Sic. Jaargang 6

[p. 92]

Een reactie
wim schouten

Hierbij een reactie op het door u aan mij toegezonden artikel van Adriaan Venema ‘De waarheid zweeft er boven’, dat blijkbaar waardig is gekeurd om in uw jubileumnummer te worden opgenomen. Mij valt de eer te beurt mijn naam er meer dan 10 maal in tegen te komen. Venema haalt veel overhoop. Ik zal trachten zo kort mogelijk te zijn.

Ten aanzien van het in het artikel genoemde verschil in mijn verslaglegging door J.B. Charles en mij van het in begin januari '56 gehouden feest bij Oost-Berlijnse kunstenaars merk ik op: Charles beschrijft een op kommanderende SS-er toon schreeuwende Lucebert, ik een voortdurende zacht ‘Heil Hitler, Heil Hitler’ roepende Lucebert. Dat laatste herinner ik mij goed, maar het is zeer wel mogelijk, dat Lucebert in een vroeger of later stadium van dat merkwaardige feest veel luider is tekeergegaan.

Venema gaat ervan uit dat Charles wel gelijk zal hebben gehad en schuift mij geschiedvervalsing in de schoenen. Het enige dat hierbij valt op te merken is, dat het aantoont met welke opgeblazen futiliteiten de vorser met tomeloze energie erin tracht te slagen vijf delen van honderden pagina's vol te schrijven. Een andere vorm van het met de waarheid niet serieus nemen verwijt hij mij met betrekking tot het niet noemen van mijn aanmelding voor de Nederlandse Kultuurkamer in mijn boek ‘Een vak vol boeken’. Zeker omdat Venema het schrijft zou de lezer uit zijn zinsneden gemakkelijk de conclusie kunnen trekken, dat dit feit door mij met opzet verborgen is gehouden.

Daarvan kan echter geen sprake zijn door de simpele omstandigheid, dat ik het nooit onder stoelen of banken heb gestoken.

Venema mag dan denken, dat vele jonge boekverkopers in oorlogstijd in ernstige gewetensproblemen verkeerden over de keuze van het wel of niet aanmelden, maar voorzover ik het heb kunnen constateren is dat niet of nauwelijks in overeenstemming met de al of niet zwevende waarheid.

Het is bekend, dat in de oorlog zowel

[p. 93]

de bedrijven zelf, als de voornaamste medewerkers in boekhandel en uitgeverij verplicht waren zich bij de Kultuurkamer te melden. Opheffing of een Verwalter op je dak krijgen was het alternatief. Het boekenvak heeft praktisch als geheel gekozen, wel is waar met allerlei vertragingstaktieken, haar werkzaamheden zo goed of zo kwaad als het ging voort te zetten. Met het beschrijven van het hoe en waarom en het fout of goed zal Venema ongetwijfeld nog vele pagina's vullen.

Door een toeval, vermoedelijk omdat mijn directeur zich in een gijzelaarskamp bevond, is mijn aanmelding tot maart '44 in het vergeetboek geraakt. Na zijn terugkeer uit het kamp kreeg hij een aanmaning van Klomp, de baas van de Kultuurkamer, dat zijn winkelchef Schouten alsnog moest worden aangemeld. Venema heeft ijverig in de archieven nageplozen, dat mijn zonder enige gewetensnood verrichte aanmelding in maart '44 heeft plaatsgevonden. In mijn herinnering was het enkele maanden later zoals het in 1983 verschenen boek van Lisette Lewin ‘Het clandestiene boek 1940-1945’ vermeld staat. Inderdaad, hier ben ik terecht op geschiedvervalsing betrapt.

Venema vindt het achterwege laten onbegrijpelijk, met het oogpunt van interessante geschiedschrijving. Ik vond andere voor mij veel emotionelere en persoonlijker zaken belangrijker. In die jaren kende ik verschillende, met betrekking tot hun houding in de oorlog voortreffelijke, collega's. Ik herinner mij vele diskussies over de toen vaak dramatische problemen, maar geen enkele over het wel of niet aanmelden bij de toen in onze ogen mallotige Kultuurkamer.

Het stukje geschiedenis van de vijf oorlogsjaren heb ik op mijn manier intens meegemaakt, maar het moet vooral niet interessanter worden gemaakt dan het in werkelijkheid was.

Tenslotte: ik blijf bij mijn door Venema gesignaleerde chaotische woede. Ruim 45 jaar na de bevrijding stuit het mij om simpele ethische redenen ernstig tegen de borst, dat allerlei heel of half foute gedragspatronen in oorlogstijd van bekende dode en nog levende schrijvers tot in details worden beschreven zonder dat daarbij, althans in voldoende mate, de meestal veel verklarende psychologische en maatschappelijke achtergronden worden behandeld. Dit geldt des te sterker wanneer de media uit sensatielust zich er meester van maken.