Sic. Jaargang 5

[p. 14]

Met terugwerkende kracht
margot libertijn

Al bijna drie weken achter elkaar is de lucht vlekkeloos blauw. Het gras en de bloemen schieten uit pure levenslust omhoog. De weggetjes hier zijn stoffig en warm. Zelfs de oostenwind kan daar weinig tegen beginnen omdat ze in de luwte van de dichtbegroeide bermen liggen.

De koeien staan gewoon maar zwartwit te wezen in de weilanden. Dichtbebladerde bosschages liggen als oasen in de trillende lucht.

De jonge grutto's zijn eerder vliegvlug geworden dan hun ouders lief is. Omdat die niets meer te doen hebben buitelen ze maar met de kieviten mee langs de hemel.

Ja, de wereld is vol vrede. En deze ochtend vol van de geur van hooi. Verleid loop ik met m'n hond door de landerijen. M'n blote voeten in sandalen, m'n sterk gewandelde benen glanzend in de zon. Het is juni. M'n rugzak danst en houdt de vaart erin.

We volgen de grasdijk, die de grens vormt tussen het oude land en de nieuwe polder. Behalve de wind hoor je er alleen de vogels, een verre tractor of een koe. De stoppels van het gras prikken in m'n enkels. Af en toe zoemt er een insekt een poosje met ons mee. Kas zigzagt van de ene plek naar de andere. Z'n staart kent geen rust. Ik prijs me gelukkig een hond te hebben die uitgelaten moet worden.

Ons doel ligt zo'n twee kilometer verder: het meertje, zoals we het noemen, waar we gaan zwemmen en zonnen en eten.

Er liggen in het oude land veel van die meertjes. Eigenlijk zijn het brede sloten, die elkaar door een of ander toeval zijn gaan raken en met de gezamenlijke inspanning van hun golven de oevers hebben weggeknabbeld. Het ruikt er naar waterplanten en vissen. In het water zweeft modder. Als je je na het zwemmen door de zon hebt laten opdrogen is je huid bedekt met een folie van stof die ruikt naar zomer en vakantie.

Ons meertje ligt achter het dorp. De kerktoren weerspiegelt er nog net haar spits en haan in. Maar je kunt er vanuit het dorp niet anders dan per roeiboot komen. Vandaar dat het er altijd stil is.

Drie oevers worden door rietlanden van het water gescheiden. Daarin hebben eenden, meerkoeten en futen een goed heenkomen gevonden. De vierde oever ligt aan de grasdijk. Je loopt gewoon van de dijk af het water in. De bodem is daar verrassend hard en zanderig. Maar vergis je niet. Opeens zak je tot je knieën weg in de zwevende modder, die als een dikke spinrag om je benen

[p. 15]

kroelt.

Kas en ik zijn nu halverwege de grasdijk. Tegen de helling luieren schapen. Sommige kauwen traag maar de meeste liggen in de warmte van het gras genesteld en knijpen hun ogen stijf dicht om de slaap niet de kans te geven te ontsnappen. Ze laten zich niet door Kas verschrikken. Ze kennen hem. Ze doen trouwens ook geen moeite de vliegen te verjagen. Het gonst ervan.

Dit is het punt waar Kas de sokken erin gaat zetten. Hij gunt zich nog een seconde om te zien of ik het meen. Gaan we echt zwemmen, vragen z'n ogen. ‘Ja’ roep ik. ‘Toe maar! Ga maar alvast zwemmen!’ Hij rent vooruit, dwaas slordig met z'n achterpoten en staart zwaaiend. Onwillekeurig stap ik ook steviger door. Ik heb het gevoel dat het nu allemaal maar moet gaan gebeuren.

Er zijn overigens zomers geweest waarin ik hier aarzelde. Dan keek ik scherp, dus al van grote afstand, om te zien of de stieren er stonden. Ik ben doodsbang voor ze. Zelfs als ze jong zijn en hun neusringen alleen dienen om ze eraan te laten wennen. Het is eerder hun logge kracht dan hun zo opmerkelijke manlijkheid waar ik me voor uit de voeten maak. Al moet ik kilometers omlopen, dat liever dan langs hun snuivende neusgaten en traag schrapende voorpoot. En ook al mogen er geen stieren meer weiden, m'n automatisch scherpgestelde oog heeft iets ontwaard. Drie fietsen. Verdomme! Weg stilte! Weg dromerijen aan de waterkant! Wat doen potjandrie die drie jongens hier, op vrijdagmorgen om elf uur! Ze horen in de klas te zitten en verlangend uit de ramen te kijken ook al doet de meester nog zo z'n best hen moeilijke sommen of jaartallen in te prenten.

De drie trekken net hun kleren uit. Ze fluisteren, terwijl ze af en toe schichtig kijken. Hoogstwaarschijnlijk dat ze hopen dat dat wijf met die hond snel verdwijnt. Als ze eens wisten wat ik dacht! Ik wring me uit m'n rugzak en laat hem in het gras ploffen. De handdoek trek ik eruit en leg ik ernaast. Het moet goed duidelijk zijn dat ik dit stuk van moeder aarde tot het mijne reken.

Als Kas en ik gezwommen hebben weet ik dat ze Peike, Simon en Koert heten. Ze moeten zo'n negen of tien jaar zijn. Peike heeft rood haar. Z'n sproeten gluren nog net door z'n gebruinde gezicht. Z'n neus is verveld en vurig. Simon erkent in hem de leider. Koert vindt alles best.

Hun fietsen liggen slordig te flonkeren op de dijk. Het zijn gewone Hollandse jongensfietsen. Niks geen stadsgedoe met cross- of racekrengen. Met tegenzin voel ik dat ik er vrede mee begin te krijgen.

Peike, Simon en Koert, denk ik. Drie jochies die spijbelen om te kunnen zwemmen in een eenzaam veenmeertje, waar geen patatkraam of ijsboer is. Straks eten ze hun schoolboterhammen, die vreemd smaken in het gras. Gezworen kameraden. In hun verbond past alleen kalm overleg. Geen gegil en geschreeuw. Kijk hoe de kerels in het water staan. Hun onderbroeken kleven aan hun billen. De zon verdampt de druppels op hun rug en bleekt hun haar tot stug stro. Als ze oud zijn, zo oud als ik nu, zullen ze terugdenken aan die eindeloze schoolvakanties, met onafzienbare blauwe luchten. Als ze gemaaid gras ruiken, of een grutto horen roepen, zullen ze flonkerend water voor zich zien,

[p. 16]

de geur van modder ruiken en een plagerige kriebel van stof op hun huid voelen. Ze zullen verzuchten dat het leven nooit meer zo wordt als toen.

Ik wil ze toeroepen dat ze alles moeten opdrinken wat ze zien en voelen en ruiken. Ik wil de wereld laten stilstaan voor een foto en die een paar uur met m'n handen vasthouden. Maar ik ga achterover liggen en sluit m'n ogen.

M'n drie scheepsjongens van Bontekoe spetteren in het water en doen wie het langst onder water kan blijven. Een ouderwets ritselende wind vertelt dat de ozonlaag gewoon intakt is. De zon fluistert me droog met vertrouwenwekkende warmte. Niets wijst erop dat ik leef op het moment van nu. Tot een mug me als een sluipmoordenaar te grazen neemt. Ik spring op, roep Kas en ga zwemmen.

In het water raken we ernstig in gesprek. Over Kas, die stokken en afgescheurd riet naar de kant brengt. Over de modder aan je voeten. Over de temperatuur van het water, die heerlijk is en hoger dan gisteren. Natuurlijk vraag ik niet of ze toen ook vrij waren van school. Er zijn grenzen.

Als ze met Kas spelen laat ik me op m'n rug drijven. Hun stemmen glijden over het water. In de verte klinkt het plonsen van riemen. Een meeuw wiekt geluidloos over. De torenklok slaat twaalf. Elke slag veegt jaren uit m'n leven. Van een wat vreemde vrouw op leeftijd word ik pas getrouwd huisvrouwtje, studente, scholiere en kind. Ik gooi me om en crawl weg. Om pas gewassen vergrijzende haren hoef ik me niet meer te bekommeren. Ik duik en zwem door de eindeloze stilte die niet meer bij deze aarde hoort.

Als ik bovenkom zitten ze alsof het de gewoonste zaak van de wereld is met Kas op m'n handdoek. Ik klauter de wal op en ben weer op leeftijd. ‘Gaat u ook eten?’ roept Peike. Ik knik, verbaasd en vooral vereerd. We delen m'n chocolademelk en appels.

Gniffelend zegt Peike dat Simon het maar moet vragen. ‘We willen slootjespringen’ zegt die blozend tegen m'n handdoek. ‘Maar natuurlijk’ antwoord ik, verbaasd dat ze mij om toestemming lijken te vragen. Even later is het spel in volle gang. De bedoeling is me meteen duidelijk. Je moet ín en niet over de sloot springen. Hoe meer modder, kroos en waterplanten er over je lichaam verspreid zijn, hoe groter het applaus.

Ik kijk toe en denk terug aan die bange kinderjaren van me. Bang om boompje te klimmen, bang bij kattekwaad, bang om slootje te springen, bang voor straf. Altijd bang. Nooit spijbelen, altijd je best doen, altijd je vader groot en dreigend en kil afwijzend voor je zien. 't Is niet dat ik het zonodig allemaal nog eens wil doen. 't Is omdat ik er glimlachend aan terug had willen denken.

Zoals het met kinderspelen gaat sterft ook dit een natuurlijke dood. De jongens klauteren op glibberige moddervoeten de dijk op en rennen, met blaffende Kas, er aan de andere kant weer af om zich schoon te zwemmen. Een paar minuten later ploffen ze naast me neer. In afwachting van enthousiast commentaar? Het kan niet anders.

Het kan wel anders. ‘Heeft u vroeger ook slootje gesprongen?’ vraagt Koert. De vraag is zo onschuldig. Een eerlijk antwoord zo ongepast. Op zo'n zomer-

[p. 17]

dag, als je spijbelt, zwemt en boterhammen eet terwijl het water uit je haar drupt, verwacht je een mooi verhaal. Niets in me peinst erover eerlijk te zijn. Sterker, ik ben verplicht te liegen. Dat is duidelijk.

‘Nou en of’ zeg ik vlot. ‘Zelfs kort geleden nog’. Ik pauzeer om de spanning op te voeren. ‘Maar die keer sprong ik niet voor de lol. Kijk, er was een schaap in de sloot geraakt. In die sloot daar’. Drie kauwende jongenshoofden draaien in de richting van m'n wijzende vinger. ‘Het was toen nog voorjaar en koud. Dat schaap kon ieder ogenblik lammeren krijgen. Ik moest dat dier wel uit de sloot halen, dat is logisch’. De jongens proppen hun laatste hap in hun mond. ‘Wat je hier vandaan niet kunt zien’ vervolg ik ‘is dat je eerst de dijksloot moet overspringen voor je bij de sloot komt waar dat schaap lag. Nou...’ Ik zucht diep. ‘Je snapt het al’. ‘Erin?’ vragen ze begerig. Ik grinnik, zogenaamd verlegen. ‘Was u erg vies?’ ‘Vies? Wat dacht je man. Ik stonk een uur in de wind. M'n kleren onder de modder. Het kroos zat in m'n zakken. 't Kon allemaal zo de wasmachine in’. ‘Kreeg u op uw donder?’ vraagt Koert. ‘Doe niet zo stom man’ roepen Peike en Simon. ‘Van d'r zelf zeker’.

Ineens staan ze op. Alsof ze een seintje van het hogere hebben gekregen. Ik krijg het ook. ‘Kom op, Kas’ zeg ik ‘we moeten weer eens naar huis, ouwe jongen’.

Met lome passen loop ik terug. Een schaap uit de sloot trekken, denk ik, valt helemaal niet mee. De poten staan verankerd in de modder. De vacht zuigt zich vol water. Zo'n beest wordt loodzwaar. Bovendien zijn schapen zó dom dat er geen enkele medewerking van te verwachten valt. Dat had ik allemaal wel eens gehoord. Het was maar goed dat de jongens geen détails wilden weten.

De warmte doet het gras beven. Alleen aan het wasgoed aan de lijn bij de boerderijen is te zien dat er mensen leven. Zelfs de kippen houden zich verborgen. Het voelt alsof er iets gaat gebeuren. Maar pas op het moment dat het dat zelf wil.

De grasdijk gaat over in een sintelpad. Kas werpt met z'n poten stofwolkjes op. Het sintelpad eindigt bij een paar planken over een sloot. We moeten rechtsaf, een dijk opklauteren die langs de ringvaart voert. We lopen langzaam. Nu en dan blijf ik staan om de karekieten in het riet te begluren of om te zien of er kikkervisjes tussen de stengels zwemmen.

Onderaan de dijk loopt een weggetje met ernaast een sloot. Daarachter de weilanden, die er onwennig geschoren bijliggen. Grote groepen scholeksters fourageren er. Hun zwartwitte pakken en oranje dolksnavels flikkeren op in het licht. Af en toe vliegen ze op en vullen de hemel met klanken. Ik koester al lang de wens na m'n dood als scholekster terug te keren. 't Is gek, maar nu ik naar ze sta te kijken omhult me plotseling de sombere wetenschap dat ik het niet verdien, dat ik eerst iets bewijzen moet.

Op 't volgende stuk land, niet ver van ons huis, weiden schapen met hun groot geworden lammeren. Er is hier nog niet gemaaid. Het bloeiende gras wuift grijsrose tussen hun wollen lijven door.

[p. 18]

Opeens maakt zich uit de kudde een lam los. Het galoppeert recht op ons af. 't Lijkt, godbetert, of hij de grote schapenredder herkent heeft en haar in opperste vervoering tegemoet rent. Niet geremd door enige bescheidenheid draaft hij pardoes de sloot in. Het is niet te geloven. Als vertraagd zie ik het water in een fontein omhoog spuiten. De stank van vervuilde modder golft over de wallekant. Opeens is het oppervlak weer taai en glad. Van het lam steekt alleen de kop boven water uit. Er zitten sproeten van modder op.

‘Je weet wat je te doen staat, meisje’ spreekt iemand in mezelf me toe. ‘Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel. God straft onmiddellijk en hardvochtig. Gerechtigheid zal er zijn. Met terugwerkende kracht kun je je leugens vertellen. 't Is waar. Je bent in een sloot gesprongen om een schaap te redden. Toe, ga je gang. Ga gerust je gang’.

Ik weet dat ik het zelf ben die die echo's uit het verleden laat weerklinken. Ik wieg heen en weer alsof ik een slaande hand wil ontduiken. En opeens weet ik dat ik dóór moet blijven wiegen voor de sprong. Er trekt een kriebelend gevoel door m'n armen en benen. Om m'n mond sluipt een onweerstaanbaar giechellachje. Ik ga springen! Ik zie mezelf staan op m'n sandalen, in m'n short. M'n voeten worden kleiner, m'n benen verliezen hun vrouwelijke vorm, worden stakerig en beven in de knieën van opwinding en angst. M'n armen zwaaien onhandig heen en weer en ik spring!

In de sloot. Ik krabbel met de geur van modder als een aureool boven m'n hoofd het weiland op. Kas blaft vol geestdrift. Ik lach en roep en zwaai m'n armen uit. Gewoonlijk komt hier toch niemand, denk ik opeens weer oud.

Ik heb nooit geweten dat een lam zó aanvoelt. De korte krullen op z'n kop zijn stug. In z'n nek gaan ze over in een gekrompen pluchen tafelkleed. Ik aai hem terwijl ik z'n kop boven water hou. En ruik als hij mekkert een zure geur van gras en paardebloemen. Ik fluister zachte zinnen in z'n oren waarvan de meeste luiden dat het allemaal weer goed komt. Z'n hoeven krabben in een mum van tijd m'n armen open. Ik zeg er niets van. Misschien wel omdat hij moddersproeten heeft.

Opeens voel ik mezelf met een onbekende, uit oerkracht geboren, ruk het lam de kant op zwaaien. Hij rent zonder enige aarzeling weg. Hijgend kijk ik hem na. Ik kan het hem niet kwalijk nemen.

M'n tweede sprong is volmaakt. Op beide voeten land ik in de wegkant. Ik prijs me gelukkig dat alleen Kas maar heeft staan schateren van het lachen. Precies dan naderen twee fietsende vrouwen. Aan hun grijzende kapsels, die nauwelijks verwaaien, is te zien dat ze van mijn leeftijd zijn. Hun zadels piepen. Ze hebben ongetwijfeld vlak voor hun vertrek fris gestreken katoentjes aangetrokken. Ik merk nu pas hoe gruwelijk ik stink. Ik ren de dijk op. Bij elke pas scheuren de kokers van modder om m'n benen.

Zoals het de dwaas betaamt trek ik alvast de lach die hoort bij: ‘ja, ik ben in de sloot gevallen toen ik een lam op het droge hielp’. Maar de dames fietsen met een vriendelijke groet door, zonder ook maar één blijk van bevreemding te geven. Ze kijken zelfs niet stiekem toch even om.