Sic. Jaargang 8

[p. 100]

De opgeroepene
* Frans Pointl

‘Excuseert u me even, ik heb hoofdpijn, ik ga een aspirine aan mijn collega vragen’, zei de maatschappelijk werkster mevrouw Bol en verliet de kleine kamer.

Aan de andere kant van de muur hoorde Carl het luidruchtige ratelen van een ouderwetse schrijfmachine. Het geluid verstomde.

‘Als joden problemen hebben zijn die altijd bijzonder ingewikkeld’, hoorde hij haar zeggen. Met de rug van zijn hand klopte hij tegen de muur die van gips was; van een grote kamer hadden ze twee kleine gemaakt. Gelukkig had grootvader de woorden niet gehoord of deed hij alsof?

Wat een gesoebat voor die AOW waar grootvader recht op heeft, dacht hij wrevelig, ook recht om het met terugwerkende kracht te ontvangen. Oké, het wàs een onbegrijpelijke kwestie maar feit was dat grootvader was teruggekeerd.

De afgelopen maanden had Carl vaak aan hem gedacht, intensief die oude foto van hem bekeken alsof hij daartoe door een geheimzinnige kracht werd gedreven. Hij had ook veelvuldig van zijn grootvader gedroomd.

Tegelijk met een bliksemflits in de vorm van het waarschuwingsteken op

[p. 101]

elektriciteitshuisjes, meende Carl dat er werd gebeld. Wie zou dat om elf uur 's avonds nog kunnen zijn, dacht hij. Hij leidde een contact-arm bestaan. Nieuwsgierigheid won het, hij opende de deur.

Er stond een drijfnatte oude man met kort, grijs borstelhaar. Waarom droeg hij geen regenjas, had hij niet eens een paraplu in dit hondeweer?

‘Bij wie moet u zijn?’ vroeg hij onvriendelijk terwijl de regen in z'n nek liep.

‘Bij Carl Appelboom.’

De man kwam hem vaag bekend voor.

‘Wie bent u?’

‘Je grootvader.’

1938: Ze dronken thee met citroen op het houten balkon van grootvaders pension in Scheveningen. Moeder had haar zonnebril opgezet en keek zwijgend naar de kalme zee. Grootvader streek hem over zijn haar, zijn enige kleinkind tenslotte, Vijfentachtig was grootvader, slank, nog kaarsrecht, met guitige donkerbruine ogen en geinig wit borstelhaar. Carl bewonderde de glanzendwitte snor met de martiaal omhooggekrulde punten. Later wandelden ze over de boulevard. Het was een schitterende blauwe dag met zo'n lichte zoute zeebries. Hij kreeg een ijsje waarop een felgekleurd Japans parasolletje troonde (Hirohito's parasol, maar dat moest nog komen). Ze wandelden ook over de langehoutenpalenpier, Wandelhoofd Wilhelmina.

‘Toen in Duitsland die Hitler bralde, hadden we met de hele familie naar Amerika moeten gaan, maar ik had geen geld omdat ik failliet was gegaan.’ Genietend dronk grootvader uit de beker cacao die Carl voor hem had bereid. Nu kom ik eindelijk eens de details te weten hoe hij in 1936 zo enorm is opgelicht met die fabel van die aan te leggen snelweg van Amsterdam naar Parijs die door Philipslampen zou worden verlicht, dacht Carl.

‘Jij bent nu vijftig als ik me niet vergis, wat doe je voor de kost?’

Carl antwoordde dat hij momenteel niets deed, van een uitkering leefde.

‘Een uitkering jongen, moet je stempelen?’

‘Daar heb ik weleens over gelezen, dat was vroeger in uw tijd, nu hoeft dat niet meer. Inplaats daarvan krijg je met steeds kortere tussenpozen dezelfde vragenformulieren toegezonden, ik bedoel steeds stellen ze dezelfde vragen.’ Carl vertelde zijn grootvader dat hij af en toe een verhaal schreef. Dat werd dan in een literair blad gepubliceerd.

‘U bent in 1936 zo vreselijk opgelicht, dat heb ik in een verhaal gememoreerd.’ Verstoord keek de oude hem aan. ‘Je hebt mijn goede naam toch

[p. 102]

niet te grabbel gegooid?’

‘Niemand kent u toch meer?’

Carl zei dat hij zonder papieren niet wettelijk bestond, dat alles met bewijzen moest worden gestaafd, dat hen nog heel wat problemen wachtten.

Grootvader tastte in de zak van zijn ouderwetse colbert en toonde Carl een klein guttapercha gebit van een griezelig onnatuurlijk rode kleur en met een bijzonder hoog gehemelte.

‘Het kunstgebit van je grootmoeder, ik bewaar dat als herinnering.’

‘Had ze zo'n kleine mond?’

Grootvader knikte beamend.

Carl opperde dat hij toch zou moeten aantonen bij de instanties waar hij tussen 1943 en heden was geweest. Waarom was hij niet ouder geworden?

‘Het was alsof ik sliep, af en toe werd ik even wakker. Gedachten bezat ik niet hoewel ik besefte dat ik bestond, warm en veilig. Vaag herinner ik me een zacht schijnsel.’

Carl opperde dat ze bij officiële instanties geen boodschap hadden aan dat sprookje. Hij zag zichzelf al met de oude opgescheept; die zou hulpbehoevend worden en wat dan?

‘We moeten proberen u in een goed bejaardentehuis te krijgen, we moeten aan uw toekomst denken.’ Maar welk bejaardentehuis neemt een reeds lang overledene op? vroeg zijn alter ego. Een pijnlijk bonzen boven zijn rechterslaap kondigde de bekende migraine-aanval aan. Kon ik hem maar terugsturen, waar hij ook vandaan komt, dacht hij.

‘Als je vanaf 1943 doortelt tot nu, ja, dan zou ik honderdnegenentwintig zijn, onzin natuurlijk. Ik denk maar liever niet na over mijn leeftijd.’

Carl opende een lade en pakte de enige, nogal vergeelde foto van grootvader; origineel en foto waren identiek.

‘Ik heb financieel weinig armslag, ìk kan u niet onderhouden’, zei Carl. Was hij maar sluimerend dáár gebleven, dacht hij, wat moet hij nu nog op deze wereld? Wat doe jij hier dan, je klooit maar wat aan, vriend, zei zijn alter ego.

‘Meneer Appelboom, waar heeft u deze oude excentrieke heer opgeduikeld?’ vroeg de maatschappelijk werkster. ‘Probeert u me nu wijs te maken dat hij papieren noch inkomsten heeft? Uw zogenaamde grootvader was in 1943 al negenentachtig, dus deze meneer zou honderdnegenentwintig jaar zijn? Krankzinnig absurde onzin, ik heb wel wat anders aan mijn hoofd dan dit soort spelletjes!’

[p. 103]

Met een verdrietig gezicht staarde de oude man op zijn met ouderdomsvlekken bezaaide handen waarop als touwtjes de aderen lagen. Met een wijsvinger trommelde hij op het bureau van de maatschappelijk werkster, zijn gezicht werd weer vrolijk, hij zong:

‘Altijd is Kortjakje ziek
middenin de week,
maar zondags niet
zondags gaat zij naar de kerk
met een boek vol zilverwerk...

Wisten jullie dat de melodie het Leitmotiv is uit Mozart's ‘Ah, vous dirai-je, Maman’. KV 265?’

‘U heeft gelijk’, beaamde Carl die veel van muziek afwist.

Mevrouw Bol stond op en klapte in de handen. ‘U zogenaamde grootvader moet met spoed geriatrisch worden onderzocht, een arts kan hier misschien opheldering brengen.’

Carl toonde haar de vergeelde foto. Langdurig bekeek ze die en keek toen weer naar de oude man.

Grootvader trok zijn ouderwetse colbert uit en begon aan een manchetknoop te frunniken. ‘Ik zal u het nummer op mijn arm tonen, die monsters gebruikten onuitwisbare inkt.’

‘Nee, ik wil het niet zien!’ zei ze.

‘Bovendien’, zei grootvader, ‘Herinneren we ons beiden gebeurtenissen uit de periode dat mijn dochter nog leefde, Carl nog een kind was.’

Met haar balpen sloeg ze een snel ritme op haar bloknoot alsof ze een minuscule matteklopper hanteerde.

‘Kan men mijn huidige handtekening niet vergelijken met die in de archieven?’ vroeg grootvader.

Welke archieven, vroeg Carl zich af, die werden toch na een x-aantal jaren vernietigd?

Mevrouw Bol stond op. Op haar gezicht stond weer een zelfverzekerde uitdrukking. ‘In deze tijd gelooft men niet meer aan spoken, heksen, vampieren of wonderen. We leven in het computertijdperk’, zei ze bits.

‘Wat is dat voor een tijdperk?’ vroeg grootvader.

Thuisgekomen vroeg Carl aan zijn grootvader wat hij wilde eten.

‘Stokvis met rijst, dat is altijd mijn lievelingskost geweest.’

Carl zei dat het hem speet, hij kon alleen maar simpele maaltijden bereiden.

[p. 104]

‘Je grootmoeder was een ware kunstenares waar het stokvis met rijst betrof maar een hutspotje met gebakken lever vind ik ook heerlijk.’

Carl zei dat hij dat wel kon maken. Hij pakte zijn boodschappentas.

‘Zal ik een krant voor u meenemen?’

‘Nee, ik begrijp ze niet. Wie heeft al die woorden die vroeger niet bestonden uitgevonden?’

Twintig minuten later kwam Carl met de boodschappen thuis. Grootvader was er niet. Zenuwachtig doorzocht Carl de woning; veronderstel dat de oude een infarct had gekregen.

Op tafel zag hij een briefje liggen waarop in beverig handschrift:

Lieve Carl,

Ik heb begrepen dat ik niet welkom ben. Ik had me een feestelijke hereniging tussen jou en mij voorgesteld. Ik roep echter teveel problemen op. Het is beter dat ik weer vertrek.
Wat jammer dat je nooit bent getrouwd, zo graag had ik mijn achterkleinkind of kinderen begroet. Volgens mij ben je niet gelukkig - zoek een goede vrouw zodat er eindelijk rust en evenwicht in je bestaan komt.

Een kus van je grootvader.

Carl slaakte een zucht van opluchting. Hij ging naar de keuken, vulde het koffiezetapparaat met water en koffie. Wat lag daar op het aanrecht? Hetwas zijn grootmoeders guttapercha kunstgebit. Met een van weerzin vertrokken gezicht pakte hij het en smeet het in de vuilnisbak. Toen waste hij langdurig zijn handen.

‘Een vrouw, ja ja, zodat er eindelijk onrust en onevenwichtigheid in mijn bestaan komt’, mompelde hij.