Sic. Jaargang 5

[p. 69]

De maanzieke
hans hoenjet

Aan het begin van de jaren zestig woonde er in mijn geboortestreek een jongen die aan een geheimzinnige ziekte leed. Bij volle maan kreeg hij de niet te onderdrukken aanvechting zich uit te kleden, naar buiten te lopen en als een waanzinnige te schreeuwen.

‘Soms snatert hij als een eend, dan weer brult hij als een aap,’ zei Dolf, die als geen ander in zulke zaken thuis was. Hij zat bij mij op het lyceum en interesseerde zich bijzonder voor astronomie. Op zijn kamer hing een kaart van het melkwegstelsel.

‘Zou hij getikt zijn?’

‘Geen idee,’ zei hij. ‘Ik heb gehoord dat hij enorm slim is. Maar hij waagt zich zelden buiten. Mijn vader heeft hem een keer in de stad gezien. Hij droeg een mottige bontjas, dameslaarsjes en een cowboyhoed.’

De maanzieke werd nagewezen en uitgelachen. Hij was het mikpunt van ieders spot. Omwonenden hadden al diverse malen bij de politie geklaagd over de stuitende taferelen die zich in de achtertuin afspeelden en zagen het liefst dat hij in een gekkenhuis werd opgenomen. Hij woonde in een sjieke buurt. Zijn vader was directeur van bierbrouwerij DE TIJGER.

‘Ik heb nog nooit van de maanziekte gehoord,’ zei ik en raadpleegde mijn Albert Heijn-encyclopedie. Het was een uitbundig geïllustreerd boekwerk dat je kreeg als je voor enkele honderden guldens aan boodschappen bij de grootgrutter had gekocht. Het lemma ‘maanziekte’ kwam er niet eens in voor. Wel bevatte het een uitgebreid artikel over ‘maizena’. ‘Ik zal het mijn vader vragen,’ zei Dolf. ‘Die heeft de complete Universiteit voor zelfstudie en Het koninkrijk der Nederlanden in de tweede wereldoorlog.’ Toen hij een uur later terugkeerde, zei hij dat ze er zelfs Harry's Lichaam van Readers Digest op hadden nageslagen. Dit populair-wetenschappelijk werkje over de functies en eigenschappen van de menselijke organnen bevatte wel een boeiend hoofdstuk waarin de hersenen sprekend werden ingevoerd, maar geestelijke defecten kwamen er niet in ter sprake.

‘Het is vast een pas ontdekte kwaal,’ opperde ik. ‘Het zou me niet verbazen als hij een intieme verhouding met de maan heeft. We moeten het tot de bodem uitzoeken.’

Er gebeurden trouwens zoveel rare dingen in die tijd. Dolf's verhaal over de maanzieke scheen daar logisch in te passsen. Een dag eerder had ik in het RK dagblad De Volkskrant gelezen dat er in de VS baby's met zwemvliezen waren geboren. En in een redactioneel commentaar was het vermoeden geuit dat

[p. 70]

God misschien dood was.

‘Geloof jij dat Hij er niet meer is?’, vroeg Dolf ontsteld.

‘Het valt wel mee. Ik denk dat hij zich achter de grenzen van het heelal heeft teruggetrokken. Sinds Auschwitz en de watersnoodramp schaamt Hij zich dood. Hij is tijdelijk op reces.’

Misschien wist de maanzieke er wel het fijne van. Stel dat hij een gezondene was, een profeet of een messias, die in contact stond met buitenaardse beschavingen, dan moest hij ook op de hoogte zijn van de huidige verblijfplaats van Jahweh.

In de eerste week van oktober, toen de maan als een volvette Edammer in het zwerk hing, besloten Dolf en ik poolshoogte te gaan nemen en fietsten we naar het adres van de jongeman. Sterren pinkelden aan de hemel, als je je ogen goed inspande kon je zelfs het Zuiderkruis en de Grote Beer zien. Ik dacht aan het science-fiction boek dat ik juist uit had. Het heette DE MARSMANNEN KOMEN en ging over een dictatoriale dame die een waar terreurregime over de bewoners van Mars uitoefende. Hessa droeg een futuristisch badpak en zwaaide met een rijzweep. Ze stond op het omslag van het boek afgebeeld. Iedereen die rebelleerde of haar gezag aanvocht, werd op een gloeiende plaat vastgebonden en getuchtigd. Buitenaards leven interesseerde me ongemeen.

's Avonds luisterde ik regelmatig naar de lange golf. Een kakofonie van gepiep, gebrom en gekraak kwam uit mijn oude Philips-buizenradio. Er waren veel stoorzenders tussen, maar als je nauwkeurig luisterde hoorde je ook curieuze radioboodschappen die nog slechts gedecodeerd hoefden te worden. Ik zocht nog steeds naar de sleutel.

We parkeerden onze fietsen bij de brouwerij. Achter de hoge ramen glommen de koperen destilleerketels. Een berg hop lag onder een slurf. Ik rook eraan en vond dat het stonk. Dolf beduidde dat we ons moesten haasten. We slopen naar de achtertuin van de directiewoning waar we ons achter een ligusterhaag verstopten. Er verstreek ongeveer een uur. Ik rilde van de kou en wilde juist tegen Dolf zeggen dat wachten geen zin meer had toen de kelderdeur van het huis bruusk openzwaaide. Een magere, hoekige gestalte verscheen op het terras. Hij snoof, keek spiedend om zich heen en liep toen enkele passen vooruit. Zijn bleke billen hadden een fosforiserende glans in het maanlicht.

‘Misschien lijdt hij aan anorexia nervosa,’ fluisterde Dolf.

‘Nee, het komt door de maanziekte,’ zei ik.

Ik gaf mijn ogen goed de kost en huiverde toen de jongeman in het midden van de tuin was aangeland en een pirouette draaide.

Hierbij snaterde hij als een eend. Ik stootte Dolf enthousiast aan. We waren niet voor niks gekomen! Wat ik zag overtrof werkelijk mijn stoutste verwachtingen. De maanzieke huppelde lichtvoetig naar het achterste deel van de tuin en begon daar in almaar kleiner wordende cirkels om een pereboom te dansen. Hij piepte astmatisch. Tenslotte zonk hij uitgeput neer op zijn knieën, keek koortsig naar de maan en maakte enkele suggestieve bewegingen met zijn onderlijf.

[p. 71]

‘Het is een kosmische copulatie,’ zei ik hees.

‘Walgelijk,’ meende Dolf.

De maanzieke ging zo op in zijn paring met de maan, dat hij niet merkte dat we ons geschrokken uit de voeten maakten. Dolf was helemaal van zijn stuk gebracht. Ik voelde me ook tamelijk verward en angstig, maar mijn vrees werd al spoedig overspoeld door gefascineerdheid. Die avond ik bed vroeg ik me af of de maanzieke een intergalactische heilsleer verkondigde. Hij moest meer in de openbaarheid treden, hagepreken houden en zijn volgelingen in de riten van zijn heidens geloof initiëren! Ooit had ik een documentaire over Stonehenge op de tv gezien. Vrouwen in flapperende gewaden dansten in het maanlicht. Het een moest beslist iets met het ander te maken hebben.

Dolf weigerde me nogmaals te vergezellen naar bierbrouwerij DE TIJGER. Het had weinig zin elke keer naar de bizarre taferelen in de tuin te gaan kijken. Het was verstandiger als ik bij de maanzieke op bezoek ging. Maar hoe moest ik dat aanleggen? Ik draaide gewoon het telefoonnummer van de bierbrouwerij en vroeg aan de receptioniste die opnam of ik doorverbonden kon worden met de zoon van de directeur. Tot mijn stomme verbazing gaf ze onmiddellijk gehoor aan mijn verzoek. Ook het dienstmeisje, dat naar de naam Eva luisterde, zag geen enkel bezwaar en ging hem halen. Deuren werden geopend en dichtgeslagen. In de verte hoorde ik een schreeuw. Ergens viel een voorwerp om.

Tenslotte kreeg ik hem eindelijk aan de lijn.

Hij sprak bedeesd, zijn stem was schor en gebroken, alsof het geschreeuw in de achtertuin zijn stembanden had aangetast.

‘Hallo, je spreekt met Thomas. Ik zit in de tweede klas van het lyceum en schrijf een scriptie over het melkwegstelsel. Ik hoorde dat jij behoorlijk wat van het heelal afweet,’ zei ik vlug.

‘Hoe bedoel je?’

‘Zwarte gaten, meteorieten en de snelheid van het licht... Dat soort dingen, daar weet je toch wel iets van af?’

‘Tja, ik lees liever romans en verhalen.’

‘Misschien vinden we daar iets in. Ik heb alleen de Albert Heijn-encyclopedie.’

Hij aarzelde. Ik noemde hem een ‘aparte jongen’ en vroeg of hij vriendschap met me wilde sluiten. Dat streelde hem. Hij zei dat ik de eerstvolgende zaterdagmiddag mocht komen, vooropgesteld dat ik alleen kwam en niemand op de hoogte zou brengen van onze afspraak.

‘Beloofd,’ zei ik. ‘Tot dan.’

Ik was behoorlijk opgewonden toen ik de hoorn neerlegde. Vanzelfsprekend moest ik mijn voorgenomen bezoek aan de maanzieke voor Dolf verzwijgen. Wat zou hij me benijden als hij later vernam dat ik een onderhoud met de zoon van de bierbrouwer had gehad!

Villa Bacchus was een droefgeestig pand. Leeuwen van mergelsteen bewaakten de poort. Daarachter lag een slecht onderhouden gazon.

[p. 72]

Ik wist inmiddels dat de moeder van de maanzieke al lang overleden was. Er werd gefluisterd dat ze eind jaren vijftig in een tehuis voor zenuwzieke vrouwen was opgenomen en daarna op mysterieuze wijze verdween. De een beweerde dat ze zich voor de express naar Aken had gegooid, de ander dacht dat ze naar IJsland was geëmigreerd en een derde vermoedde dat ze in een andere kliniek was gaan wonen. Hoe het ook zij, de maanzieke werd opgevoed door zijn vader en het dienstmeisje.

Eva deed open. Ik vond haar een adembenemende verschijning. Ze had golvend honingblond haar, zeegroene ogen en een ranke hals. Een vage geur van zeep en parfum omhulde haar. Gedurende enkele seconden staarde ik haar sprakeloos aan.

‘Ik kom voor de zoon,’ zei ik. ‘We hadden een afspraak, mevrouw.’

Ze glimlachte ironisch en liet me door. In de schemerige gang hingen een paar symbolistische schilderijen. Het waren in sombere tinten uitgevoerde portretten van mannen en vrouwen wier ogen gloeiden als kolen. In de verte hoorde ik weemoedige pianomuziek.

‘Wat mooi,’ zei ik. ‘Wie speelt er?’

‘Zijn vader. Het is een hobby van hem.’

Het liefst was ik nog even bij haar gebleven, maar ze wees me de weg naar de zolderkamer en keek me na tot ik om de hoek van de trap was verdwenen. Boven was nauwelijks licht. Er brandde slechts een iel spaarlampje. Half struikelend klom ik naar de zolder en klopte aan. Op de deur was een sticker van Mickey Mouse geplakt.

‘Ik dacht dat je niet meer zou komen,’ zei de maanzieke. Hij stond in de deuropening en stak zijn hand uit. Deze voelde klam en week aan. Langzaam liep ik verder. Zijn kamer was heel comfortabel en gezellig ingericht. Er stonden een paar rotanmeubeltjes en een glazen tafel, een asbak in de vorm van een reiger en aan de muur hing een levensgroot affiche van de destijds populaire zanger Dave Berry.

‘Ben je een fan van hem?’, vroeg ik om maar iets te zeggen.

‘Ja, ik heb You've got this strange effect on me helemaal grijs gedraaid. Weet je dat ik een foto met handtekening van hem heb?’

‘Laat eens zien.’

Hij trok een laatje van zijn nachtkastje open en gaf me een zacht geworden, verkleukelde prentbriefkaart. Een glimlachende man met sluik zwart haar was voorop afgebeeld en op de achterzijde stond in cursieve letters Yours truly, Dave.

‘Die maken ze in Taiwan,’ zei ik. ‘Er staat een man achter een drukpers. Hij controleert of de handtekeningen niet van echt zijn te onderscheiden. Je bent gefopt.’

Gekwetst borg hij de prentbriefkaart weer op. Ik schoof onzeker heen en weer in mijn kuipstoeltje en vroeg me af waarom ik hem wilde beledigen. Daartoe was geen enkele aanleiding. Hij leek nauwelijks op de dwaas die ik in de achtertuin had zien rondrennen, integendeel, hij was uiterst hoffelijk en voorko-

[p. 73]

mend.

Gek of debiel kon je hem niet noemen, eerder belezen en intelligent. In zijn boekenkast stond werkelijk een fenomenale hoeveelheid strips, avonturenboeken en poëzie. Hij was een paar jaar ouder dan ik en kreeg van zijn vader waarschijnlijk voldoende zakgeld om regelmatig boeken te kopen.

Ik floot tussen mijn tanden en nam een Prisma-pocket uit de kast.

Het was Moby Dick van Melville.

‘Heb je dat helemaal gelezen?’, vroeg ik bewonderend.

‘Ja, alleen had de schrijver die stukken over de walvis eruit moeten laten. Dan was het nog spannender geweest.’

We spraken over muziek. De maanziekte had een Poolse koffergrammofoon en draaide een plaatje van France Gall. Toen Poupee de cire, poupee de son door de kamer schalde, maakte hij een paar kokette huppelpasjes en neuriede mee.

‘Ze heeft het songfestival gewonnen,’ zei ik.

‘Eigenlijk kwam ze voor Frankrijk uit,’ antwoordde de maanzieke boos.

‘Maar ze is geboren en getogen Luxemburgse.’

‘Waarom verbieden ze zoiets niet?’

Hij haalde zijn schouders op en staarde grimmig naar buiten.

Wolken dreven schokkerig langs de hemel. Soms zag je een stukje van de gele sikkel.

‘Hou je van schaken?’, vroeg hij na een tijdje.

‘Ik kan er niet veel van.’

‘Geeft niet.’

Opnieuw zwegen we. Waarover moesten we in godsnaam praten? Het leeftijdsverschil tussen de maanzieke en mij was vijf, zes jaar.

Waarschijnlijk stelde hij in heel andere dingen belang.

‘Geloof jij in buitenaardse beschavingen?’, zei ik tenslotte.

‘Het is geen kwestie van geloven. De mogelijkheid bestaat. Zo lang we het niet zeker weten, kunnen we alleen maar twijfelen.’

‘Ik hoorde dat God door een zwart gat is verzwolgen,’ zei ik.

Ik was benieuwd naar zijn visie op de onrustbarende berichten die over Hem de ronde deden.

‘O, ja? Daar is me niets van bekend. Overigens, heb ik geen hoge pet van Hem op.’

Toen deed hij iets eigenaardigs. Hij strekte zijn handen en begon met zijn vingertoppen alle voorwerpen in de kamer lichtjes te beroeren. Toen hij hier mee klaar was, liep hij naar de wasbak, zeepte zijn handen grondig in, spoelde ze af en droogde ze. Leed hij aan smetvrees?

‘Er was eens een man,’ zei ik. ‘Hij heette Hearst of zoiets... een krantenmagnaat, die in een antiseptische kamer woonde en niemand een hand wilde geven. Hij was steenrijk maar eenzaam. Op een dag ging hij dood. Er is zelfs een film over hem gemaakt.’

‘Ik gaf jou toch een hand,’ zei de maanzieke.

‘Ja, dat klopt.’

[p. 74]

Ik trommelde op het tafelblad en spitste mijn oren toen er in de verte een fabriekssirene loeide. Het was een mistroostig geluid. In gedachten zag ik de arbeiders over het terrein sjokken. Hun gezichten stonden triest. Niemand sprak.

‘Ben jij ooit in Rusland geweest?’, vroeg ik.

‘Nee,’ zei hij. ‘Maar mijn vader wel. Hij wil bier naar Moskou exporteren. Ze schijnen er veel behoefte aan alcohol te hebben.’

‘Logisch,’ antwoordde ik. ‘Het is er gruwelijk. Overal rijden tanks. Op elke hoek van het Rode Plein staat een KGB-er. Wie een andere mening dan de officiële verkondigt, wordt op transport naar Siberië gezet. Daar moeten ze in de ijzerertsmijnen en de wasknijperfabrieken werken.’

‘Hoe weet je dat zo goed?’, vroeg hij geërgerd.

‘Dat staat toch in de krant.’

‘Ik lees geen kranten,’ mopperde hij. ‘Het zijn allemaal leugens. Geef mij maar een goed boek.’

Ik zat op het puntje van mijn stoel en wachtte op een gelegenheid zijn maanziekte ter sprake te brengen, maar telkens als er een stilte viel, was het alsof mijn stem weigerde.

‘Misschien landen er over een paar jaar mensen op de maan,’ zei ik plompverloren.

‘O, ja?’

‘De Russen en de Amerikanen zijn ermee bezig. Ik ben benieuwd wie er wint. Ken je Yourie Gagarin?’

‘Nee, nooit van gehoord.’

Zijn stugheid begon me op de zenuwen te werken. Ik haalde diep adem en keek hem recht in het gezicht. Toen zei ik: ‘Je lijdt aan de maanziekte, is het niet?’

‘De wat?’

Hij klauwde zijn nagels in zijn broek en kneep zijn lippen samen.

Opeens nam ik mezelf kwalijk dat ik het woord ‘ziekte’ uitgesproken had.

‘Iedereen heeft wel een afwijking,’ vervolgde ik. ‘Als ik een kanten strook van een onderjurk zie, word ik bijvoorbeeld erg opgewonden. En een vriend van mij, Dolf is zijn naam, gaat nog steeds met zijn teddybeer naar bed.’

Dit scheen hem gerust te stellen. Hij keek me dankbaar aan en vroeg hoe ik wist dat hij aan ‘de maanziekte’ leed.

‘Ze praten over je,’ zei ik.

‘Dat domme geroddel,’ zei hij wrevelig. ‘De mensen vervelen zich.’

‘Dat klopt. Ik heb een oom die elke zaterdagmiddag naar de stad gaat. Niet om er iets te kopen hoor, hij wil gewoon onder de mensen zijn. Anders wordt hij gek. Hij woont namelijk erg afgelegen.’

Dit boezemde mijn kersverse vriend weinig belang in. Hij stond op en keerde me zijn rug toe. Ik beschouwde dit als een teken en zei dat ik moest gaan.

Enkele dagen later was er een schoolvoorstelling van Ionesco's La Lecon in de

[p. 75]

schouwburg. Op het toneel zat een meisje in een matrozenjurkje. Ze moest een boek van buiten leren, werkwoorden vervoegen en sommen maken. De leraar was een sadist en een idioot. Hij beende geagiteerd over het podium en drilde zijn leerlinge totdat ze in een machinaal reproducerende zombie veranderde. ‘Ik vond het een gaaf stuk,’ zei Dolf toen we na afloop naar de trein wandelden. ‘De wereld is een concentratiekamp. Overal zijn beulen. We zitten achter het prikkeldraad en kunnen geen kant uit.’

‘Ja, net zoals de maanzieke,’ zei ik.

Hij keek me verwonderd aan.

‘Ik ben er geweest,’ zei ik. ‘Op zijn zolderkamer. Hij woont heel mooi en er staat een gefiguurzaagde reiger naast zijn bed. Hij heeft wel honderd boeken.’

‘Allemachtig, ik begrijp niet dat je zoiets durft. Je weet toch dat hij gek en onberekenbaar is. Hij had je wel iets kunnen aandoen.’

‘Heu, hij was heel aardig. Alleen een beetje bizar, dat wel.’

‘Heeft hij het nog over zijn afwijking gehad?’

‘Nauwelijks. Ik heb nog geprobeerd hem op zijn gemak te stellen en zei dat niemand normaal was.’

‘Kom, nou. Je overdrijft. Er zijn eigenaardigheden, tics en afwijkingen. Onderscheid moet er bestaan.’

Onderweg in de trein naar V. bespraken we uitvoerig mijn bezoek aan de zoon van de bierbrouwer. Dolf wilde alle saillante details weten en zei na afloop dat hij van zijn vader had gehoord dat de maanzieke onlangs in een jurk was gesignaleerd. ‘Hij liep langs de HEMA,’ zei hij. ‘Toen de politie arriveerde, was hij weer verdwenen.’

‘Wat bewijst dat?’

‘Dat er een steekje bij hem los zit. En ik zal je nog iets vertellen. Die jongen mag niet meer in de kerk komen. Het schijnt dat hij tijdens de consecratie een scheet heeft gelaten.’

Vol afschuw keek ik hem aan. Ruften tijdens de eredienst was net zo'n doodzonde als het laten van een boer tijdens een klassiek concert of het opzettelijk verhaspelen van een onsterfelijke dichtregel. Pure blasfemie, ja dat was het!

‘We moeten hem redden,’ zei ik tegen Dolf toen we uit elkaar gingen.

‘Dat doe je maar zonder mij. Weet waar je aan begint.’

Hij zwaaide en verdween in de donkere nacht.

Dat de maanzieke een goddelijke missie had, daar geloofde ik inmiddels niet meer in, veeleer dat hij een tragisch geval was waar de medische stand weinig aan kon doen. Artsen en specialisten stonden hier machteloos, zelfs mijn oom die een bloeiende praktijk als magnetiseur en strijker dreef, zou hem als patiënt weigeren. Hij was een gevallen engel. Hij tuimelde en raasde omlaag, hulpeloos, verdoemd, overgeleverd aan duistere driften. Er zaten misschien fabeldieren in zijn hoofd. Die morrelden aan het deksel van zijn onderbewustzijn en zouden op een dag de macht overnemen.

Je kon het natuurlijk ook anders bekijken. Op school had de godsdienstleraar

[p. 76]

een vermanend verhaal over de filosoof Diogenes gehouden. Deze woonde in een ton en provoceerde iedereen door het laten van winden, het uitsteken van zijn tong en het debiteren van shockerende opmerkingen. Misschien was de maanzieke een verre nazaat van deze ziener.

Ik besloot hem nogmaals te bezoeken. Ditmaal ontmoette ik enige tegenstand. Het dienstmeisje gaf me op besliste, maar vriendelijke toon te kennen dat de zoon van de bierbrouwer beter met rust kon worden gelaten. De laatste dagen gedroeg hij zich vreemd. Er was een arts bij hem geweest. Deze kon geen lichamelijke klachten diagnosticeren en meende dat het psychisch was.

‘Misschien helpt het als ik met hem praat,’ probeerde ik.

Pas toen viel me in dat ik nog steeds zijn voornaam niet kende.

Ik vroeg er ook opzettelijk niet naar. Het idee dat hij Joop of Willem heette, kwam me gewoon bespottelijk voor.

‘Ik zal vragen of je kunt komen,’ zei het dienstmeisje tenslotte.

Opnieuw moest ik een eeuwigheid wachten. Ik meende door het geruis wat gevloek en geschreeuw te horen, maar dat kan ook een storing op de lijn zijn geweest.

‘Het is in orde,’ zei ze toen ze de hoorn weer opnam. ‘Blijf niet te lang. Hij moet veel rusten.’

Thuis sprak ik niet over mijn vriendschap met de maanzieke. Mijn ouders stonden argwanend tegenover alles wat vreemd en afwijkend was. In het verleden hadden ze me al eens gewaarschuwd voor wat ze ‘slecht gezelschap’ noemden. Toen ze naar het televisiejournaal zaten te kijken - er was een hongersnood in Afrika uitgebroken en de OAS had een aanslag in Parijs gepleegd - zei ik dat ik naar Dolf ging. Ze knikten slaperig en zeiden dat ik uiterlijk negen uur terug moest zijn.

's Avonds zag villa Bacchus duister en onheilspellend uit. Ik lachte mijn beklemming weg. Spookhuizen en dwaallichten zijn verzinsels. Bovendien kan ik me niet voorstellen dat een lieftallig kind als het dienstmeisje in een behekst huishouden had willen werken. Wat een waanzin!

Deze keer droeg Eva geen schort. Ze oogde heel charmant. In haar wijd uitstaande genopte jurk leek ze verrassend veel op een presentatrice van een kinderprogramma.

‘U ziet er mooi uit,’ zei ik.

Ze glimlachte gevleid en zei dat ik door kon lopen.

Opnieuw speet het me dat ik niet bij haar op bezoek kon komen. Ik stommelde naar boven en stootte me enkele malen. Waarom deden ze niets aan de verlichting?

‘Hallo. Hoe gaat het ermee,’ zei de maanzieke toen ik binnenkwam.

Hij hield een platenhoes in zijn hand. Zijn irissen dreven in het melkige wit van zijn ogen.

‘Ik hoorde dat je ziek was.’

‘Dat beweert mijn vader. Hij liet een dokter komen toen ik door de tuin had gerend. Ik kon er niks aan doen.’

[p. 77]

Hij sloeg zijn ogen neer en zei: ‘Ik moet in therapie.’

‘Begin daar nooit aan. Daar word je alleen maar gek van,’ zei ik gejaagd. ‘Ik had een tante die aan achtervolgingswaanzin leed. Ook durfde ze geen pleinen meer over te steken. Eerst gaven ze haar kalmerende injecties en toen dat niet hielp werd ze in een kliniek opgenomen. Nou is ze helemaal maf.’

Ik verzon het ter plekke. De maanzieke werd koud noch warm van mijn verhaal, hij staarde alleen maar droefgeestig voor zich uit en humde zachtjes mee met de plaat die op zijn koffergrammofoon lag.

‘Wat is dat voor muziek?’

‘De Kindertoteslieder,’ zei hij.

Ik probeerde hem een beetje op te monteren en vertelde hem dat er aan het eind van de negentiende eeuw een man in Parijs was geweest die de kost als windenlater verdiende. Hij trad op onder de naam ‘Petomaan’. Hij verrukte het publiek door in een gevulde badkuip plaats te nemen, een tuinslang op zijn aars aan te sluiten en aan het andere eind een blokfluit te bevestigen.

‘En zo speelde hij de Marseillaise,’ besloot ik de anecdote.

‘Iedereen aanbad hem. Hij verdiende zoveel dat hij er zijn gezin mee kon onderhouden. Toen hij stierf schonk hij zijn endeldarm aan het anatomisch instituut van de Sorbonne.’

De maanzieke lachte kwaadaardig. ‘Je wou toch niet beweren dat ik in een varieté-theater moet gaan optreden? Hè?’

‘Nee, nee... ik hoopte je wat op te vrolijken.’

Hij schroefde het deksel van een potje, nam een paar witte tabletjes in en dronk een glas water. Toen ging hij op zijn bed liggen en luisterde met gesloten ogen naar de plaat.

‘Wat nam je daar in?’

‘Valium,’ zei hij. ‘Daar word ik rustig van.’

Ik bleef nog een half uurtje bij hem. Communicatie was bijna onmogelijk geworden. Hij lag daar maar en bewoog zijn magere handen bezwerend. Ik draaide de plaat nog voor hem om en ging toen zachtjes weg.

Jarenlang vernam ik niets meer van hem. Dolf meende dat hij uiteindelijk in een gesticht of psychiatrische kliniek was opgenomen. In 1968 hoorde ik dat hij door een boer in de greppel van een aardappelveld was gevonden. Hij had zich met het flobertgeweer van zijn vader een kogel door het hoofd geschoten. Op zijn borst was een briefje gespeld: Ik kon mijn leven niet volbrengen. Zijn afscheidswoord gaf voedsel aan allerlei speculaties.