Sic. Jaargang 4

[p. 41]

Giacomo Leopardi en zijn nachtgezang
frans van dooren

De Italiaanse dichter Giacomo Leopardi, die leefde van 1798 tot 1837, kan rustig als een wonderkind worden betiteld. Hij kende al voor zijn tiende uitstekend latijn en niet veel later ook Grieks, en beide talen beheerste hij actief. Daarnaast leerde hij tijdens zijn jeugd ook nog Hebreeuws, Engels, Frans, Duits en Spaans. Op elfjarige leeftijd schreef hij, na Homerus gelezen te hebben, een sonnet op de dood van Hector en vertaalde hij in goed lopende verzen het eerste boek van de Oden van Horatius. En daarmee begon een ‘vie intellectuelle’ dat, hoezeer ook door ongeluk getekend, geheel aan wetenschap en literatuur gewijd zou zijn. Toen hij nog geen achttien was, had de jonge Giacomo al een respectabel aantal boeken op zijn naam staan, zowel in het Italiaans als in het Latijn: boeken over astromonie, over bijgeloof in de oudheid, over antieke retoren, over het leven van Plotinus, over de kerkvaders van de tweede eeuw, enzovoorts. In dezelfde tijd schreef hij ook nog honderden Italiaanse gedichten en vertaalde hij poëzie van o.a. Simonides, Hesiodus, Homerus en Vergilius.

Tegen het jaar 1816 voltrok zich in hem een verandering die zijn ontwikkeling ingrijpend zou beïnvloeden. Zijn belangstelling verplaatste zich namelijk hoe langer hoe meer van filologie naar literatuur, van eruditie naar kunst, van geleerdheid naar schoonheid. Hij ontdekte - vooral door zijn vertaalwerk - de betekenis van het scheppend genie. En vanaf dat moment was zijn liefde voor grote dichters niet meer wetenschappelijk maar persoonlijk, kwam zij niet meer voort uit de hersenen maar uit het hart. En nadat aldus de Verlichting in hem had plaatsgemaakt voor de Romantiek, vond er een paar jaar later nog een tweede ‘bekering’ in hem plaats, en wel die van literatuur naar filosofie, van schoonheid naar waarheid, van verbeeldingspoëzie naar gevoelspoëzie. En daarmee had de dichter in hem definitief de overhand gekregen op de geleerde. In deze jaren begon zich bij hem een

[p. 42]

lichamelijke achteruitgang te manifesteren, die een stempel zou drukken op heel zijn verdere leven. Al in 1818 schreef hij aan een vriend:

‘Door zeven jaar lang als een krankzinnige te studeren in een periode waarin mijn constitutie zich aan het ontwikkelen was en eigenlijk de nodige hardheid had moeten krijgen, heb ik mijn gezondheid totaal geruïneerd’. Zijn fysieke aftakeling openbaarde zich in een

[p. 43]

vergroeiing van zijn rug en een algehele misvorming van zijn lichaam, zaken die nog verergerd werden door kwaadaardige symptomen van neurasthenie en psoriasis. Kortom, Leopardi was een gebochelde, een mismaakte, een gevlekte.

Leopardi's belangrijkste gedichten zijn verzameld in zijn Canti, het poëtische hoogtepunt van de Italiaanse Romantiek. De bundel kenmerkt zich behalve door een grote helderheid door een uiterst subjectieve, emotionele en gevoelige manier van dichten. Aan Leopardi's lyriek ligt een wanhopig pessimisme ten grondslag, een trieste beleving van de aardse werkelijkheid, een intens besef van menselijke nietigheid. De dichter is overtuigd van de absolute zinloosheid van het leven en hij gaat ervan uit dat datgene wat de mens ziet als geluk in feite slechts illusie en begoocheling is.

Deze kenmerken zijn terug te vinden in het hier vertaalde Nachtgezang. Leopardi schreef het gedicht in de winter van 1829-1830, toen hij in zijn geboortestadje Recanati (in de Marken bij Ancona) verbleef. Zijn inspiratie ontleende hij aan een artikel van baron De Meyendorff (gepubliceerd in de Journal des Savants van 1826) over een door hem gemaakte reis naar Centraal-Azië. De auteur vertelt daarin hoe bepaalde herders bij het Baikal-Meer gezeten op stenen de nacht doorbrachten, terwijl ze kijkend naar de maan en de sterren zwaarmoedige liederen improviseerden. Leopardi voelde zich zo door dat beeld aangesproken dat hij een gedicht schreef waarin hij zichzelf en zijn levensfilosofie in een van de herders projecteerde.