Sic. Jaargang 3

[p. 101]

Document

‘Eerste etappe 30-10-33. Amsterdam-Rotterdam/autobus. Rotterdam-Numansdorp/melkauto. Numansdorp-Willemstad/veer over het hollandsch diep. Willemstad-Steenbergen/gedeeltelijk geloopen, gedeeltelijk met: 1. suikerbietenwagen 2. bakkerauto 3. steenkolenauto. Steenbergen/overnacht in café Vermeer. 's avonds was repetitie van de harmonie. Tot half twaalf!’

Zo begint het reisdagboek van Theo van der Wal. Samen met zijn vriend H. (Heinz Horn = Wolfgang Cordan) maakte hij een trektocht door België en Frankrijk. Helemaal zonder problemen bleef hun reis niet. Op 13-11-33 schreef Van der Wal in Annonay (zie kaartje): ‘Nog steeds hier, wachtend op brieven, geld en drukwerk.’

Cordan schreef in zijn ongepubliceerde autobiografie Die Matte dat hij in 1936 geprobeerd heeft naar Spanje te komen om deel te nemen aan de burgeroorlog. Hij zou maar tot Marseille gekomen zijn en toen door het zogenoemde Non-Interventiepact gestremd zijn in zijn plannen de grens over te gaan. Dit verhaal duikt in allerlei varianten op in de Cordanliteratuur. Een enkele keer komt de Nederlandse consul in Marseille ter sprake. Maar ook via hem kon Cordan zich niet in de Spaanse strijd werpen. De reis met Van der Wal komt in Die Matte niet ter sprake.

Gebruikte Cordan zijn reiservaringen met Van der Wal om de mythe dat hij geprobeerd had in Spanje te vechten, aannemelijk te maken?

Theo van der Wal kwamen we in de voorgaande artikelen over Cordan in Sic al tegen als vertaler van Cordans boek De Wijzen van Zion en volgens Cordan heeft Van der Wal hem na de oorlog beschuldigd van collaboratie. Dankzij een gunstige verklaring van A. Roland Holst hebben deze beschuldigingen geen nadelige gevolgen gehad voor Cordan.

De enkele jaren geleden overleden Van der Wal werd in 1910 geboren. Uit een naslagwerk noteerde ik de volgende boeken van hem: Ambtenaren (1933), Koert (1941), Yagé (1942), De Haat (1945), De Tijger (1952), Dag der Glorie (1953), Mag ik een eend stropen (1960), De geur van jasmijn (1962) en Agent, doe uw plicht (1981). Om

[p. 102]

meerdere redenen vind ik zijn dagboek met kaartje intrigerend. Die reis kon toen nog niets te maken hebben met de Spaanse Burgeroorlog. De consul hadden de jongens nodig om aan geld te komen voor de terugreis. Op 21, 23 en 24 november 1933 leende Van der Wal geld van het consulaat, blijkt uit zijn paspoort. Eric van der Wal schreef mij dat hij een geluidsband bezit waarop zijn vader vertelt dat Cordan zonder paspoort reisde; was dat behalve het geldgebrek een reden de consul te bezoeken? De opmerking van Goldschmidt (zie Sic 2(1987)3, p. 47) dat Cordan nooit in Frankrijk gewoond heeft maar daar gewoon een tijdje op vakantie is geweest, is inmiddels aannemelijker geworden, Cordan schrijft in Essai over het surrealisme. Met een beschouwing over het werk van Willem van Leusden dat Van Leusden illustraties zou hebben gemaakt voor een boek van hem dat heette Annonay of het dal der Surrealisten. Dat boek bestaat niet maar Cordan heeft wel, wachtend op een postwissel uit Nederland, in Annonay het plan gehad zo'n boek te maken. Want na enig gezoek vond Eric van der Wal in de nalatenschap van zijn vader een manuscript getiteld Annonay oder Das Tal der Surrealisten, met een voorwoord van... Theo J. van der Wal. Deze maakte ook een ‘geauthoriseerde vertaling’ van het 32 pagina's lange verhaal. Niets van dit alles is ooit gepubliceerd maar op de eerste pagina van het vertaalde manuscript staat wel met pen geschreven: ‘opgedragen met vele gevoelens van dankbaarheid aan den heer en mevrouw Dr. A.M. Hartog’ en daaronder ‘illustraties van W. van Leusden’, ondertekend: ‘Wolfgang Cordan, Letterkundige (Nobelpreis. Präsident des P.E.N.-Klubs), 30. Dezember 1938.’

Het voorwoord van Van der Wal is nogal mythevormend omdat hij de dramatische belevenissen van de hoofdpersoon in het reisverhaal zonder twijfel aan Cordan toeschrijft. Bovendien beweert hij dat Cordan onder de naam van de hoofdpersoon, Perk Trilby, regelmatig essays gepubliceerd heeft. Als dat waar is, heeft Cordan dat altijd goed verborgen kunnen houden.

Het dagboek heeft een mysterieus slot. Op de laatste pagina schrijft Van der Wal op 21-11-33: ‘H. heeft lange tochten door de stad gemaakt, tot nog toe (4 uur), zonder resultaat. Op zich zelf een drama, dat hier onder beschreven zal worden.’ Daarna breekt het dagboek abrupt af.

Hans Renders