De zeven wijze mannen van Rome

Het vijfde exempel van de keizerin

Keizer Octavianus regeerde het Romeinse rijk en was heel rijk en inhalig. Hij hield boven alles van goud. In die tijd hadden de Romeinen veel geweld gebruikt tegen de buurlanden, zodat veel andere rijken tegen het Romeinse rijk in opstand kwamen om het ten onder te laten gaan. In die tijd was er een meester, Virgilius genaamd, die in alle kunsten en vaardigheden alle meesters overtrof. Die vroegen hem of hij met zijn scherpzinnigheid iets zou kunnen bedenken waarmee ze tegen al hun vijanden beschermd zouden zijn. Hij liet een toren maken, en bovenop die toren plaatste hij zoveel beelden als er in de wereld

[p. 53]

provincies waren. Midden op de toren plaatste hij een beeld dat een gouden appel in zijn hand hield. Elk beeld dat op de toren stond had een klokje in de hand en stond gericht naar een provincie die de keizer schatplichtig was. Als nu een van de provincies in opstand kwam tegen de Romeinen, keerde het beeld van die provincie om en luidde zijn klokje en luidden ze allemaal met hem mee. Zodra de Romeinen dat hoorden, bewapenden ze zich en trokken ze er met een grote macht op uit om die provincie te onderwerpen. Er was daarom geen provincie, hoe groot ook, die zich heimelijk kon wreken zonder dat de Romeinen meteen gewaarschuwd werden door de beelden. Daarna vervaardigde Virgilius tot plezier van de armen in de stad een licht dat altijd brandde en twee bronnen, waarvan de ene warm was, waarin de armen zich konden baden, en de andere koud, waarin ze zich konden verkoelen. Tussen het licht en de bronnen plaatste hij een standbeeld, en op het voorhoofd daarvan schreef hij: ‘Wie mij slaat zal meteen gestraft worden.’ Het beeld stond daar vele jaren lang. Uiteindelijk kwam er een klerk die, toen hij dit opschrift las, zich afvroeg wat voor straf er op hem zou neerdalen. ‘Ik geloof eerder,’ zei hij tegen het beeld, ‘dat je zou omvallen als iemand je een klap zou geven en dat hij dan een schat onder je voeten zou aantreffen. Dit is opgeschreven om te zorgen dat niemand je aanraakt!’

De klerk hief zijn hand op en gaf het beeld een enorme klap zodat het op de grond viel. Meteen ging het licht uit en droogden de bronnen op, maar hij vond geen schat. Toen de armen dit merkten, werden ze bedroefd en zeiden: ‘Vervloekt tot in eeuwigheid, hij die uit zondige begeerte het beeld heeft gebroken en ons heeft beroofd van een groot plezier.’

Hierna kwamen drie koningen samen die door de Romeinen zwaar belast en onderdrukt werden, en samen met hun raadslieden hielden ze een geheim beraad over hoe ze zich op de Romeinen zouden kunnen wreken. Sommigen van hen zeiden: ‘We spannen ons tevergeefs in, want zolang die toren met de

[p. 54]

beelden overeind staat, kunnen we niets tegen hen ondernemen.’

Naar aanleiding van dit beraad stonden vier ridders op en ze zeiden tegen de koningen: ‘We hebben bedacht hoe we de toren met de beelden kunnen verwoesten. Om dat te doen willen wij ons leven op het spel zetten, maar u zult de kosten moeten dragen, als u het wilt.’

‘Wat voor kosten zouden wij op ons moeten nemen?’

De ridders zeiden: ‘We hebben vier wijnvaten nodig, gevuld met goud.’

‘Neem het goud en doe wat jullie beloofd hebben.’

Ze namen het goud mee en gingen naar Rome. Daar aangekomen trokken ze er bij nacht op uit en buiten de eerste poort lieten ze een vat in het water afzinken op een bijzondere steen. Het tweede vat lieten ze ook afzinken bij de tweede poort. Het derde bij de derde poort en het vierde bij de vierde. Toen ze dit gedaan hadden, gingen ze de volgende ochtend de stad in en op het moment dat de keizer over de markt wandelde, kwamen ze hem tegemoet en groetten hem met gepaste eer. De keizer zag dit, vroeg hun waar ze vandaan kwamen, welke kennis ze hadden en wiens dienaars ze waren. Ze antwoordden: ‘Wij komen uit verre landen. Wij zijn waarzeggers en wij zijn zo wijs dat niets zo verborgen kan zijn, of wij zullen het vinden als wij er een nacht over slapen. We hebben van uw deugdzaamheid gehoord en daarom komen we bij u om te zien of u onze diensten nodig hebt.’

‘Ik zal u op de proef stellen en als ik vaststel dat u betrouwbaar bent, zult u een grote beloning van mij ontvangen.’

‘Wij verlangen niets anders dan de helft van de goederen die gevonden zullen worden.’

‘Goed,’ zei de keizer, ‘daarmee ben ik tevreden.’

Ze praatten nog over van alles met de keizer. 's Avonds, toen de keizer van plan was naar bed te gaan, zeiden ze: ‘Heer keizer, de oudste van ons wil graag vannacht zijn kennis aanwenden,

[p. 55]

en op de derde dag zullen wij aan u zijn droom bekendmaken.’

De keizer antwoordde: ‘Ga in Gods vrede.’

Opgewekt gingen zij daar vandaan en ze waren die nacht opgetogen, met de stellige hoop dat hun plan volvoerd zou worden zoals ze wensten. Op de derde dag kwamen ze 's morgens vroeg bij de keizer en de eerste van hen zei: ‘Heer keizer, wilt u zo vriendelijk zijn met ons mee te gaan buiten de poorten van de stad? Ik zal u direct bij de poort een verborgen vat met goud aanwijzen.’

De keizer zei: ‘Ik ga mee met u om te zien of het waar is wat u zegt.’

Op de genoemde plek trokken ze het vat omhoog dat ze daar hadden laten afzinken. De keizer was vol vreugde en hij gaf aan de ridders hun deel. De tweede ridder zei daarop: ‘Heer keizer, in deze nacht zal ik dromen.’

De volgende dag trok hij het tweede vat uit het water en hij liet het aan de keizer zien, en hij ontving zijn aandeel. Met de derde en vierde ridder ging het eender. De keizer was daarover bijzonder opgetogen en zei: ‘Nooit heb ik zulke betrouwbare en wijze waarzeggers ontmoet.’

Ze antwoordden gevieren als uit één mond: ‘Tot nu toe heeft de een na de ander zijn visioen en droom gehad, zoals u hebt gemerkt. Maar als het u behaagt zullen we samen dromen en visioenen ontvangen in de hoop dat we zo een grote berg goud vinden en dit aan u bekend kunnen maken.’ De keizer zei: ‘God onze Heer moge u goede dromen en visioenen verlenen die voor u en mij voordelig mogen zijn.’

Op de ochtend van de volgende dag kwamen ze bij de keizer met blije gezichten en ze zeiden: ‘Heer keizer, wij brengen u een goede nieuwe tijding, want in deze nacht is ons in onze slaap een grote schat getoond die heel waardevol is. Als u hem laat zoeken, zult u zo rijk worden dat er in de hele wereld niemand aan u gelijk zal zijn.’

‘En waar moet ik die schat dan wel vinden?’

[p. 56]

‘Onder het fundament van de toren waar de beelden op staan.’

De keizer antwoordde: ‘Onder geen beding zal ik omwille van goud de toren met de beelden afbreken, want door hem worden wij beschermd tegen onze vijanden.’

‘Maar heer keizer, u weet toch dat wij betrouwbaar en oprecht zijn?’

‘Ja!’

Toen zeiden zij: ‘Wij zullen het goud met onze eigen handen vinden zonder de toren of de beelden te beschadigen. Het is noodzakelijk dat wij dit heimelijk in de nacht doen, om geen volksoploop te krijgen en bovendien voorkomen we hierdoor dat ze het goud kunnen wegnemen.’

De keizer zei: ‘Ga in naam van God en handel naar beste weten. Morgenvroeg kom ik bij u.’

Opgetogen gingen ze op weg en ze kregen die nacht toegang tot de toren. Ze ondergroeven de toren zo snel ze konden aan alle kanten en de volgende dag zaten ze heel vroeg te paard en reisden ze opgewekt af. Voordat ze de landstreek van Rome achter zich hadden gelaten, stortte de toren in. De senatoren die de toren hadden horen vallen, zaten in zak en as. De hele stad was in rouw. Alle prinsen kwamen bij de keizer en zeiden: ‘Heer, hoe kan deze toren, die ons altijd waarschuwde voor onze vijanden, nu zijn gevallen?’

‘Er waren hier vier valse bedriegers die zich uitgaven voor waarzeggers. Ze zeiden dat ze verborgen schatten konden vinden en dat er een grote hoeveelheid goud verborgen was onder het fundament van de toren. Ze matigden zich aan het goud te kunnen opgraven zonder de toren en de beelden in gevaar te brengen. Ik heb ze geloofd en ben zodoende bedrogen uitgekomen.’

Ze antwoordden: ‘Het is dus veroorzaakt omdat u begerig was naar goud. Door uw gretigheid zijn we allemaal in het verderf gestort. Uw hebzucht zal u slecht bekomen.’

[p. 57]

Ze pakten hem zonder mankeren op en namen hem mee naar het Capitool. Daar legden ze hem op zijn rug en goten zijn mond vol gesmolten goud. Niet lang daarna kwamen de vijanden en ze onderwierpen de Romeinen volledig.

De keizerin sprak nu tot de keizer: ‘Heer, hebt u het goed begrepen?’

‘Ja, heel goed.’

‘De toren met de beelden is uw lichaam met de vijf zintuigen. Zolang u in leven bent, waagt niemand het uw volk te molesteren. Uw zoon heeft dat vastgesteld en samen met zijn leermeesters heeft hij bedacht hoe hij u met valse praatjes ter dood zou kunnen brengen. U bent er namelijk zeer op gespitst hen aan te horen. Zó hebben ze uw toren ondergraven! De beelden, die staan voor uw zintuigen, willen ze ten onder laten gaan, want ze zien dat u zo verzwakt bent dat ze het voornemen hebben u van kant te maken zodat uw zoon dan het rijk zal bezitten.’

‘U hebt mij een heel goed exempel verteld en het zal met mij niet zo gaan als met de toren. Mijn zoon moet daarom vandaag nog sterven.’

‘Als u doet wat u zegt zal het goed met u gaan.’

De volgende dag gebood hij zijn zoon naar de galg te brengen om hem te doden. Toen hij daar naartoe werd gevoerd, kwam de vijfde meester hem tegemoet, naar wie hij zijn hoofd boog. De meester reed snel naar het paleis, verscheen voor de keizer en groette hem op gepaste wijze. Maar de keizer wees zijn begroeting af en dreigde hem te doden. De meester zei op zijn beurt: ‘O heer, ik heb de dood niet verdiend, en dat u mijn begroeting afwijst strekt u niet tot eer. Uw zoon heeft het bij ons namelijk niet zo slecht gehad als u denkt. U zult binnenkort het tegengestelde vernemen van wat u nu denkt. Dat hij niet spreekt is zijn grote wijsheid. Ik weet zeker dat hij zal spreken als de tijd daar

[p. 58]

is, ook al zwijgt hij nu. U zult dat heel snel vernemen. Maar dat hij, zoals u zegt, uw echtgenote wilde verkrachten, kan ik niet geloven. Zo'n wijze man zou nooit proberen een dergelijke misdaad te begaan. Als u hem zou doden omwille van de woorden van uw vrouw, geloof me, dan zal dat niet zonder wraak blijven, precies zoals ook Ypocras niet ongewroken bleef toen hij Galienus had doodgeslagen.’

De keizer zei: ‘Daarover wil ik graag horen.’

‘Nee, dat vertel ik u niet, want het zou wel eens zo kunnen gaan dat u uw zoon laat doden terwijl ik het verhaal aan u vertelde. Daarom: als u het wilt horen moet u uw zoon laten terugkeren. Handel daarna zoals u goeddunkt.’

De keizer liet zijn zoon daarop terugkeren en opnieuw in de kerker opsluiten. Toen begon de meester te vertellen.