Sic. Jaargang 5

[p. 91]

Bag ladies in New York
ed schilders

Wanneer hoorde ik voor het eerst over bag-ladies? In de week na 14 februari 1980. Wanneer zag ik ze voor het eerst? In de week na 24 juli van datzelfde jaar. Als je papier bewaart, is je geheugen soms ijzersterk.

Het briefje van 14 februari zit nog steeds voorin de bijbehorende paperback. Of ik een bespreking van vijfhonderd woorden kan schrijven over Kurt Vonneguts bestseller Jailbird? Dat kan ik. Elf jaar later blijkt het nut van strepen in de tekst; nog zo'n middel tegen vergeetachtigheid. Hoe meer je leest, hoe meer je vergeet; hoe meer je vergeet, hoe meer je moet herlezen en opnieuw moet vergeten.

Jailbird is een ingewikkelde satire op de componenten van de ‘Amerikaanse Droom’: geld, macht, en aanzien. Wat ik er echt van onthouden heb - en de strepen geven me gelijk - is het merkwaardige sprookje van de bag-lady. Mary Kathleen O'Looney is haar naam. Een vliegticket, ingeplakt in een album, zegt dat we op 24 juli geland zijn op Kennedy airport. Later blijkt dat we Manhattan op z'n schoonst treffen. De Democraten houden in Madison Square Garden hun grote conventie voor de presidentsverkiezingen, en dat houdt in dat je bijvoorbeeld in heel Manhattan geen auto meer kunt huren noch een vrouw. Op een ochtend zien we Ted Kennedy voorbijflitsen in een limousine. De Amerikaanse Droom op wielen, uitzicht op de wereld door kogelvrij glas. New York is in de ban van de democratie, de prostituées hebben een straatverbod gekregen, maar waar de limousines van de senatoren niet voorbij hoeven flitsen wordt het dagelijks leven gedoogd.

Stop het overgrote deel van je leven in plastic zakken, trek de rest in lagen over je onderkleding aan, en als je van de vrouwelijke kunne bent, ben je een bag lady. Vreemd genoeg zijn er geen bag men. Mannen schijnen minder behoefte te hebben aan andere bezittingen dan die in flessen. Net als hun vrouwelijke collega's hebben ze geen huis, slapen ze op straat en in krotten, maar de kartonnen wasmachinedoos die hen vannacht tot deken dient, laten ze morgenochtend achter waar ze hem vonden. Vrouwen zijn wat

[p. 92]

praktischer: een bruikbare doos moet je niet weggooien, net zo min als een wintermuts. Het is middernacht en nog steeds vijfendertig graden met een afschuwelijke vochtigheidsgraad maar die wintermuts blijft op. Wie het leven eenmaal in een plastic tas met zich meedraagt, laat zich niet in verleiding brengen door de seizoenen. Straks is het winter en vriezen de mannen dood, maar niet de dames.

Heette ze Mary, of Kathleen? Ze trekt een soort boodschappenwagentje achter zich aan over Washington square. In de gauwigheid tel ik minstens drie verschillende lagen panty over haar gezwollen en schurftige enkels, twee rokken, een lange jas, en een jack. En de gebreide wintermuts waaraan we haar twee dagen later onmiddellijk herkennen: paars met een witte bol. Ze is een wat sjiekere bag lady. Een paar wieltjes onder haar leven, eigen kartonnen doos, en plastic zakken van winkels die je op Fifth avenue vindt. Mary, of Kathleen, is niet de eerste de beste. Dat zie je. Ze heeft geen huis, geen bed, misschien wel een man gehad en kinderen, geen geld en geen vrienden, geen aanspraak en geen idee. Vraag haar wat haar dierbaarste bezit is, en ze zal zeggen: ‘Stijl.’ Een paarse wintermuts met een wit bolletje. Veel later, jaren later, zien we een documentaire op de televisie. Een huilende bag lady. Het is niet waar, zegt ze, we eten geen kattevoer uit blik.

Bag ladies zijn een probleem voor de stad. Er komen er steeds meer, en in tegenstelling tot de bums, houden ze zich nauwelijks aan een gedoogzone. Ze trekken hun leven achter zich aan dwars door de hele stad. Je ziet ze op Times Square en Fifth avenue. Ze blijven zelfs voor de etalage van Macy's of Tiffany's staan en denken misschien wel dat ze Holly Golightly zijn. Voor je het weet ziet Ted Kennedy er een vanuit zijn limousine, vanachter zijn kogelvrij glas. Voor je het weet, steekt ze haar middelvinger op. En zwaait hij terug.

We hebben een appartement in een prettige straat tussen de zevende en de achtste avenue. 's Avonds komen de Portoricanen naar het café op de hoek en brengen ze hun eigen divan mee om in stijl op het trottoir te

[p. 93]

kunnen zitten. Eens per maand komt de exterminator in ‘ons’ gebouw de kakkerlakken uitroeien, staat er op een bordje in de hal. Als we 's avonds uit het centrum terugkeren, is het altijd maar afwachten of je heelhuids je voordeur haalt. Soms staat de politie met getrokken revolver onder de brandladder van de overburen, dan weer wordt er gevochten om de divan.

We hebben de kamer gehuurd van een lerares die in de zomermaanden zingt op een love boat op de Canadese meren. Joe, die bemiddeld heeft, brengt ons en zegt dat hij ook geen idee had. Over de buurt niet, noch over de kamer. Na lang zoeken ontdekken we dat het tweede bed vanonder het eerste tevoorschijn getrokken kan worden. Dan geeft Joe ons de sleutel van de voordeur. Alle drie. De volgende dagen komen we tot de conclusie dat onze zingende gastvrouw aan een lichte vorm van verzamelwoede of hamsterdrift lijdt. Ik tel in de badkamer veertig doosjes voor contactlenzen (alle leeg), onder de tafel onder een laken ongeveer een kuub frisdrank (vol), in een kast toch minstens tweehonderd paar schoenen en laarzen, in een doos de lege verpakkingen van panty's.

Verder nog genoeg spuitbussen om het gat in de ozonlaag voor de helft te verklaren. Een maand lang voelen we ons alsof we in de plastic zak van een ander leven.

Niemand weet wat er in de plastic zakken van de bag ladies zit, zelfs Joe niet. Niemand weet waar de bag ladies slapen, zelfs niet in onze straat, al heb ik wel het idee dat de afvalcontainer onder de brandtrap bewoond wordt. En niemand heeft ooit de wereld van de bag ladies kunnen doorgronden, zelfs Kurt Vonnegut niet, al komt die wel heel dichtbij. Samen met Mary Kathleen komt de hoofdfiguur van Jailbird tenslotte in de ingewanden diep onder de grond van Grand Central Station.

‘Hier woon ik, Walter,’ zei ze.

‘Wat zeg je?’ vroeg ik.

‘Je zou toch niet willen dat ik buiten slaap? Of wel?’

Bij gebrek aan werkelijkheid zijn de bag ladies onderdeel geworden van de stadsfolklore. Zodra het nacht wordt, zoeken ze hun huiskamertjes op, die zich in de moderne legenden altijd onder de grond bevinden, in de darmen van de stad die nooit slaapt. In afgesloten delen van het subway-stelsel, in de gewelven onder Central Station of het Empire State Building, desnoods in de geheimste delen van ondergrondse parkeergarages waar de buizen van het ventilatiesysteem ruim genoeg zijn. Daar trekken ze de ene kartonnen doos onder de andere uit, drinken ze hun overdag gevonden blikjes fris leeg, en vragen ze zich af wanneer de kakkerlakken uitgeroeid worden. Let wel: dat zeggen de stadslegenden. De werkelijkheid is waarschijnlijk minder aangenaam. In Vonneguts werkelijkheid is Mary Kathleen de presidente van een multinational.

Drie jaar later. Nogmaals New York. Twee weken Brooklyn in een plastic zak die nog zo goed als leeg is. Dozier - een voornaam die in het zuiden veel vóórkomt, zegt hij - heeft pas

[p. 94]

een tweede appartement gekocht en daar mogen we met zijn vieren in.

Meubilair is er maar nauwelijks, maar de televisie met een schermpje van tien bij twaalf centimeter maakt veel goed. Vanaf het terras op de dertigste verdieping is het uitzicht over de East River, de skyline van Manhattan, en de Brooklyn Bridge zo schitterend dat je bijna buiten zou willen slapen. De Brooklyn Bridge bestaat honderd jaar, en voor dat feest zijn we gekomen. New York pakt uit. Met een parade, een vuurwerk, een gigantische expositie in het Brooklyn Museum, en tientallen kleinere manifestaties. Op de dag zelf wordt de brug afgesloten voor alle verkeer, een blokkade die Manhattan eigenlijk niet kan verwerken maar bereid is te gedogen. De avond voor de verjaardag hangen er bordjes in de hal en in de liften. Morgen is het verboden het dakterras te bezoeken.

Het dakterras wordt ingenomen door mannen in kogelvrije vesten en met geweren waarmee je op vijfhonderd meter afstand een ladder in een panty kunt schieten. De Republikeinen wonnen de verkiezingen en Ronald Reagan komt wellicht de feestelijkheden bijwonen. Tevergeefs zoeken we die dag de lucht af op zoek naar een kogelvrije helicopter.

Reagan spreekt ons toe vanachter het schermpje van tien bij twaalf; de kogelvrije vesten gaan onverrichter zake terug naar hun kazernes.

Brooklyn Bridge heeft enorme gewelven. Aan beide zijden zijn de aanritten langer dan de brug zelf, en onder die aanritten bevinden zich ruimtes die niet onder hoeven doen voor het middenschip van een kathedraal. Een aantal daarvan is voor de gelegenheid opgeknapt, van verbindingsgangen voorzien, en ingericht als expositieruimte. Het zal een aardige expositie geweest zijn met veel kunstwerken waarin de Brooklyn Bridge centraal stond, maar

[p. 95]

slechts één kunstwerk kan ik me nog exact voor de geest halen: de kamer van Agatha Muldoon.

Agatha Muldoon werd geboren in 1866 en was 116 jaar oud toen Jane Greenfold met haar kennismaakte, haar bedacht als kunstwerk, haar legende creëerde, en daarmee alle legenden van alle bag ladies samenvatte.

Vanaf 1931 woonde Agatha in de gewelven van Brooklyn Bridge. We zien daar de kamer die Jane Greenfold voor haar bedacht en inrichtte. Weinig meubilair op een tafel en een divan na, geen voorzieningen, maar toch stijlvol. De gothische structuur van de muren, de hoge plafonds van de gewelven, in vergelijking bij Grand Central is dit een paleis. In de muren heeft Agatha streepjes gekerfd, één voor iedere dag van haar leven in de brug. Op de brug zelf is ze nooit geweest. Overal in de kamer liggen tekeningen. De brug in honderden variaties.

In de gewelven van de brug zien we slechts de lichamelijke ruimte rond het leven van Agatha Muldoon. Bij de uitgang kopen we een boekje dat Jane Greenfold in eigen beheer heeft uitgegeven. Het bevat een korte biografie van Agatha, alsmede fragmenten uit haar dagboek. Want Agatha was bag lady in de tijd vóór de plastic zak. Ze wist dat geheugens papier nodig hebben om ijzersterk te blijven. En dus verzamelde ze papieren zakken waarvan ze keurige, vierkante velletjes scheurde. Daarop maakte ze haar tekeningen van de brug, daarop schreef ze haar dagboeknotities. In 1972 schrijft ze nog steeds over Jamie, het kind dat ze honderd jaar eerder verloor.

‘Ik denk dat je zelfs de mensen die niet sterven niet voor altijd kunt vasthouden. Niets is voor eeuwig. Behalve ik en de brug.’

Toen Agatha Muldoon haar kind verloor, zocht ze voor de eerste keer beschutting in de gewelven van de

[p. 96]

brug. Beschutting tegen haar verdriet. En toen dat niet wilde helpen, zocht ze er de eenzaamheid.

De dag na het feest gaan we om middernacht naar het dakterras. De schutters van Reagan hebben lege blikjes achtergelaten. We kijken naar de skyline van Manhattan, naar een hemel vol sterren, naar de reflectie van het licht in de East River, naar de herinnering aan het vuurwerk. Hier ben je Woody Allen in ‘Manhattan’ en Frank Sinatra in ‘New York, New York’ tegelijk. Kunst. In werkelijkheid dringt zich ook een beklemmend besef op. Om je heen gebeurt alles wat je ooit kunt bedenken en alles wat je niet kunt bedenken. Tegelijk. Ergens in die stad van licht legt een zingende lerares twee lege doosjes voor contactlenzen bij haar verzameling. Overal worden kartonnen bedden tevoorschijn getrokken. Daar wordt een kind gemaakt en daar wordt een kind verloren. Hier wordt gevochten om een divan en elders wordt een kakkerlak verbrijzeld. Iemand legt uit dat zijn voornaam in het Zuiden veel vóórkomt, een vrouw zegt dat ze morgen 116 jaar oud wordt. De Mary's en de Agatha's zoeken de eenzaamheid van hun herinnering. Bag ladies in New York. Morgen is een nieuwe dag, een nieuwe lente, met nieuwe plastic zakken, en een nieuwe kartonnen doos. Met dezelfde herinneringen.