Het boek van Sidrac

[p. 244]

Woordenlijst¹⁾

De met een * gemerkte woorden zijn vermeld in het Middelnederlands Handwb.

achtersetten, enen - van (37 r. 2) = iem. iets ontnemen.

aelmoesene (62 r. 1) = goede daad. Vgl. Godefroy, complément, s.v. almosne: par extension: bonne oeuvre en général.

aise. Hiervan vermeldt het Mnl. Wdb. wel de comparatief aiser, maar niet de superlatief ayste (vr. 327).

*auctoriteit (78 r. 11, 80 r. 31) = levensregel. Vgl. Godefroy s.v. autorité: histoire authentique, maxime.

baelgieuwe (79 r. 15 K), waarschijnlijk meervoud van baelgiew = baljuw (het Mnl. Wdb. vermeldt deze vorm niet onder baliu).

beghanghe, die - (46 r. 31), = het vonnissen? Vgl. Mnl. Wdb. s.v. begaen kol. 687b, waar begaen m.i. de betekenis vonnissen heeft.

begouverneren (60 r. 13 K), beguverneren (168 r. 10 K) = hetzelfde als gouverneren, zie Mnl. Wdb.

behendigen (149 r. 24 K), waarschijnlijk tr., zie verbehendigen.

berume (213 r. 38), adj. = ruim.

besitten (118 r. 25) = de leiding van iets op zich nemen, leiden? Vgl. Mnl. Wdb. kol. 1048, 2.

bloiende, dat - (153 r. 22), als znw. niet vermeld in het Mnl. Wdb., = maandzuivering (vgl. bloemen, 153 r. 16).

blusscheren (81 r. 18), een synoniem van wallen, moet hier betekenen: verhit zijn, koken. Misschien is het een bijvorm van bluisteren; zie Mnl. Wdb. s.v. verbluysteren en De Jager: Woordenboek der Frequentatieven s.v. bluisteren.

breheit (97 r. 33), bijvorm van breetheit.

*bugel (146 r. 30) = buffel.

daer omme niet, daer bi niet (136 r. 28 en elders), ook wel: niet nochtan daer by (114 r. 25) = niettemin.

durentheit (191 r. 25) = duur.

entreye (164 r. 25 K), bijvorm van intreye.

fauten (113 r. 22) = ontbreken, ontgaan; zie Kiliaen: fauten = faelen. De vorm fayten (173 r. 10) is wschl. een schrijffout voor fauten.

fellaert (220 r. 34 K). Het Mnl. Wdb. geeft van dit woord maar één (eveneens Vlaams) voorbeeld.

fortrase (215 r. 6), foortrache (215 r. 6 K), foertrache (216 r. 13 K), fortche (215 r. 26 K), fortse (216 r. 13), bijvormen van fortreche.

galouwer (Vragenlijst vr. 242) = geluwer, geler.

gaylinge (49 r. 4 K), bijvorm van galinge.

1) In TMNL xvii zijn door J. Franck enige woorden besproken, op bl. 272 e.v., uit het Sidrac-hs. C. Men vindt er enkele terug in deze lijst.

[p. 245]

gecorrumpeerde, corrumpeerde (vr. 234 passim), corrupte (Vragenlijst vr. 234) = vrouw die niet meer maagd is.

geloy (89 r. 7), bijvorm van gloi = gloeiend.

gheonhoept (225 r. 26) = wanhopig, zijn hoop vernietigd ziende.

gheraecticheit (80 r. 10), bijvorm van geraectheit = voortreffelijkheid.

gherinde (106 r. 20 K). Het Mnl. Wdb. vermeldt dit zwakke praeteritum niet, wel éenmaal het praesens gherint (uit ‘Rose’ 9663; zie Mnl. Wdb. kol. 1546 r. 9).

ghesaemt (175 r. 8 K) = verzaamd; zie Mnl. Wdb. s.v. gesament.

geschaemt worden (145 r. 26 K) = beschaamd worden; het Mnl. Wdb. geeft maar éen voorbeeld.

goedelijk doen (33 r. 13 v.o.) = vriendelijk bejegenen.

Grixe (215 r. 33) = Grieken; vgl. K.

groen (183 r. 37) = onervaren, onbeholpen. Het Mnl. Wdb. geeft van deze betekenis geen duidelijk voorbeeld.

hantvingerlijn (186 r. 22) = ring.

hempsaet (93 r. 21) = hennepzaad.

herbergheloos (221 r. 30 K) = zonder onderdak.

herie (passim), vertaling van het Fr. seigneurie. Het Mnl. Wdb. geeft alleen plaatsen uit Lsp., die aan Sidrac ontleend zijn.

hier boven (158 r. 2), adv. = hierop, vervolgens (Fr. sur ce).

hingen (83 r. 6); het is niet zeker of de hier bedoelde vorm een praesens dan wel een praeteritum is.

hoetstade (79 r. 26), bijvorm van hovetstede = belangrijkste deel (Mhd. houbetstat kan ook betekenen: die Stätte wo der Kopf sitzt).

jolijsheit (vr. 106 passim) = overmoed, uitbundigheid.

cattuine (149 r. 23) = katoen.

conder (115 r. 9) = koener, moediger.

condicheit (passim, o.m. in vr. 155). Het Mnl. Wdb., dat dit woord niet in verband brengt met het adj. coene, geeft als betekenis: trots, aanmatiging, fierheid. Hier bet. het blijkbaar: flinkheid, moed.

consenteren, hemselven - in iets (144 r. 18) = toegeven aan iets. In het Mnl. Wdb. niet als reflexivum vermeld.

contrarien, hem - (92 r. 29) = tegen elkaar ingaan, in onderling tegengestelde richting elkaar passeren. Zie de Franse tekst en vgl. Godefroy: s'encontrer = se rencontrer.

corrumpeerde, zie gecorrumpeerde.

corrumperen (vr. 235 passim), als znw. corruperen (vr. 233, alwaar ook het part. ghecorrumpeert) = zich bezoedelen; in 't bizonder: zaad uitstorten. Du Cange geeft s.v. corrumpere wel: devirginare; vgl. Godefroy, complément s.v. corrompre: souiller; corrompement de virginité.

corrupte, zie gecorrumpeerde.

crucke (61 r. 29) = krok, wilde wikke.

cry (29 r. 9) = bekendmaking, afkondiging. Vgl. Mnl. Wdb. s.v. cri en crey.

cryieren (29 r. 5; 74 r. 1, 17), criieren (74 r. 31, 34), bij vormen van craeyeren = afroepen, afkondigen; roepen.

lentille (71 r. 8) = linze.

lichten (70 r. 10) = opwekken, doen groeien. Zie de Fr. tekst en vgl. beneden verlichten.

[p. 246]

linghende (97 r. 32 K), bijvorm (of schrijffout?) van ling(e)de = lengte.

lijfnesse (82 r. 37), bijvorm van lijfnere = levensonderhoud.

maieren (110 r. 36) = timmerhout; vgl. Godefroy s.v. mairien.

meenede (105 r. 20 K), bijvorm van meenedich, meinedich.

mesgrijp (47 r. 30) = vergrijp, zonde. (sonder mesgrijp = Fr. sans nul delict).

mogelijc (197 r. 28) = prachtig; vgl. Mnl. Wdb. onder b,6.

ongecledenesse, in K: ontcledenesse (66 r. 8) = het ontkleed zijn.

ongeloven (182 r. 21) = niet-geloven, ongelovig zijn (vertaling van Fr. descroire).

onheet (172 r. 26: tonhetere) = koel.

onnerre (113 r. 1 K) = onnaer (onna)? Ook voor het adv. na heeft K gewoonlijk naer.

ontkinneren (96 r. 6), schrijffout voor ontcommeren?

ontsetten (201 r. 19) = te niet doen.

ontspoede (158 r. 3), onregelmatig praeteritum bij ontspanen (ontspoen), zie Mnl. Wdb. s.v. ontspanen en de Aanm. daarbij.

ontweert (187 r. 37); zie Mnl. Wdb. s.v. onwerden.

onverstandelre (187 r. 7 K); deze comparatief vermeldt het Mnl. Wdb. niet.

onwellecome (96 r. 12 K), bijvorm van onwillecome.

orbore, enen senden in enen - (174 r. 35); aldus in O, B en K (H heeft: om sonderlinge bederve). De betekenis is niet zeer duidelijk; de Franse tekst heeft: ‘comme ceulx qui sont envoyez en ung grant ost’, waarin ost = leger (de soldaten die zich bij het leger voegen). Het is mogelijk, dat de vertaler dit woord heeft opgevat als oust (oogst) en dan kan ‘orbore’ de betekenis hebben van ‘een plaats waar iem. een gewichtige opdracht moet vervullen’ of ‘een belangrijke taak’; vgl. Mnl. Wdb.

ordinanse (76 r. 25; 168 r. 9 K), bijvorm van ordinancie.

orsmerrie, in K: orsmerie (69 r. 39) = merrie.

overpassen (216 r. 16), tr. = oversteken (de zee).

pelen (93 r. 23 H), intr. = het loslaten van de opperhuid. Zie De Bo: Westvlaamsch Idioticon s.v. pellen en peel.

pinen (194 r. 35), tr. Ik heb in de tekst niet omme ingevoegd, daar pinen in transitief gebruik voorkomt (zie Mnl. Wdb. s.v.), zij het ook niet in de onderhavige betekenis: door ‘pinen’ verwerven.

quaethede (158 r. 2 K) = slecht mens.

rechenen (98 r. 26) = regenen, persoonl. ww.

roef (147 r. 28) = rauw. Zie Mnl. Wdb. s.v. roeu.

sacreren van broede (209 r. 2) = brood consecreren.

savoer (52 r. 11) = vijver; met water gevulde kuil, dienende als reservoir voor vissen. Vgl. Godefroy s.v. sauvoir: réservoir pour le poisson; Mnl. Wdb. s.v. servoor (van Fr. servoir) en het opstel van J. Gessler in LB XXVI (1934).

scamp maken (115r.27) = krenkend optreden; vgl. Mnl. Wdb. s.v. schamp.

scempenie (115 r. 30 K) = smalende taal.

scoepen (155 r. 3), bijvorm van scoppen = schertsen.

simpeling (56 r. 25), waarschijnlijk verschrijving voor simpel of simpelike.

sissen (181 r. 4), zie Mnl. Wdb. s.v. cessen

slach (162 r. 6 K), in den - van 30 jaren = met de gedaante van een dertigjarige. Zie Mnl. Wdb. s.v. onder 21 en daarbij de Aanm. 3.

solacie (111 r. 6), bijvorm van solaes = pleizier.

[p. 247]

stinkenesse (212 r. 16 K) = stank.

strueren (33 r. 12 v.o.), struweren (193 r. 37; 214 r. 33), bijvormen van destrueren. Op bl. 91 r. 11 betekent het verkwisten.

swaren (211 r. 3), intr. = bezwaard worden.

terwee (166 r. 1), bijvorm van taruwe, tarwe.

testament (154 r. 38) = (wschl.) vermaning. De Franse tekst van Haag heeft hier echter amonestement.

ute trecken, hem - (88 r. 27), refl. = zich groot maken, pochen, bluffen.

vadheit (194 r. 36), bijvorm van vaddicheit = vadsigheid, luiheid.

varwe, het worpen in ene - (81 r. 24) = er een mooie kleur aan geven, vergoelijken? of: zich er niets van aantrekken (vgl. de tekst van Haag: non chaloir)? H heeft: so sal hijt werpen emmer in eene andre verwe.

vasten (170 r. 33) = standvastig zijn. Vgl. Mnl. Wdb. s.v. vesten.

verbehendeghen, in K: verbehendigen, behendigen (149 r. 24). In O is het ww. intr. (= verfijnd, vervolmaakt worden), in K tr. gebruikt (= verfijnen, vervolmaken); vgl. TMNL xvii bl. 279.

verfellen, hem - (90 r. 21 K) = boosaardig worden.

vergroyen (198 r. 11, 12), tr. = groen maken; vgl. het reflexivum in Mnl. Wdb.

*verlichten (154 r. 22) = opwekken (fig.), vgl. Mnl. Handwb.

vermoveren (175 r. 36 K) = in beweging zijn.

verseggen (222 r. 16) = voorzèggen (vgl. de tekst van B). Het Mnl. Wdb. vermeldt deze betekenis niet.

verscouwen (90 r. 3) = schrik aanjagen, verjagen; vgl. Mnl. Wdb. s.v. verschuwen, 2.

versubtilen (164 r. 14), intr. = verfijnd, vervolmaakt worden.

verwarnesse (G 296; var. bij 135 r. 27) = verwarring, ontsteltenis?

verwee (146 r. 14), bijvorm van varuwe, varwe.

verzwintheit (194 r. 27 K); deze vorm komt wel meer voor met de betekenis ‘versuemtheit’, zie Mnl. Wdb. s.v. kol. 117.

voorcoomste (222 r. 16 K) = te verwachten komst; misschien een schrijffout (B heeft toecompst).

vrientsaemheit (58 r. 17 K) = vriendschappelijke gezindheid; vriendentrouw.

wedervlamme (92 r. 14), vertaling van Fr. reflambement. Godefroy citeert voor dit woord alleen Sidrac en vertaalt het door inflammation = ontvlamming.

wonich (73 r. 7 K), bijvorm van woonachtich = bewoond, bewoonbaar. Zie TMNL xvii 280.

wormachtich (155 r. 10) = wormstekig.

zue, pl. zuwen (199 r. 17 K) = vrouwelijk individu. Vgl. Mnl. Wdb. s.v. sie.