 17 die p. vanden stanke - ne ent 18-19 willen haren l. ten aerbeide o.d.G.m. 20 ontf. daer omme dat si niet keerden ten 21 warachtighen lichte dat God es so sullen si ewelike sijn in die 22 deemsternesse (Ende om.) - wilden belien 24 (ende

kinnen om.) d.z. entie qu.s. ghesellen (Ende om.) 25 niet wilden horen noch houden die gheboden G.d. bi 26 entie s. 27 dat also groot s.s. (te.... Ende om.) 28-29 dat si wouden woorden e. upgh. in die vule z. ende oec die scanden vander w. so moeten 30 dese pine an - (willen om.) 31 maer die d. 32 diere w. - thooft - waert - voeten 33 waert - rugghe 34-37 hovaerdighe die nidighe die bedriegheren die leckeren die ghulsighen die manslachtighen die luxurieuse d.z.d.f. die pijnlike die dieven die vrecken die oncuuschelike l. die ligghen in keifsdome in overspelen die

* 10 Haag: jamais ne fauldra druk: fauten 11 B: omdat sy versmaedden Kln: versmeit haen 16 druk: stinkender Haag: en la pueur de luxure 18 druk: haren lichaem 20-22 druk: E. daerom dat si niet en keerden ten ghewarighen lichte dat God selve is so sullen si eeweliken sijn in die duysternisse Haag: et pour ce quilz ne vindrent a la vraie lumiere que dieu est ilz seront tous temps en tenebres 29 druk: moeten 34 Haag: li sauvage de dieu

bl. 174

K: 1 lueghenaren die verzwerers die rovers die toveraren 2 worden in dese z. die 3 (alle om.) in die voorghenoomden 6 ghescuwet (7 ende.... 8 hebben om.) 8 sal n. ontfermen 9 inder pinen - tk. of tk. 10 (den... dochter om.) of die dochter de m. 11 of die man s.w. sine sullens 12 ghene dere h. 13 gh. dat ons es ene bliscap dat wi dat zien dattie visschen int w. sp. 14-15 dinken - oordeel maer na dat oordeel ne sullen 16 der glorien - in hare grote torment 18 inder hellen 19 s. sullen inden hemel na des coomst d.v. propheten 20 w. of bekinnen d. 21 kennen - (die om.) 22 hare namen hare s. 23 als of - entie 24 kennen - w. bi - verdoomt 25 b. over d.g. - voor 26 an hem 27 gherechtighen - harde - groter begherten 28 verlanghen 29 dat es als si - h.g. daden 30 voor - ghedoget 31 weet - voor niemene weten dattie bede G. 32 ghenouchelijc es - die beide zotheit 35 een orbore 36 hare gheselscap 37 voor - ghesellen

* 15 J: na dem ordele 26 druk: d.h. aen hem begerende sijn 27 druk: h.g.e. oerbaerlijc 36 B: ghezelscaeps 37 H: gesellen Haag: compaignons

bl. 175

K: 1 hopen - van mere bliscap 2-3 d. bi verlanghet - gheselscap 4 ziele ende die lechame v. danne 6 hemel in die bl. s. ende, besittende - inglen 7 in die glorie uten w. 8 hovarde - qu. ghesaemt werden 9 e. sullen gheworpen worden inder h.p. 10 rauwen s. ende durende 11-12 z. wat d. - in erdrike 13 gherechtighen w. al dat m. 15-16 helighen v. entie gone - wat dat 17 danne - wat dat 18 weten dat dander - dats h. ondect 19 weghe 20 m. hem die z. 21 die s.w. ende dies begheren van hem 22-23 m. toghen h.w. als si willen - of 24 den gonen die sl. 25 oorlof - danne toghen 26 verbidden sal omme te verlossen e. als si 28 niet vertoghen - dinct 29 die inde h.s. 30 sijn dievelen 32 drome - visioene 34 als hi yet vertoghen wille d. 36 vermoveren 37 omtrent der herten 38 tetene of te vele te drinkene

* 1 B: meerre bl. 36 B: vermorruwen H: drayen Haag: qui semeuvent

bl. 176

K: 1 of - ofte omme - ghepeinst 2 sdaghes of nachts 3 de z. 4 op aerdrike 5 met s. ontfaermichede 6 machtich - s.v. sijn 7 (dese om.) 8-9 valsche oorconden d. zondighen of die verzworen sijn - keeusdome 10 ghierighe entie nidighe d. luxurieuse de leckere 11 doden - broedre 12 a.d. zal G. 13 (in hem om.) gheloven 14 l. wille voor 15 verdoomt bliven e. - zonden 16-17 no bekeert no Gode ghenaden bid voor 18 hi bl. verdoomt 20 drougen - maele

21 (m.s.g. om.) 22-28 also m. alle vruchten gereet tetene ende alle bome bloeiende na hare saysoene vander vrucht (slot) 29 huren - sisoene wart 31 tween 32 namede Galerigab so wart hi g. 33 Vridach m. doese 34-35 was soe - Maer v. Noe t. voort waert an na de dolovie h. - maenden andre 36 noch comen - noch anders nomen s.

* 7 Haag: qui mentent druk: lyeghen 10 Haag: les gloutons druk: die leckere 32 Haag: Galerigap B: Galeligap

bl. 177

K: 1 daer A. up gh. was 2 d. selven d. 3 g. worden - vraye 4 daden g. in erdrike 6 naer 7 nie wijn - dronken niet v. 8 n. hen reinde niet noch die lieden ne aten gheen 9 nader d. - also niewe 10 andren dingen 11 of si verwaremt 12 eerst drinken wijn ende eten vleesch 13 N. voort vroet hoe 14-16 pr. an lage ende orbore ende comen soude - wizene des inghels e. den g.G. 18 wan hi vruchten te hant of t.l. 19 A. was niet - (h.w. ghemaect om.) 20 Ebron - Ende 21 daer hi ghemaect was m. - omme te sinen bouf 22 wort hi - d. wart 23 e. daer vant hi de ghebenedide 24 wart hi v. scandelike inden p. 25 vanden cledren - keerde hi 26 vruchten of te levene ghenouch 28 andre niewe vruchten 29 dilovie 30 dan hi s. 31-32 v.e. diese drouch die erde wedre a. bome 33 woortelen 34 dolovie - vergroyeden 35 droughen - omme - Noe e. sine meisnieden 36 mesnieden 37 in die aerke 38 nie m. noch ne m.s.

* 12 B: yerst te drinckenne wijn ende thetene vleesch 13 J: van dem 15 B, druk: wijsen(e) 21 Haag: et la ou il fu fait fist dieu 28 Haag: autre nouvel B: andere nuwe 31 druk: doe die dyluvye gheleden was

bl. 178

K: 1 (in eerterike om.) 2 hier s.s. die woormen harde 3 zaen ende h. ne m. - duren 4 die andre w. dats o. 5 (es om.) - dat wi b. - of 7 ene corte 8 emmere 9 aerke - dolovie 10 Die aerke - Armenien also als 12 wilde - stont - menighen 13 so bleef in die erde ende d. - gr. langhe b. 14 bomen - gheduren t. ende - in ghedinkenessen 15 der dolovien - omme der zonden 16 dattie z. 18 coemt 19 ontfaermenesse coomt 20 zere d.h.w. ontfaermenesse 21 coomt a. die dogheden e. waerdichede e. ontfaermichede ende 22 ghenaden, e. die goedertierhede ende ontf. 23 G. sal hem doen ontfaermichede 24 int gh. - verghef 25 ne vergheift hem ne s. 26 worden - coomt uut moruheit 27 zwete des h.w. en sw. omme gh. aerbeit dat h. 28 ontfermet so zweet e. alst (dan om.) 29 zw. - tedre omme 30 hard 33 ruste 34 of 35 zouken bl.e. ruste (v.d. werelt om.) 36 souken tvier 37 esser litel - verdoomt ter h. Men ne

* 8 B, druk: emmer

bl. 179

K: 1 (wel om.) - tween h. deen - qualike 2-3 ghenouchte des lechamen souken ende begheren de minne der warelt ende die warelt es een delijt e.d.d. 4 (dat om.) es de w. 5 noch ne d. 6 delite e. der rusten 7 (e.s. gebode om.) 8 ghekennen (Ende.... kinnen om.) - omme haren 10 duvelen - entie z. coomt 11 m. wille die quaet es 12 dien delijt e. verweintheit 13 die ghenouchte vander w. - duvel 15-16 h. up creaturen die in pinen sijn 17 verlost ene creature 18 p. of in vanghenessen es 19 grote ontfaermenesse - of ene b. hi dader 20 harde - voglen 21 creaturen d.m. heift e.d. of men leift (want om.) die m. 22 coenlike vanghen e.e.E. heifstu 23 oec so l. - die ne sultu 24 nemmeer - laetse - hebstu 25 ghemoets - es of a. 26 (noch anxt om.) - no a. 27 voren - sultu n. doen w. dune hebse 28 diese maecte 29 als hi w. hi maecse

v.s. naturen - wilsi 30 doen doden 32 drinkene (soe om.) 33 water 34 es harde eidel dinc - gesont 36 (behouden ende om.) - van vele

* 2-3 druk: ruste des lichaems begeren die minnen die w. ende die werelt es al jolijt B: dieghene die minnen die ghenuechte des lichamen ende hen raste begeeren die minnen de weerelt Haag: ceulx qui le delit ont ou veulent avoir aiment le monde et le monde est delit et delit est voulente du deable 22 druk: coenlijc Haag: puet on bien loyaument tuer et mengier 34 H: dinc Haag: chose

bl. 180

K: 1 (manieren van om.) - drinct 2 gematelijc - (arch.... anderen om.) 3 gedronken die w.d. twater 4 den qu.e. den riezen - drinken 5 h. zelves sin 7 bet gedronken w.d.w.e. (die.... 11 Ende om.) 12 d. bi - die w. es best - twater 13 best 14 ghenouchte 16 negheen 17 ghenouchte - ghenouchten - a. die 18 te G. behoord 19 oncuuscheit m.w. 20 ghenouchte - s. in d.d. behoren te G. 21-23 up c. in de warelt een spel dat duvele spel sal sijn dat - waert 25 arde quaet e. zoorghelijc den lechame e. der z. 26 goets e.d. vele lieden sullen verzweren mids dien 27 sp. ende verloochenen daer mede haren God ende h.sc. - (die ghene om.) 28 haers ofgaen 29 hemel sine souken ghenaden voor hare doot up erdrike met goeder herten 30 Als een m. - (om om.) tieghen 31 yement t.v. of - ghescuwen 32 hi des ontgaen 33 omme 34 omme - so sal hi peinsen omme G. 35 dat hi gh. dinc ne doe die h. werpen mach 36 in scanden ende int verlies ende dat hi ghene dinghe besta haestelijc ende 37 peinsen - tieghen 39 tr. uten lande - tieghen

* 22 H: dat wert gheheten dobbelspel Kln: dobbelspil Haag: qui sera nomme jeu au point 36 J: vorlust syner sele unde synes lyves Haag: a perdition de lame et du corps

bl. 181

K: 1 parlementen e.s. al uut - up th. (alsoe.... 3 therte om.) 3 sal hem uut g. 4 lede - s. ghecoelt worden ende cesseren 6 Doet hi - beroomt 8 beromen 9 dat sijn messagieren ende d.d. menstreilen 10-11 die h. beroomt van hem dattie riet met rechte es hi menistreyl d.d. - duvel 12 mensche ende sondighet harde zere ende hi doet sondighen 13 andre menschen d. peinsen 14 (om gedincken om.) 16-17 e. sot m.h. enige goede scientie 18 m.v. wel - grote 19 dat vat daerse 20 comt blent es e. niet ne siet 21 te sprekene 22 comt daer s.v.s. in es a. gelike of 23 saecht een l.c. lecghen (die.... 24 liggen om.) 24 een ander sc.d. 25 zw. te gecrigene - harde qualike vougen 26 sciencie qualike g. in eens quaets menscen l. 27 vanden sondare es een v. leliker dinc d. 28 lelijcste - w. ende d.o. secgen 29 sciencie 30 (e.s. wijsheit om. - Het.... 31 sciencien om.) 31 deerste es die in G. ghelooft 32 e. in s.g. ende diese wel hout 33 wille s.e. die hem qualike k. 34 deze w. des l. es v. vor den duvel 35 darde 36-37 mids s. ioncheit - d.s. sciencie - g. wort mids sire ioncheden of wijsheden. D.v. sciencie 38 o.n. gerekent - harde

* 2 druk: voor des gheens oghen daer hijt tiegens heeft 12-13 Haag: et tels gens pechent moult durement et encore font pecher autruy 27 B: leeliker 31 B, druk: vierder(h)ande 32 B, druk: die 34 B, druk: voer den duvel

bl. 182

K: 1 g.h.e. gehoort e. - wiselike 2 al dat men vr. 3 of w. (mesprisen om.) - of so cl. es onwaert hebben w. 4 ute ere cleenre fonteine m.a. goet e.a. zoete borne l. 5 groter - clene m. werpt sulke 6 si twe hadder genouch in te heffene 7 niemene (vraag 308 ontbreekt in K) 26 dicken 27 vrient 28 dune suls - dickent 29 vrient - mochts so dicken - mochts 30 suls - point 31 sine k. of

32 sine mesnieden - s. dats du 33 quaems (Ende.... 36 wiste om.) 36 d. bi alstu 37 g. suls tote - te wetene 38 souds so doestu hovesschede ende wel ende hi sals di danc weten

* 4 druk: also goet e. also soet Haag: grant ruisseau 15 druk: of B: ofte

bl. 183

K: 1 vrient toghen 2 men coomt tote 3 dine herberghe m. dine mesnieden 4 vrient coomt - ent di vernoyt dune suls 5 toghen - no gramscepe - suls 6 toghen scone - dire m. - eist 7 heifs - vrient in dine gramscap 8 toghestu h. een lelijc g. hi machs hem vermoyen 9 niemene - (en om.) 10 doene heifs - niemene 11 sluut d. poorte - niemene 12 wilsene 13 eit 14 dinc 15 omme s.cr. of sine ziecheit die m. 16 (crancxsten ende den om.) cleenlijcsten spisen 17 es alse g. - (soe om.) - alre ande 18 mescoomt - mee 19 moet h. bet houden 20 Moet men lieden gheloven die hem beromen 21 (meest om.) beromen so sijn 22 eerstwaerf - sine j. 23 v. sinen groten d. 24 wedert w. of loghene si 25 boerden - beromen 26 dattie gone - hare sc. (daer om.) - e. dat sijs 27 (en om.) gheloven 28 beromen 29 groten 30 hare l.e. tieghen 31 hare sc. - grote 32 dinc e. grote loghene 33 dat hi lieghet - dat hi segghet o. 34 (want om.) - behouven 35 coomt dattie 36 noch w.1) 38 tedre - vrouchde 39 drinkene

* 24 B: wedert 37-38 Haag: vers et tendres

bl. 184

K: 1 voor h.t. coomt - nature 2 duvel d. so arem 3 als soe 4 die erve die hi verloos 5 ghenoch - verstandelre (sijn om.) d.cl.k. (De tekst van K vervolgt hier met de tweede helft van het antwoord op vr. 320).

19 Wan comt - (ende hoe om.) 20 coomt v. puurre - puren 21 puren - puur hevet 22 darde n. puur, hevet g. naturliken 23 m. enen oghe alse wel siet als een man m. tween ogen (Ende om.) 24 heeft hi - pure hersene e. donker bl. weet 25 verdonkert - hersene 26 niet niet m.h. 27 e. der honderingen (sic) G.d.s. 29 Wat z. comt - dat eerste 30 dat bl. werpt - ommevaet 31 ende dan socht dan herte e. ontfaet 32 met dien s. 33 gestort es of t. es so beroeren - humuren 34 herte e. grote 35 soes n.v.m. - moet soe 36 groten z. van groter hitte of soe en mochte

* 24 B: weet dat 32 B: van d.l. metten z. 36 druk: hetten

bl. 185

K: 1 W. of ende hoe so r. 2 wort 3 uut 4 den o. - e.m. der vulhede 5 ghenouchte 6 e. te hant heeft therte begherte 7 m. so groten gepense - verroeren 8 d. oren e.d. oren sl.d. darewaert 9 nature - naturen 10 na der m. der blaze 11 als soe peinst o. sulke 12 tghenoechte doet die oren ooc beroeren - als die v. 13 harde zorghelijc 14 rusten 15 oren - nederward 16-17 oren w. gaet dan soe quam so ontzwellet - e. dan es de w. 18 vulhede 19 des buucs 20 therte n. onsteken in begherten e. der o.s. men 21 (niemen om.) penzen noch s. noch t.v. rosten 22 bet mochte hi 23-24 elemente mach - omberen 25-26 Men mach van genen omberen w. de l. van al behouft (van.... 27 anderen om.) 27 of m.s.a. Ware I in e.s. 28 dat hem behoufde soude hi m. omberen 29 aerden - (hy niet om.) - aerde 30 Ende ware ooc - dat hi v. omberen 31 soude - raeu - (woude om.) 32-35 (w.) sonder d.h. der s. ne hadde die spize niet gewassen. Seide y. dat hi waters soude omberen e. altoos w.

drinken dan es niet want ne dade water daerde gave g.v. 36 s. lucht ne mach ooc n.l. no die aerde vrucht geven (slot)

bl. 186

K: 1-2 die wijfkine nature vanden voglen als ander beesten doen 3 w. dat si h. 4 nature vanden voglen sine souden n. 5 (m.s. goedertierenheit om.) maketse also si 6 (worden om.) 7-9 E. droegen si hare ionghe in h.l. sine souden niet moghen vl. (slot) 10-11 bevoelt - m. henen keert of de - of de 12 die ziele 13 anxtene e. zerichede 14 rauwe 15 staerc - ghepeinsen 16 kent e.o. den g. rechtre 17 es noch a.g. ende so staerc - al h. kindren voor 18 haren - so serich 19 (Want om.) 20 ghesleghen - hanebilt 21-22 ghesleghen ware - (e.a. smal om.) dat hi 23 tiende d. 24 ja hoe cort soe sceet van hem 25 rauwe - dat hi k. tasschen e. wart al n. 26 machtich - dat hi 28 dade - die m.v. dese rijchede 29 voordeel - e. also arem worde - dat hi 30 niet te etene h. - dat n. tiende d. 31 rauwe die de l.h. als de lechame - (rr. 32.... bl. 187 r. 4 Ende en om. - K 149 komt overeen met het eerste deel van O 313 + het tweede deel van O 320)

* 7 B: ghedraghen 8 B: soe zwaer 24 B: ja hoe cort dat sy scheedt van hem Haag: ia soit ce quelle trespassast maintenant

bl. 187

K: 4-7 Maer h. Adaem d.z. - d. van hem ghecomen hadde soude hebben verstaen. Maer omme dat hi hem meer liet becoren dan ene beeste so sijn die kinderkine min wetende dan beesten ende onverstandelre clene ende ionc daer omme; dattie kindren sijn moylijc up te houdene - Eva h. die bl. 8 doe hare man - die 9 waende hi 10-11 m. met h. kindren up te houdene ghelijc d. Eva 12 hadde e.d.o. te blivene den wiven te ghedinkenesse 13 (om om.) d. ghebod G. te br. (ende om.) 14-17 o. moeten sire mede sijn becommert met soorghene ende anxtene ende wasschene ende menigherande ander pine 19-20 e. in een andre sterven, in ene andre m. upverstaen 21 ghetrauwelijc 23-24 Eerst - anebeden e.vl. die ghenouchten e. tleven datter w. behoort ende dese leven e.e.l. 25 helichlijc 27-28 anebeden e. loven gherne e. verduldelike - G. (ende.... hem om.) in ghewarigher berauwenesse van haren 29 zonden die z. - wille 30 een m. 31 viand 32 staerc of - dune sulsene 33 ne ooc - ghetroosten 34 d. so z.m. dicken 35 moorghen (of staat er: meerghen?) - moorghen 37 onwert 38 troost hi h. dicken grote s. 39 den ducht a. draghet h.d. de p.

* 3 B: om dat Adaem hen verstoet als eene beeste (zoo ongeveer ook in de druk) Haag: ce est pour exemple de lui car il fu moins sachant que beste par sa gloutonie 10-11 B: k. op te houdenne ende alle wijve moetense hebben dair omme op te voedene g.d. J: unde alle wyve ghemeynliken moten dar moyenisse van hebben. Hyrumme so blyven de wyve in ghedechtenisse 19-20 B: a.m. sterven ende in eene andere maniere opverstaen Haag: on doit vivre en une maniere et mourir en une autre et en une autre resusciter 28 H: in waerachtiger berouwenissen van h.s.

bl. 188

K: 1 (groote om.) de bordine - (ende.... 2 doot om.) 2 D. bi 4 ghetroosten (slot) 6 vrienden 7 Hoetti van speilne tieghen 8 tieghen a. van sp. - mochte di 9-10 w. met speilne m. woorden of m.h. so c. grote verbolghenscap e.m. al waert (iegen om.) 11 vrient of d. broeder of doestu h.z. of 12 werpstene of questene of gheraecstene 13 du sulsene - of cr. 14 of onwaert of bloot 15 bespods - in sine 16 dattu hem does - haet di 17 suls 18 woorden e.s.g. redene e. gescienesse 19 dueghet ende vrienscap ende h. 21 (Hoe om.) - de m.

23 Hi sal hem h.m. 24 tieghen sinen - dattu di o. of bloot s. 26 d.c. in sine hande of in d.m. 27 te sine - (soe bl. verwonnen om.) 28 (en om.) 29 di nemmermeer d. bi si a.vroet m. 30 sulstu - gheheert (ende.... 35 liede om.) 35 datti 36 yemene - wert coemt nem - an 37 kere di - wert so moghes du nederen ende hoghen

* 7 B: enich spel 9 B, H: van sp. 10 B, H: al waert

bl. 189

K: (1 Die.... 4 hem om.) 4-5 Tansichte ne o. - tansichte - tansichte 6 betre of - of de aerme 7 Gheestelike - es hi die beste d. God alre m. 8 soorghen - aerme - meer 9 heifstu - doghestu 10 heifstu - so doghestu also vele 11 als die enen penninc - ghewarighe p. die G. sone 12 comen sal - helighen 13 alstu heifs - waert - salt 15 a.v. sal hi ontfaen 16 dandre 17 machten - doocht hi 18 aerme beede nader 19 zielen 20 allen andren rijchede van lechamen 21-22 es wel tere steden (daer.... es om.) - souken - betre 23 Alstu - (daer.... 24 nootdorste om.) 24 houd di 25 leif - verwandele - hebbe 26 begherte omme b. - betre verlenen 27 betre 28 laet di ghenoughen w. die al begaert - want 29-30 (cume om.) taerwe up tvelt e.d. bi - es tere steden wel (dair.... es om.) 31 dat hi van danen niet ne keert o. enighe a. te zoukene 32 teen 33-34 Welke sijn beste tayse e. de z. vander warelt? 35 s. best tayse e. daerme 36 (meest om.) zekerst - dat hem behouft 37 tayse - maer - dicken 38 of v. verradenessen omme hare conincrike - of hare

* 8 B: zorghen 10-11 soe doeghestu alsoe vele als e.p. 17 Kln: douch hey

bl. 190

K: 1 rijchede - durren - al over al 2 groten zoorghen 3 costen - waer groot - daer behoort grote zoorghe 4 aerme - daer s.w. 5 v. mach of moorderen omme hare g. of v. 6 als si d.b. vul h. waters e. broods - si (alsoe om.) 7 tayse als de r. - g. maeltiden 8 asement d. bi - aerme 9 m. al des gh. dat m. 11 daetstu - (herde om.) sempel 12 daetstu a.d. du - (maer om.) 14 d.d. niet dinct - ghetrauwe - sultu - (souts om.) 15 an d. selves - dincti 16 (eens om.) vreemt 17 ne saltu 18 hi es v.G.g.o.v. (slot) 20 altoes scuwen 22 Sekerlike - s. die sal 23 men a. scuwen entie gone - die m. 24 bosine - discoort 25 ghebroedren daer of coomt moort 26 quaetsprekere 27 cnape e. ne seit n.a. dan hi w. 28 verraednesse - discoort 29 scuwen - allen 30-31 dat men hem toghet een qu.g. 32-33 datti d.vr. sulc stont toghet een qu.g.d. bi ne sultu di dies 34 aventuren 35 dat hi - e. toghen mach scone g. 36 sultu v. (ende.... 38 brueder om.) 38 spreix 39 e. dat - hoort - toghet

* 23-24 Haag: il aime la busine du deable 32 Haag: ou ton frere B, H: broeder

bl. 191

K: 1 sultu 2 e. van litel sins (ende.... 4 vroede om.) 4 stoorde hine soud 5 toghen - d. bi - mee d.b. ende tquade ghelaet - (6 want.... 7 sotte om.) 8 (d.) bi salmene meer o. 9 des lants daer 11 Men m.m. 12 d. best arem e. niet hebs up te l.e. danne tr. 13 daer - vinds - sultu (dan om.) 14 dijn land - arem waers 15 (beste en om.) scoonste land - entu daer - maghen 16 vrienden - groter - entu - arem 17 aermoeden d.n. langher b. mochts entu danne 18 land d.d. vinds d. nooddurste (dats.... 19 nootdorste om.) 19 sulstu 20 (laten.... minnen om.) dat land - in gh.w. 21 hads waer bi leven 22 alle dinghe ende lieden - (want.... 23 geherbercht om.) 23 varinghe sonder merren m.w.w. 24 marringhe - al marressee (sic) M iaer 25 een u. na der gheduricheit der eweliker warelt 26 M iaer 27 of hi in ene stede gheherberghet

w.e. danne 28 voere - d. bi - d.w. Want niement hevet land dan wi gheherberghet sijn in dese warelt 29-30 of die cr. of die behendichede 31 (een om.) - mensce nochtanne 32 dicken betre 33 crachten 34 danne cr. der menschen l. 35 ter ziele w. vor - doocht gene 37 of hiement raet vraghet 38 te and andworden

* 7 B: ende b. 27 B: kiste 38 B: antwerdden H: antwoerden

bl. 192

K: 1 yemont raet vraghet e.a. ende es hi d. 2 w.e.v. hi sal hem andwoorden up de dinc die men h.vr. 3 andwoorden te hand ende danne s.s. - over vr. 4 hijt niet so varinghe ghedoen can - bepeinsen 5 eer dat hi hem andwoord - c. hi niet hem so varinghe bepeinsen 6 vuerst vanden andwoordene - danne 7 vullike v.s. van dat h. gheandwoord es of ghevraecht so ga - ter scrifturen 8 bouken e. dat onthoud dat si lert ende leist in uwe h. 9 uwe m.e.a. ghi w.b. sijt so houd 10-12 vr. dat ghi met redene verwinnen moghet die daer ieghen segghen. Ende segghet niet te vele ende prijst uw selven niet, dan suldi ghehouden sijn over wijs ende vroet. Philosophen h.l. 13 de l. - andwoorden 14 (die ph. om.) 15 de visierers 16 die mensche eeschen 18 eeschen 19 hovesschelike e. goedertierlike daer 20 quite l.w. 21 e.d. dat ghelt h. hovesschelike 22 goedertierlike datmen di een anderwaerf si ghereet - (die ghene om.) 23-24 hovesschelike nemen e. gheven - int tander g. entie g.d. gherne 25 orbare 26 die lieden van w. 28 grote hitte 29 (der sonnen om.) - oosten doen - up in hogeste 30 harde - droge e. danne 31-32 als het es in die middach in die s. - w. in also v. als 33 als soe n. omme dat naect des avents - neemt 34 als soe 35 daer neghene h. daer die hersenen enige noze bi h. 36 westen 37 oosten - mogedi - an

* 10 J: myd worden den ghenen de eme vraget 33 Haag: pour la nuit approchillustratie H: om des nakens der nacht

bl. 193

K: 1 scijnt - hooft in e. 2 stont - worden 3 d. toe e. - d. van u.w.m.e. hare sp. 4 dert 5 die v. oosten a. aten het soude hem - (ende om.) 6 comt - nature - in - D. van u. 7 w. die s. - coutheden - in g. waren v. starker 8 vaster - (vraag 336 en 337 ontbreken in K)

* 5 B: alsoe aten het soude hen 12 H: scone g. B: schoen g. Franse druk: la plus belle chiere 17 B: nederweert dat 25 H: scult B, druk: scout Haag: grace (?) 28 Haag: ne mettre an devant J: vorwerpen

bl. 194

K: 10 die m. ghepeins 11 sijn fayt - e.a. fayt 12 Na der geestelijchede so sal die mensche gh. 13 omme - fayt - der lechamelijck 14 sultu peinsen omme n. fayt danne omme dine e.o. der dijnre 15 hevesture mede t.d. wat vreimde l. maken, of si w. 16 heifstu - sultu 17 n. laten becoren dine h. omme hare aerch 18-19 noch b. hem m.d.g. of quade (ende om.) - sultu 20 zod diere o. peinsde of zerichede dattie visschen int 21 water vloten souden worden ghevaen e. gheeten 22 e.a. fayt danne 23 selves 24 of 25 (van om.) sine gramscepe als hi in scaden es of in verliese 26 maer 27 l. danken e. anebeden 28 s.t. does e.s. mids dire z. 29 sultu dat - suls - dine verzwintheit 30 (iet om.) - moghes m. dire l. 31 ave neims v. goede - sultu G.n. witen no betien 32 w. ende pinen e. aerbeiden 33-34 (ende .... hulpen om.) e. setten di te aerbeiden - di helpen e.gh. ende bistaen - rokeloos 35 moghes omme d. bedorste oftu wilds e.d.n. doen wouds m. 36 dire vaddicheit w. zonden heift des God, du heeschs - nooddorst

* 2 H: niet 6 Haag: pour celle orde chose et vile 12 B: Na die gheestelijcheyt sal de mensche Haag: Espirituelment 17 H: laden 31 B: af neems van goede Kln: inde din goit dir intgait

bl. 195

K: 1 sals 2 sine nooddorst - groet 3 helpen 4 (en om.) - riepe up G. - helpt - weit 5 helpen ne soude m. waert dat hem handen e. voeten roerde 6-7 danne soude hem God helpen - (ende .... anxte om.) 8-9 merer loofs - so - so - aermen 10 meer heren 11 aermen 12 aerme - aermen 13 merer lof 14 want men mach so clene alemoesene den aermen 15-16 hine heveter grote bl. of ende hine v.o. - des goens diet 17 (in allen.... 18 in goede om.) 19-20 gheift ment - heift hi d. loon e. danc v.G. Eist datment ghevet 21 lichte niet loven no voort s. 22 aventuren dinct h. die ghifte te cl. of heefti al sulx g. 23 of rikeden ghenouch of a.v. (hy om.) - (ende om.) 24 hine sals - noch prijs (omme.... gifte om.) 25 dattie l.m. wanen dat hem alsulke ghifte bedurste 26 heif - loofs - aermen 27 danne - meer - danne 28 allen l. 29-30 al den l.e.m. sal achten - arem - een 31 aergher d.d. best dat doestu omme Gode of 32 betren danne du best 33 e. ende o. de bet - omme ere ende 34 omme lof te h. van hem ne sal niet verlanghen no vern. 35 (hijt.... tienvout om.) - die 36 (hy om.) den d.g.h. X vout lonen sal w. 37 of van sire uren die sal h.n. veraesten

* 14 B: want men mach soe cleynen dinck niet gheven den ermen Haag: car on ne puet donner si petite chose au povre 18 B, H: goede 21 B: hy en sal lichte die gichte niet loven 31 H, B, J: armer(en) Haag: pieur de toy - B, H: omme Gode Haag: pour Dieu 32 B: rikeren J: ryken Haag: meilleur de toy

bl. 196

K: 1 d. es in der naturen 3 grote lust 4 (dy om.) - helpen tieghen die begherte v. slapene 6 creaturen 7 moghen 8 goedertierhede 9 cranke nature - makedi - die nacht den dach 10 dat hi arbeiden s.e.d. nachts 11 wercs 12 Want hadt G. 13 maer o. die roste so m. - die n.a. wel 14 voghelen ende die beesten - als die l. 15 sl. die es g. 16 niet ne z. - gene - (no worme om.) 17 e. het ne es gene - roert 18 (slapen sonder om.) visch 19 emmer sl. 20 (sijn om.) 22 (Die om.) - eerstewaerft 23-24 getrauwe ende gerecht v.h. iugemente ende v.h.l. ende worden, dan s.s.s. 25 vorsienich - vromich 27 ghemeender (ende om.) - arde ongenadich d.qu. 28 elken (dat om.) - (es om.) - an sijn l. of an sijn l. 29 getrauwe - worden 31 vorsienich 32 volx - voecht 33 (oec herde om.) e. ooc bet dat clenen si h. grote 35-36 behoort - (oec om.) - exemple an hem e.p. - sijn sullen 37 g. dat es grote orbore daer o. worden 38 herscepie te rosteliker - (e. hart om.) 39 behoort - (oec om.) - (omme om.)

* 13-14 B: alsoe wel h.d.v. ende d.b. 27 Haag: fiers durs et vilains a chascun et a chascune selon sa deserte 28 H: ende elken rechten Kln: zo richten Franse druk: et iuger chacun a droit et a raison 32 H: vele volx Haag: moult de gens

bl. 197

K: 1 ghelike te domene 2 D.s. iboden - G. geboden h.e. bevolen 3 (geen om.) - noch 4 coninghen 6 coningen e. die l. 7 str. wart 8-9 die l. - eer si comen ten stride so sullen si ordineeren ende m.h. bataelge 10 e. beh. daer e.d. der goeder 11 e. sullen bliven int achterste - bataelge 12 (bliven om.) sterkelijc 13 gesconfiert - iegen hare 14 vianden - stoutelijc ende vromelijc (voert om.) - (weert om.) 15 s.s. si weder vercovereren e.h. ontfaen 16 bataelge gemindert e. gecranct es van den v. 17 troosten e. goede exemple 18 gelaten ten v. waert - of 19 ne geen c. noch - deerste batailge 20 tachterste - dat licht an

21 E. ware sine bataelge gesconfiert so waren - gesconfiert 22 vor 23 o. so mogen si ontronnen ende vercovereren een ander t. 25-26 W. es die beste cledinghe die men draecht 27 (die es om.) 28 mogenst boven allen v. 29 dragen. (30 ende.... sonnen om.) 31 w. cledinge h. ten ingelen - eidele waerde 32 cl.e. diese dragen hebben s.h. 33 (minnende ende om.) - (ende es.... manen om.) 34 sondelijc ende es cl. 35 (van om.) alle andre creaturen - God God - 36 geleet alle vruchten (van eerterike om.) d.w. bi l. (Want.... 38 God om).

* 8-9 B: ende eer sy comen ten stride soe selen sy H: ende eer si te wighe trecken Haag: et avant quils viengnent a la bataille ils doivent ordonner 12 Haag: viguereusement 25 Haag: que on puist vestir 30 Haag: grant honneur 34 B: zundeleec druk: sonderlijnc Kln: suntliche H: zonderlinghe reyne Franse druk: le vestement verd est precieux car cest le vestement de nostre vie et de toutes creatures

bl. 198

K: (1 hadde.... 3 cruden om.) 3 blawe 4 (ende.... cledinge om.) 5 draget - varwen 6 genoomt - des m. 8 tgroenste (e. verste om.) 10-14 Twater es tgroenste - want het vergroent a.d. bede up bergen ende..... (onleesbaar) daert niet groene wezen soude ne dade de wachede des waters (slot) 15 het vetste d. vander warelt 17 gheeft 18 vetheden - m. bedarf n. 19 aerden (slot) 21 ofte gr. berau 22 twe 23 e.s. moet altoos h. sijn 24 (hadde om.) - l. so dat hi gene noot en hadde van berauwe ende ne hadde hi 25 ewelijx 26 ewelike verdoomt - als hi stervet 27 dattie ontfaermicheit G. so gr. es dat soe hem s.z. 28 stervet in die 29 coomt uten berauwen 30 (die om.) dode bewenen 31 bewenen - dode - drove s. omme 32 (ende vrolijc om.) 33 menschen sterven - ghelooft hebben - gheboden 34 ghehouden hebben - grote - m. weet 35 z. dat hi 36 mensche 37 niet ghelovede 38 salmen hebben droofeit e. zericheit - ewelike verdoomt

* 11, 12 B: vergroent Haag: raverdist 27 Haag: que la misericorde de Dieu feust si grande que elle lui pardonroit

bl. 199

K: 1 werwaert - houden thooft 2 upheffen die handen 3 waert - (oetmoedelijc om.) 4 almachtich 5-6 hemelrijx e. erdrijx in uwen handen bevelic m.g. hebbe m. ghenaden here ghewarich God e. besceremt 7 danne - sl. gaen - aldus 8 tansichte t. oosten waert smoorghens 9 (ende om.) seg - 10 dat es tansichte - v. danen coemt die g.G. 11 (en om.) 12 kinder - de een - de ander 13 waer e.c. heeft 14 die I oghe verloren h. hem mach ghehelpen metten a. 15 clene - (cul om.) 16 hie - die zue e. alle creaturen d.g. 17 worden duer - s. zuwen ende duer 18 de adren vanden groten sijn hien. God 19 ordinerdi 20 ende diere den mensce behoeven souden - maect hijt (alle dingen om.) 21 e. na redenen 23 (en om.) kindren noch die meiskine ooc en ontfaen 25 kindren - of 26 v. noch v. - hare 27 naturlike z. nes - noch ripe n.s. ynouch 28 boom 29 m. de welke vr. - als hi 30 nes n.a. groot 31 volghet - naturlike 32 als si te 33 of 35 noch 36 ghelike den gonen daerse of c. sijn bi redenen (slot) 38 duvelen - in dander werelt

* 1 B, H (J): houden Haag: tourner Fr. druk: tenir 5-6 Haag: Sire vray Dieu H: heere ghewarich God 20 B: des de m. behoeven soude Haag: et ce que mestier auroit a lomme

bl. 200

K: 1 duvelen - huren 2 grote - als si - (den om.) 3 tieghen 4 (neder om.)

- h. inden afgront v.d.h. 5 some in die erden some in die l. 6 bernen - groter - coomt 7 oordeels - p. meersen ende d. in merer p. 8 danne - worden 9 vander h. daer si in bl. sullen s. ende 10 staercste striden 12 staercste s. die in de warelt sijn - coringhe 13 e.d. vroetste - striden enden ofte sachten 14 striden duren 16 ghepeinsene 17 te G. waert o.s.e. met ghedinkene 18 verdraghelijcheden - dattie s. 19 die staercste - dander 20 striden sijn allene m.l. 22 G. niet kennen no o. 23 die herte - alre ande 24 bin hem g. ontfaermichede no g. 26 daer - (en om.) 27 ontsiet hi es gheruct inden d. - hem ne rouct n. 28 sine begherte 29 sulke l. 30 (van om.) - die ontfaermichede 31 dit quade niet doen al h.s. ghemict te doene 33 dueghet - peinsen - h. dueghet (vraag 356 ontbreekt in K).

* 27 B, J: ghelevert Haag: donnez au deable - B: e. hem en roeckt niet 31 B: ghepeyst te doene 32 B: ghevoelen Haag: et sentent le bien en eulx 37 B, Kln: knyen Haag: a crupetons et a genoulx et leurs poings clos devant leurs yeulx

bl. 201

K: 9-10 togen - ten gedinge daer men dinget 11 te doene vor 12 sultu toghen cort vroedelike - starker 13 h. Eist dattu toges so secht cort den wizere 14 si sullent te bet 15 e. togen vor di daer. Eist dat waert seges vroedelike so sullen sijt 16 teer e.t. lieveliker horen e.v.E. secgestuut m. starker 17 verbloot noch verbabbeert so getrauwet 18 bet - hare r. (in.... gedinge om.) 19 omme - versaecht (e. verscaemt om.) 20 hare r. 21-22 toghen s. wijshede onder den constighen 23 toghen 24 simple e. onwetende - zotheit g. of hise stroyde of toende 25 o.b. - zoudent 26 (ende om.) - (oec om.) onverstandele 27 omme te toghene e. te wisene die simple 28 onverstandighe (lieden om.) 29 zeit - h. simple zotheit 30 (dat om.) a. en eist niet - (maer.... 31 seggen om.) 32 liden ende p. sonder storen 33 maer - (die om.) - toghen 34 soe ghehoord

* 11-12 B: heefstu ghedinghe te thoenen dat saltu thoenen corteleec (Kln: kurtlich) Haag: Se tu as aucune raison a monstrer a justice tu la dois monstrer briefment et sagement et de fort courage 16 druk: liefliker horen e.v. Haag: voulentiers lentendront 19-20 druk: versaecht e. bescaemt sijn e. vervallen van haer rechte om haerre blootheit wille Haag: quils sont trop esperdus et se vergoignent et se espouentent ja soit ce quils aient droit 32 B: p. ende sonder stooren Haag: et sans nul courroux

bl. 202

K: 2 erde 3 waren vander d. 4 in xI 5 plante w. elx daghes - (des om.) 6 dages - nachts - pl. dages 7 (des daecs om.) - zonne d. wort rood 8 wart wit omme tcoude bider wille Gods (slot) 11-12 de - de - of 14 in v.m. 15 gelovet niet dat als ene b. of v. 16 crijst dat si enige dinge s. of z. wille 17 met dien criscene m. het es hare nature die hem God ygeven hebt (slot) 21 helpt - bet of de 22 als soe - aerdrike of dat men hare doet als soe 24 tandre helpt 25 verdoomt - helpt 26 teen noch tandre m. weit - in 27 sijn l. - (gelijc alse om.) 28 ghinghen - donkere e. droghen - voor h. tieghen 29 tlicht droghen a. - omme 30 (achter om.) h. naer d. dat verlichtse harde 31 harde z. - verdoomt 32 de - up 34 ye - up 35 e.e. wert. Die n. - ofte (van om.) 36 m.e. hem a.d. luudde - luud 37 hem so temperen s. heersine - puergieren 38 versoeten sine h. dat hi - of 39 een - aerdrike

* 8 B: om die coude vander manen Kln: umb der kelden Haag: et celle de la nuit pour la froideur de la lune devenoit blanche et tout ce fu par la voulente de

Dieu, et pour ceste raison le vin vermeil est plus chault que le vin blanc, et les autres ont chaleur en eulx les ungs plus que les autres 30 Haag: et si les delivre tost se elles ne sont dampnees Kln: inde irloist sy harde balde 38 Haag: lui adoulciroit le cuer

bl. 203

K: 1-2 tbeste s.v. datmen vint 3-6 Tbest s.v. es van I dier mer de c. uut dade e. liet l. in I busch III iaer of IIII ende danne aet dat soudemen goet vinden (slot) 7-8 wat m.d. in al d.w. 9 Neghene (en om.) 10 divijn 12 die coomste 13 al die w. dure 14 nature 15 E. si zien danne d.m.s.d. ende dan sijn si harde drove 16-17 rauwe - in h. niet ne es dan yoye e. bliscap 18 tieghen 19-20 beestkine ende wormen ghesparst al de w. dure 21 gesparst al de w. dure 22 drouch - int ander. Ende doe ne plagen 23 b. no voglen - den andren - also 24 vor dat si ghespreet - de w. (doen.... 25 maer om.) 25 ende daer te v. leefden si al 26 bider - ardrike 27-28 claerre zien d. die oude 29 hevet harde claer 30 st. in den dach (sdaechs om) 31 hare ziene 32 es hi in enen point 33 so es soe a.e. 34 hersine 5 gr. so m. - hersene 36 verdroghet 37 claer s. 38 scoonste

* 3 Kln: van oye Haag: dune sauvechine (zie Godefroy s.v. sauvagine: bête sauvage) 9 B: Negheene 22 B: ende doe en pl. niet 27 B: zien druk: ghesicht H: oghen 32-33 Haag: de vint ans a quarante ans.

bl. 204

K: 1 scoonste - van erdrike 2 hevet - des andre vogle - hebben 3 dat hi es gecroont - dat hi s. hebt (dat om.) 4 d. hi kent die u. 6 e. hi ontspaert tcoren dat hi eten soude e.g. 7 hanen striden ooc e.v. 8-9 e. die verwonnen es doet den andren reverencie ende ontsietene 10 scoonste 11 scoonste - starcste 12 helpelijcste dat es tpaert - paerden wint 13 tlant e.d.w. (hier zijn door scheuren in 't hs. enkele woorden uitgevallen) 15-17 sonder tpaert, dies salment loven boven a.a.b. (slot) 19 want hi beaerbeit 20 des m.e. over al soe vlieghet e. ende blomen 22 honech d. gheneist des 23 e. men m. - licht 24 ungementen ende plaestre menighertiere daer men die lieden vanden lechamen mede gheneist van quetsinghen van ziecheden 25 goedertierste 26 Tlam - goedertierste 27 wille - tlam - omoedige dingen 28 arbeit omme - nootdurst 29 des m. - selves (ende.... vele om.) 30 b. ende hi wint tlant o. 31 de vr. - dies - omberen mach 32 vermaledijtste 34 G. ne vermaledide n. 35 (allene daer om.) omme dat hi 36 andre gevenijnde beesten ne vermaledijde hi n. (Want.... 38 vermalendijt om.) 38 (wel om.) - de d.d. si

* 2 B: hebben 6 B: ontspaert Haag: si large quil seuffre la fain 14 B: eere lande ende lantscapen Haag: les honneurs en terre et es provinces 27 Haag: humble et benoite chose 37 B: ghevenijnt e. anxsteleec (zo ook in druk, J, Kln)

bl. 205

K: 1 (God om.) t. geset sijn ende anebeden daer mede h.s. 3 verstandelste 5-6 verstandelste b. es tzwijn, de hont - van naturen 7 (die.... heeft om.) - daerke - (inden.... diluvien om.) 8 (beesten om.) - bi hem nare dan 9 (beesten om.) - hi ginc u. aerke - laetste 10 haren 11 die d.w. comen 13 (en om.) drinken 14 (Sy.... daer om.) - (16 ende.... 17 mogen om.) 17 als si drinken dat es - vermuten 19-20 gheboorte - se 21 gheboorte - zoons s. beghinnen 22 wondren - grote - daghes 23 puerper 24 erde - paeis - de w. 25 voglen 26 duvelen - verdroven - ten achtensten daghe - gheboorte 27 (soe om.) - de w. - toghene 28 dat hi - e. ghewarich m. 29 sterren e. dandre

tekene die varen sullen vor die comste des vrays propheten w.b.s. 31 mensce 33 v. al wille - omme - bediet 34 (heyleghe om.) 35 puur sijn - zuver a. 36 varwe - purpre b. sine helige p. 37 olie - s. helige ontfarmicheit d.h. doen sal ende o. 38 (sal om.) in die m. - pais - gewarige

* 6 B: tsymmen H: zwine J: ape Haag: singes 17 C: vermuten

bl. 206

K: 1 up erdrike 2 ongelovige - duvelen 3 daer o. dat hi 4 vrienden - uut - hare p. dobbleren 5 beesten - visscen 6 hare sc.g.h. mensceit 7 an - gebenedide 8 g.s. wesen 9 yet - ander 10 g.s. sijn 11-12 die selve - de trisoor alre s.d. waren of die 13 moghenteit 14 nature a.d.m.z. die zonden 19 toghen - gherecht propheete 20 delivereerde in s.t. tvolc - Pharao 21 e. leede int land 22 delivereren - deimsterheit 23 helighe - leeden 24 omme - exemple - (soe om.) 25 (ende.... sijn om.) in watre - exemple 26 dopen (int.... 27 doepen om.) 27 watre 28 onsuvere dinghen - blust 29 gheift - scoonhede 30 twater tshelighes gheest de z. - doopsel 31 ghedoopt - e. hi s. 32 worden - beilde - m. den 33 vadere 34 scone 35 scone 36 Thabor - bliken 37 cledren - de s. 38 voorme - ghedaen - persoon 39-40 salne G.l.st. ende hi so scone een kint wort

* 9 H: ander Haag: autre enfant 38 B, druk: ghedaen 39-40 B, H: ende waer omme sal hi sterven Fr. druk: pourquoy mourra il et pourquoy se laissera il mourir

bl. 207

K: 1 onderoricheit - onderorich 2 ter d. toe 3 diere onderorichede 4 es hier 5 toter doot omme - Alst 6 sal willen d. so goet e.w. dat hi 7 tieghen - omme 8 maniere 9 (willen om.) toghen - dese w. 10 o. weder te roupene 12-13 an - mids den houte was verdoomt - sire 14 meere d. alle 15 heligher 16 meerer d. alle die dode 18 se - doden 19 s. ende hoe sal hi doot sijn 20 zenden - g. ende si s. 22 sulne doden - sal doen 23 waerf X omme dat si an h. sullen 24 ende de X g. 25 nachten - nachten die b. 26 de - doden des menschen - vanden l. - vander z. 27 De ene - sine helighe - mede v. 28 alle 30 sultu - d. naer so 31 middel nach - sire upverstannessen 32 beroven - hemelsche paradijs 33-35 in s.l. - ende sal upverstaen, ende hadde hi also saen upverstaen als hi geleit was int g. - gheseit dat hi - dat hi 36 vermoyt - doghede 37 troosten 38 derden

* 5 B: toet der doot 23 B: vierwerf thiene 24 B: om die H: in die druk: na die 33-34 B: ende sal opverstaen ende stondy alsoe zaen oppe als hy int graf waire gheleyt

bl. 208

K: 1 Zoendach - verniewen 3 sire 5 gherechtighen - aerdsche 6 sullen sijn - verrisenesse scoonre 7 waerf danne - voorme sullen hem 8 vertoghen 9 warf - ionghesten - hoordeele 13 die voorme - voor 14 b. inden wolkine 15 die g. - toghede 16 den b. 17 Eerst (omme om.) 18 dat hi - dat hi 19 zien etende e. drinkede - anderwaerf 20 omme dat hi sal willen toghen de 21 naer hem - omme (dat.... 22 omme om.) 23 dat na xI daghe hi zenden den helighen 25 Sal d.G.s.e. 26 aerdrike 27 helich 28 g. werden de helighe 29 thooft 31 eersameit sijns l. 33 up e. 35 helich 36 taflen - e. hi sal 37 e. hi s. - neimt e. eit 38 weet - alle (diegene om.)

* 21-22 druk: dat derde is dat na den XL dagen zijn huys sal zijn in den hemel na zijn passie, ende na die veertich d. (dien overeenkomstig ook in

Kln) Fr. druk: pour ce que sa maison saincte eglise doyt monter au ciel quarante iours apres sa passion 38 H: alle

bl. 209

K: 1 l. des G. zoens waerlike 2 ministren 3 brode - tekine 5 sone m. negheen 6 als hi - int cr. gh. 7 sine r. zide zo sal - ute comen sal 8 gh. (sal om.) - helighe 10 mensche - sijn m.e. godlijcheit 12 w. so heift altoos die leeft in hem 13 de m.h. den precieusen lechame te makene v. brode 14 harde waerdich - als si 15 helighe woorden - tekine der 17 dat daer ware dusentich brode voor 18 te hant 19 (selen om.) sulne 20 e. voort gheven d. 21 beter - Entie - (Gods om.) 22 sulne - toghene - tekine dat hi 23 (boven om.) - dat hi oec d. - tieghenwordich 24 ghedinken 25-26 wort e.h. selven - anden cr. omme ons 27 v. alle sine z. 28 (anders dan om.) 29 maer d.g. - s.g. sullen houden 31 n. gheloven ne willen b. - ne sulne n.o. 32 kindren - ionchede 33 sulne ooc - want God omme hare suverhede es altoos in 34 hem, die gone die hem niet gheloven ne willen ne sulne oec niet 35 ontfaen - ghenouch doen 36 moghen o. ende diene anders ontfaen dant voorseit es 37 die sulne ontfaen te harer verdomenesse

* - 33-34 druk: want God is altoos in hem om haer suverheit. Dieghene die in hem nyet gheloven en willen en sullen ooc nyet moghen ontfaen, ende dien anders ontfaen dan voorscreven is sullen hem ontfaen tot haer verdoemenisse

bl. 210

K: 1 werden 5 (anders om.) 6 (selen om.) - helighe - waerdich s. 9 s. vander vuulnesse daer soe up scijnt - de scoonre 10 w.st. die scoonre es d.s. scijnt, entie gone d. waerlike o. (in.... bliven om.) 11 - waerdich s. tontfane 12 hemel 13 salt s. alst - (lichame sinen om.) 14 ministeren 15 sulne (16 want.... want om.) 17 omme dat hine 18 mettien brode 19 waerdelike 20 ontfaen, ende metten gonen diene onwaerdelike 21 sulne o. te harer eweliker verdomenesse 22 s. van brode te 23 betren 24 dandre 25 de m. 26 noch al d. voordeel e. werdichede 7 ghenouch 28-29 ghewerken - quaet sijn in hare ghewerken of hare ambocht qualike doen s.s. meer verdoomt - danne 30 heerden - qualike 31 wulf - daer voren andwoorden voor 32 s. daer omme o. groten toorment 33 (moeten om.) 35 Een s. - omme 36 omme - de helighe - de zalichede 37 volx - ghierichede ofte o. 38 voordeel - (ende.... 39 eerterike om.)

bl. 211

K: 2 no de minder no de beter - harde 3 zwaert de ziele den g. 4 b. der heligher (vraag 388 ontbreekt in K)

12 tvolc 13 Maer al d.v.d. es dat was e. 14 waerf - te z. waere in h. - (van hem om.) 15 woninghe 16 h. een b. ende muelnen e. boomgaerden 17 X deel 18 h. dies gelike 19 esser m. of - worden of 21 Der gonre - esser 22 volx - u. daere 24 ne wort g. - (in d.w. om.) - waren 25 doodere - gheboorne de w. - meersen maer 26 a. soudse minderen dat welke men nu vint contrarie, de warelt wort ye lanc so meerre alle daghe toenemende van volke des soe wort vermenichfoudighet 27 meere ofte G. gr. of 28 gramscepe 29 es harde gr. 30 ghepeinsen - meere - al 31 zand 32 vanden m. - ye 33 Dat d.w.a. - (meer om.) al dat men peinsen 34 nochtanne-meere 35 te h. moeten 36 si te sire 37 voren s. ghenoomt m. ende nemen 38 maer sine gracie mach nemmermeer ende n. 39 begaert - s. ende

bl. 212

K: (1 Maer.... 2 ontfermherticheit om.) 2 tquade 5 nemmerme ende h. ne

sullen si n. houden 6-7 (en om.) - pine n. in de helle vertroost worden 8 Die goede 9 nemmermee - houden maer (altoes om.) 10 kindren - voghelen 11 ende wit als de s. bleckende 12 gheheert - ghetrauwe - (ende om.) 13 vier ende M. iaer dat ne es 14 helle - herscap ende droofeit 15-16 a. scande stinkenesse h. weninghe maertelie toorment - elc dach s. dinken M. iaer 17 gherne - wille 18 voor - tieghen 19 beden die hie w. of emmermeer wesen sullen ne mochten h. niet 20-21 ghehelpen - vaghevier helpen harde wel d.b. ende ontlaetse v. haren p. - (selen om.) die ne 22 b. sullen voor 23 an o.h. - bid voor 24 helpt - voort 25 voor - ghehelpen 26 die d. - s. in erdrike 27-28 Die Gods gracie hebben sal ende in h. comen sal s.s. daer s. 29 bloot - v.a. nide, sc. 30 e. quade begherten - metten cledren 31 also A.e. Eva 33 scaemtte 34 waerste

bl. 213

K: 3 de w. ende s.e. de 4 sal comen domen l.e. doden - de 6 domen ende die 7 (die ghene om.) - vrienden h. ghesijn 8 werdich - ewelijx l.e. des gheselscaps 9 dode - (dieghene om.) - hare 10 werdich 11 (der h. om.) 12 in de middel 13 ghewarden 14 Die - ghevochten worden 15 menigherande - menigherande tonghe 16 (vele om.) coninghen 17 werdicheit - waerf sullen si sijn g. 18 worden gh. 19 die daer regneren 20 hem h. (selen om.) - na die stat d.G.s. (dat.... 22 soens om.) 22 eerstwaerven - d. naer 23 regneren langhe t. 24 e. de m. ende bi na - (alle om.) 25 van aerten van a. - mids h. groten heerscepen 26 verheffen in hovaerden - n. doen werpen 27 g. worden - h. tland sal weder n. 28 salse d.u. iaghen e. si selen 29 wijshede 30 den Grieken 31 machtich - datse tlant 32 arem (man om.) - heerde ende 33 wachtre of hoedere - s. werken b. 34 man v. machten 35 verleden 36 an 37 e. oec up tvolc - e. hi sal 38 harde - harde rume - vermane 39 zwaerde - d. hem o.

* 26 B: verheffen (ook in J, Kln) druk: verheffen in hoverdien 33 B: hueder - e.s. wercken b. (zo ook H, druk) Haag: et par lengin du deable il sera creu

bl. 214

K: 1 zwaerde sullent de s.v. Daer 2 dat derde d.v. hare m. - de S. 3 (alsoe om.) d. si 4 natioenen diet land daer w.s. 5 Tatren de onghelovighe (sijn om.) 6 Spaengen 7-8 ende al tlant ommetrent de zee Tuerkenie Ermenie Babilonien ende grote Inden want 9 afgoden anebeden (vraag 398 ontbreekt in K)

35 naer 36 (over om.) enen t. - noortwest 37 passen de - groter - omme te winne de

* 5 Haag: plus mescreans deulx 7 B: ende al dat lant omtrent d.z. (zo ongeveer ook in Kln) 8 B, druk, Kln: cle(y)ne B. Genev.: la grant et la petite Babiloine 13 B: dair 16 B: thuys 21 H: des conincx K. Haag: de ce roy 22 B, H: lants 33 B: Rabatha

bl. 215

K: 1 a. berecken - ghene orbore 2 (weert om.) - dese 3 ghene heerscepie bliven int l. danne 4 Trabas d. Babilone - (soe om.) 5 (Noert om.) - e. sullen p. de 6 al tland winnen m. foortsen ende met groten volke e. - foortrachen 7 (langen om.) - tieghen hem 8 (die ghene om.) - gheberchten 9 gheberchten - riviere die sal heten tcoude 10 die coninc u.o. - heesschen e.e. vadre v.B. (11 ende.... 12 wive om.) 13 De gone - groten nijt h. in sine h. - poghen omme 14 tlant - ombieden - t. den tween gheberchten 15 riviere - helpe 16 e. sal dat lant - der ute 17 an G. 18 uut - tieghen hem ende tieghen den gonen v.d. gheberechten 19-20 so sullense sconfieren ende iaghen o. de rivieren e.

sullen hem v. 21 naer (over om.) - gheberchten 22 tieghen dat volc - w. tieghen d. Gr. omme 23 winnen - stat - Babilonien 24-25 groten foortsen 25 nemmee - (en om.) - de z. Alexandre e. ene heet fortche 27 doden 28 ene 29 langhe - s. vele r. - die st. des Gods soens Ih. 30 naer ene langhe t. - noorden - groten - (ende fortsen om.) 31 versamen e.g.h. 32 grote - versamen - tween 33 (hem om.) - dene - Grieken - danne helpen 34 sullen den Tatren ende winnen sullen een groot deel van d.l. 35 Romanien - wille - tvolc 36 vergadren tieghen 37 vianden - sconfieren lelike e. si s. hem of w.

* 6 B: m. grooter foortsen 13 B: nijt 17-19 Haag: ceulx qui seront fermement creans en Dieu ystront par vigueur et yront alencontre deulx et par la force de Dieu - 34 B: den Tarteren e. wynnen s.e.g.d. van Roomenyen

bl. 216

K: 1 e.s. hem n. - wetene tote B. 2 s. si - iaer - daghe s. hem helpe c. 3 hare vianden - Dicendach - vergadren deen 4 tieghen den andren ende in d. 5 e.o. V daghe d. naer - vianden 6 winnen macht boven h. - sconfieren 7 haren landen - doden 8 salre oec verdrinken - rivieren 9 s. weder vertrecken - landen - ooste dane si camen 10 dese voorseide riviere 11 warf (winnen om.) 12 Alexandrien up de z.e. de 13 foertrache t. tween gheberchten, dese iamerlike mare sal comen 14 int lant van noort dats te wetene in occidenten - naer 15 (rechten om.) - ende ten rechten V - (soe om.) sullense 16 groter - e. daer mede sal over comen 17 huse - de paeus 18 coninghen - lands h. entie coninc 19 tlant e. si s.h. vianden werpen 20 hare - sulre 21 voren - daer 22 starken - (daghe om.) - andre 23 III partien 24 vergadren tieghen 25 Entie 26 de n.G. in die 27 vianden ende danne sullen si slaen ten vianden 28 felleste wijgh - aerdrike si sulre so vele verslaen 29 dachvaerden vaerre - (dat om.) 30 droghen bome - IX m. 31 ne s. - vitaelge

* 1 B: sullen hen n. - te wetenne tote 2 B: sullen sij - daghe 6 B: machgt gewinnen boven hem 13-14 B: dese jammerlike meere sal comen int lant van noort in occidenten Kln: nort dat is te wetene in occidenten 18 B, druk: coninc 27 B: ende dan sullen sy slaen ten vyanden 30 B: vijf maende 36 B: o. ende en ghelooft aen Gode niet

bl. 217

K: (6 Deen.... 16 levene om.) 16 Die - huse 17 te dien droghen bome 18 der huren - boom 19 werpen loveren e. blomen ende danne sullen si alle w. 20 (sijn om.) 21 de betekenesse - (selen hebben om.) de grote 22 entie moorden 23 (Ende om.) danne - si hem trecken voort te h. vianden ende sullen voort trecken 24 dachvaerden ende (dan soe om.) - achterwaerd trecken (ende om.) 25 daer sullen si vinden II droghe bome ende sullen tr. (toet om.) 26 ten v. - dattene - mannen 27 (en om.) sullen c. ombevademen - (Dat.... bl. 218 r. 9 sijn om.)

* 7 Haag: en leur terre Jourdaine Fr. druk: es terres de leurs nations Got et Magot 13 Haag: pour la grant doubte et pour la grant crainte quilz auront deulx 14 Fr. druk: si diront entre eulx en leur langage: En celui jour que le filz de Dieu ressuscitera de mort a vie, cestassavoir le jour de pasques, le pere de la maison 33 Haag: cestassavoir Nubiens

bl. 218

K: 9 Danne s. allen 10 die v. 11 noordwest dat sijn L. - ene langhe 12 al ombekent - (ende om.) an 13 afgoden - harde 14 w. tlant toter voerseider riviere 15 noomt cout w. - versamen 16 tieghen 17 al te niete 18 ten gh. - e. danne s. si deelen 19 rivieren 20 danne - (liede ende die om.) 21 vrien-

scap - acoord - (goede vr. ende om.) 22 trauwe - de eerscepie 23 willen gheven andren - (van hem en om.) 24-25 Danne - setten dachvaert omme t.m. - Danne 27 settet in d.z. - mene s. entie s. een l. 28 noord - de eerste eerscepie 29 dat 30 regneren (selen om.) - allen andren l. 31 sullen gheaerbeit - vander groter 32 omme h. grote omoedichede - ghetrauwicheit 33 elc andren de eerscepie - (vele om.) 34 toe zien - werdicher - danne 35 eerscepien 36 na den tijt des valschs - Antekerst - dievels 37 tiden - sinken - berghen 38 slichten - landen - e. vele verdrinken 39 het s. de lijctekene - valschs

* 8 B: Noortwesten dat sijn vanden huyse des Godssoens e.s. 15-16 Haag: trois nations crestiens

bl. 219

K: 3 s. sijn g. 4 harer 6 coninghen - tvolc - de w. - tonderdoen (m.v.d. om.) 7 an h. keren de 8 ghiften ende met gh. in een andre - tmate volc 9 an - tr. dat sal sijn m. anxten - vresen 10 omme - staerke vonnessen 11 m. sal sijn dat hi sal connen so vele claergien dat hi die vroede clerken (12 sal.... 13 ende om.) 13 harde wiselike - w.cl.e.a. 14-15 scrifture - sijn een man van groten ghedochte ende v. groten machten (ende cr. om.) de vierde male s.h. 16 minrebroederen ende moneken - d.w. begheven h. 17 mirakelen - tekinen 19 wederzaken voor - doen up st. 20 doden d. oorconden sullen dat hi segghet, maer 21 dat hi - dode s.m.d. up st. 22 duvelen - dergoonre some - verdoomt 23-24 den l. - doen of si al ghesond - arebeiden - land 25 dede 26 tvolc 27 groter - si sullen comen 28 hem weder bekeren 29 metter predekinghe der II ministren Enoch 30 wareit - namels s. hise 31 (dese om.) - goeden 32 hemel 33 doden - iaer 34 alf - verwinne 35 danne salmene - vander gayer doot 36 doden metten - monds dits 37 worden danne

* 7 B, Kln: keeren H: trecken Haag: attraira 8 B: ghichten e.m. - dat mate v. Franse druk: le menu peuple 11 B: vroede 14 B: - v.gr. gedachten e.v. grooter machte 19 B, H: wederzaken Kln: wedersachen 23 B: s. doen 27 B: sij selen comen 35 B: vanden gaedoot Haag: de mort subite Kln: geeudode

bl. 220

K: 1 die vercoorne - daghen 2 doen ende daer bi segghen wi dat die daghen ghecort sullen sijn w. hine sal niet 3-4 iaer ende een alf - oec des m.s. ghemindert s. danne - mindre - danne o. voorderen waren 5 danne g. als de valsche prophete doot sal sijn 6 sal dat volc bl. 7 ghenouch doen sullen van dat si verleet 8 sire - oordele - upverstannessen wesen 9 deene vander ziele - (na den om.) (vraag 403 ontbreekt in K)

15 die G. - t. vonnesse 18 wille - andre dinghe voor 19 menne kent dat hi - vianden 20 verwinnen - ordele in die 21 maniere dat hi up voer ten h. die coren 22 s. gaen voor - e. danne die s.tr. 23 haren - indie 24 graven - tieghen 25 voor - s. drovelijc 26 voor - sal s. groot tempeest e. groot g. 27 voor G. tieghen 29 toerdeel g. worden 30 In een d. (van J. om.) 31 luchter hand 32 hand als sine scape, die rechter hant 33 luchter hand 34 hemel - fellaerde sullen gaen i.d.h. 35 voormen 36 vertoghen

* 12 B: vyande H, C: vrienden Haag: amis 27 B: voir G. 32 B: als sine scape

bl. 221

K: 1-2 toghen inder voormen dat hi s. ansichte verwandelde voor 3 ministren - inden voormen dat hi 4 inde cr. 5 tcruce - oordele 7 scoonre e. clare 8 toordeel - danne verwinnen 9 vianden - (alse om.) - danne sijn in sine 10 v. dattie menscheit - in die 12 toordeel ghedraghen worden 13 (ende om.) 14

coemste - entie 15 (na hem om.) maertelie liden s. omme sinen wille e. daer naer 16 ministren e. die confessoren - huus 18 als nonnen e.g.l.d.s. 19 toghen - e. vanden ex. 20 (weert.... te om.) hebben - hemels 22 W.s. daer noch g. ten oordele 23 ghetrauwelijc 24 entie - betren - alemoesenen 26 coomt - benedide m. vader ende ontfaet - (mijns vaders om.) 28 h. ghi ghaeft mi t. 29 drinkene - cledet - visiteret 30 Ic was ziec ghi troostet mi, ic was herbergheloos ghi herberghet mi, ic was doot ghi brocht mi ten grave

* 2 Haag: en celle forme comme il se demonstra quant il se transfigura 30 B: ic was zieck ghy vysenteerdet my druk: was ic siec ghi trooste mi

bl. 222

K: 1-2 dat sal d.o. sijn - w.s. waer bi hi verloren sal sijn of b. 3 daer n. 4 oordele 5 entie - gheminghet - te gadre 6 sulre - n. niet goet s.s. 7 scinen d. nochtanne - Danne 8 s. dinglen - quaden also m. 9 tween 10 (maniere om.) - vulmaecte menschen - toordeel 12 verdoomt 13 (sy om.) - b. sullen sijn e. die verdoomt sullen sijn 16 ghebod G. entie g. - voorsegghen - voorcoomste 17 ende sine ministren 18 tieghen de X. gheboden (de inlassing van r. 18-30 volgt de K-tekst) 30 elken - domen - selves 31 uppenbare sijn 33 s. danne gh. worden e. bekent alle consciencien 35 dat oordeel

* 17 B: e. sijne minsteren 22-33 druk: Sceyt van mi die qualiken sijt gehoort want dye goede sullen thonen metter waerheit die gene die niet weldoen en wouden 27 druk: wredelik ende gematelic B: vredeleec ende ghemateleec Haag: paisiblement

bl. 223

K: 1 oordeel - sullen alle de duvelen 2 g. sijn in die helle 3 sinen gheselscepe in die stat - dat es de 4 menscheit - danne ghelooft 5 s.s. alle te s. 8 danne (ghescien ende om.) 9 w. naer toordeel v.d.w. 10 s. te m. - twater 11 dolovie dode - der aerden 12 dat vier - (de inlassing van r. 13-27 volgt de K-tekst, behoudens de gedeelten tussen accoladen, waar de druk of B geciteerd wordt) 28 (die ghene om.) 29 erde sijn (ende.... sijn om.) metten bl. 30 goedre - sturten 31 verscoont - blomen 32 erde - van doornen (van distelen om.) 33 caerden - ewelike 34 ghedurende 35 danne

* 6 Haag: tous 8 B: (ghescien ende om.) 14-15 B: dan selen sijn coude wynde hytte dondere blixemme ende alle andere tr. der w. selen dan al vergaan sijn 18 B: ende herde edel J: schoen unde eddele 21 B: dair na 31 B: verschoent

bl. 224

K: 1 lechame (hebben om.) VII 2 waerven scoonre - (selen om.) 5 scamelheden ende v.n. - (7 hebben.... 8 selen om.) 8 scoonheden 9 scaemte - haren w. die s. 10 vrilijc 11 te hand 12 sine rouken anders dinghes niet 13 haer loon 14 taenscouwen Gods 15 daden up erdrike (slot) 17 dies 18 de z. van erdrike 19 redderen 21 bliscepen 22-23 Si sullen h. de meeste glorie die nie oghen ne saghen noch horen ne horeden noch herten ne peinsde die sal G. gheven den g. 24 ewelijc ghelove 25 covere - durende z. ende. Ende h. lechame 26 sal h. - de z. VIII Tlechame 27 sal h. scoonheit lichteit - vrieeit 28 ziele sal h. 29 ghenaden eere z.e. vruechden 31 (Tierst.... was om.) 32 Goddanc 34 st. zal waert zo danne ghedraghen - vleesche - beene 36 s.g. worden 37 b. den inglen e.b. den 38 potestaten e. dien dominacioene e.b. die oordinen 39 hare s. - glorioselike

bl. 225

K: 1 ontfaermicheit 2 d. zonder raet s. 3 hadden Adaem ende Eva 5 si had-

den van haren m. 6 Seth e. Cayem e.a.z. 7-8 gheraecte ten p. 9 Yve e. Seth 10 doolden omme - v. sire ziechede 11 andwoorde te hand: sine wort - (werden om.) 12 g. wort v. 13 mede g. sult uwen 14 (werden om.) - doopsel in de vonte 16 genouch gevraecht - wisten 17 orborlijc - (alsoe.... bl. 226 r. 4 werelt om.)

* 22 B: die meesters Kln: meistere 24 B: XXVIIsten druk: twintichsten 28 B: n. en dochten Kln: neit in duchte

bl. 226

K: 5 gemeenlijc 6 dat hi 7-9 t.w. dese leringhe ter ere van Gode ende ten profite van onser zielen ende lechame tbouc des wijs philosophen Sydrac des goeds astronomiens dien God also hadde vercoren dat hi w(iste) alle dinc gheestelijc ende lechamelijc (volgt Rijm-epiloog)

* 1-2 B: der welker de h.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs