Sic. Jaargang 3

[p. 1]

[Nummer 5]

Roomsche riten
hans hoenjet

‘De Beer wil dat je naar zijn kanariepiet komt kijken,’ snauwde Hollewijn. Ik kromp ineen en staarde naar de tekening die ik had gemaakt. Het was een kunstwerk. Zeepaardjes, maanvissen en guppen zwommen tussen sepiagroene waterplanten in een onaards licht.

‘Gebeurt er nog wat?’, herhaalde hij.

Ik bleef stokstijf zitten en beet op mijn potlood. Waarom ontbood De Beer mij opnieuw? Een jaar eerder had hij mij bij zich geroepen nadat ik tijdens de middagpauze een bezoek aan de Keutelbeek had gebracht. Uitgedaagd door een pokdalige slungel probeerde ik over de spekgladde beschoeiing van het riool te lopen. Wie dat huzarenstukje met succes volbracht, werd tot Koning der Keutels gekroond. Op een haar na won ik de titel. Vlak voor de finish ging ik kopje onder in die strontbeek. Kletsnat, uitgejouwd door een paar derdeklassers, sjokte ik terug naar school om mijn straf in ontvangst te nemen. De Beer ontbood me in het fietsenhok en ranselde me af met zijn witte koord tot ik huilend om genade smeekte. Dat stelde hem niet tevreden. Voor straf moest ik Dorp aan de rivier van Anton Coolen overschrijven.

‘Helemaal?’, vroeg ik.

‘Van A tot Z. En als je het hart hebt een regel te vergeten zal ik je tot bloedens toe geselen. Ingerukt, mars!’

Avonden lang zat ik als een middeleeuwse kopiist gebogen over de uit de internaatsbibliotheek geleende streekroman, die ik woord voor woord moest overschrijven in de schriften die De Beer me in zijn onbaatzuchtige goedheid ter hand had gesteld. De tl-buizen zoemden zacht in de naar chocolademelk geurende studie-zaal waar ik samen met een hardleerse boerenpummel mijn strafwerk maakte.

‘Wat heb jij gedaan?’, vroeg hij.

‘Ik ben in de Keutelbeek gevallen.’

Hij legde zijn grove hand op mijn schouder en ademde in mijn gezicht.

‘Pas maar op dat De Beer je niet voor een tweede keer snaait. Je weet toch dat hij de gelofte van armoede heeft afgelegd en geen onderbroek onder zijn pij draagt?’

‘Dat hoor ik voor het eerst,’ fluisterde ik.

Kort voor de zomervakantie leverde ik drieëntwintig schriften met de integrale inhoud van Dorp aan de rivier bij De Beer in. Hij woog de stapel papier in zijn

[p. 2]

hand, lachte en verscheurde mijn levenswerk in repen.

‘Thomas, mijn oogappel,’ zuchtte hij. ‘Laat ik je niet nog een keer bij je kladden grijpen, want dan laat ik je mijn kanariepiet zien. Duidelijk?’

Ik beloofde hem beterschap en verliet buigend als een lakei zijn kamer. Op weg naar huis in de trein zag ik de boerenpummel uit de studiezaal terug. Zijn wangen stonden bol van de drop waarmee hij zijn smoel had volgepropt en zwarte kwijldraden hingen aan zijn puisterige kin.

‘Luister,’ smakte hij vergenoegd. ‘De Beer heeft in de oorlog de zoon van een verzetsstrijder alle botten gebroken, omdat hij de school in opspraak bracht. Wat een lul, he? Ze zouden hem aan zijn ballen moeten ophangen.’

Waarom moest ik naar zijn kanariepiet gaan kijken? Ik had toch niets op mijn kerfstok. Ik bad elke avond vol overgave een Akte van Berouw, drie Weesgegroetjes en ettelijke Onzevaders; ik stond ingeschreven als lid van de R.K. Hobbyclub, waar we stripfiguren en heiligen uit triplex figuurzaagden, die in de schoolgalerie tentoon werden gesteld. Al menigmaal had de leraar handvaardigheid mijn godsvrucht geprezen en ten voorbeeld gesteld aan de eersteklassers, die alleen Donald Ducks en Goofy's wilden knutselen. Inmiddels kon ik bogen op een indrukwekkende stoet heiligen uit triplex.

‘He, joh, sodemieter op. De Beer mot je hebben!’ beet Hollewijn me toe. Hij torende hoog boven me uit, griste de tekening van mijn tafel en verfrommelde hem tot een prop.

‘Een drie, Thomassen, hoor je me, een drie!’ schamperde hij. Ik vocht tegen mijn tranen, stond op en liep met gebogen hoofd het lokaal uit, het schorre gelach van mijn klasgenoten bonzend tegen mijn trommelvliezen.

‘Wie is daar?’, zei De Beer toen ik had aangeklopt.

Zijn imposante gestalte bracht me in verlegenheid. Ik duwde de deur van zijn kamer verder open en liep schoorvoetend tot zijn eikehouten bureau, dat bezaaid lag met paperassen. Met gefronste wenkbrauwen nam hij me op.

‘Jonas Thomassen, met jouw heb ik nog een fiks appeltje te schillen,’ dreigde hij.

Hij beduidde me te gaan zitten en begon in een kasboek vol ingewikkelde tabellen en grafieken te bladeren. Waarschijnlijk hield hij zorgvuldig bij welke misstappen de internaatsbevolking had begaan en verwerkte hij deze gegevens in kille schema's. De Beer was immers als kinderrechter aan het Paleis van Justitie in M. verbonden. Daar wisten ze wel raad met informatie over toekomstige criminelen! Ik probeerde mijn zenuwen te bedwingen en liet mijn blik door de met klappers, boeken en correctiewerk volgetaste kamer gaan. Als hij nog al die proefwerken moest nakijken kon ik wachten tot Sint Juttemis voordat ik zijn kanariepiet kon zien.

‘Zeg Thomassen,’ zei hij en keek over de rand van zijn bril. ‘Hoe vind je mijn kantoor?’

‘Heel mooi, pater De Beer. Een echte studeerkamer!’, zei ik beleefd. Hij glunderde en begon met zijn knoestige vingers het schoollied van het internaat op

[p. 3]

het bureaublad te trommelen. Ik neuriede zachtjes mee.

‘Kop dicht!’, siste hij. Hij boog zich opnieuw over het kasboek en ging zo op in zijn cijferwerk, dat hij me volledig leek te vergeten. Langzamerhand werd zijn kamer lelijk en somber. De logge poten van zijn bureau waren versierd met pompeuze leeuwekoppen. Aan de muur hing een prent van het Laatste Avondmaal. Heimelijk koesterde ik sympathie voor Judas, want het leek alsof hij even belaagd en in het nauw gedreven was als ik.

‘Hou je voeten stil, Thomassen. Zo kan ik niet werken,’ gromde De Beer.

Ik klampte me vast aan de leuningen van mijn stoel. Plotseling werd de loodzware, duistere atmosfeer van De Beers kamer weggevaagd door het gekwinkeleer van een vogel. Op een piedestal, in een kooi van gekruld smeedijzer, floot een kanarie. Het donzen balletje met waakzaame kraaloogjes hipte van zijn stok naar het schommeltje, produceerde een schril fluitje en ging weer terug naar zijn uitgangspositie. Een prijsfokker wiens zoon op wonderbaarlijke wijze was bevorderd had de kanarie aan De Beer geschonken. Een kampioen was hij, een zanger van jewelste, die ettelijke lokale concoursen had gewonnen en waarover in De Limburger was geschreven dat hij zelfs het oor van de meest verwende luisteraar wist te strelen. Een kroon op Gods schepping!

‘Thomassen, waarom kijk je zo gebiologeerd naar mijn kanariepiet?’ vroeg De Beer.

‘Omdat hij zo schitterend zingt,’ zei ik vol bewondering.

Hij schroefde de dop van zijn vulpen, wenkte me en zei: ‘Kom eens op mijn schoot zitten, dan kun je hem nog beter zien.’

‘Dat hoeft echt niet, pater De Beer, van hieruit kan ik uw kanariepiet heel goed zien.’

Hij schoof zijn stoel naar achter, rees op en tilde zijn pij elegant op. Bedaard ijsbeerde hij van zijn bureau naar de deur.

‘Geloof je in God?’, vroeg hij in het voorbij gaan.

‘Natuurlijk.’

‘En in de Heilige Maagd Maria, moeder van God. toeverlaat van alle arme zondaars, die verstoten en veracht worden? Geloof jij ook in Haar, mijn kleine Thomassen?’ Er was een kartelige wreedheid in zijn stem geslopen.

‘Ja, ik geloof, pater De Beer,’ beaamde ik. Zag hij niet dat ik de waarheid sprak? Hij deed alsof hij me niet had verstaan, hield plotseling de pas in, stroopte de mouw van zijn pij op en joeg zijn fonkelende zegelring langs mijn rechterslaap. Ik kreeg een metalige smaak in mijn mond en verdronk in een zee van duisternis.

‘Jodium wekt de levensgeesten op. Kom, kom we zijn niet van suiker! He Thomassen? Wat jij?’, echode een stem. Het was alsof die stem een touw naar me uitgooide, me uit een peilloze diepte omhoog trok en redde. Als een drenkeling klampte ik me aan die stem vast, wanhopig strijd leverend met het bonzen in mijn arme hoofd. Ruwe stof schuurde langs mijn wang en toegewijde handen plakten onbeholpen een pleister op de branderige plek onder mijn oor. Ik voelde me misselijk en slap.

[p. 4]

Toen ik mijn ogen opendeed zag ik de kanariepiet. Hij tikte als een razende met zijn scherpe snavel tegen het traliedeurtje en floot schril. Ik probeerde me te verroeren, maar ik zat onwrikbaar opgesloten in De Beers machtige armen. Hij drukte me innig tegen zijn papperige buik.

‘Ik vergeef je, mijn kleine Jonas,’ fluisterde hij in mijn oor. ‘Wie zonder zonden is, hij werpe de eerste steen. Jezus liet de kinderen tot zich komen en beloofde hen het hemelrijk.’

Hij pauzeerde. De kanarie nijgde zijn kopje.

‘Ga je elke week onder de douche en was je dan de edele delen die de Schepper ons in zijn oneindige genade gegeven heeft?’

Hijgend probeerde ik me aan zijn klemmende greep te ontworstelen, maar hoe meer weerstand ik bood, des te knellender werd zijn omhelzing.

‘Je bent een leergierige knaap,’ vervolgde hij bezwerend.

‘Het neusje van de zalm, een oogappel van de Heer, die over onze zielen waakt en de stormen met een machtig gebaar het zwijgen oplegt.’

‘Lamelos,’ piepte ik.

Hij legde zijn eeltige handpalm op mijn mond en dwong me door mijn neus adem te halen. Als een onervaren ruiter, vastgesnoerd op een wild paard, werd ik opgetild, heen en weer geschud en bijna op de grond geworpen. De Beer sidderde en kronkelde alsof hij geëlectrocuteerd werd.

‘Laat ons bidden,’ oreerde hij. ‘Heilige Sebastiaan geef ons de kracht om de pijn van helse pijlen te verduren. St. Christoffel verschaf ons de nederige vreugde om knapen naar de overzijde van de woelige baren te dragen. Heilige Johannes dompel ons onder in de Jordaan en besproei ons met gewijde druppels. Heilige Theresa, laat ons de hemelse melk van uw borsten likken.’ Jubelend tilde hij me weer op. Ik spartelde als een baby, vocht om vrij te komen, maar voordat ik me aan zijn ijzeren greep had kunnen ontworstelen, plantte hij me neer op zijn hobbelige kruis.

‘Sanctus, sanctus!’ juichte hij. ‘Credo in unum deo. Pater et omni potento!’ Een oogwenk later verslapte hij en leken alle levensgeesten uit hem geweken. Zijn pafferige gezicht was bleek geworden en zijn uitgeputte ogen leken bijna uit hun kassen te rollen. Met open mond gaapte ik hem aan.

‘Thomassen, jij klein sekreet, kijk eens wat je allemaal hebt aangericht!’, schold hij. ‘Je hebt een lelijke vlek op mijn pij gemaakt. Schaam je je niet?’

Onthutst zei ik dat ik niets gedaan had. Hij duwde me bruusk naar de deur en zei op gemelijke toon: ‘Serpent dat je bent. Waag het niet om me te schande te maken. Als ik iets onoirbaars verneem, zwaait er wat voor je. Duidelijk?’

‘Jawel, pater De Beer.’

De kanariepiet tsjilpte verbolgen toen ik de deur achter me sloot.

De reusachtige pleister op mijn slapen maakte mijn terugkeer in het tekenlokaal allesbehalve gemakkelijk. Geroezemoes en gemonkel weerklonk toen ik verslagen mijn plaats opzocht. Mijn verfrommelde tekening was als door een wonder glad gestreken. In plaats van een drie prijkte er nu een vette zeven in de linkerbovenhoek. Hoe was dat in godsnaam mogelijk? Rustte er dan toch een boven-

[p. 5]

aardse zegen op mij?

‘Thomassen, voel je je niet lekker? Kom onmiddellijk hier,’ gebood Holle-wijn. Hij vouwde zijn sportkrant dicht, krabde in zijn pluizenbaard en nam me nieuwsgierig op.

‘Heb je zijn kanariepiet nog gezien?’, vroeg hij zacht.

Ik knikte.

‘Wat voor een kleur had-ie? Nou?’

‘Geel,’ antwoordde ik naar waarheid.

‘Zat-ie in een kooitje of vloog-ie vrij rond? Denk na voordat je antwoordt.’

Ik slikte en staarde naar de met oostindische inkt en olieverf bespatte tafel waarachter Hollewijn zat. Een onzichtbare hand kneep mijn keel dicht.

‘Ik weet het niet meer,’ zei ik.

‘Jonas, je staat me toch niet te belazeren, he?’

‘Nee, meneer.’

Met een korzelig knikje stuurde hij me weg. Waarom sprong hij niet voor mij in de bres, Hollewijn, de schrik van het Heuvelland, die al drie keer zijn brullende Porsche total loss had gereden en opzien had gebaard met een wandschildering van een naakte madonna in de kerk van Wittem!

‘Rot op,’ zei hij toen ik na afloop van de les stokstijf bleef zitten. ‘En zorg dat je voortaan niet meer bij De Beer hoeft te komen.’

Even later werd ik opgenomen door de rumoerige massa leerlingen op het kruispunt van vier gangen. Vanuit verschillende richtingen stroomden ze af en aan, elkaar duwend, knijpend en stompend, als wilde beesten die elkaar kwellen omdat ze gevangen zijn. Ik maakte me klein en liet me voortstuwen door de anderen.

‘He, stomme klootviool, heeft De Beer je piel afgezaagd?’, schreeuwde een jongen. Het was de boerenpummel, die me had gewaarschuwd. Zijn kogelronde met puistjes bespikkelde kop stak boven alle anderen uit. Ik graaide in mijn schooltas, vond mijn passer en dreef de naaldpunt feilloos in zijn billen toen we elkaar passeerden. Een dierlijke kreet ontsnapte aan zijn keel. Het leek alsof de trage leerlingenstroom plotseling door een obstakel werd tegen gehouden en stagneerde.

‘Thomassen, jij schoft en ellendig stuk vreten, kom als de wiedeweerga hier!’, schalde door de gang.

Het was De Beer. Als een standbeeld presideerde hij op de trap, waar hij met zijn adelaarsogen nauwlettend elke leerling in de gaten kon houden. Ik versteende. Het zoemsignaal verbrak mijn betovering. Verlamd stond ik op het kruispunt van de vier gangen, als de prooi van een bloeddorstig roofdier.

‘Je bent hardleers, onnozel en eigenwijs!’ donderde hij vanuit de hoogte als een vetgemeste, wraakgierige god. Zijn zegelring flikkerde gemeen in het zonlicht dat door een glaskoepel naar binnenviel. Ik zakte op mijn knieën en smeekte om vergiffenis. Dit scheen zijn woede slechts aan te wakkeren, want hij beende woest de trap af, rukte me overeind en sleepte me als een zak zout naar beneden. De kelder!, flitste het door me heen. Hij zou me naar het legenda-

[p. 6]

rische krocht onder het internaat brengen, waar als in een onderaardse hel de zondaars werden gevierendeeld, geradbraakt en geroosterd. Ik jankte en trapte als een waanzinnige, maar De Beer stiet een holle lach uit en greep me in mijn nekvel alsof ik een kat was.

Het metalen plaatje op de kelderdeur vermeldde Archief. Een geniaal eufemisme. Hij duwde me voor zich uit en knipte het licht aan.

‘Snel, snel...’ commandeerde hij.

Ik zag kasten met doorgebogen planken waarop door vocht aangetaste archiefdozen, krom getrokken ordners en verouderde schoolboeken rustten. Aan een spijker hing een knaapje met een rafelig kazuifel. Via een soort sluis belandden we in een benauwd vertrek waarvan de muren schuil gingen onder een reeks religieuze prenten. Het waren realistische voorstellingen van martelaren, getekend met zo'n duivels oog voor het wrede detail, dat ik mezelf geweld moest aandoen om niet ter plekke flauw te vallen. De Beer haalde moeizaam adem en bond me vast op een keukenstoel.

‘Eindelijk kunnen we een gesprek onder vier ogen voeren,’ zei hij.

‘Jouw hovaardij tart de Heer. Miezerige rebellen met een heidense inslag dienen onverwijld tot de orde geroepen te worden. Wat jij Thomassen?’

Mijn hart ging krankzinnig tekeer. Ik wilde me verweren, een verontrustende apologie ten beste geven, maar De Beer verkeerde in een trance, die elke invloed van buiten afsloot.

‘Eigenlijk laat mijn teerhartige, christelijke inborst dit niet toe, Thomassen,’ fluisterde hij. Hij streelde mijn natte voorhoofd en vervolgde: ‘Maar het moet. Soms dient de mens zich te schikken naar hogere wetten dan de aardse, die beperkt en onvolkomen zijn. Heer, ik smeek u, schenk mij de kracht om Beëlzebub uit dit jongenslijf te verjagen.’

Waarom beschuldigde hij me van doodzonden? Ik was diep gelovig, vereerde Maria en alle heiligen, ging wekelijks te biecht in de schoolkapel, figuurzaagde in de R.K. Hobbyclub en kende het Requiem volledig uit mijn hoofd. Nooit had ik op hosties gekauwd. De duivel was mijn aartsvijand. Verdriet welde in me op. De Beer sloeg een kruisteken, prevelde een Latijnse spreuk en maakte geheimzinnige gebaren.

‘Ik zal het nooit meer doen,’ schreeuwde ik.

Hij snoerde me de mond en bad: ‘Graaf Satan, ik spreek tot u namens de goddelijke heirscharen, die als ridders van de Allerhoogste het slagveld met u betreden, de Koning van hemel en aarde, de Wreker en Almachtige, die Lucifer in de pekhel stortte en wiens Zoon uw snode verlokkingen in de woestijn weerstond. Gehoornde en gehoefde viervoeter, serpent en kwalijk riekende bok, ik beveel u in naam van de Heilige Drievuldigheid, verlaat deze jongensziel, die gij met uw drek besmeurt.’

De Beer's stem klonk weemoedig en melancholiek. Hij kneep in mijn vastgebonden armen en dijen alsof hij er zich van wilde overtuigen dat zijn excorcisme een ontspannend effect op me had.

‘Jezus, laat me vrij,’ kermde ik.

[p. 7]

‘Satan uw vermommingen zijn talrijk,’ donderde De Beer.

‘Nogmaals, ik beveel u dit jongenslijf niet langer als domicilie te kiezen. Gaat heen!’

Plotseling deerden zijn rare fratsen me niet meer.

Gelaten wachtte ik tot hij zijn katholieke goocheltrucs had vertoond en hij wijwaterkwast en crucifix opborg. Toen hij me van mijn boeien bevrijdde, was hij bekaf. Een kransvormige vlek prijkte op zijn pij.

‘Ik zal je ouders verzoeken je op een ander internaat te plaatsen. Hier kunnen we bitter weinig voor jou doen,’ zei hij mismoedig.

Met slepende tred ging hij me voor naar de uitgang van het Archief.

‘Pater De Beer, ik haal toch goede cijfers,’ hield ik hem voor.

Hij keek me verdrietig aan en zei: ‘Een moeilijk geval, Thomassen. Dat ben je. Ga uit mijn ogen.’

Leedvermaak en verbazing streden in mij om voorrang toen hij de trap naar de bovenste verdieping beklom. Waarschijnlijk ging De Beer onder een schrijnend verdriet gebukt, want een jaar later overleed hij op zijn kamer aan een hartaanval. We kregen drie dagen vrij.