Segheliin. Codicologische, bibliografische en tekstkritische studie en editie

[p. 117]

Hoofdstuk 5: de editie van de teksten

§ 1. Methode

‘Het wordt tijd, geloof ik, dat wij er ons van doordringen dat de overgroote meerderheid onzer tekstuitgaven niet langer bruikbaar is, omdat ze ons niet geven wat in de handschriften staat. Zoogenaamde kritische uitgaven zijn niets anders dan aesthetische liefhebberijen, voor taalkundige studie ongeschikt’⁽¹⁾.

De discussie over de methode die bij het uitgeven van Middeleeuwse (literaire) teksten best wordt gevolgd, vindt haar neerslag in een oeverloze reeks publicaties. Dat het jarenlange duel tussen diplomatische en kritische editie (waarnaast nog de facsimilé-uitgaven) sinds een vijftiental jaren in het compromis van een synoptische parallel-uitgave, die de tekst volgens beide methoden presenteert, lijkt beslecht, is in dit verband veelbetekenend⁽²⁾. Zo wordt deze immers aan de ene kant (in het diplomatisch afschrift) beschikbaar gesteld voor wetenschappelijk onderzoek, en

(1) Willem De Vreese, Over Middelnederlandsche handschriftkunde in verband met taal- en letterkunde. (Voordracht uitgesproken op het tweede Nederlandsch Philologencongres) in: Willem De Vreese. Over Handschriften en Handschriftenkunde. Tien codicologische Studiën. Bijeengebracht, ingeleid en toegelicht door P.J.H. Vermeeren. (Zwolse Reeks van Taal- en Letterkundige Studies). Tjeenk Willink, Zwolle 1962, p. 21 (^o in Taal en Letteren X (1900), p. 337-348).

(2) Bv. Het liedboekje van Marigen Remen (Hs. Leiden, U.B., Ltk. 218, F. 62 - F 78V). Uitgeg. met een inleiding en woordverklaring door een werkgroep van Utrechtse Neerlandici, Utrecht 1966; Van der Feesten een proper dinc. Uitgeg. door een werkgroep van Groningse Neerlandici, Ned. Inst. der R.U. Groningen, 1972; Kees de Graaf, Flandrijs. Fragmenten van een Middelnederlands riddergedicht. Neerlandica Traiectina 26. Wolters-Noordhoff/Bouma's Boekhuis, Groningen 1980; Hans van Dijk, Het Roelantslied. Studie over de Middelnederlandse vertaling van het Chanson de Roland, gevolgd door een diplomatische uitgave van de overgeleverde teksten. Proefschrift R.U. Utrecht. Deel I Studie/Deel II Tekst. HES, Utrecht 1981.
Dat A.M. Duinhoven (Karel ende Elegast. Diplomatische uitgave van de Middelnederlandse teksten en de tekst uit de Karlmeinet-compilatie. Zwolse drukken en herdrukken voor de Mij. der Ned. Letk. te Leiden. Tjeenk Willink, Zwolle 1969, p. 7) nog van oordeel is dat ‘een grondige tekstkritiek (...) een intensieve studie van de tekst (vereist), die niet tot de taak behoort van de editeur van een diplomatische uitgave’ is eveneens symptomatisch.

[p. 118]

daarnaast, in het kritische luik, langsheen een boel tussenkomsten⁽¹⁾ voor de lezer met primair literaire belangstelling ontsloten. Van beide editietechnieken worden de respectieve voordelen voor het ontsluiten van een tekst zo handig gecombineerd⁽²⁾.

Onze keuze om de Segheliin ondanks de heersende trend toch niet kritisch en enkel (tweemaal) diplomatisch uit te geven, vraagt dan ook enige verantwoording⁽³⁾. De beslissing werd vnl. gedicteerd door onze scepsis ten overstaan van kritische edities in het algemeen. Niet alle gebreken die we Verdams editie verweten lijken ons immers zonder meer te ondervangen. Wie er onze synoptische editie op naslaat en daarbij de vele passages registreert waarin de teksten niet parallel lopen, zal zich realiseren hoe onmogelijk de nochtans noodzakelijke keuze tussen twee variante versies vaak is. Daarbij, waar houdt voor een editeur het ‘liefst zo prettig mogelijk leesbaar’⁽⁴⁾ maken van de tekst op? De Groningse werkgroep die Van der Feesten editeerde vroeg zich bv. ernstig af of ook het vervangen van een voor de moderne lezer ingewikkelde lezing door een doorzichtiger variant niet tot hun bevoegdheid behoorde en of ze ‘niet een vers van 14 of 6 lettergrepen ten gunste van het beter lopende equivalent uit een andere redaktie’ mochten verwerpen⁽⁵⁾. Dat de weg hier open ligt voor subjectieve willekeur en hybridische eindproducten die geen enkele overgeleverde redactie meer weerspiegelen, is duidelijk. Dezelfde net genoemde werkgroep verontschuldigt zich overigens bv. al meteen met een: ‘We hebben ons trouwens nogal voorzichtig gedragen en lang niet alle verbeteringen uitgevoerd die mogelijk zouden zijn geweest’⁽⁶⁾, terwijl Rob Resoort al i.v.m. aanpassing van spelling en interpunctie spreekt van ‘problemen ver-

(1) Het aanpassen van de spelling, het aanbrengen van een moderne interpunctie, het reconstrueren van corrupte plaatsen...

(2) Vgl. P.J. Verkruysse, Over diplomatisch editeren van handschriften en het gebruik daarbij van diacritische tekens, in Spektator, jg 3 (1973/74), maart/nr. 5, p. 325-346, vnl. 330-331; F. Masai, Principes et conventions de l'édition diplomatique, in Scriptorium 4 (1950), p. 177-193 vnl. 183-188; H.M. Hermkens, Teksteditie, in De Nieuwe Taalgids 56 (1963), p. 79-83; T.B.W. Reid, ibid. Een diplomatische moet enerzijds het materiaal verschaffen voor (vergelijkend) onderzoek op een aantal gebieden (syntaxis, spelling, interpunctie, toponymie, dialectologie, paleografie, fonetiek, linguïstiek...) op zodanige wijze dat de onderzoeker in principe nietzelf de bron hoeft te raadplegen; en anderzijds de grondslag vormen voor het vervaardigen van kritische edities, inclusief schooluitgaven.

(3) De verantwoording van de keuze der teksten zelf is in Hfst. 3 gebeurd.

(4) De formulering is van de Groningse werkgroep van Neerlandici die Van der Feesten diplomatisch én kritisch editeerde (vgl. noot (1)).

(5) Van der Feesten, p. 73.

(6) Ibid.

[p. 119]

doezelende interpretatie, op grond van 20ste eeuwse normen’⁽¹⁾. Dat kritische editeurs zelf overigens vaak nog een slecht geweten hebben, blijkt wel uit het aanbieden, in de jongste edities, van het volledige diplomatische materiaal, zodat eenieder hun ingrepen kan controleren - maar dat hebben we al gezegd. I.v.m. het naar ons voorkomt enige grote voordeel van een kritische editie, nl. dat zij een literaire tekst, die toch in beginsel bedoeld is om gelezen te worden, voor de lezer met primair literaire belangstelling ontsluit, is de uitgave van Verdam dan weer net wel goed genoeg. Ondanks de vele fouten kan wie ‘alleen het verhaal’ wil kennen daar terecht. Een nieuwe kritische editie vanuit deze hoek verantwoord vonden wij daarom onvoldoende gefundeerd.

Ons leek het de hoogste tijd om de Segheliin-teksten ZUIVER, d.i. diplomatisch, te ontsluiten, zonder dat de tekstkritische of interpretatieve ingrepen ten gerieve van de lezer de onderzoeker het uitzicht op de teksten zoals bewaard benamen.

‘The reader is surely entitled to know exactly what stands in the manuscript, and this he can learn only from a complete transcription retaining the scribe's word-divisions, use of u and v, s and (...), etc., and either his actual abbreviations or a clear indication (e.g. italics) where an abbreviation has been resolved’⁽²⁾.

Zijn de zo geëditeerde teksten voor de ‘literaire’ lezer moeilijker toegankelijk, dan wordt o.i. toch de tekst op de meest objectieve wijze gepresenteerd en voor wetenschappelijk onderzoek beschikbaar gesteld⁽³⁾. In gegeven geval voegt het synoptische aspect daarbij nog aan de voordelen van het diplomatisch editeren dat ene toe van de mogelijkheid om, in één oogopslag, verschillende redacties, elk in de eigen context, met elkaar te vergelijken. Ook al omdat de resp. teksten in de eigen tijd in een bepaalde situatie en voor een bepaald publiek hebben gefunctioneerd, kunnen zij zonder meer aanleiding zijn voor afzonder-

(1) Syllabus Historische Letterkunde. Vakgroep Historische letterkunde en tekstinterpretatie. Univ. Amsterdam. Instituut voor Neerlandistiek 1978. Derde ongewijzigde oplage 1980, met een vijfde bijlage aangevuld (Bijlage 3. Teksteditie o.l.v. Willem Kuiper en Rob Resoort), p. 195.

(2) T.B.W. Reid, On the Text of the ‘Tristan’ of Béroul, in: Medieval Miscellany presented to Eugène Vinaver, ed. by F. Whitehead, A.H. Diverres and F.E. Sutcliffe, Manchester enz. 1965, p. 263-88. Het citaat op p. 286. Geciteerd in Het liedboekje van Marigen Remen (...), p.l.

(3) Vgl. in dit verband Het liedboekje van Marigen Remen, ibid.

[p. 120]

lijk onderzoek⁽¹⁾.

De reflectie over oorspronkelijke formuleringen en oudere tekststadia (in casu de vorm die de tekst had in de door de kopiist/de drukker gebruikte legger/kopij) wordt bij dit alles dan in het notenapparaat gevat. Zo worden speculatieve tussenkomsten in de tekst vermeden en de tekst op plaatsen waar hij vragen oproept toch verduidelijkt.

(1) Vgl. in dit verband Syllabus Historische Letterkunde. (...), p. 23.

a) Diplomatische editie

De teksten zijn diplomatisch uitgegeven volgens de semiologisch-linguïstische principes vastgelegd door W. Gs Hellinga⁽²⁾, d.i. de mededeling - in - taal die in de bron wordt gedaan d.m.v. signa wordt in de editie vervangen door signa van een modern type, zó dat het systeem dat deze signa in de bron vormen, in de editie gelijk blijft. M.a.w. er wordt naar gestreefd ‘een redactie van een tekst te geven in een vorm die ook lezen toelaat’⁽³⁾. Dit alles zonder door de editeur in de tekst verwerkte interpretatie⁽⁴⁾. Daar afkortingstekens ook schrifttekens zijn die door de tijdgenoot zo werden begrepen, worden zij opgelost en ter verantwoording onderstreept⁽⁵⁾. Wij hebben ons in dit verband dus niet aangesloten bij het door Heeroma gelanceerde voorstel om geen cursief (d.i. in

(2) W.Gs Hellinga, Principes linguistiques d'édition de textes. In Lingua. International Review of general linguistics. Vol. III. 1952-53 (J.H. Gottmer-Haarlem-Holland), p. 295-308.

(3) De formulering vat de interpretatie van Hellinga's systeem samen zoals gegeven in de editie P.C. Hooft. Gedichten voor Huygens. Tekstverzorging door P. Tuynman. Commentaar door F.L. Zwaan. Amsterdam, 1968. Proeven van tekst en commentaar voor de uitgave van Hoofts lyriek II. Verhandelingen der K.N.A.v.W. afd. Letk., Nwe reeks dl. 73, n^o4, p. 17. - Geciteerd in P.J. Verkruysse, o.c., p. 327.

(4) Vgl. de paragraaf over het Diplomatisch afschrift in Truwanten. Een toneeltekst uit Handschrift - Van Hulthem uitgegeven en toegelicht door een werkgroep van Brusselse en Utrechtse neerlandici, Ruygh-Bewerp V, Brussel-Utrecht 1976, p. 12-15.

(5) Vgl. Syllabus Historische Letterkunde. (...), p. 185-201. Meer bepaald werd rekening gehouden met de onder punt 2 besproken Problemen en mogelijkheden bij het tekstediteren (p. 192-198). Vgl. verder Kees de Graaf, Tekst en Editie (gestenc.). Interne publikatie-Syllabus Nederlands Instituut der R.U. Groningen (s.d.), p. 38 en Truwanten (...), p. 14.

[p. 121]

onze editie,     als niet-gedrukte tekst, de onderstreping) maar romein te gebruiken waar slechts één mogelijkheid van oplossing der afkorting is⁽¹⁾. Bij hem staat de tegenstelling romein-cursief dus niet voor de paleografische tegenstelling met letter(s) geschreven - door afkortingsteken(s) aangeduid, maar voor de filologische redelijkerwijs zeker (en dus bruikbaar voor taalhistorisch onderzoek) - niet zeker (en dus niet bruikbaar voor taalhistorisch onderzoek)⁽²⁾. Zijn voorstel werd door Gerbenzon als ‘een zeer belangrijke verbetering van de uitgave-techniek’ beschouwd⁽³⁾ en o.m. door W.P. Gerritsen in zijn uitgave van de Wrake toegepast⁽⁴⁾. Als enige verantwoording voor onze optie willen wij hier aanvoeren dat met de methode van Heeroma het zicht op de frequentie der afkortingen binnen een tekst wegvalt, gegeven dat ons in bepaalde gevallen iets over de kopiist of zetter kan leren. Het bezwaar kan anderzijds natuurlijk weer ondervangen door een afzonderlijke evaluatie (buitentekst) van de (in de tekst niet langer herkenbare) afkortingen, maar dan lijkt de gewone onderstreepmethode ons toch al met al eenvoudiger.

De abbreviaturen door de kopiist gebruikt zijn deze die we ook in andere Middelnederlandse handschriften door de band aantreffen (de gegeven vbn. zijn illustratief, niet exhaustief):

-

een horizontaal streepje boven een klinker voor de volgende n of m: pēnīghē (penninghen), conīc (coninc), vrouwē (vrouwen), wāt (want), sentētiē (sententien), mānē (mannen), staē (staen); ōmacht (ommacht), ōmaten (ommaten), iherusalē (iherusalem), hē (hem), yāmer (yammer), (n)ēmermeer ((n)emmermeer), signū (signum).

(1) K. Heeroma, De Fragmenten van de tweede Rose, Zwolse drukken en herdrukken nr. 33, Zwolle 1958.

(2) Vgl. P. Gerbenzon, Enkele opmerkingen over uitgavetechniek, in: Ts. Ned. Taal- en Letk. 78e dl. (1961), p. 20-31. Daaruit (p. 21): ‘Het komt mij voor, dat het zonder meer aanbeveling verdient, in filologische edities voortaan de filologisch-diplomatische uitgavetechniek toe te passen in plaats van de palaeografisch-diplomatische: de nieuwe methode is meer aangepast aan de eisen van de filologie; men gebruikt alleen daar cursief, waar de filoloog op zijn tellen moet passen; de cursief krijgt de functie van filologisch gevaarteeken.’

(3) P. Gerbenzon, o.c., p. 22.

(4) W.P. Gerritsen, Die Wrake van Ragisel. Onderzoekingen over de Middelnederlandse bewerkingen van de Vengeance Raguidel, gevolgd door een uitgave van de Wrake-teksten. 2 dln., Assen 1963. Alleen de ‘onzekere’ elementen in de oplossing van de abbreviaturen worden in zijn editie gecursiveerd (dl. II, p. 345).

[p. 122]

-	een komma boven de regel voor er, ar, aer: p'tien (pertien), d' (der), gh'ne (gherne), ridd' (ridder), v'gaut (vergaut), vand' (vander), w't (wert), ymagine' (ymagineer), vesp'tiden (vespertiden), donck' (doncker)     ; p'doen (pardoen), h'de (harde); d' (daer), w' (waer), voerw' (voerwaer), afterw'de (afterwaerde). Dezelfde komma ook voor re in hee' (heere), see' (seere), nēmermee' (nemmermeere), p'ciosen (prẹciosen), ghee' (gheere), hee'n (heeren)...^(1).
-	een boven regel geschreven o voor roe/roo: g^ot (groet, groot)
-	het teken     3 voor et: h 3 (het), m 3 (met), sagh 3 (saghet), ni 3 (niet) (een enkele maal n 3 voor niet)^(2)
-	het teken 9 voor us of con     : d 9 (dus), faciam 9 (faciamus), cupito (cupitus), celest 9 (celestus); 9 uentuer (conuentuer), 9 stantiin (constantiin)
-	het teken voor pro, voor per: fetessen (profetessen); dornien (dorpernien), vestiit (vespertiit)
-	een boven de regel geschreven t voor eit, iet: nt. (niet), quaetht. (quaetheit)
-	een aantal afkortingen die onder de vorige niet kunnen gerangschikt worden: seg (segheliin(s) of soms in rijmpositie segheline), en̄ (ende), cruc (crucis), ihr̄lm̄ (iherusalem), ḡre (gracie), cō (coninc(s)), scōx (sconincx), cōin(ne) (coninghin(ne)), ioncf'en ioncfr' (ioncfrou(we) / wen), zarras, (zarrasiin), ma'ie (marie), īhs̄ s (ihesus christus) en een enkele maal voor penninghen.

In de druk worden veel minder afkortingen gebruikt. De ‘kategorieën’ liggen ook iets anders dan in B. Er wordt blijkbaar vnl. om plaatsgebrek op de regel afgekort. We onderscheiden:

(1) Slechts in een beperkt aantal gevallen is de afkorting ondubbelzinnig -ee', waaruit dus - eere. In de andere gevallen is het niet duidelijk of er -e'e dan wel - ee' staat. Voor de oplossing zelfmaakt dit geen verschil (zo geven bv. hee' én he'e de vorm heere, wel is er een verschil in de te onderstrepen letters heere resp. heere. De afkorting he'n (5699) die duidelijk niet als heern kan worden opgelost en waaruit enkel heren mogelijk is heeft ons in onderhavige gevallen uiteindelijk doen opteren voor een doorheen de tekst algemene oplossing van ' als re. Vgl. Wrake II, p. 345 noot 8a waar Gerritsen constateert dat ‘Typerend voor kopiist B lijkt (...) zijn gewoon het afkortingsteken in abreviaturen als ridd'e of and'e teveel naar rechts te plaatsen, zodat er ridde', ande' lijkt te staan.’

(2) In vers 10291 staat 3 in combinatie met i als hapax voor anderhalf (vgl. noot t.a.p.).

[p. 123]

-	een horizontaal streepje boven een klinker voor de volgende n of m: conīghīne (coninghinne), vriēdīne (vriendinne); wīpel (wimpel), quā (quam), hē (hem)^(1)
-	een komma boven de regel voor er, aer: wond' (wonder), v'geten (vergeten), lacht' (lachter); d' (daer)
-	het teken 3 voor et, at, eit of iet: wertt 3 (werttet), hilt3 (hiltet); d3tet (dattet); waerh3 (waerheit); n3 (niet)
-	het teken 9 voor us: d9 (dus)
-	het teken voor pro: phete (prophete), fite (profite)
-	p̌ voor pri: p̌des (prides), p̌se (prise)
-	een aantal afkortingen die onder de vorige niet thuishoren: en̄ (ende), ihrl'm (iherusalem), sp̈c (sprac), ihūs/ihs̄ (ihesus)

De afkortingen werden opgelost naar in de tekst voorkomende voluit geschreven vormen. In het hs. was het soms onmogelijk uit te maken of de kopiist een verbogen vorm bedoeld had: dat zarras, als zarrasine moet worden opgelost om te rijmen op pine is evident, maar wat als dezelfde vorm in het vers voorkomt? Want kon de dichter zich niet precies in zijn rijmen vrijheden m.b.t. de buiging veroorloven? Was het in zijn systeem mogelijk een vorm als zarrasiin in de positie van direct of indirect object met of zonder naamvals -e te schrijven? Wij hebben intern in ieder geval consequent naar de onverbogen vorm opgelost⁽²⁾.

In onze editie wordt door het inspringen van regels aangegeven hoe groot de initiaal in de bron is, of, wanneer geen initiaal is ingevuld, hoe groot deze, gezien de uitgespaarde ruimte, had moeten zijn. Wanneer de initiaal ontbreekt, maar er in de open ruimte een representant staat, is de representant afgedrukt⁽³⁾. Ook de tekstverdeling door witte tussenruimten (alleen in G.) werd bewaard. De lange en de ronde vorm van de s, r en 2 worden weergegeven met een s resp. r, maar u, v en w, en i en j worden in het afschrift onveranderd overgenomen. Voor het beargumenteren van het waarom verwijzen wij naar Gerbenzon⁽⁴⁾. De essentie van zijn betoog ligt in volgende paragraaf vervat:

(1) Een enkele maal, nl. in g 1493 werd de afkorting coē toch als coemt opgelost, naar analogie met proeft in het volgende vers en parallel met b.

(2) In een analoge redenering over het oplossen van de abbreviatuur wal' meent W.P. Gerritsen (ibid.) dat het versritme een te subjectief kriterium is om in dit verband kracht van wet te kunnen hebben.

(3) Hier wordt afgeweken van de strikt diplomatische manier van uitgeven zoals o.m. toegepast in A.M. Duinhovens Karel ende Elegast-editie. Het lezende oog las immers de kleine letter in combinatie met de uitgespaarde ruimte als een initiaal.

(4) P. Gerbenzon, o.c., p. 25-26. Zie in dit verband ook W.P. Gerritsen, o.c., p. 344-45.

[p. 124]

‘Zo ver ik kan zien, correspondeert in geen enkel Middelnederlands handschrift aan dit tekenverschil (het betreft s naast , r naast 2) een tegenstelling in de taal. (...) Het heeft geen enkele zin, het in de editie te bewaren. Tussen u en v en tussen i en j bestaat de hele Middeleeuwen door bij ons slechts een grafisch verschil, maar in latere tijd - 16e, 17e eeuw - zet zich het ene stel tekens vast voor de vocalen, terwijl het andere stel de waarde van consonanten krijgt. (...) Men kan nu van de uit te geven tekst af in de tijd terugzien en redeneren, dat het onderscheid nog steeds slechts van grafische aard is zodat het verwaarloosd kan worden, maar men kan ook in de tijd vooruit zien en zeggen, dat het onderscheid enige tijd later wél taalkundig relevant is geworden, zodat het verstandig is, ook de aanloop naar dat later gebruik te documenteren.’⁽¹⁾.

Ook voor de getallen is het systeem van het hs. resp. de druk gevolgd. In deze laatste worden zelden Romeinse cijfers voor de getalaanduidingen gebruikt. Aangezien de doorgehaalde tekstgedeelten niet tot de mededeling - in - taal behoren, hebben wij ze niet in de diplomatische editie, maar in de aantekeningen daaronder opgenomen. Dit geldt ook voor de plaatsen waar, bij een verschrijving van een of meer letters, de kopiist de onjuiste letter(s) verbeterde door er de correcte doorheen te schrijven. Waar expunctuatie de letters die moesten vervallen markeert, wordt dit eveneens alleen in de noten gesignaleerd.

(1) P. Gerbenzon, o.c., p. 25.

b) Noten: tekstkritische en paleografische commentaar

In de noten vindt men de neerslag van onze reflexie over de tekst op basis van een synoptische parallel-lectuur van B. en G.. De tussen de teksten onderling afwijkende lezingen sprongen daardoor gemakkelijk in het oog en werden telkens op hun grammatikaliteit en lexicale juistheid onderzocht⁽²⁾. Evidente

(2) We hechten eraan hier nogmaals te beklemtonen dat B. en G. exponenten zijn van twee respectieve tradities, waarvan de onderlinge verschillen in de loop der transmissie-geschiedenis in één, waarschijnlijk meer fazen zijn ontstaan (vgl. Stemma-Argumentatie). De vastgestelde onderlinge verschillen mogen dus niet worden gelezen als onmiddellijke veranderingen van G. t.a.v. de B.-tekst.

[p. 125]

schrijffouten werden verbeterd. Dit is ook gebeurd op een aantal plaatsen waar de lezing van bedorven leek, in ieder geval onbegrijpelijk is. In bepaalde gevallen viel niet uit te maken of we met een verschrijving van de kopiist dan wel met een uitzonderlijke vorm die toch voor hem aanvaardbaar Middelnederlands was te maken hebben. We hebben, waar mogelijk, geëmendeerd en pas dan als een vorm op geen enkele wijze door het MWB. of volgende grammatica's ondersteund werd⁽¹⁾:

-	W.L. van Helten, Middelnederlandsche spraakkunst. Unveränderter Neudruck der Ausgabe von 1887 (Groningen, Wolters). Herdruk Walluf 1973.
-	Johannes Franck, Mittelniederländische Grammatik mit Lesestücken und Glossar, Leipzig 1910^2 (Herdruk Arnhem 1971)
-	F.A. Stoett, Middelnederlandsche Spraakkunst. Syntaxis. 's-Gravenhage 1923^3 (Ongewijzigde herdruk M. Nijhoff 1968)
-	A. van Loey, Middelnederlandse spraakkunst. I. Vormleer. Wolters-Noordhoff, Groningen 1969^6. II. Klankleer, 1971^6.
-	Schönfeld's Historische Grammatica van het Nederlands, bewerkt door A. van Loey, Thieme-Zutphen 1970^8.
-	B. van den Berg, Inleiding tot de Middelnederlandse Syntaxis. Wolters-Noordhoff, Groningen 1971
-	J.G. Heymans, Hulpboek voor het Middelnederlands. Uitgave Instituut Nederlands K.U. Nijmegen, 1977
-	J.M. Van der Horst, Kleine Middelnederlandse syntaxis. Huis aan de drie Grachten, Amsterdam 1981.

Het voordeel dat wij in dit verband hadden door met twee parallelle teksten te werken spreekt voor zich: een oplossing voor een foute plaats werd meer dan eens vanuit de andere tekst toegefluisterd, vnl. waar het de fouten in rijmpositie betrof (manke rijmen en weesrijmen). Elders moest dan weer loutere logica de weg effenen naar een aanvaardbare vorm toe. Met het voorstellen van emendaties die het aaneenschrijven van meestal samengestelde woorden betreffen zijn we zuinig omgesprongen, vooral omdat de middeleeuwer het met de regels in dit verband zelf niet zo nauw lijkt te hebben genomen, zo er überhaupt al van ‘regels’ sprake kan zijn. Wij hebben er ons aan gehouden alleen die sporadische plaatsen te emenderen waar woorden die doorheen de tekst als één geheel worden geschreven plots in twee stukken belanden; angstvallig werd er

(1) De representativiteit van het daarin opgenomen materiaal is bediscussieerbaar, maar een mediëvist roeit met de riemen die hij heeft.

[p. 126]

dus over gewaakt ook hier binnen de systematiek van de tekst te blijven. Lag emendatie niet binnen de grenzen van de mogelijkheden omdat geen van beide teksten een aanvaardbare lezing gaf, dan werd een conjectuur voorgesteld resp. (in het slechtste geval) de fout alleen gesignaleerd. Conjecturen werden met ‘verzachters’ als b.v. eventueel, mogelijk aangebracht. Suggereert Verdam in zijn editie in dit geval een ons aanvaardbaar lijkende oplossing, dan werd zij vermeld. Overigens zijn in de noten verwerkt: de ongeveer 200 plaatsen waarbij in het MWB een emendatie of conjectuur wordt gegeven; zij zijn met een * gemerkt. Voor het aanleggen van de lijst werd uitgegaan van de informatie zoals beschikbaar in MWB. Tiende deel. Tekstcritiek van J. Verdam en Bouwstoffen. Eerste gedeelte (A-F) door W. De Vreese, 's-Gravenhage Martinus Nijhoff 1927-1952, p. 66 en Bijvoegsel p. 95. Daarnaast wordt naar Verdams editie verwezen telkens ons bepaalde gegevens daaruit interessant leken voor de tekstkritiek. Bij de fouten in rijmpositie en meerbepaald i.v.m. de weesrijmen (die hun statuut danken aan het al dan niet bewust weglaten van een of meer verzen) werd desgevallend geregistreerd of er van een hiaat in het tekstverloop (vormelijk of inhoudelijk) sprake kon zijn. De weglatingen en interpolaties die door het synoptisch karakter van de editie duidelijk uit de verf komen, werden expliciet besproken telkens een verklaring kon worden gevonden voor de af- resp. aanwezigheid van bedoelde passages (ogensprong, verkeerd terechtkomen of ten onrechte tweemaal kopiëren van verzen...). In het geval van omgewisselde passages werd nog eens extra naar de Argumentatie van het Stemma verwezen wanneer daar uitvoeriger op de resp. data werd ingegaan⁽¹⁾.

(1) Bij het naspeuren van fouten, correcties en ingrepen hebben wij ons rekenschap gegeven van de bevindingen van A.M. Duinhoven in dit verband (Bijdragen tot reconstructie van de ‘Karel ende Elegast’. Deel I. Neerlandica Traiectina, 21 (Bijdragen van het Instituut De Vooys voor Nederlandse taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, Vancorcum & Comp. B.V., Assen 1975. Het oneindig aantal kategorieën dat hij binnen deze 3 afdelingen onderscheidt, hebben wij niet aangehouden, ook al omdat E. Rombauts zich in een lange artikelenreeks uitsloofde om de ‘schaduwzijden’ (p. 171) van Duinhovens visie naar voren te halen (Naar een ‘vernieuwde’ Karel ende Elegast? in Spiegel der Letteren 21e jg. (1979), p. 265-283, 22e jg. (1980), p. 168-199 en 23e jg. (1981), p. 1-26).

[p. 127]

En dan zijn er, naast foute plaatsen, al die lezingen die ons ‘moeilijk’ of ‘verdacht’ voorkwamen. Aan iedere vorm of constructie die bij ons vragen opriep en dit, naar we vermoedden, ook bij de doorsnee-mediëvist zou kunnen doen, hebben we aandacht geschonken. Vermeldingen in MWB of grammatica worden telkens ter argumentatie gegeven. Zijn er toch plaatsen onverklaard gebleven of andere, té voor de hand liggende, wel verklaard, dan heeft dit waarschijnlijk te maken met een bij ons aanwezige verkeerde voorstelling van het peil van de doorsnee-mediëvist - onderwerp waarover een discussie nog wel eens zou willen uitlopen.

Opmerkingen i.v.m. de materiële toestand van hs. en druk worden gegeven enkel in zover zij met de leesbaarheid van de tekst te maken hebben. Zo wordt een gaatje in het papier alleen vermeld als daardoor de leesbaarheid van de tekst in het gedrang zou kunnen komen. De beperktheid van het aantal weggesneden versdelen en versregels, onleesbare letters, door- en onderstrepingen, expungeringen, verbeteringen en toevoegingen heeft het gebruik van diacritische tekens in dit verband⁽¹⁾ onnodig gemaakt. In de noten vindt men de verbeteringen, enz. van de kopiist omschreven⁽²⁾. Voor verdere paleografische en codicologische bijzonderheden wordt naar de resp. beschrijvingen zelf verwezen. Custoden en ontbrekende initialen worden systematisch vermeld.

Woordverklaring wordt in principe niet gegeven. Alleen waar we ze voor het beargumenteren der interpretatie van moeilijke passussen nodig hadden, wordt zij toegevoegd én wanneer als emendatie een woord wordt voorgesteld dat zelf niet zo courant is (b.v. 923 vervaecht). In het Middelnederlands weinig frekwente woorden worden verklaard als men ze ten onrechte voor fout zou kunnen aanzien. Dat niet iedereen b.v. weet dat Monioye (5203) op de wapenkreet der Franse vorsten en bij uitbreiding der Franse soldaten alludeert, zal wel geen betoog hoeven. Als we de lectuur met een klein voetnootje meenden te kunnen vergemakkelijken hebben we dat dan ook graag gedaan.

Tenslotte, interpretatie van de geografische varianten wordt in het hfst. Lokalisering gegeven, niet in de noten. In deze laatste zelf worden de

(1) Vgl. P.J. Verkruysse, o.c., p. 324-346.

(2) Vgl. Kees de Graaf, Tekst en Editie, p. 55: ‘Het gebruik van de diakritische tekens kan vervallen als in de voetnoten de verbeteringen etc. van de kopiist omschreven staan.’

[p. 128]

varianten daarbij enkel vermeld indien zij zo ‘eigenaardig’ lijken, dat men ze voor een fout zou kunnen aanzien. Dat kiint voor kint een mogelijke variant is, is inderdaad niet zomaar evident.

Tenslotte vindt men in de marges naast beide teksten nummeringen:

-	in de linkermarge van de b-tekst een afzonderlijke nummering van b (= verzentelling b);
-	in de rechtermarge van b: de nummering van de editie Verdam, die bij de citaten in het MWB. wordt gebruikt; uiterst rechts de foliëring van het hs. (wisseling van folio, folio-zijde en kolom);
-	in de linkermarge van g: verzentelling g;
-	in de rechtermarge van g: synoptische nummering van b en g (= regeltelling), waarnaar in de voetnoten verwezen;
-	signaturen incunabel uiterst rechts.

[p. 129]

§2. Tekstkritische en paleografische noten.

[p. 130]

1	Verdam geeft Maria, zonder vermelding van het ontbreken der initiaal, een procédé dat hij overigens doorheen de uitgave volgt. Slechts een enkele keer wordt het ontbreken van de initiaal wel gesignaleerd, o.m. in 124, waar in voetnoot: ‘Hs. De H. van Ha niet ingevuld’, o.i. overigens een te betwisten emendatie (zie t.a.p.). In G. is de initiaal (uitzonderlijk) niet ingevuld. Bestond er twijfel of werd een extra versiering aan het begin van het verhaal voorzien? Wschl. moest er wel O staan.
	De punt op de i is in het hs., hier en verder in de tekst, v-vormig wanneer het een enkele i betreft; twee opeenvolgende i's krijgen telkens elk één punt in de vorm van een klein streepje, te vergelijken met een weglatingsteken.
5	Si di l. misschien Sidi; omdat de niet aaneen gespelde vorm nog, zij het niet systematisch voorkomt in de tekst zal verder niet meer worden geëmendeerd.
	Tiit: weesrijmwoord. Blijkens de gelijkenis met vs. 18 (G. 9) moet misschien in B. als ontbrekend vers iets als Ic bid v dat ghi mi behulpich siit worden verondersteld. Een dergelijke emendatie zou inderdaad binnen de gegeven context passen.
6	Enghelen: precies op de plaats van de tweede e is er een gaatje in het papier; de e is bijna volledig weg. Het rijm met vers 7 loopt mank; wellicht stond er oorspronkelijk i.p.v. troen iets als choren? (: confessoren).
10	Als recht: Verdam leest Albrecht, ‘de afschrijver (want de schrijver is het stellig niet: immers om zijn naam te vereeuwigen, heeft hij het geheele begin van het gedicht verknoeid)’ (Inleiding, p. VII) van het hs. De ronde s kan inderdaad met een b worden verward. Toch hebben we o.i. hier met een s te maken: de b heeft immers een iets vertikaler schacht uit één haal (vgl. b.v. 3: boete), waar die bij s uit twee delen is gebouwd. Verder is er een spatie te merken vóór de r, een argument te meer voor onze lezing. Interpretatief tenslotte heeft de lezing als recht ook meer zin (= als iets dat is gelijk het moet zijn, volgens de goede orde). Leest men Albrecht, dan komt men overigens tot een wat eigenaardige constructie met cesuur (na dienen) en enjambement, die evenwel verder in het hs. nog voorkomt (een eerste maal al in 101 (cesuur na droech)). Bovendien lijkt de overgang van derde naar eerste persoon (of omgekeerd) BINNEN DEZELFDE ZIN ook in andere prologen niet bekend; in b.v. Floris ende Blancefloer, de Roman van Walewein wordt de sprong over de zinsgrens heen gemaakt.
21	V voecht: v kan hier enkel als datief worden gelezen (ongeveer ‘wat u betreft, voor u’); wil men het lezen als een kopiistenfout, dan is v op te vatten als anticipatie van de v uit voecht.
28	Moet bliuen in miin eer staat syntactisch parallel met moet behouden bliuen (25): Dat ic moet behouden bliuen Ende Dies (nl. m.b.t. datgene dat ick te dichten begheer) moet bliuen in miin eer.

[p. 131]

35	Om dat l. Nadat. In de b-kolom van het hs. staat net iets hoger dan dit vers Om dat (88); wschl. bestond een ongeveer identieke situatie in de legger van het hs.; zijn de ogen van de kopiist even over die plaats gegleden en is de vorm ‘blijven hangen’?
37	Hi l. Mi: de initiaal werd blijkbaar later ingevuld door iemand die het verhaal te vluchtig overlas. Mogelijk schreef hij Hi onder invloed van god in 35?
39 *	Feesten: ‘1) Soms vindt men het woord feeste gebruikt onder den invloed van het rijm, waar men een ander woord zou verwachten. Dies moet ic corten dese feeste (de beschrijving van den tempel) Rijmb. 11717 (: jeeste). Ic las... in sinen jeesten, die vele spreken van sinen feesten, dat Alexander een ander won dan die coninc, Sp. I^4, 1, 12; zoo ook III^3, 92, 76. (...). Moet misschien op enkele der onder 1) genoemde plaatsen, waar feesten op jeesten rijmt, het woord feeste ook in den zin strijd worden opgevat? Vgl. ons spel (spul) in de bet. moeite; mnl. wapenspel, prijchspel, nijtspel enz.’ (MWB II, 785-787).
	Ons lijkt de plaats niet te moeten worden geëmendeerd, al kan natuurlijk yeesten worden voorgesteld.
40 *	Keesten: ‘keest, znw. m. en o.: Het pit, het merg, het beste, het fijnste, de bloem van iets; eig. kiem, uitspruitsel. (...) Ende si lieten metter keesten dese edel hystorie (d.i. dese edel h. metter k., deze schoone, fijne, diepzinnige geschiedenis) achter, Segh. 28;’ (MWB III, 1270-1272).
	De interpretatie die Verdam voorstelt lijkt ons niet correct: bedoelde dichters zagen niet een hystorie-metter-keesten over het hoofd maar vergaten uit het fijnste (o.m.) deze hystorie (toen zij m.a.w. een aantal onderwerpen onbehandeld lieten).
47	Dat (hs) l. dat hi
51 *	MWB IV, 1050 (Verdam vs. 39): Maken in betek. dichten of schrijven: Ic wil ter materiën gaen, daer ic af wil maken (de leesteekens moeten worden gewijzigd in de uitgave).
53	Verdam emendeert Siene (bnw., mooi, schoon, fraai (Verklarende Woordenlijst bij zijn editie, p. 173). Wanneer siin als variant van siene wordt beschouwd is hier wellicht geen emendatie nodig.
54	Roren: Roeren: Trans. 6): Aanroeren met woorden, vermelden, gewag of melding maken of spreken van, behandelen (MWB VI, 1543-1544). We verwachten wel een 3e ps. enk. (na men). Wschl. onder rijmdwang zo geformuleerd.
58	Vigant noch bigant in MWB; toch geven B. resp. G. doorlopend deze vormen, G. sporadisch (b.v. 836) vigant. Mogelijk in vigant de zeldzame v-spelling voor w die in het hs. frequenter voorkomt (817, 3157, 5896, 5927, 6037...) (Vgl. Van Loey II, § 101).

[p. 132]

60	Segheliin l. segheline (: fine).
70	De H van Het is in het hs. niet ingevuld.
73	Braffeluer: Verdam leest hier, ‘en zoo het geheele Hs. door’, Brassefuer (noot 58). O.i. staat er hier en verder duidelijk braffeluer.
74-75	De volgorde in het hs. is de meest logische.
76	Ben l. bem (: iherusalem).
77	Te was l. was te; ben l. bem (: iherusalem).
81	Vrouwe (hs): de e staat wat apart.
83	Ghebeden l. beheten (: prophete).
84	Kiint: rekking van i voor -n + cons.; frekwent in het hs.
93	Den l. dan. Mogelijk verschrijving onder invloed van den in vorig vers.
94	Af l. of (: hof).
*	MWB 8, 1994 (Verdam vs. 75): Verledigen (verledegen): intrans. 1) Verlossen, bevallen: Als si dus droech den soeten fine ende het naecte te haren termine ende si ligghen soude daer of.
96	Astronomi l. astronomien (ook blijkens rijm: sien). Misschien stond in de legger op deze plaats een verkortingsteken dat door de kopiist niet ‘geregistreerd’ werd (zo ook verder; soms ‘variant’ astronomie).
103	Hiaat in B. met weesrijm 102.
106	Astronomi l. astronomien (vgl. 96) - zo ook verder.
117	Entie prophete was gheset: nevenschikkende constructie zonder relatief pronomen waar wij thans een relatieve bijzin zouden gebruiken, ingeleid door een pronomen relativum (Vgl. Stoett § 67; Franck § 222; niet in van der Horst).
123	Gheue l. gheuen (misschien als gevolg van een niet-geregistreerd verkortingsstreepje in de legger?).
	V: werd hier een verrassingseffect beoogd door niet reeds in het begin van het verhaal van de moord op de koningin te gewagen? In 177 betrekt de vorst de voorspelling alleszins ook alleen op zichzelf, en toch worden beiden gedood.
124	Initiaal ontbreekt in hs.; H of I zijn mogelijk, wschl. H.
125 *	MWB 9, 1566 (Verdam vs. 108 var.): Waerlijc: Waar, het tegenovergestelde van ‘gelogen, verzonnen’. Es dat gheware dinc (de waarheid)? Segh. 108 var. (l. een waerlijc dinc).

[p. 133]

127	Teti: in het hs. typische syncope van intervocalische d.
128	Tleuen l. tliif (: wiif).
131	Dan l. Dant.
141	Verkeerkeerde l. verkeerde.
146	Ben l. bem (: hem).
148	Wort l. wart.
149	Wonder l. worden (?).
166	Moghedi: de m heeft vier beentjes, waarvan het eerste is doorstreept.
167	Men leest draghen best als znw. (= smart, last); noet, draghen en last zijn dan drie woorden uit hetzelfde semantisch veld.
	Doghen: MWB II, 261-263: ‘zw. ww. trans. 2) Gedoogen, toestaan, toelaten, verdragen. Met een pers. als ondw. Lijdelijk aanzien, toestaan, gedoogen.’ Best verdragen.
176	Draghet l. draecht (: gheplaeght).
177	Vooruitlopend op de ontknoping van het verhaal ZOALS DIE IN ALLE DRUKKEN maar niet in G. (noch in B.!) IS OVERGELEVERD mogen we stellen dat G. met onse beiden de correcte lezing geeft. Vgl. 123.
189-190	: om te wisselen in het hs.; G. heeft de logische volgorde 190-191 bewaard.
196	Initiaal D ontbreekt. Hoerde l. hoert (: woert).
197	Doden: vermoerden zou hier het rijm herstellen.
207	Sablanten l. sanblanten. Wschl. stond in de legger sāblantē.
208	Diemannen l. Die mannen.
212	Bitterdoot l. bitter doot.
217	Vóór Had staat in het hs. nog eens dezelfde vorm, maar doorstreept en geëxpungeerd; de d is toegelopen.
223	Sonaer l. so naer.
242	Datmen l. Datment.
243	Waer l. Waert. Interpretatief veronderstelt men best een cesuur (;) na dit vers.
252	Seinde l. sende (: behende).

[p. 134]

260	Pil ghiften l. pil ghichte (bevestigd door het rijm: lichte) en vgl. Van Loey II, 109d.
261	Was gheuende: misschien wijzigde de kopiist de constructie omdat hij te vroeg was had geschreven, zodat gaf was gheuende werd; de vrij uitzonderlijke lengte van de versregel zou hierop kunnen wijzen.
265	Hem l. hi; het heeft inderdaad weinig zin te stellen dat wie naar Seghelijn kijkt hem niets zal kunnen weigeren; bedoeld wordt duidelijk dat wanneer Seghelijn iemand recht in de ogen kijkt de geviseerde hem om het even welk verzoek zal inwilligen. Anderzijds is het dan natuurlijk zo dat beide partijen mekaar in de ogen kijken, en de lezing van G. dus ook wel ‘te begrijpen’ is.
284	Een cruys groen als een gras: blijkens rijm en inhoud moet vóór dit vers een stuk tekst zijn weggevallen.
292	Weesrijm in B. overigens zonder hiaat in de inhoud; tkint l. kint.
296	Al siit l. Als siit.
307	Daer l. Die daer (dus Dier (?)).
308	Dat l. Dan.
314	Brenghen l. bringhen (: verdinghen).
318	.v. l. v: de kopiist heeft het teken v blijkbaar als telwoord geïnterpreteerd.
322	Initiaal D ontbreekt.
	Derstede l. der stede.
323	Prophetessen l. prophetesse; zo wordt de incongruentie tussen een meervoudig onderwerp en (tweemaal) een enkelvoudig ww. (antwoerde/sede) weggewerkt. Door beide wwn. een meervouds -n te geven zou de situatie ook rechtgetrokken zijn, maar inhoudelijk is dat minder te verdedigen, omdat het niet voor de hand ligt dat de drie vrouwen in koor antwoorden wat in 324 e.v. wordt weergegeven (tenzij het natuurlijk een koorrede betreft). Prophetissa l. prophetisse.
334	Es l. in; wschl. onder invloed van es in vorige vers.
338	Vijftijn l. vijftien. Mogelijk een doorwerken van ij uit de eerste syllabe.
342-43	Assonerend rijm in doot: poort.
346	Droecht l. draecht.
348	Sult: de u is bovenaan bijna helemaal dicht en lijkt daarom op een a.

[p. 135]

350-352	In het hs. driemaal hetzelfde rijmwoord én versbegin. Dat de passus corrupt is, wordt ook door de manke inhoud bewezen.
352	xv l. .xv. Om de consekwentie in het hs. te bewaren zouden hier twee punten het telwoord moeten ‘inperken’.
355	Daer: geen echt foutieve lezing; wel zou Dus (met afsluitend-resumerende betekenis aan het einde van de directe rede) hier iets logischer lijken. Te overwegen valt inderdaad of de kopiist in zijn legger niet d' vond (vgl. overigens Aldus in G.).
362	Das: normale variant van dat, echter voornl. in rijmpositie aangetroffen (MWB II, 76-77); dus misschien toch te emenderen (l. Dat)?
366	Bi haer: wschl. ten onrechte in de tekst; l. Ende die prophetissen drie.
369	Goet l. vroet; anders staat er driemaal goet in drie opeenvolgende zinnen (368-369-370), waarvan een rijmpaar goet: goet.
371	Scoene l. scoenste blijkens de constructie met noyt in 372.
373	Des l. das (vgl. rijm: was).
376	Het was scoene dat l. Het was so(e) scoene dat.
378	Goeden hebben dach l. hebben goeden dach.
380	Ic l. ict (B.).
382	D-initiaal ontbreekt.
384	Die die drie l. die drie (dittografie).
385-386	In het hs. duidelijk een hiaat van een vers (vgl. G.) blijkens het weesrijm en het redengevende Want dat in de lezing van B. nergens op slaat.
388	Gheprent l. gheprint (: kiint).
390	Tekem l. teken.
*	MWB 6, 1072: ‘Reael: bnw. vgl. Royael. In het Mnl. treft men het woord aan in den zin van 1) Prachtig, fraai. Wschl. is dit de beteekenis van het woord op de beide volgende plaatsen: Tusschen den scouderen... so had hi (het pas geboren kind) een cruys reael... (Segh. 258) (var. roael). After (l. achter) mede heeft dit kint een cruys scone ende reael, 350 (var. roael; misschien ook zou de uitdr. cruce reael ontleend kunnen zijn aan ‘het kruis op sommige gouden of zilveren realen’ vgl. bij Duc. 2, 5, 85: ‘in adversa parte (van den franschen gouden reael) crux liliata effingitur cum solita inscriptione XRC’).
391	Datseen l. Dats een.

[p. 136]

398	Wat l. Dat.
402	Goede: wschl. gouden blijkens gulden in G. Overigens is goede redundant met goet in 403.
409	Ende l. en. Aen l. an (: man).
411-414	: Viermaal een rijm op -aer in het hs., en een tautologisch verzenpaar 412-413; daarenboven een herhaling van wonder in 410-411. L. (413) Ende i.p.v. Dit de.
420	Ende l. En.
421	Wonders l. woudens.
422	Bequam l. bequamt.
424	Gheuiel l. gheuel (: wel).
425	Ontrent l. omtrent.
426	Riep l. Riep si; ontsacht l. onsacht.
431	Ontsocht l. onsocht.
437-438	Mank rijm in B.; G. geeft een mogelijke oplossing.
439	Diet l. Die; misschien verschrijving onder invloed van doot.
443	Ghi l. hi (vgl. 546).
445	Initiaal D ontbreekt.
447-448	Misseit: twint: mank rijm in B.; G. geeft een mogelijk alternatief.
458	Gheleit l. ghedaen (?) of bestaen (als G.) (: traen).
461	Astronime l. astromine (variant van astronomijn).
463	Doe sach hi wt vanden pallas (nl. in die sterren; het hs. is hier duidelijker.
465	Onder of ouder (?); in het eerste geval een Ieperse variant voor ander (cfr. Van Loey, dl. II. Klankleer, § 3 Opm. 1). De o is vetter geschreven, mogelijk wel verbeterd uit een a.
	Gheboren l. was gheboren.
466	Den l. ten.
469	Weesrijm in B. zonder hiaat in het tekstverloop.
471	Nacht l. nach (: owach).

[p. 137]

472	Voersiet variant van versien (MWB. VIII, 2416).
473	Hets miin raet: ook blijkens het rijm (versiet) verkeerde lezing. Misschien was hets miin raet zo'n frekwente wending, dat de kopiist uit gewoonte verder schreef na hets mi.... Lees, met G., hets min dan niet.
484	Dan l. Dat.
485	Te voren MWB IX, 1032: Als vnw. bijw. In hier te voren daer te voren (Hiervóór, voor dezen tijd); MWB IX, 1025-1026: meermalen vindt men (te) voren met een ww. en een datief in de bet. van eene voorzetsel - bep. met vore.
486	D-initiaal.
499	Vriesscap l. vroeschap. Vriesschap bestaat als geassimileerde vorm van vrien(t)schap, maar deze betekenis past niet in de context. (MWB IX, 1354).
509	Leede l. leeden.
510	Icket l. icken.
514	Miin l. miin kiint.
516	Ghenomen: de m heeft vier beentjes.
517	Hadde keysetiif: mede met behulp van G. gemakkelijk te emenderen als hadt dese keytiif. De se in keysetiif lijkt gewoon tenonrechte binnengeslopen in dit woord (vgl. 519).
518	Becoft l. becocht (: ghebrocht).
520	Siin liif wiif: misschien beter was siin (liif) wiif.
524	Des l. das (: was).
526	D-initiaal.
528	Dede l. deden.
530	Meester: de m heeft vier beentjes waarvan het eerste met een schuin streepje is doorgehaald.
	Aerters l. aerten (cfr. ook rijm: paerten).
534	Dat hem l. Dat hi hem.
537	Te l. de (dede).

[p. 138]

538	(Plaats voor S-) lombarde midden in een zin om niet evidente reden.
544	Die ouer sijn vader l. die hi hilt ouer sijn vader.
546	Vergaten = verhaten. Misschien een cruciale bewijsplaats in een argumentatie over de herkomst van de kopiist. Alleen een Vlaming zal immers, wanneer hij in zijn legger verhaten vindt, dit inwendig als vergaten dicteren, en als hij verstrooid is ook vergaten noteren.
*	MWB 8, 1807: ‘Verhaten: zw. ww. trans. 3. Als duratief begrip, haten, haat koesteren jegens of afkeer koesteren van. a) Met een persoon als object: (...) so datten beide gader die visscher ende sijn wijf vergaten (l. verhaten), Segh. 496 (varr. werden haten).’ De variante lezingen in de drukken zijn op deze plaats werden haten; alleen G. (door Verdam niet gebruikt) heeft voer haten.
548	Want si meinden gode te letten: ook blijkens het rijm wschl. Want si minden gode te lyttel.
551	Ter marinen l. ter mariin (: piin).
566	Slic: weesrijm.
571	Waen di l. Waendi.
572	V-initiaal ontbreekt.
582	Quam l. quamen.
583	Riepe l. riepen.
585	Mach l. macht.
586	D-initiaal ontbreekt.
589	Woert l. woerde (: hoerde) of hoert voor hoerde in 590 (B).
592	Die hi l. de hi; wschl. verschrijving onder invloed van die net tevoren in het vers.
599	In het hs. een ook visueel te kort vers. Wschl. moet dit onder invloed van seide-segt zijn verkort (ogensprong binnen vers).
618	God danc: aaneen geschreven maar met een vertikaal krulletje gescheiden. Binnen de context van 618-619 heeft God danc geen zin.
629	Met alle: MWB I, 318-319: a) Geheel en al, te eenen male, volkomen. b) Bij uitbreiding ging met allen over tot eene bloote verzekeringsformule: Voorzeker, inderdaad.

[p. 139]

630	De redegevende zin blijft hangen in G..
633	D-initiaal ontbreekt.
	Aueture l. auenture.
635-36	De lezing zoals G. die geeft geeft een wat onzuiver rijm.
636 *	MWB. 9, 1232: Verdam herroept er zijn emendatie Doe vroech die felle man als volgt: Segh. 588 is vroech voor sprac ten onrechte in den tekst gebracht.
640	Blide te siin l. bv. wilt blide siin (als G.).
642-643	Blijkbaar corrupt door herhaling van gaf (in hs.); passus kan worden hersteld door weglating van gaf in 642. Clederen l. cleden (: ghereden).
645	Ghinghen l. ghinghe (: iongelinge).
649	D-initiaal.
654-655	Emmermeer/nymmermeer l. emmermee/nymmermee (: see/zee).
656	See: op de eerste e een punt in de vorm van een schuin streepje, zoals normaal op een i.
665	D-initiaal.
668	Van hondert milen verre l. hondert milen verre.
669	Hiaat in de gedachtengang van G..
670	Wondert l. wonder.
675	Ende henen gaet: wschl. wilt henen gaen (als in G.,: staen).
676	Ende: misschien oorspronkelijk aldus?
683	Blijkens rijm en gedachtengang ontbreekt een vers in B.; verarret l. vererret (: ghemerret).
684	Vtermaten l. vter mande. Wschl. stond in de legger māde, wat de verkeerde lezing zou verklaren; vgl. overigens rijm: scanden.
687	Vielen l. vieren.
695	Vechten: wech (hs.) is hier logischer.
696	D-initiaal.
710	Ghelude l. ghelute (: spruyte).
715	Beteren l. boeten (naar G.;: voeten).

[p. 140]

716	Cnielde hi l. Cnielende.
723	Waer om l. Waerom.
724	V meer: de woorden zijn in het hs. aaneen geschreven en met een fijn vertikaal streepje gescheiden.
*	MWB 8, 2522 (Verdam vs. 674). Verdam herroept zijn emendatie van meer in weer: Of si u weer (l. meer) verspreken,...
727-728	Tliif: quiit: de lezing in G. biedt een oplossing voor het rijm; mogelijk stond er oorspronkelijk ... neemt hem tleuen Den doot slach wil ic v quiit gheuen.
733	Hoerst wt l. Hoerstwt.
737	Af (hs.): de a is uit g (?) verbeterd; wschl. was de vorm gaf uit het vorige vers blijven hangen.
743	Punt: toch twee vage streepjes zoals diegene die als puntjes op de i dienstdoen, zodat het beeld piint wordt opgeroepen.
746	Waert waert l. waert (dittografie).
750	Manden l. mande.
753	Berecht l. berect (: gestrect).
758	D-initiaal.
761	Seide (hs.) l. Seidi.
764-765	Onzuiver rijm in B.
779-780	Ontbreken in het hs. blijkens de weesrijmen: waert (778) en tiit (781).
784-788	Lichtjes gewijzigde volgorde in B. waardoor a b a b-rijm.
789	Dat resp. Des. Vgl.
*	MWB 2, 87: ‘Dat: de causale conjunctie omdat. Dat ic wilde leren... des ic niet ben vroet, Segh. 735 (Hs.).’
*	MWB 2, 136: ‘Des: eig. 2de nv. van het betr. vnw. dat, doch als voegw. gebruikt in verschillende opvattingen. 2) Om reden dat, omdat. Vgl. DIES. Om u te proeven heb ict ghedaen, des (Hs. dat) ic wilde leren... des ic niet ben vroet, Segh. 734.’
	Wil eren l. wil leren. Verdam pretendeert met wilde leren de lezing van heths. te geven (cfr. boven).
793	Visscher l. die visscher.
799	Hi l. ic.
808	Blijkens rijm en inhoud ontbrekend in het hs.
813	A-initiaal.
822-866	Ontbreken in het hs. Er kan duidelijk geen sprake zijn van poging tot verkorten blijkens de onlogische samenhang van het verhaal. Veeleer moet worden aangenomen dat het oog van de kopiist na nemmermeer in 821 toevallig de gelijkende vorm ter hoogte van 867

[p. 141]

	zal hebben opgevangen, en dat daar verder werd afgeschreven. Een correct rijmpaar heeft hij er alleszins aan overgehouden.
836	Vigant zie 58.
837	Stac l. stact.
854	Daer ende daer l. Hier (of Haer) ende daer.
863	Nymmermeer l. nymmermee
866	Ionheer l. ioncheer.
867	Emmermeer l. nemmermeer.
868	Weesrijm in B..
878	Ontfermen l. ontfarmen (: karmen).
890 *	Meestich: MWB 6, 1556 (Verdam vs. 835): Misschien moet roestich gelezen worden voor het onverklaarde meestich (ook Segh. 877 en 898).
891	Bout l. weert (: sweert) of l. out na sweert in 890 (naar G.).
893	Brochte l. brochtet.
896	E-initiaal ontbreekt.
897	Dat (hs): D verbeterd uit een niet meer te onderscheiden letter. Propheten l. prophete.
902 *	MWB 3, 1103: ‘caetse (znw. vr.) 1) Het vervolgen van een vijand, vervolging. Daer hi (Jezus) stont in die caetse (toen hij door zijne vijanden vervolgd werd, in Gethsemané), Segh. 847 (hs. taetse)’.
903	Want yaen l. wschl. vant men; taetse l. caetse (vgl. overigens kaetse in 902 (G.)); t en c zijn inderdaad gemakkelijk verwisselbaar; vgl. * MWB 8, 17: ‘Segh. 848 var. is taetse niet de juiste lezing; die is caetse van den tekst’. Verdam had als volgt geemendeerd, eenmaal juist en een keer fout: Vant men dit swaert in die plaetse.
	Ic l. ict.
904-907	Rijmschema van het hs. mankt: verroest: lust (?); verroest: god. Eventueel al ist nv verroest (904) resp. al eest verroest (906) door ogensprong.
908	Egghen l. van egghen.
912	Donder daghe l. donderdaghe.
913	Ende l. Sente.
917	Litteren l. Littere (opschrift) (blijkens stoet en Hi (919)).

[p. 142]

933	Draegh diit l. Draeghdiit
936	Ghepleen l. gheploen (: doen).
940	Ghaue om: in de tekst bijna ghaueom.
944	G-initiaal.
948	Om te peinsen l. Om v te peinsen.
949	Op Mi na zijn al de woorden in dit vers met telkens een pennetrekje aan mekaar vast; de onderscheiden eenheden zijn wel duidelijk gegroepeerd, maar de pen is niet van het papier geweest tussen de woorden in.
	Vergaten l. vergate.
953	Sterck l. starck (: marc).
954	Alstment: alst, variant voor als: niet in MWB. Toch geeft ook G. alstment (955); l. alsment (?).
*	MWB 5, 925: ‘Onsiene (ook ont-, -sien) bnw.: 1) Leelijk a) Van het uiterlijk: Hets sulc dinc dat onsienlijc (var. ontsien) scijnt (de bet. kan hier ook onaanzienlijk zijn).
957	Weesrijm in hs. De zin van het geheel blijft wel bewaard.
959	Besidende: contaminatie van besiden en beside?
960 *	MWB 7, 2500: ‘Swart: als znw. Het zwart in de bet. terugstootend van uiterlijk: het zwarte haar was, als aan Joden en Mohammedanen eigen, in de M.E. gehaat. (...) (Zie de Nalezing).’
	Nalezing (van editie Verdam), p. 179-180: ‘Ik heb de lezing swart van vs. 905 veranderd in wart, maar ten onrechte.’
970	Phaerdoen l. phaeraoen; misschien een misinterpreteren van een a in het ‘moeilijk’ woord uit de legger.
974	Dies l. Dit of Dat.
975	Daer: misschien logischer Dus (mogelijk in de legger D').
981	En l. en was.
983 *	MWB 2, 86: ‘Dat: = toen, Dat hi out was vijftien jaer, Segh. 928.’
984	Onder die saten l. in die sate(n).
986	iiij.: de punt vóór het telwoord ontbreekt. Het verkortingsteken op de n van ende, dat normaal een klein boogje beschrijft, is hier uitzonderlijk een bijna horizontaal streepje.

[p. 143]

993	Omnaghel: niet in MWB, wat voor een technische term niet ongewoon is.
995	Ghegloyt: van gloyen (var. van gloeyen); voor het rijm (: bloet) l. ghegloet (gloeden) (MWB. II, 1997).
996	I-initiaal
1001	Coempt: de - mpt - vormen verschijnen meer in G..
1004	Meual l. mesual.
1014	Ribben l. rebben (: hebben/hebben)
1016	Seiden (hs.) l. seide (cfr. hi in 1017).
1019	Grafte l. grachte (: crachte).
1020	Sine l. sinen (sinē).
1024	Hiden l. hi den.
1025	De gewoonte van het hs. om intervocalische d te syncoperen leidt hier tot het ietwat zwakke rijm cloefde: houe.
1031	Namettien l. na mettien
1037	Niet niewer gheen l. niewer gheen.
1039	Besmet l. besmit.
1049	Penninghen: de afkorting is (deniere); zo opgelost naar o.m. vers 951 waar het woord voluit voorkomt. ‘Eene gewone afkorting van penninc was d., de eerste letter van denier’ (MWB VI, 246).
1054	Belaet: Verdam emendeert bevaet (noot 999) (* MWB I, 827 en 1170). Bevaen (st. onr. ww.): 2) bereiken, binnen zijn bereik krijgen. Ook met eene bep. met binnen.
1058	Daer l. dus (wschl. uit d'); doghe l. doghic.
1059	Besien l. besief (: grief).
1061	Heere l. heer (: zeer).
1063	Doet so dat men doet: onzuivere rijm daet: doet laat veronderstellen dat we vaet moeten lezen aan het einde van de regel (als in G.); misschien riep hetzelfde woord aan het begin van de regel doet op.
1064	Sonder znw., geen voorz. (zondaar).
1070	Coninc l. coninghinne; misschien kon de afkorting cō. ook voor coninghinne staan, maar in de tekst wordt normaal toch wel cō.inne gebruikt. Wordt heer als variant van geheer bnw. (= aanzienlijk, voornaam) (MWB II, 1125) gelezen, dan klopt de constructie; toch liep het woord wschl. verloren uit een oorspronkelijke combinatie met coninc (volgende vers) (vgl. G.).

[p. 144]

	Scier l. sciere (: goedertieren).
1071	C-initiaal ontbreekt; der sake l. der saken; een andere woordvolgorde zou het rijm herstellen: ic ben vroet der saken (: verspraken).
1073	Brocht l. brochte (: onsochte).
1077	Bes l. best.
1081	Sien: klein horizontaal streepje (ter scheiding?) na de i.
1092	Ontdanc l. Ondanc; het ww. ontdanken (= (Iem) niet dankbaar zijn, geen dank weten (MWB V, 1008)) bestaat, maar de uitdrukking ondanc hebben (= voor iets gestraft worden of boeten, de treurige gevolgen van iets ondervinden, ook: vervloekt zijn (MWB V, 299)) wordt niet met variante spelling ontdanc gegeven in MWB.
	Misdoen l. misdoet (: goet).
1100	De kopiist maakt hier een fout en neemt vers 1096 weer op; Doe l. toe (of behoren als in 1096).
1101	Si ionghelinc l. Die ionghelinc; misschien verschrijving onder invloed van de tweede si. Na vers 1100 dat 1096 herhaalt, neemt 1101 1099 weer over, met een fout. Normaal moest 1102 gewoon bij 1099 aansluiten; wat daartussen ligt is geknoei van tweemaal (onaandachtig) hetzelfde overpennen.
1104	Niet ghedaen: (enen) niet doen, geen kwaad doen (MWB II, 237).
1106	Die deghen l. wschl. die deghen fiin blijkens het rijm (: segheliin).
1108	Is hi ghestaen l. ende hi is ghestaen.
	Of te l. ofte.
1109	Weesrijm in B..
1118	Weesrijm in B. zonder hiaat in de constructie; des tfonnis l. des fonnis.
1119	D-initiaal
1125	Het voor de betekenis cruciale niet ontbreekt in G.: l. Dede ic hem niet volghen achter.
1128	Roten: misschien groten? (= zou ik dusdanige grote (misdaad) vergeten (en niet bestraffen)). Verdam emendeert op basis van de Andd. tot Soudi vergheven dus groten quaet (1070).
1130	Leuen l. leden.
1133	Voeten l. voet (: oetmoet).
1134	Doet l. doer (vgl. * MWB V, 1637 en 1664: ‘Dore ootmoet: hetzelfde als dore genade(n), bij Gods goedertierenheid of genade; bij de genadige gezindheid van een mensch, gebruikt in bezweringen’.

[p. 145]

1138	Die l. de ( = dede).
1141	Vgl. vs. 265-267; misschien dus liever hi voor hem.
1152 *	MWB VIII, 1807: Haten l. verhaten (Verhaten als duratief begrip, haten, haat koesteren jegens of afkeer koesteren van).
1153	D-initiaal ontbreekt.
1158	Begheerden (hs) l. begheerde (misschien n voor rijm: eerden).
1157	Aerde l. eerde (: begheerde).
1159	Hadde l. Hadde hi (Haddi).
1160	Hadde: misschien verschrijving onder invloed van Hadde in vorige vers; l. hi de (vgl. G.).
1164	Pil ghiften l. pilghiften.
1167	Een l. en; wschl. onder invloed van gheen.
1171	Wert meer l. voert meer.
1172	G. geeft voor het eerst de voor de hand liggende constructie (van B.). Vgl. 265, 114l.
1177	D-initiaal ontbreekt.
	Keennisse l. kennisse.
1179	Si en l. sien.
1183	So: variant van Si
	Plat: Als bijw. 2) Bij begrippen van ‘zeggen, uiten’ wordt deze bet. zonder omwegen, duidelijk (MWB VI, 424).
1184	Seide (hs) l. seide si of seide so (vgl So in 1183). De fout is mogelijk te verklaren uit een ^o so so.
1188	Seghlijn l. seghelijn.
1190	Aensi echt l. aensicht of aensiecht.
1191	Weerde l. woerde.
1192	Vrucht l. vrochte (: mochte).
1193	Dede l. dedet.
1195	Seeghelijn l. seghelijn.
1198	Bittelijc l. bitterlijc; mank rijm in B.. Misschien ^o lieue heer.
1199	Ic sal seker l. ic salt segghen (: legghen).

[p. 146]

1201	A-initiaal ontbreekt.
1202	Noh l. noch.
1207	Want l. Als.
1205	Ghehouwen l. ghehouden (: ouden).
1215	Want l. Ende; in arren stueren l. mi harde stuer (de verlezing in voor mi ligt bijna als evident voor de hand; het inwendig dictee kan van harde arren hebben gemaakt; stuer (i.p.v. stueren) herstelt het rijm: auentuer). Of bestond in het Mnls. de uitdrukking in arren stueren (znw. stuer niet in MWB, wel stuerheit (Vll, 2383)), naar analogie met van/met/in(?) arren moede (ll, 716), zodat emendatie overbodig wordt?
1218	Pestande l. bestande. Fonetische spelling in Dadic? (=Dat ic)
1220	ANTWOERHE l. ANTWOERDE: blijkbaar nam de zetter een letter uit een verkeerd vakje of een verkeerd gedistribueerde letter (H) uit het juiste vak (D). Vgl. Syllabus Historische Letterkunde. Vakgroep Historische letterkunde en tekstinterpretatie. Univ. van Amsterdam. Instituut voor Neerlandistiek 1978, Derde ongewijzigde oplage 1980, met een vijfde bijlage aangevuld, p. 27, waar de vorm vereren voor een oorspronkelijk vereten als volgt wordt toegelicht: ‘Nu zijn er binnen de gotische letterkorpsen van die tijd een aantal letters moeilijk van elkaar te onderscheiden, zoals de u en de n, de b en de v, de r en de t. Wat is er nu wschl. gebeurd? Bij het distribueren van het zetsel, - meestal uitgevoerd door een leerling! - is er abusievelijk een r in het vakje van de t terecht gekomen. De zetter van de oerdruk pakt voor de t van vereten wel uit het juiste vak, maar daar ligt ook de foutief gedistribueerde r in.’ Eventueel ook in 1218.
1222	Peys l. paes (: solaes).
1226	Pet l. bet (vgl. 1218 en 1220).
1234	A-initiaal ontbreekt.
1241	Begrief l. gherief of grief.
1243	Biderhant l. Bider hant.
1244	Leyde l. leyden.
1249	Edeel l. Edel; wschl. onder invloed van deel aan het einde van het vers.
1250	Edel staat hier wschl. ten onrechte (als echo van vorige vers); misschien een ander adj. of, zoals in G. noch een iuweel.
1253	Had l. Hadic.

[p. 147]

1260	Moegh diit l. Moeghdiit.
1264	Nauwer dan ghehinghe zou kunnen, in de bet. nauwer dan (een ring) gewoonlijk (is) (gehinge, MWB II, 1133); als de comparatief moet behouden blijven (vgl. ook rijm: vingher) leest men best nauwer ende ingher.
1265	Een dat l. een sach.
1266	Daert l. Dattet; Daert is wschl. uit het vorige vers blijven doorklinken. En l. een.
1269	Als siit l. Alsi.
1273	Beteken l. litteken (-iin) (weesrijm); teyken l. teykijn (: vingherlijn).
1276	Svisschers l. Tvisschers.
1280	Duidelijk een hiaat in het hs.; wschl. ligt het feit dat 1279 en 1282 met Dat beginnen en beide ghi bevatten aan de basis van de ogensprong. 1279 is daarenboven door het gebeurde tot weesrijm verworden.
1286	Vertoeuen l. verdoeuen. Vgl. * MWB IX, 154: ‘Segh. 1224 (bedoeld is 1226) is verdoven van de varr. de ware lezing en niet verto(e)ven van het hs.’
1292 *	MWB IV, 1998: ‘In de uitdr. die mouwe(n) maken: a) Een gezicht of lip zetten, om iemand te beschimpen, te hoonen of ook den gek met hem te steken; den gek met iemand steken. Dat ghi met mi maect die mouwen, Segh. 1230 hs. (l. onnoodig mouwe; var. ghi maect met mi den sot).
1290	Blint l. blent (: ghesent).
1293	A-initiaal ontbreekt.
1296	Minoet saken l. mi noetsaken.
1300	Wasgedaen l. was gedaen.
1307	Bedrief l. bedreech (= bedreich) (* MWB I, 656: Bedreich (bedreech): znw. o.: Bedreiging, dreigement. Vgl. het Gloss).
1308	Hoe ic v behouden mochte tleuen l. Peinsdic hoe...
1311	Met v l. van v; mogelijk onder invloed van met rouwen.
1313	P-initiaal ontbreekt.
1335	Svisschers l. Tvisschers.
1336	Mochs: het is een kenmerk van de taal in B. om vormen als deze zonder t te schrijven (normaal l. mochts) (vgl. o.m. vs. 1491, 1541, 2027 e.a.). In 2090 leest men ook dichste.

[p. 148]

1340	Waerd visschers l. waerdi tvisschers.
1347	Riep (hs.) l. Riep ic; ontsach l. onsacht (: middernacht).
	Als die waer onsacht l. als die onsacht
1349 *	MWB II, 1403: Genende: vooral gewoon in verbinding met met; met genende (n), met genent, welke uitdr. de kracht van een bijwoord heeft. De uitdr. splitst zich in 3 hoofdbetek. al naar mate de begrippen moed, kracht of snelheid meer op den voorgrond treden. c) Met snelheid, met spoed, met haast, snel, spoedig, ijlings. U vader spranc op met gheninde (Hs. ghemint) ende soude om een joncfrou gaen, Segh. 1288. Kol. 1404: vooral had men neiging om voor genint te lezen gemint, zooals b.v. geregeld in Limb. B.; vgl. ook Segh. 1288. (...). Zie verder voor met genende: Segh. 10417.
1351	Riepen l. riep (mogelijk onder invloed van icken).
1358	Ogensprong in B. wschl. veroorzaakt door de woorden kint segheliin in 1357 en 1360.
1362	S-initiaal ontbreekt.
1365	Blensefluer l. blensefluere (: naturen).
1366	Roet l. groet
1369	In B. ogensprong van soe (soet) uit 1369 naar (al) so(e) (scoen) uit 1370, resulterend in soe scoen, en weesrijm in 1368.
1375	Coft l. cocht (: ghedocht).
1379	Weesrijm zonder hiaat in de constructie in B..
1380	Makede l. Makeden (wschl. Makedē).
1381	Ouer l. Ouer waer.
1383	Vol leest l. volleest.
1384	In B zou aanvulling van ihesus het rijm herstellen (: cruys).
1386	Ende l. Om; de aanwezigheid van Ende aan het begin van de twee vorige verzen zal deze vorm wel hebben uitgelokt.
1388-89	Zwak rijm in beide teksten; ghesceint/gheschent l. ghescint/gheschint (: kiint/kint).
1390-91	Onzuiver rijm in B.; G. geeft met een lichtjes andere constructie een mogelijk alternatief.
1392	Aen dat kiint (dat) Menscheliichede nam: nevenschikkende constructie zonder relatief pronomen waar wij thans een relatieve bijzin zouden gebruiken, ingeleid door een pronomen relativum (vgl. 117).
1394-1395	worden in B én G best omgewisseld; 1393-95 resp. 1394-96 horen immers duidelijk samen. Het rijm blijft ook dan intact.
1398	Als een l. als.

[p. 149]

1399	Inander l. inader (: vader) (MWB III, 824-825: Ingewand, ingewanden).
1400	Hadde l. Hadden (wschl. ^oHaddē); vol leest l. volleest. Vgl. * MWB IX, 859: Volleest (zelfst. nw. ml. en vrl.). 1) Voleinding, voltooiïng, volkomenheid (Segh. 1334: ...inader had hi weder in sijn vol(l)eest; 2) Volkomenheid, volmaaktheid, één volmaakt geheel. Hi is vader, soon ende heilich gheest, die van allen is volleest. Segh. 1321 (de bet. is hier niet duidelijk: misschien is zij: ‘de H.G., die de volmaking is van het geheel’; vgl. mhd. ‘Vervollständigung’).
1404	Bliisscap l. bliisscepen (: begrepen).
1406	Hebben ghesiin l. ende hebbe ghesiin (parallel met de gedachte in 1410 ende heb ghemint).
1408	Hemte l. hem te.
1414	Miin l. mi (wschl. onder invloed van siin even verder in hetzelfde vers).
1418	D-initiaal ontbreekt.
1420	Bat dat hiit l. bat ende hiet.
1427	MWB I, 307: Iet voegen aen sijn accort, iets met iemand doen overeenstemmen, in figuurlijke toepassing (var. vesten).
	Ende soude l. En soudi.
1432	Dat l. Dat hi.
	Cortten l. Corten.
1433	Onder vonden l. ondervonden.
1439	Voel: Oostmnlse variant van veel (MWB VIII, 1365). B. bekort, het verhaal blijft logisch maar de tekst heeft er wel een weesrijm (1438) aan overgehouden.
1449	Natuer l. natu(e)re (: vre).
1452	Die en l. dien.
1453	Keeren l. keerde (: leerde).
	MWB VII, 487: ‘keerde (hs., l. leerde?) scermen’.
1458	Scermde l. scermden.

[p. 150]

1459	In een bruloft: misschien te verstaan als een tornooi (vgl. B. criit) ter gelegenheid van een bruiloft georganiseerd. Deze betek. niet in MWB. B. ligt alleszins meer voor de hand met In een criit. Bi l. voer (vgl. in 1460: Ende voer).
1462	Eeren: variant van erren. Wederk. 1) zich boos maken, boos zijn, zich ergeren (MWB II, 718).
	Vildi: =wildi:     vaker v voor w (vgl. § over Lokalisering)
1464	In enen (eenre) laghe: MWB. IV, 53: Lage (znw. vrl. en eene enkele maal ml. (of o.?)); 1) Het liggen, ligging. Bij uitbr. houding. In eenre laghe (in eene positie, bij het schermen)... bloot (ongedekt).
1474	W-initiaal ontbreekt.
1480	Hebben l. heeft
1481	Keer l. keert (: gheleert).
1484	Nu l. nau (MWB IV, 2209: Nauwe 3) Gevaarlijk, hachelijk) (vgl. vers 1507).
1487	Al l. Als; Hem begonste l. hem besochte (: mochte) (vgl. G.); hem besoeken: beproeven, probeeren (MWB I, 1075).
1492	Hem vouden (vauden, vouwen, vauwen): in de bet. zich krommen of buigen, bukken, eig. ‘zich ineenvouwen of tot de kortste afmetingen terugbrengen’ (MWB IX, 1224).
1495-96	Harteken (resp. hert): storde (resp. storte); Verdam stelt voor borste: storte, maar zelfs die oplossing herstelt het rijm niet.
1497	Voer voer l. voer (dittografie); storde l. storte.
1501	Hoewel l. hoe wel.
1504 *	MWB. V, 1537: Misschien heeft onvroet in het Mnl. eene soortgelijke bet. gehad als mhd. unvruot, nl. ‘unfroh, traurig’ (Lexer); in dit geval komen de beide lezingen onvro en onvroet in bet. overeen.
1508	Hielt l. helt. (: velt).
1514	Meeste l. meester.
1516	Mi denct: Denken. III. Onpers. 1). Te binnen schieten, in den zin komen. Aanm. - Ook vindt men denken in de bet. dunken (MWB. II, 124).
1521	Want (MWB. IX, 1675-1676: Wanen 4) Denken te, willen, (van) zins of

[p. 151]

	van plan zijn. - Hierbij behoort het gebruik van den door waent omschreven imperatief) l. waent.
1523	Weesrijm in B.; waende l. waendi.
1526	Ende anderwerf l. Enen anderwerf (MWB I, 417: ‘de niet samengestelde oorspr. vorm ene ander werf was mede in gebruik’).
	Scouwet l. scuwet (: gheduwet) óf in volgende vers ghedouwet voor gheduwet.
1528	Gheuonden l. gheuouden (vgl. 1492); dan ook houden voor bonden in volgende vers (* MWB. VII, 1325). Vgl. ook noot 1220 i.v.m. een mogelijke verklaring van deze respectieve fouten als het resultaat van een verkeerde distributie der betrokken (gelijkende) letters in de lettervakken van de drukkerij.
*	MWB. VIII, 1686: ghevonden (l. ghevouden); daarentegen V, 324: ghevonden (l. ghewonden?). Verder: ‘de t(ekst) heeft eene geheele andere lezing, en de onzekerheid der lezing ghevonden, waarvoor men eerder ghevouden zou verwachten (t. moest vouden: tonder ghehouden) maakt ook onderbonden onzeker)’. Onderbinden (st. ww. trans.) 2) met onder. a) Eigenlijk. Als term van een vuist- of worstelgevecht. Aan zich drukken of vastklemmen (?).
1529	Zie 1528.
1530-31	In beide teksten gaat het rijm mank. In G. leze men versmacht: acht, in B. ommacht: acht (vgl. MWB I, 21: Achter: II Als bijwoord. a) 4). Naar achteren, achterwaarts. - Vooral in den vorm Acht. Bet acht, naar achteren, terug).
1531	Daer af l. Daer om (verschrijving wschl. onder invloed van af in zelfde vers).
1536	Scermen l. scerme
1543	Wat l. want; wschl. een niet geregistreerde verkortingsstreep boven a (wāt).
1544	D-initiaal ontbreekt.
1545	Emmermeer l. emmermeere (: ere).
1547	Vten l. ten (?)
1553	Ombider l. ontbider (Vermoedelijke troonopvolger, MWB. V, 979). Ombider wordt er niet als variante spelling gegeven, wel ontbeider; toch bestonden van vele vormen met ont- respectieve nevenvormen met om- (ontbieden naast ombieden, ontbeiden naast ombeiden...). Ontbinder l. ontbider (: ridder) (* MWB. V, 990).
1555-56	Een hiaat, ook blijkens het hinkend rijm, in B. Verdam emendeert ‘om het rijm’ (?) stide (* MWB. VII, 2128) (= sterk, niet licht brekende).
1562	Leerden l. leerde.

[p. 152]

1566	Op velt l. opt velt.
1567	Getelt: 1) tent, legertent. 2) Als verzamelwoord: De tenten.
1573	Siin l. si siin; begheerden l. begheerde (: sweerde).
1580	Daer l. dan.
1581	Want l. waent (vgl. 1521).
1582	Worpt l. Werpt; trusoen l. trensoen.
1584	Dat om keert l. dat ors om keert of dat ors keert.
1589	Het l. Let (Laet).
1592	Sijns ors l. sijn ors; noepe l. noepte.
1593	Si l. hi; wschl. onder invloed van siin.
1599	Priit l. priis.
1600	D-initiaal ontbreekt.
1606	Ghisteken l. Ghesteken; G. springt van deghen (fiin) uit 1606 (al dan niet opzettelijk, maar in ieder geval zonder schade voor de zin) naar (deghen) vri in 1608: deghen vri.
1615	Al dus l. aldus.
1622	Salt l. sult.
1623	Heet l. boot of boet.
1625	Herdde of herde.
1627	Gheweint: weynden is een normale variant van wenden (MWB IX, 2143), maar met onghescent in 1626 was ghewent hier als rijmwoord toch beter geweest.
1639	Met fellen keer: fellen zal hier wel, onder invloed van Die fel was uit het volgende vers, ten onrechte zo vroeg zijn opgedoken; l. bv. als in G. met enen keer.
1642	Seer l. So (cfr. Dat in 1643); was ontbreekt in het hs.
1645	Beet l. voet; dat de kopiist blijkbaar b en oe moeilijk onderscheidt, bleek al in 1623, waar hij heet voor boot/boet las.
1648	Mayeren = temayeren (MWB. VIII, 213: Van zijn stuk raken, verlegen worden of zijn, ontstellen, onthutst worden of zijn); l. voor het

[p. 153]

	rijm best mayieren.
1649 *	MWB. VI, 1472: die in rivieren varen spelen...: hs. op rivieren l. op der rivieren?.
	Riviere: znw. vr. en m. Ook Rivier, znw. o.; oever; streek, landstreek; beek; rivier. De ^o betek. is oeverland, oeverstreek, aan eene rivier gelegen land. Vooral heeft het woord in het Mnl. deze bet. i.v.m. de jacht op de vogels, die zich in moerassen of aan rivieroevers ophouden, reigers, regenvogels of pluvieren e.a. Nu en dan is het niet zeker, of men deze of de onder 2) genoemde opvatting aan het woord moet toekennen; zoo op de plaatsen, waar ‘riviere’ afhangt van op (...) Vooral heeft riviere deze betek. in de uitdr. in rivieren varen (riden). Rivieren zal wel als de zwak verbogen datief van het enkv. moeten w. beschouwd.
1651	Die valeye l. in die valeye.
1652	Nincke resp. micken l. mincke resp. mincken. Uitdr. sonder menken (minke), zonder dat er iets aan ontbreekt, onberispelijk (MWB IV, 1420); menke (meinke, minke): 1) verminking; 2) gebrek, mankement, dat wat aan iemand of iets mankeert (MWB IV, 1417).
1654	S-initiaal ontbreekt.
1666 *	MWB. I, 513 Baelge (bailge, baelje, baelgie, balgie, baillie, baille) en ook baeldie. 2) Afgesloten ruimte, door palen afgeperkt terrein, en bepaaldelijk strijdperk, krijt. Nye en was ick dus onsochte ghesteken, dat ic gheweten mochte, in baelgien noch in wighe, Segh. 1599 var. (tekst betaelgen).
1669	Hier l. heer.
1671	Ken l. kent; ghemack l. onghemack.
1675	Ic waencost l. In wa(e)nconst (vgl. MWB. (wangonnen) IX, 1685; ook wangunnen (ook 17e eeuws) (ibid.)).
1676	Uwen euelen moet l. u minen euelen moet
1678	D-initiaal ontbreekt.
1679	Waen l. vaer (: daer)
1680	Ten onrechte werd in G. (na het gereedkomen van de tekst) de initiaal S(Oen) ingevuld. Seghelijn is wel Prides' zoon, maar ten eerste weet Prides dit niet op dit punt in het verhaal en hij zal hem dus ook niet als dusdanig aanspreken, ten tweede past een aanspreking niet in de gegeven constructie; er moest duidelijk Doen staan.
1683	Voervoets: dadelijk, onmiddellijk, op staanden voet, terstond,

[p. 154]

	aanstonds (MWB IX, 1125) werd door de kopiist van G. blijkbaar niet begrepen.
1684	Hiaat in B.; vandaar ook dat 1685 uit de lucht komt gevallen.
1693	Vordet l. Vordert.
1695	Bereet: de variant bereit zou het rijm (: dorperheit) hier ten goede zijn gekomen.
1698	Bliit l. bliift.
1699-1700	Corrupt en alleen in hs.; omdat dezelfde idee een paar verzen later terugkomt (1706-1707), kunnen we hier een fout vermoeden. Het is met name best mogelijk dat het rijmpaar noot: doot dat in 1697-98 en in 1705-06 voorkomt, voor een ogensprong heeft gezorgd. Met het noteren van vs. 1698 (laatste woord: doet) meent de kopiist (ten onrechte) vs. 1706 uit de legger te hebben neergepend, ook eindigend op doot. Na twee verzen (1699 en 1700, die 1707 resp. 1706 weerspiegelen) ziet hij zijn fout in en herstelt zich, overigens zonder enige doorhaling van het verkeerd genoteerde.
1703	Dat l. dats.
1711	Vort l. wert. Gheset l. verdaen/ghedaen (cfr. G.;: staen).
1715	Initiaal ontbreekt in het hs. De vraag is: welke? Verdam leest Ic en moet, maar er staat wel duidelijk. Em in het hs. Misschien was (I)Cen inderdaad de oorspronkelijke lezing.
1716	Verwonderde zal wel de originele versie zijn gezien de context. Misschien verlezing ten gevolge van een verkort v'wond'de in de legger.
1718	Ende l. Dat hi (event. Ende dat hi)
1721	Mer l. Met (mogelijk onder invloed van Mer in 1719).
1723	Siden l. side (: blide)
1724	Al hi l. als die.
1726	In l. mi.
1727-1732	: G. blijkt te bekorten, maar zo dat rijm én inhoud intact blijven. Dat de vorst Seghelijn voor gek verslijt, wordt wel niet in G. vermeld.
1728	Toegh l. toeght.
1730	Slacht l. ghi slacht.
1734	Wilde l. wildi; dit tsweert l. dit sweert

[p. 155]

1735	Dat si l. dat ghi.
1737	Seghelin: variante spelling (hapax).
1739	Doen hiit l. Doen gorde hiit.
1741	Seide (hs.) l. seidi.
1743	Ghedenct l. ghedinct (: ontfinct).
1747	Verdaen l. ghedaen.
1748-1785	: ontbreken in G. Mogelijk werd, gezien het verzenaantal dat werd overgeslagen, van een bepaalde hoogte in de linker kolom naar precies of ongeveer die hoogte in de rechter kolom versprongen. Daarbij is dan niet zomaar duidelijk welk woord tot deze fout aanleiding kan hebben gegeven.
	Anderzijds kunnen we hier met een geval van bewuste abbreviatio te maken hebben, zoals het intact gehouden rijm laat vermoeden. Wat in de weggelaten passus wordt verhaald is immers een toemaatje dat wel Segheliins karakter kleur geeft maar voor de wezenlijke voortgang van het verhaal niet onmisbaar is.
	Bij dit alles blijft het niet uitgesloten dat het B. is dat bijdicht en dus niet G. dat bekort.
1749	Der stont l. ter stont.
1753	Na dit vs. voegt Verdam ‘ex conjectura’ in, tot rechttrekking van het rijm: Die coninc seide: Deghen rene. Zo ook na 1755: Sprac Seghelijn vriendelike. Zo dit al de ontbrekende verzen zijn, moet in ieder geval rein resp. vriendeliick worden gepostuleerd. Weesrijm in B..
1754	Gaeft l. geeft.
1755	C-initiaal ontbreekt.
1756-57	Onzuiver rijm.
1764	Weesrijm.
1765	Doen l. aen.
1766	Haddic l. haddi (nl. Segheliin).
1769	D-initiaal ontbreekt; siit l. seit.
1773	Op hielt l. op helt (: tghelt).
1778	Ghi en heb l. Ghi heb.
1780	Was l. was blide.
1783	Hem: de m is met een sierlijke lange krul tot een eind in de benedenmarge doorgetekend.

[p. 156]

1789	Twoer l. twoert.
1791	Nicken l. micken
1795	Onder den dume, heimelijk, stilletjes (vgl. ons bnw. onderhandsch) (MWB. II, 462).
1799-1806	: opzettelijke bekorting (maar dan wel met horten in de gedachtengang) of een ongelukkige ogensprong op basis van een -iin - rijm (verondersteld dan wel dat de legger ter hoogte van 1798... die coninc fiin las en niet, zoals G., enkel die coninc)?
1807	Weesrijm in B..
1813	Segghen: de inf. is te verklaren als afhankelijk van doet (1811) (net als opslaen dus).
1816	Hi l. si; doer ghenoet l. doer gheen noet.
1820	D-initiaal ontbreekt
1824	In het hs. springt het vers iets naar rechts, wschl. om een onzuiverheid in het papier te ontwijken.
1826	Ghebaren: voor het rijm best ghebaer (: waer)
1827	Daer l. doer.
1828	Spreiden, in de bet. op iets loeren, het gemunt hebben op (MWB. V, 1805).
1830	L. Dat hi bliif in die eere. Verdam emendeert: Dat hi blive in die ere.
1831	Seer l. sere (:eere).
1834	voer sint l. versint.
1837	Als ter doot l. als der doot.
1838-39	werden door G. tot één vers (1839) omgesmeed; als daarin ook nog dat wordt geschrapt, blijft het geheel leesbaar.
1841	Voersten l. voersien.
1847	Die volc l. dit volc.
1848	Daer hi l. Dat hier.
1858-1886	ontbreken in G.; bijna de hele passus dus waarin de droom wordt verteld en uitgelegd. De vzn. 1887-1892 worden dan ook voor lezers van alleen deze tekst onbegrijpelijk. Misschien wilde G. gewoon abbreviëren en meende (ten onrechte) dat in 1887 het verhaal al weer werd opgenomen na het intermezzo van de droom. Dit punt van het verhaal wordt echter pas in 1899 bereikt.

[p. 157]

1859	Het ww. ontbreekt; l. bv. dat hi sach een aern.
1863	Vachten l. vechten (: berechten).
1866	Antwoerde l. ontwaecte (het schriftbeeld van beide woorden is inderdaad gelijkend).
1875	N-initiaal ontbreekt.
1883	Verraden l. beraden.
1890 *	MWB. III, 983: ‘Die voghelen maecten (hem?) jachtich: dats een teken, dat Seghelijn crachtich werden sal in den strijt, Segh. 1821 varr. - Doch daar er staat ‘maecten jachtich ‘en het hs. heeft maecten jacht (van zich afbeten, hunne vijanden nazaten), zal de lezing van het hs. wel de ware zijn.’ Een al met al onduidelijke redenering van Verdam; overigens heeft het hs. niet, zoals hij beweert, maecten jacht, maar maecte iachtich. MWB. III, 983: ‘jachtich (bnw). Indien de lezing juist is, beteekent het bnw. gehaast, gejaagd, in de weer, druk.’ Wschl. moet er oorspronkelijk iets gestaan hebben als: Ende dattet ionc haren ende daren Die voghelen al maecte iacht (jacht maakte op die vogels).
1891	Dat men: onderverstaan (Dit bediet) Dat men...; dat men segheliins crachte l. dat segheliin crachtich (: iachtich).
1892	Wonder l. worden.
1893	Vader l. waren.
	De vzn. 1893-94-95 vindt men in G. als 1887 (én 93), 1888 en 89. Dat G. hier heeft geknoeid hoeft wel geen verder betoog.
1895	Sul l. sal.
1897	D-initiaal ontbreekt.
1900	Paeuweioene l. paeuwelioene
1902	Amarale l. am(m)irale of am(m)erale (MWB I, 398).
1903	Dare wschl. wale (: amarale).
1908	Sij l. ende (mogelijk verschrijving onder invloed van sij in vorige vers).
1910	D-initiaal ontbreekt; hi = Segheliin.
1917	Moet is wschl. onder invloed van moet in 1915 ten onrechte weer opgedoken.

[p. 158]

	Swechten = swichten (MWB VII, 2549: tot rust of bedaren brengen, stillen, sussen; ook in bet. een einde maken aan iets en iets verhinderen, beletten.
1927	Bi v fonteynen: v is hier het telwoord vijf; er wordt naar de vijf wonden van Christus gerefereerd.
1929	Onse sonderen l. ons sondaren (: waren)
1932	Die droeue man l. soe droeue man.
1934	Waren l. was.
1947	D-initiaal ontbreekt.
1956	Vander saten duikt één vers te vroeg op; daardoor lopen rijm en inhoud mank. Eventueel naar G. te emenderen.
1958	MWB. II, 1297: Gelte (gilte), znw. vrl. (verwant met eng. gallon). Benaming van eene maat voor vloeistoffen, vooral voor wijn en bier.
1961	D-initiaal ontbreekt.
*	MWB. I, 653. Bedreghen. Van ww. bedragen (st. ww.). 5) Bedriegen, misleiden.
1962	Edelman l. edel man
1967	Grote l. wschl. (als G.) traghe; misschien grote onder invloed van hetzelfde woord in 1965.
1970	Si l. hi (blijkens 1971).
1982	Beide lezingen hebben zin, zij het met verschillende nuance.
1992	Waerden l. waerder.
2000	Vyt l. vyt reet of vyt quam.
2002-2008	zijn plaatselijk moeilijk te lezen door een onzuiverheid (vet?) in het papier, overigens enkel aan deze kant van het blad. Het betreft de g in ionghe; ghere in ghereide; sweken in besweken; en had be in sporen had bedronghen (waar overigens een vlek op be-het geheel nog moeilijker te lezen maakt); ontsprong in ontspronghen resp. op die in op die heide. Door die in 2002 loopt daarenboven een schuin pennetrekje, geen schrapping maar wellicht een slordigheid.
2006	Metten spore l. metten sporen (misschien niet geregistreerd verkortingsstreepje).

[p. 159]

*	MWB I, 658: ‘De lezing van den tekst: bedwongen, verdient de voorkeur’.
2010 *	MWB. VIII, 473: ‘Hs. ten onrechte te slaen’.
2012	I-initiaal ontbreekt.
2021	Met ghewelder hant: met de hand van een machthebber, een machthebbende, oppermachtig gebieder (MWB. II, 1878 (geweldere (gewelder)).
2028	Si l. siin.
2031 *	MWB II, 1732: ‘Segh. 1950 (moet zijn 1960) is de lezing der varr. getandeert de ware niet; hs. ghetempert’. Verdam verwisselt hier wel beide bronnen: het hs. heeft ghetandeert, niet de varr.
2034	Ghewelt l. ghewest.
2035 *	MWB IX, 2550: emendatie op ghene wile.
2040	N-initiaal ontbreekt.
2044	Alter l. al ter.
2045-47	ontbreken in B., mogelijk op basis van een ogensprong (Haer ende daer in 2044 resp. 2047), zonder schade aan het tekstverloop.
2048	Hiit l. hier.
2053	Doet l. Doe(n).
2061	Houden l. souden.
2066	Vercoft l. vercocht (: brocht/ghebrocht).
2079	Ten tsinnen l. ten tinnen.
2086	Macht: wschl. craft (: graft).
*	MWB VI, 711: Hi mochte proeven sine craft (l. cracht).
2088	Ontgheren l. ontgaen (: verslaen) (niet in MWB)
2090 *	MWB II, 192: Daer hijt dickste vant ghescaert (Hs. dichste; Andd. dickste, welke lezing in de uitgave niet is opgegeven).
2091	R-initiaal ontbreekt.
2094	Midde weert l. middeweert.
2099	Heet l. reet (wschl. invloed van hi en hem in zelfde vers).

[p. 160]

2105	Falgieren: het ww. faelgen zou hier het rijm herstellen (met dezelfde betekenis). MWB II, 769-770.
2109	Verraders l. verrader (: vader).
2110	God is l. God die is; almatich l. almachtich.
2111	Vermalendien: gewone variant van vermaledien
2114	Misschien ^o te vellen ter eerden (G.) (: begeerden).
2116	Opt graft l. opter graft.
2119	Vloeghen: MWB IX, 616-617: Vliegen 3) Vluchten, de wijk nemen. Wschl. is deze beteekenis ontwikkeld onder den invloed van het praet. vlooch van vlien; zie Franck, Mnl. Gramm. § 136. De vormen vlooch, vlogen, gevlogen, kunnen tot het eene en het andere ww. behooren; - vgl. ook noot bij 10522 en 11054.
2130	T-initiaal ontbreekt.
2131	Braffeluer l. braffeluere (: muren).
2138	Sanders daeghs: MWB I, 411: ‘De echte oude vorm was: Des anders dages of sanders dages’.
2142	Tfi (MWB VIII, 290-291): bestaat als tussenwerpsel, dat afkeer of afschuw uitdrukt (...) en het geluid van spuwen moet nabootsen.
2152	Des wij hebben ondersaten l. Des wij hem hebben inder saten; weesrijm.
2154	Meteen l. metten
2157	D-initiaal ontbreekt.
2162	Seslen l. sellen.
2166-2170	Ogensprong in G. mogelijk op basis van het rijmwoord broot.
2171	Voor het rijm l. luttelkiin in hs.
2181	Hief l. hieft.
2182-83	: 2182 geeft met was een flauw tegenrijm op was in het vorige vers. De zin van 2182 is te vatten, maar grammatikaal is er iets niet in orde.
2185	D-initiaal ontbreekt.
2192	Saec l. sake (: smake).
2194	Hi vant l. hi en vant.
2199	Zegheliin: weinig frequente schrijfwijze in het hs.
2202	G. heeft het rijmpatroon verloren door als ghi sijt verder in de zin

[p. 161]

	en dus al in het volgende vers (2203) te plaatsen.
2203-4	Dingh: ontfinct: ietwat onzuiver rijmpaar (G. geeft met dinc: ontfijnc een oplossing).
2204	Dat lijf l. bv. ende lijf. Verdam emendeert Ende u vleesch dat lijf ontfinc.
2205	Bouen naturen zal wel de juiste lezing zijn.
2206	Datghi l. dat ghi.
2207	Gheordineert: in de bet. zinnebeeldig voorgesteld (MWB V, 1955). Ook ordeneert is als deelw. te lezen.
2209	Witten donderdaegh l. Witten donderdaeghs; des witdonredach l. Des witdonredachs.
2210	Disipulen l. discipelen (mogelijk onder invloed van Lat. discipulus is hier een vorm met - u - opgedoken. Jongere en clerc waren de gewone mnl. woorden hiervoor (vgl. MWB II, 211).
2212	Cnde l. Ende.
2215	Voer seit l. voerseit.
2216	Soudt l. soudt siin
2217	In brode l. in bloede (: goede) (in vlees en bloed).
2219	Us: gen. sing. van het pers. vnw. gi. Voor uus (uwes) (MWB VIII, 860).
2221	Wit l. wet (: gheset).
2223	Als v ghebod l. alst is v ghebod.
2228	Ionghe linc l. ionghelinc.
2230	Daerom l. Daer(na).
2232	Et = het; metten tiit l. mettentiit.
2233	Ouerdoot l. ouer doot.
2235	Was l. wast.
2236	Sciint zal wel onder invloed van besciint uit het vorige vers zijn opgedoken; l. griint (grinen: MWB II, 2145: ‘lacht, hetgeen andere paarden niet kunnen’).
2239	Conuentuer opgelost naar o.m. vs. 2246 waar het woord als conuentuer voorkomt) l. conuertuer (of toch couuertuer?). Vgl. Verdam MWB. III, 1672-73, lemma coeverture (couverture) waar hij ook een vraagteken plaatst na een emendatie couvertoer voor convertoer, omdat elders de vorm als cōvertoer voorkomt.
	In B. loopt het rijm in voert: paert mank.

[p. 162]

2241	Sal l. salt; mach l. macht.
2243	Ghenoemt én ghenaemt l. ghenant (: vigant)
2245	VVyer: blijkbaar wordt de u-klank driemaal verlengd: v-v-y-e-r; lees ver.
2246	Conuentuer l. conuertuer (zo ook verder); Op ors l. Opt ors.
2247	Dit l. Die (coeverture is vrl); zo ook Dat l. Die (vgl. MWB. III, 1672).
2249	Op l. of; er ontbreekt in het hs. een woord om het rijm te laten kloppen (bv. siin - al is een rijmduo siin - siin ook niet zo gelukkig).
2260 *	MWB. II, 256: Derven: de verandering in bederven is onnodig.
2264	Si: blijkens 2265 liever hi.
2265	Gracht i.p.v. graft herstelt het rijm in beide teksten.
2267	Dat hi stoet l. daer si stoet (overigens als in G.)
2268-70	Voor de drie verzen heeft het hs. er één, dat het tegenrijm voor 2267 (: stoet) levert; een bekortingstechniek? De idee blijft alleszins bewaard; zo vindt men bv. de wrede waanzin uit 2270 in het wtghewoet van B. gereflecteerd.
2273	Et = het (vgl. 2194 adde en 2232 et) of ende.
2279 *	MWB VII, 982: ‘Nochtan hoe (l. hoop) ic sere.’ De emendatie is overbodig vermits er duidelijk hoep in het hs. staat en hopic in de druk.
2283	Dromen: intr. en trans. dringen (MWB II, 432); waende l. waenden.
	Graft l. gracht (: cracht).
2288	Ww. (Laghen of Waren) ontbreekt in hs.
2292	Si peinsede l. Si peinseden.
2293	Woors (niet in MWB als mogelijke variant van wers, MWB IX, 2307) l. wors.
2296	Weesrijm in B.
2298 *	MWB IV, 1399: Dat docht die (l. dien?) menighen wonder groot. Verdam stelt hier als emendatie voor wat eigenlijk al zowel in het hs. als in de druk staat.
2304	Int sienste sijn: aan de winnende hand zijn, de overwinning behalen (MWB. VII, 1085).
	Te sienre l. te siinre of te siene (er zijn er velen die op hem afstormen resp. hij moet er veel in het oog houden).

[p. 163]

2306	D-initiaal ontbreekt.
2308	Ghemaect l. ghemaet (: ghelaet) (Verdam stelt dezelfde emendatie voor * MWB IV, 1230; ook II, 1391, aanm.).
2309	Mer l. merc (vgl. Siet in G.)
2312	Onbli: voor het rijm (: side) ware onblide beter geweest; of, binnen de systematiek van de tekst. si i.p.v. side in 2313.
2313	Ouse l. onse (vgl. aanmerking bij 1220); lude l. li(e)de (: stride).
2320	Voor B. een der weinige plaatsen waar een representant wordt gevonden (vgl. 8549).
2322	Gheslellen l. ghesellen.
2326	Ontsochte l. onsochte (MWB V, 894).
2329	God wouts (ww. wouden): si dis placet; Deo volente (MWB. IX, 2837).
2333	Ben l. bem (: hem).
	Slooch: variant van sloech (Zeeland, Holland) (Van Loey, II, § 85b.)
2338-39	: De volgorde in B. lijkt ons de meest logische.
2341	Mi l. in.
2343	Ende l. ende (hem) niet ontliue of l. of.
2353	Op l. hem.
2354	Dusdede l. Dus dede.
2355	Doock: van duken (duycken) (MWB II, 454) (duiken, bukken (om te ontgaan)).
2367-68	: B. heeft de juiste volgorde bewaard; wel een mank rijm in B..
2371	Moyael l. noyael.
2375	Berouwet l. berouwes.
2380	MWB IV, 1809: ‘Moet: meestal is de zin drift, toorn, woede. Waar woet (woede) staat, moet men evenwel dit woord niet veranderen in moede, gelijk b.v. Segh. 2300 is geschied (var. weemoede, dat in het Mnl. eene andere bet. had dan thans;)’.
2381	Danct rijmt onzuiver op bedwanc; seide gode danc (als in B.) herstelt het rijm.
2384	Teghen mi sijn l. Teghen minen sin.
2385	Doot l. doet
2387	Dat (hs.) l. dat hi (datti); verselen l. versellen (MWB VIII, 2401-2402: (wederk.) zich aansluiten of voegen bij; zich inlaten met iets, zich binden aan iets, zich geneigd toonen tot iets, zich zetten tot iets; (intr.) zich voegen bij, zich aansluiten bij (2403)).

[p. 164]

2390	Hi l. ic.
2391	N-initiaal ontbreekt.
2401	Sijn verwe veruync: vervaen (MWB IX, 186: gezegd van gelaatskleur. Sine varuwe vervaen, bleek worden).
2405 *	MWB V, 1210: ‘Ontscaken. II. Wederk. Hem ontscaken, zich laten (ont)schaken, met een man wegloopen, doorgaan. Zoo zal wel verklaard moeten worden de volgende plaats uit Segh.; ook wordt door dit gebruik het intrans. ontscaken verklaard, waarbij dan op de gewone wijze het oorspronkelijk daarbij staande wederk. vnw. weggelaten is. Si sal haer met hem ontscaken.
2406	Hiaat in B. laat 2405 als weesrijm achter.
2409	D-initiaal ontbreekt; ic sult l. ic salt.
2412	Tegens den coninc: B. geeft met teghen hem (nl. tégen (contra) Segheliin) een betere lezing.
2415	Het vers dat B. in 2406 had overgeslagen duikt hier opeens (en ten onrechte) op. Lees overigens v voor nv.
2422	Geslegen l. gegeuen (: gebleuen).
2424	H-initiaal ontbreekt.
2431	Huer: hypercorrectie.
2435	Siin l. siin moeder.
2442	Laten (hs): de n is in een tweede beweging uit een slordige voorganger verbeterd.
2444	Auentuyer vgl. 2245.
2445	Blensefluyer vgl. 2444.
2446	Weesrijm in B.
2447	Wenden l. winden (:vinden).
2449	Blensefluer l. blensefluere (:vre).
2455	Voor het eerst roboliin in hs. (anders raboliin).
2456	H-initiaal ontbreekt.
2470	A-initiaal ontbreekt.
2478	Edel l. euel.
2479	Dede l. decte of leide (MWB VIII, 19).
2484	MWB IV, 2028: In die mute liggen: eig. in zijne kooi blijven, bij

[p. 165]

	overdracht ook van menschen, in huis blijven, binnen blijven, in zijn schuilhoek blijven, zich niet buiten vertoonen, zich opsluiten.
2490	Het rijm 2490-91 kan gemakkelijk worden rechtgetrokken: auentuer: suer of auentueren: sueren.
2491	Sueren l. suer (: auentuer).
2492	Weesrijm.
2508	Plemen: pleghen (plien) (Van Loey, I. § 59; MWB VI, 437).
2510	Aer l. iaer.
2511	S-initiaal ontbreekt.
2512	Bastaer l. Bastaert; wil: wschl. fel (vgl. G.); in het hs. eindigt de aanspreking met truwant, in G. met fel.
*	MWB VIII, 754: Trouwen l. trouwant. O.i. is de emendatie overbodig als men trouwen leest als bijw. (= trouwens).
2515	Doen l. Deen; goedermaniren: wschl. door de lengte van het vers aaneen geraakt.
2517	Clighe (niet in MWB) l. griue (: liue; ook omwille van de verklaring hierbij die in 2519-2523 volgt). Overigens geeft G. een logischer volgorde door eerst de cussen van lieue te vermelden en dan cussen van griue, waarbij dan onmiddellijk de uitweiding kan volgen.
2524-25	Onduidelijke constructie in B.
2531	Tanden toe l. ten (totten) tanden toe, en voor het rijm (: scande) ten/toten tanden.
2532	Felioen l. Felloen; seide (hs) l. seidi.
2533	Leet l. die boet (naar G., en: voet).
2534	Tconincs l. sconincs
2535	D-initiaal; verdriet l. verdrach (naar G., en: sach).
2536	Had l. dat; oghe l. oghen; als B. het rijm had willen bewaren had hier siet i.p.v. sach moeten staan.
2548	Hoerde l. hoerden
2550	Ende tie: frekwente vorm in het hs. (voor Ende die of Entie)
2554	Cominc l. coninc.
2556	Niit misboden l. niet misboden
2562	Eest l. ieest of jeest.
2563	Dats l. Dat.
2568	Daer stede l. (daer) ter stede.
2570	Hart/hert: versiert/verciert: mank rijm.

[p. 166]

2571 *	MWB. VIII, 2432: Versiert (verciert) (sierlijk, schoon, mooi): het woord past in den samenhang, maar voldoet niet in het rijm (: hert).
2575	B. keert ten onrechte de rollen om; l. Dat de god segheliin te eeren.
2580	Vollichde l. vollichden.
2586	Gloriefier: variante spelling voor het meer courant gebruikte glorifier.
2588	Starc in de bet. ruim gemeten, meer dan (ene starke mile) (MWB. VII, 1957).
2591	Ont beet l. ontbeet.
2592	D-initiaal ontbreekt; soeker l. soeter.
2593	Ghewake l. ghemake.
2594	Gheset l. ghesent (: bekent).
2597	Sotter: assimilatie van souter.
2600	Weesrijm in B..
2605	Heer l. eer (hypercorrectie).
2607	Hier bi: rijm loopt mank; l. eventueel als in G. heere.
2611	Mank rijm in hs.
*	MWB. II, 920: Die beste wapen, die beste gaer suldi hebben (Segh. 2528 var. (de in den tekst aangebrachte lezing gegare is onnoodig).
2614-15	Het hs. heeft tweede helft van de resp. verzen omgewisseld; lees als in G.
2618	Hit l. Hi (wschl. onder invleod van wit).
2620	Ende die (waren) root als een bloet.
2621 *	MWB. VI, 281-282: ‘Hs. voerpunt, hetwelk op eene lezing poerpunt wijst’; perpont en voerpunt l. perpoent; want l. vant.
2622	Valet: niet in MWB.
2623	Wit dat wael: wit mogelijk onder invloed van wit in volgende vers.
2626	S-initiaal niet ingevuld.
2627	Quatiere l. quartiere.
2631	Scoen goet l. goet.

[p. 167]

2632	Op dat witte. Verdam: ‘Moet men lezen lichte?’
2633	Enen ghedicht l. euen gedicht (MWB. II, 1055-1056: zeer dikwijls, herhaaldelijk (ook II, 749); op euen dicke l. euen dicke.
2638	Abijt (habijt): de niet geaspireerde vorm was de gewone (MWB. I, 4).
2639	Sciet van dier tiit l. sciet van daer ter tiit.
2642-43	Rijm loopt mank in G..
2653	Ghedach l. ghedachte, maar voor het rijm best ghedochte en in 2652 mochte (i.p.v. mach); in G.: ghedochte l. ghedocht (: mocht).
2654	Vte l. V te.
2658	N-initiaal ontbreekt.
2661	Nauwe siin l. nauwer sien (= nergens; MWB. IV, 2431).
2662	Sei l. sie.
2663	Foreest (hs) l. tforeest.
2665	Ment l. men.
2667	Staet l. stat.
2668	Die hadde l. Die hadden.
2675	S-initiaal ontbreekt.
2678	Ten fine l. ten pine.
2685	V poytier l. poytier.
2690	Kende l. kinde (: minde).
2698	Ic en doe is blijkens de manklopende zinsconstructie ten onrechte naar het vorige vers herhaald; l. bv. als in G. ic en hadder toe.
2715	COUINC l. CONINC.
2716-17	Voeren: blensefluere: in open syllabe wordt de lange uu vóór -r vaker ue gespeld, waarnaast zelden eu en oe: bv. verhoeren (= verhuren) (Van Loey II, § 88). Vgl. ook 10019.
2718	Daer hi dede hise l. Daer hise dede of Daer dede hise.
2719	Alleen al omwille van de lengte duidelijk onzuiver in B.; l. Ende swoer dat sier niet en soude comen buten; de kopiist begon blijkbaar te schrijven:... dat sier niet buten en soude comen, maar realiseerde zich toen wschl. dat, als hij de constructie zo draaide, het rijm voor sluyten wegviel. Zonder enige doorhaling of expungering heeft hij dan ook maar (slordig) al het teveel laten staan.
2720	Hare l. haren.
2723	.xv. versus seuen iaer: in vs. 2463 was haar, in G. maar ook in B.,

[p. 168]

	zeven jaar beloofd. Dat beide teksten nogal eens uiteenlopen als het om het aangeven van hoeveelheden gaat, bleek o.m. al treffend in 2313...
2724	Weesrijm in B.; ook 2727.
2725	Ontfermen l. ontfarmen (: karmen).
2728	G-initiaal moet aangevuld.
2730	Si di l. Sidi.
2735	Gheen l. ghoen (: soen); de gene l. de gone (: sone).
2736	Te l. de (dede).
2742	Onhouishede l. onhoueshede.
2744	Ben l. bem (: iherusalem).
2746	Ghedoopt: wschl. speelt het doopsel uit 2740 de kopiist nog parten; doet heeft logisch meer zin.
2754-55	Waar iets hoger de vzn. 2740-41 in de tekst eventueel konden worden gemist, is hier toch duidelijk een hiaat.
2756	Coft l. cocht (: ghedocht).
2757	Ic l. hi.
2759	Peins, teyns l. seins, seyns.
2760	Houden l. houde; leue l. lene.
2762	K-initiaal ontbreekt.
2766	God l. goet. Toevoeging van wiit (naar G.) herstelt in B. het rijm.
2768	God l. goet.
2770	D-initiaal ontbreekt; deden l. dede.
2775	Ende om l. Om.
2776	Keitiuuen l. keitiuen.
2778	D-initiaal ontbreekt.
	In de rechter benedenhoek van f^o 82v, custode, bijna totaal weggesneden. De zinssnede is enkel nog te lezen doordat men het vers van de volgende blz. kent (nl. Ons orconden ende bescriuen).
2780	Oerconde l. Oerconden.
2785	Storte is een regel te laag beland; Opten vridach storte of Storte opten vridach.
2786	L. in hs. bv. als in G. Dit sprac si ende...

[p. 169]

2800	Doen om l. Doen keerde om.
2803	H-initiaal ontbreekt; (h)oer diit l. (h)oerdiit.
2806	Doe diit l. Doediit.
2810	Voor het eerst wordt ook in B. vermeld dat ook de koningin slachtoffer zal worden als Segheliin zijn ouders ontmoet.
	Den (hs).: e is onduidelijk.
2811	Scouwen l. Scouwe.
2817	Doe slaen l. Doet slaen.
2820	Peinsen l. peinse.
2822	B. had best noch broeder hier vermeld i.p.v. een vers verder om een rijm voor moeder te hebben.
2826	Op wert l. hi op wert.
	In de vzn. 2826 tot en met 2974 (4 kolommen, 2 bladzijden) ontbreekt de rubricatie; de drie initialen die binnen bedoelde passus voorkomen zijn eveneens niet ingevuld (2907, 2964 resp. 2971). Dit laat meer dan alleen maar vermoeden dat de rubricatie en het invullen der initialen in één beweging gebeurden (vgl. verder beschrijving druk G. en 9663).
2828	Doer l. der.
2832	Tot is (na tot in vorige vers) overbodig.
2836	Hot l. hout.
2839	N-initiaal ontbreekt.
2841	Doet l. meer (: heer) (duidelijk onder invloed van doot in vorige vers).
2846	Scoen l. sceen (misschien onder invloed van soen in 2844).
2848	Seiden: de n van het object (de enghelen), geen meervouds-n.
2849	F-initiaal ontbreekt.
2851	Weten als modaal hulpww. in B. ter omschrijving van den adhortativus-imperativus, verbonden met een infinitief (vgl. MWB. IX, 2392; ook Franck, Gramm. § 125 anm. 4). Dit gebruik wordt slechts bij Vlaamse schrijvers aangetroffen.
	Ymagineer l. ymagineren (als inf. afh. van Weten (zoals ook maken) (dan ook heere in 2852).
2857	Waende l. waenden.

[p. 170]

2858	Tiit l. tot.
2859	Dat sin toe souden siin l. Dat si toe souden sien.
2860	Begonst l. begonsten.
2861	Te been l. been.
2865	Doen l. dat en of dan.
2872	Dat ongheliick l. dats ons gheliick.
2873	Dusen weruen l. wschl. Dus so werden; verbliit l. verblent (: bekent).
2874	Bekent l. bekint (: verblint).
2875	Al l. als.
2877	Weesrijm in B.
2880	Verwaert eer l. Verbaert dan; eer zal wel onder invloed van eer in het vorige vers zijn neergeschreven.
2884	Verhoerden l. verhoeren (: gheboren).
2885	Hs. l. Waenden si dat hiit tot hem seide; tiit voor tot was ook al in 2858 voorgekomen; het rijm blijft echter ook bij deze emendatie mank; l. (naar G.) Waenden si dat hiit tot hem had gesproken.
2887	Siin l. siit.
2889	Des des l. des (dittografie).
2895	Is l. si.
2897	Het hs. geeft hier de betekenis van woorden die hoger niet geciteerd werden (bonae voluntatis); in die zin is de tekst in G. consekwenter, zij het dat B. niet fout is.
2901	Int l. In; te samen l. te gader (: vader).
2907	Uitzonderlijk ontbreekt hier de initiaal (G.) in de druk (vgl. 2826).
*	MWB. VIII, 1913-1914, Aanm. (Verclaren): ‘Niet duidelijk is de bet. van het woord in Segh. 2819: ‘God Here, als gi hadt verclaert den menschen ende den enghel verbaert doen (l. dien) si self verholen wisten (nl. den verlosser?) des (l. tes) menscen behoeften’ (vgl. var. ‘die ghi wech hadt ghesteken des (l. tes) menschen propheet (l. profijt) en vs. 2866 “dat God sinen soon ontstac (verborg, geheim hield) den enghelen te smenscen profite”). Misschien is de bet. “toonen, openbaren”, doch de taal is in dit gebed niet duidelijk.’ En in voetnoot bij de editie: Die woorden zijn in dit geheele mystische gebed te onduidelijk om veranderingen voor te slaan. Overigens leest men in G. nergens de hoofdzin, die men na doe ghi...

[p. 171]

	(in 2907) wel was gaan verwachten en die B. in 2912-2914 geeft.
2909	Doen l. Dien (cfr. 2907); wist l. wisten.
2910	Den resp. Des l. Tes (cfr. 2907); prophete l. prophite; emendeert men tot Der menschen prophete dan wordt dit een bijstelling bij Die in 2909.
*	MWB VIII, 1913 Aanm. (zie noot bij 2907).
*	MWB V, 1294 geeft Verdam zelf een andere lezing: ‘... ende den enghel verclaert die ghi wech hadt ghesteken des (l. tes) menschen propheet’ (l. profijt).
2918	G. zal hier wel de originele lezing hebben bewaard; mogelijk was deze typische formule opgeroepen door de hele context van gebed en meer bepaald door het uwer moeder sente maryen in het vorige vers.
2922	Ws is te schrappen.
2925	Sine vriende l. sijn vriend (: ghedient).
2926	Hebbi l. hebdi.
2930	Die pine l. wschl. met pine.
2932	Die voer l. Doe voer.
2933	Daer l. daert.
2934	Doer sneden l. doer sleghen (: gheleghen en vgl. G.).
2939	Ghewes l. ghewis (: mis).
2941	Den l. ten.
2942 *	Veroerlocht: MWB. VIII, 2236, Aanm. 1): ‘Het woord moet op eene vergissing berusten, Segh. 2854 var.; ook het rijm (verbaert) verbiedt de lezing.’
	Verdam doet het hier voorkomen alsof hij de lezing van de var. (d.i. de drukken) weerlegt; veroerlocht komt echter alleen in het hs. voor.
2943	Drieuondich door de kopiist wschl. ten onrechte afgekort uit drieuoudich, waarin hij de tweede u voor n nam.
	Hi wert: mogelijk ghi wert (hi/ghi vgl. noot 546).
2944	Sculdich l. scoudich (: drieuoudich).
2946	Dengheel l. denghel.
2947	Di l. die.

[p. 172]

2950	Emmer l. nemmer
2951	Ghesciet l. ghescien (l. na dien i.p.v. na mi om het rijm te bewaren in 2952).
2952	Tyerste l. Dyerste.
2954	In stac l. ontstac.
2955	Smenschen l. te smenschen
2956	Dat stont l. Die stont; die habite l. ten habite of in die habite (in het vlees) (vgl. MWB. III, 2).
2957	Marten l. marien.
2958	Missen l. misse.
2963	Eer l. voer.
2964	A-initiaal ontbreekt (vgl. 2826).
2965	Ende l. Als.
2969	Dats l. Dat.
2971	A-initiaal ontbreekt (vgl. 2826).
2974	Bosschaige l. bosschaelge (: vitaelge).
2975	Sonder maelgen heeft hier niet veel zin; de lezing in G. is wschl. de oorspronkelijke, gezien ook de inhoud van 2976-2978.
2977	Resijn l. rasijn of reisijn (< racine).
2978	In woude l. int wout (: stout).
2980	In die scilt l. opdat (siin) scilt.
2985	Voersien l. versien.
2986	B-initiaal ontbreekt.
2989	Voert l. voer.
2991	Mijn l. dijn; musceel l. museel.
3000	Weesrijm in B.
3003	Gloriefier: variante spelling.
3007	Het vers springt in het hs. iets naar rechts zonder aanwijsbare reden.

[p. 173]

3009	Totten tand zal wel metten tand moeten zijn.
3010	Hs. l. bv. Ende deder hem me grief.
3016	W-initiaal ontbreekt.
3018	In 2982 had B. gewag gemaakt van 5 ‘scakers’; dat vijftien, door G. toen al geteld, wel het originele aantal zal zijn, blijkt hier: G. telt veertien dieven (die nog recht staan (cfr. 3017)) en één dode; B. onderscheidt gewonden en niet-gewonden in 1 + 1 + 13 (vs. 3019, 3020 resp. 3018).
	De woorden van Segheliin tot Glorifier (3023-3035) ontbreken zonder wezenlijke schade voor de tekst in G., waar Seghelijn zich onmiddellijk tot de rovers richt (3037 e.v.), passus die dan weer niet in B. is te vinden. Hier ontstaat echter wel een hiaat in het tekstverloop (evenwel niet in het rijm).
3033	Er ontbreekt iets al beet ghi.
3034	Ic di l. di mi (* MWB I, 627).
3043	D-initiaal ontbreekt in G.
3055	Ontween l. ontwee. (: wee).
3056	Seer l. (so)wee (: ontwee).
3058	Dat l. Ende
3061	Achstenste l. achterste.
3072	Si spienem l. Si spieden of Si spien (in 9076 heeft het hs. ook een vorm met - n -, nl. spiende; misschien te interpreteren als contaminatie van spien en spieden.
3073	Deze eerste regel van een nieuwe kolom springt iets naar rechts in de bladspiegel.
3074 *	MWB VII, 1722: Wi willen spieden den quaden recke (hs. sieden, varr. verspieden).
3075	Reke l. recke. * MWB. VI, 1258: ‘In eene ongunstige beteekenis, als scheldwoord geweldenaar, mnl. ook woesteling, iemand die van zijn kracht misbruik maakt, mnl. tirant, is recke wschl. gebruikt Segh. 2982; het woord is hier bij gissing in den tekst gebracht en wel niet ten onrechte’.
	Is hi l. hi is.
3076	xij.: wschl. ^oxiij. (vgl. 3018); harck l. parc(k).
3077	Doet slaen l. Doet sloech.

[p. 174]

3081	D-initiaal ontbreekt.
3085	Si l. So.
3087	Traysone l. traysoen (: coen).
3091	Doghede l. doghede hi (doghedi).
3096	Dat l. dan; washem l. was hem.
3100	D- initiaal ontbreekt.
3108 *	MWB II, 1816: Gevoech: Meermalen is het woord door uitgevers verward met genoech. bv. Segh. 3015 var. Teten al ons ghenoech (l. ghevoech).
3114	Het ww. ontbreekt in B.; l. bv. Sprac hi gheselle...
3120	Altoes riit: wschl. uit al toe riit.
3121	Ic sede l. Hi sede.
3130	Beide l. beite; ghewes l. ghewis.
3135	Hoerde l. wschl. herde; felijc l. fellijc.
3138	Na saten in 3137 is er in G. blijkbaar een ogensprong geweest naar datzelfde woord in 3133, waarna 3134 werd overgenomen. De fout werd onmiddellijk opgemerkt en vermits door overname van 3134 als 3138 een tegenrijm voor 3137 (: saten) werd aangebracht, werd uit de legger één vers overgeslagen (3139, wel in B.) dat, met precies zo'n rijm op -aten, overbodig werd.
3140	Strecken l. trecken.
3142	Hs. l. wschl. Dat wij so sitten doet die noet.
3146	Werd in het hs. overgeslagen, mogelijk op grond van tweemaal Op aan begin van versregel in 3146 en 3147.
3150-51	Met mien: niet geeft een mank rijm in G.
3152	Veynoen l. veynoet; in v ghenoot l. v ghenoot.
3156	D-initiaal ontbreekt.
3167	Si soude l. hi soude of si souden.
*	MWB. IX, 1088: Hi peynsde hi soude voorslaen: Segh. 3070 var. (aan den voet der bl. niet opgegeven; t. hi soudese (hs. hi soude) voren slaen).

[p. 175]

3168	L. Tusschen appel ende hilte hout / hilt hi siin sweert (tsweert)/ sijn swaert (vgl. MWB. I, 437).
3174	Swallen l. swollen.
3179	Twoert l. tsweert.
3181	Wille l. willen.
3187	Fiel onder rijmdwang.
3189	Vgl. 3073
3197	Sij l. sijn.
3200	I-initiaal ontbreekt.
3205	Swaert l. sweert (: weert).
3207	Vrempen: grijnzen, den mond vertrekken (MWB. IX, 1287).
3219	Weesrijm in B.
3222	Al heer: hypercorrectie;     sciede l. sceide.
3227	Iongher l. hongher.
3229	Andercoren l. ander coren.
3234	H-initiaal ontbreekt.
3226	Groot l. ende groot.
3245	Gheueel l. gheuel of gheuiel.
3247	O-initiaal ontbreekt; dwalen schoen tafelen groot l. ende schoen tafelen groot of dwalen schoen ende tafelen groot.
3251	Anders siins l. Anders sins/syns; Const l. en const.
3254	Doen l. te doen.
3257	Sonnen sciin l. sonnensciin.
3258	Hielt l. hieft.
3262-63	met tweemaal fellen na mekaar zal G. wel niet de originele versie weerspiegelen.
3265	Stont bi l. stonter bi of stont daer bi.
3268	Bede l. beite (vgl. 3130).
3270	Den vordeel l. den fardeel.

[p. 176]

3273-74	Assonerend rijm in G..
3274-75	Hier is in het hs. geknoeid; wert in 3275 is mogelijk een echo van wert uit 3273, vers dat door de kopiist van het hs. door een ander vers werd vervangen, dat overigens in de context weinig ter zake doet. Met weglating van wert in 3275 zijn de vzn. 3274-75 wel te lezen; hi in 3275 is dan wel de rover.
3279	N-initiaal ontbreekt.
3280	Hadste l. had.
3285	Blijkens G. én 3287 zal hier wel .vij. moeten worden gelezen.
3287	Temden l. Tenden.
3299	Op waert l. opwaert.
3300	Buter l. Vter.
3301	Vgl. 3073; Daer wart l. Daerwart.
3303	W- of D-initiaal ontbreekt; es l. es hier/daer of hier/daer es.
3304	Duwerere l. duwiere; door de kopiist werd een oorspronkelijk duwiere ten onrechte als duw'ere weergegeven; woent l. woende (vgl. quam wyt resp. seide in 3306).
3305	Voert l. vroet.
3307	Voert en gaet l. niet voert en vaert (: paert en vgl. G.).
3308	V.: de vorm van het pers. vnw. werd ten onrechte als telwoord beschouwd in het hs.
3312	Daer resp. daert l. dan.
3315 *	Onuerdadich: MWB. V, 1442: Verkeerde lezing voor overdadich. Er is ook elders verwarring tusschen over- en onver-. Vgl. onverbonden, onverdrach, onverdrachlijc.
3317	Allete hant l. alle te hant.
3323	Ben l. bem (: iherusalem).
3324	Onwesende l. (als G.) Oer wesende.
*	MWB V, 1574: Onwesende: verkeerde lezing Segh. 3228 (hs.):... wesende van Jherusalem (aldus de incunabelen; hs. onwesende; de Gentsche incunabel verklaart de fout: daar staat oer wesende van Jherusalem, d.i. erfgenaam (van den troon), prins).
3326	Kiint l. tkiint.
3330	Broeders l. broeder (: vroeder).
3336	Aen voor naen, met weglating van de n vooraan het woord, als in meer andere woorden geschiedt (vgl. MWB. I, 76).
3337	Behoerde l. hoerde.

[p. 177]

3338	Willecoem l. willecome (: noemen).
3342	Tes siit hier wel l. Ghi siit hier wel; misschien Tes tiit hier wel.
3349	Heeft binnen de context minder zin dan 3348 in het hs.
3352	O-initiaal ontbreekt; (O)M beer l. (O)Mbeer.
3353	Ten l. den.
3358	Al volc l. al tvolc.
3364	Daer ghi macht: mogelijk onder rijmdwang (: cracht); l. wellicht als in G. al v macht.
3371	Ay heren l. Ay here (wschl. onder invloed van met eren in hetzelfde vers).
3376	Ten aen l. den aen (of toch ten onder invloed van voorafgaande t? (vgl. 3353))
3380-81	81 Ten onrechte omgekeerd in B.; sine (3381) l. haer.
3384	Dat (hs) l. Dats.
3386-87	Auentuer / auentuer l. auentuere(n) / auentuere (: vren / vre). Soteser l. so teser.
3388	Ben l. bem (: hem).
3389	Stont: wschl. scoet als in B.
*	MWB VII, 1884: Staen in eene verkeerde lezing op de volgende plaatsen: (...) Die (n)aen stont (l. met ths. scoet) aen hem ende helsde Seghelijn, Segh. 3292 var. (stont is ontstaan uit stoet, verkeerde lezing voor scoet).
3392	Heert l. Hoert (mogelijk als gevolg van heer-hoert (vgl. G.) in de legger).
3405	Hondert l. Ouder.
3409	Naen l. Men
3422	Weesrijm in hs.
3425	Calumne: het MWB. geeft als mogelijke varianten voor colomme o.m. calomne, calumme en calumpne, niet calumne (MWB. III, 1708).
3429	Die wt dranc l. Daer wt dranc; coft l. cocht (: brocht).
3430	D-initiaal ontbreekt.
3437 *	Bebloeden: MWB. I, 603: l. bebloede (: bloeden).
3439	Alst l. Als.

[p. 178]

3440	Verblide l. Verblide hi.
3444	Verdam stelt voor: soe sidi tgrein. * MWB. II, 2137: Grieve, verkeerde lezing. Zie grein resp. MWB. II, 2125; vgl. Taalk. Bijdr. 1, 263. Zie ook vs. 5137.
3448	Spranc l. dranc.
3455	Datseen l. Dats een; dencken l. dincken (: sinken).
3458-59	Hiaat in G.; rijm blijft wel correct.
3459	Verdam stelt voor: Ende daerbi soude sijn verhoecht.
3460	Wschl. stond Ghedoghen uit 3461 oorspronkelijk binnen 3460. L. bv. Dat hi die passie (ge)doghede voer die werelt wiit; 3462 wordt dan Want ghire.... G. kan op dezelfde manier worden geëmendeerd, zij het dan ontfinc i.p.v. (ge)doghede als ww.
3462	G-initiaal ontbreekt.
3468-69	Crighen ende winnen l. winnen ende crighen (: nyghen).
3476	MWB. I, 1093: Doe bestaetmen (tekst bestede men) dat juweel, Segh. 3377.
3480	Sinen l. haren (vgl. overigens haer in 3481).
3487	Tot l. te.
3489	Laghen: storende herhaling van Si laghen uit 3487, wschl. als gevolg van het feit dat G. 3488 tot nieuwe zin (en aanvang van een nieuwe paragraaf) maakte, waar datzelfde vers in B. nog bijstelling is bij Si uit 3487.
3493	Wandelen: voor het rijm (: anderen) ware wanderen te verkiezen.
3495	Laetsien l. Laet sien.
3498	Ontbreekt in het hs., mogelijk op basis van de parallelle aanvang met vs. 3497 (Si- ook sellen).
3499	Clinckaert l. Clinckaerts; weesrijm in B.
3500	Allen l. alleen of allene.
3503	Sijns ors l. Sijn ors.
3504	Opt dat volck l. op dat velt of opt velt (: helt)
3507	Ghequayer l. quartier (: fier).
3509	Voer onsen heer l. Van onsen heer

[p. 179]

3510	D-initiaal ontbreekt.
3515	Doet ghereet l. doet v ghereet (* MWB II, 1513).
3524	thoeft: een van de weinige plaatsen waar G. geen hoofdletter heeft aan het begin van de zin.
	Dat het hs. in 3525-3529 niet meer de oorspronkelijke lezing weerspiegelt staat in het rijm tol; hol; tol; hol; mol; tol geschreven...
3525	Hol l. mogelijk dol.
3528	Of bi l. (Of) in (in v hol Of in der eerden resp. in v hol In der eerden).
3531	G-initiaal ontbreekt.
3532	Therte gaf v den raet l. Therte dat v gaf den raet.
3533-34	Siin of Wesen moet in het hs. worden geschrapt.
3534	Vgl. 3073.
3539	G. zal blijkens correct rijm wel de oorspronkelijke lezing geven.
3540	Niet moet in het hs. geschrapt.
3542	Al l. ol (: tol).
3543	Leest men vol (3542) in de bet. volledig (MWB. IX, 789), dan ontbreekt alleen een object (bv. dit volc (naar G.)) om de constructie recht te trekken: Hebben wij dit volc (al) versleghen dat es waer
3546	Si di l. sidi.
3551	Dragheet l. draghet.
3553	M-initiaal ontbreekt.
3563	Sterf dach l. sterfdach.
3566	Ment l. nemt.
3567	Mist l. wist.
3569	Of l. Op.
3572	Kinneren (als mogelijke mvs. vorm niet in MWB. III, 1436); l. kinderen.
3574	Quaem di l. quaemdi.

[p. 180]

3583	Al te voete is wschl. de originele lezing (vgl. 3586).
3586	Een swaerd: in G. heeft v paert (ook na vs. 3583) meer zin; de reus hééft immers al een zwaard bij zich (vgl. 3602 en tevoren 3523); l. dus so haelt een paert;
3589	M-initiaal ontbreekt.
3590	So langhe: wschl. Onlanghe (vgl. G.)
3595	Scouder blat l. scouderblat.
3597	D-initiaal ontbreekt.
3598	Alle/al l. ol (: tol).
3600	Wel l. wiil.
3601	Du sprac bist fel cl. l. Du bist fel sprac cl.
3604	Wapen cleet l. wapencleet.
3607	Stic l. die stucken of tstic.
3618	Ontween l. ontwee (: wee).
3619	T hart l. Thart; staet: voor het rijm is de woordkeuze in G. beter: steket: spreket. Tenzij men voor spraect (3620 hs.) slaet leest, wat niet ver gezocht is als antwoord van Segheliin op het ic sal v slaen (3616) van de reus.
3624	Paert l. wschl. swaert (ook blijkens het vervolg (vgl. 3641 en vooral 3644)).
3626	Eer den l. eerden.
3628	Ende l. Ende hi; tumel de l. tumelde;
3630	Bracht (hs) l. brocht (: onsocht). Ook in G. is het rijm onzuiver bracht: slach. Misschien werd onsacht (3629) daar gedeleerd zodat slach rijmwoord werd, waarbij het assonerende bracht.
3631	Ghedreuen is correct maar geeft een onzuiver rijm; l. naar G. ghedreghen.
3634	Seide l. seidi.
3635	D-initiaal ontbreekt.
3637	en: uitzonderlijk geen hoofdletter aan het begin van de regel (vgl. 3524).

[p. 181]

3638	Du bist fel staat hier eigenaardig. Normaal verwachten we eerst vs. 3639 (nie man Sonder ghi). Het tekstbeeld zoals ons dat door G. wordt gegeven laat vermoeden dat de kopiist van B. de ideeën uit zijn legger pikte en ze aaneensmeedde op een manier die achteraf beschouwd wel het rijm respecteerde, maar de constructie geweld aandeed.
3639	Dese tijt (G.) l. op dese tijt
3642	Sprac doe sprac l. sprac doe.
3643	Tauont meer l. tauontmeer.
3645	C-initiaal ontbreekt; wan haghen l. wanhaghen.
3646	Onderwerp en ww. ontbreken in hs. Wschl. oorspronkelijk (vgl. G.) Want hi plach...
3649	Hi hadde l. Hi hadse.
3660	Doot slach l. dootslach.
3662	Opt deer de l. op deerde.
3668	Doot slach l. dootslach.
3676	Ontbreekt blijkens de samenhang in het hs. (ook weesrijm 3675).
3678	want: zonder hoofdletter (vgl. 3524 en 3637); die (hs) l. die es.
3680	Doot slach l. dootslach.
3684	Ouer waaer l. ouer waer (zetfout).
3687	Dat (hs) l. Dat ghi.
3689	C-initiaal ontbreekt; doe: wschl. ic of dat.
3692	Houde l. v houde.
3694	Ghi niet en bekeert l. ghi v niet en bekeert of ghi niet en begheert.
3698	Mien l. mi en.
3702	.vij. seuen: een van beide aanduidingen volstaat.
3703	D-initiaal ontbreekt.
3705	Loefde l. loefden; seer l. seere (: spere).
3708 *	MWB. VII, 1705: Alse die meer vechten wilde, Segh. 3606 (hs. d.i.

[p. 182]

	daar hij niet meer vechten wilde; de invoeging van en is onnoodig bij meer; de andd. hebben den zin niet begrepen, en er van gemaakt: ‘die noch meer v.w.’).
	Noch meer l. niet meer.
3709	Clinckaert l. Clincker.
3712	Seiden l. seide.
3716	Opdat l. op dat.
3717	Coem di l. coemdi.
3721	Op basis van het onzuivere rijm clyncke: scenker laat zich vermoeden dat clinker de oorspronkelijke vorm is die in het hs. is bewaard.
3723	Sporen l. met sporen. Noepte l. noept (: hoept).
3727	Keerde l. doelde (vgl. 3728).
3730-31	Onzuiver rijm in beide teksten.
3735 *	MWB I, 999 Aanm.: Meermalen vindt men in plaats van bescoet, door het verkeerd lezen der Hss., in de teksten bestoet. En bestoet hem niet een spaen, Segh. 3634 (l. bescoet; Hs. besloet, van besluten, dat dezelfde beteekenis heeft als bescieten; zie BESLUTEN).
*	MWB. I, 1627: ‘dat en besloot hem niet een spaen Segh. 3634’. Besloet niet spaen l. besloet hem niet een spaen; En bestoet l. Dat (en) besloet.
3738	In l. aen.
3739	Of dies dat l. In dien dat of Of dat of Of(t) dies ware dat.
3741	Metten sweerden l. Metten sweerde.
3743	Hi l. hien.
3747	Dach werd in het hs. vergeten (: slach en vgl. G.).
3754	De lezing van B. lijkt evidenter; toch volhardt G. in het gebruik van sach op (vgl. vs. 3780), ter hoogte waarvan het hs. dan de druk bijtreedt.
3755	Arm (hs) l. die arm.
3756	A-initiaal ontbreekt.
3760	Die droech die croen l. die die croen droech (: afsloech).
3762	Heelen l. heelde.
3768	Sy clinker heer symeoen l. die clinker siin oem.
3771	Balc l. balch.

[p. 183]

3784	Ghelouon l. ghelouen
3786	W-initiaal ontbreekt.
3788	Misschien is Hoe groot de juiste lezing en geeft B. O groot onder invloed van O god in het vorige vers.
3794	Groot ende fel l. fel ende groot (: doot).
3797	Kies l. Kiest (: verliest).
3800	Maken l. merken (vgl. spelling in 3896).
3801	Toevoeging van man (naar G.) herstelt het rijm in B..
3802	M-initiaal ontbreekt; Verdam emendeert ... dat hi hem gheneest. Onzuiver rijm in B. (3802-03).
3803	Eist (mogelijk om het rijm te redden op ongheueinst) l. eest; in fonden l. in sonden; eest is overbodig naast Tis 3804. Best kan Tis worden weggelaten, zo blijft het rijm intact.
3809	So eerst mach l. so hi eerst mach.
3810	Dor miin l. dorniin.
3814	Hi stacken doer l. Hi stacker doer of Hi stacken aen; arm l. arme (: wacharmen).
3815	Siede l. seide.
3820	Ic trouwen l. in trouwen.
3826	De kopiist lijktereengewoonte van te maken het laatste woord van de regel te vergeten (vgl. 3747, 3801); vul aan: woert (:hoert).
3835	In al de bewaarde drukken sluit bij dit vers onmiddellijk 3872 aan en wordt dus flink bekort in het anders toch wel erg uitgesponnen verhaal van het duel met de reuzen.
		W.: O wach seit hi nv ist ghedaen (40b, 42)
		K., L.: O wach seyt hi nv yst ghedaen (40b, 42)
		H.: als W. (38a, 18)
		P.: O wach seyt hy, nv ist ghedaen (37b, 16)
	resp. W., K., L.: Van quaden aerde al dijn leuen (40b, 43)
			H.: idem (38a, 19)
			P.: Van quaden aerde alle dijn leuen (37b, 17)
	(vgl. ook stemma-argumentatie).
3839	sijn: vgl. 3524.
3842	Hi (G.) l. hiit.
3843	Onsocht l. onsochte (: mochte).
3844	Auentuer l. auentuere (: dure);
3855	Clynckaert l. clincke. Suer l. suere (: auentuere).

[p. 184]

3856	L-initiaal ontbreekt.
3858	Onsocht l. onsoete (naar G. en: voete).
3862	Omdat Verdam G. niet kende en in al de drukken de vzn. 3836-3871 ontbreken, kon hij enkel vaststellen dat na vs. 3862 (= 3761 van zijn editie) ‘een paar regels uitgevallen’ zijn. Met de tekst van G. kunnen de twee stippellijnen die hij in zijn editie voorzag gemakkelijk worden aangevuld.
3862-64	Onzuiver rijm in B..
3864	Hiaat in zin en constructie van G., rijm is nochtans correct.
3865	Som l. sem; in Nederrijnse tongvallen bestaat in dezelfde betekenis wel sommer (vgl. MWB VII, 964)
3866	Ende trouwen l. En trouwen; hs. l. En trouwen neen ic seide die keitiif.
3873-	Hier en in de vier volgende verzen een rijm op -iin. Blijkens G. en het gebrek aan samenhang in B. is 3873 het weesrijm.
3877	A-initiaal ontbreekt.
3878	Neuen l. die neuen.
3880	Schencker l. schincker (: clincker).
3893	Seide l. Seiden.
3897	D-initiaal ontbreekt.
	Toevoeging van dus (naar G.) na ons herstelt in B. het rijm; misschien ook ws voor ons (: ihesus).
3899	Ghelauen l. ghelauwen (overigens: berouwen) (mogelijk een variante spelling voor bedoelde vorm, maar alleszins niet in MWB. II, 1203).
3902	Weesrijm in B.
3904	Op l. opten.
3910	Op hem breken l. op breken of hem op breken.
3913	Waer l. vermoedelijk Daer.
3915	On doe on doe l. ondoe ondoe (ook in 3924).
3925	Eer mi l. eer ic mi.
3928	Verdertoent l. verder teent; wonder l. verder (fout mogelijk uit ^ovorder te verklaren).
3933	Haeldet l. haelden.
3943	D-initiaal ontbreekt.
3944	Suscke l. sulcke.

[p. 185]

3947	Is set l. isset.
3949	Gheleghen l. eventueel gheloghen.
3953	D er: in het hs. lijkt er aanvankelijk daer te hebben gestaan; de a is zwaar weggeschrapt (of de inkt toegelopen?) zodat eigenlijk alleen d er blijft staan; wschl. (ook blijkens G.) stond in de legger de door de kopiist niet (of te laat?) begrepen afkorting voor penninc (). Verdam: ‘Misschien moet er staan: No goeden penninc ([...]) er no q.u.’.
3955	D-initiaal ontbreekt.
3961	S-initiaal ontbreekt.
3966	Kersten heit l. Kerstenheit.
3971	Had l. haddet.
3973	Goede ghenadich l. Goeds ghenadicheit (of zei de middeleeuwer ook al: Goede ghenade?); Goede l. Goeds (* MWB. II, 1379).
3974	In B. ontbreekt Wort v.
3985	Mildi l. Wildi.
3991-92	G. geeft hier de juiste volgorde.
3998	tkint: hoofdletter ontbreekt (cfr. supra) (ook in 4003).
3999	Laet ontfaen l. laet ons ontfaen.
4011	D-initiaal ontbreekt.
4031	Trou wen l. trouwen.
4035	Gheuiel l. gheuel (: wel).
4040	Dies siit seker das: contaminatie van dies siit seker en siit seker das; l. voor het rijm siit seker das (: was).
4059	D-initiaal ontbreekt.
4066	Blijkens de bet. van venijn (MWB. VIII, 1397-1399) is de lezing van G. wel niet de originele.
4068	Doer boert l. doerboert.
4071	Oec: binnen de context wschl. oem.
4083	Gheselt l. Ghesel (mogelijk ^o ghesele).
4089	D-initiaal ontbreekt; opdie l. op die.

[p. 186]

4097	Dat l. Ende.
4104-5	Om onduidelijke reden in het hs. over twee verzen gespreid.
4111	Bedroeuet l. berouwet (: scouwet).
4115	E-initiaal ontbreekt.
4122	Vyt uercoren l. vytuercoren; als te voren: vyt uercoren zal wel de originele lezing zijn.
4125	Si sijn l. Sijn si.
4128	Wiue l. te wiue.
4132	Bid di: wschl. bedi.
4134	Craft l. cracht (: macht).
4143	Sal l. salt.
4144	Doer l. Om (mogelijk verschrijving onder invloed van daer in zelfde vers); Omden l. Om den.
4146	Du l. v.
4147	Siin acorde l. te siin acorde.
4149	Besten: blijkens minder geslaagde rijm (: meeste) wschl. keeste.
4153	Volc l. tvolc; in G. loopt de constructie mank die in 4152 is ingezet; l. Ende tvolc verslaen dat hier leyt.
4154	Die l. diese of diet; Ontdanc l. Ondanc: ontdanken bestaat naast ondanken, niet ontdanc naast ondanc. (MWB. V, 305, resp. II, 299-303).
4155	Knecht l. die knecht.
4159-61	Bekorting in het hs.
4162	Had di l. haddi.
4168 *	MWB VI, 250: Pennincbroot (znw. o.), een broodje van een penning. Die haer gaven een penninc broot (l. pennincbroot).
4169	Dit siin scade l. dit is scade (of dit si in scade?).
4171	Dat hem l. Dat hi hem of l. Die voor Dat. Goets l. goet (: misdoet).
4172	Misvoet l. misdoet.
4175	Nochtauont l. noch tauont, rijm blide: spise is onzuiver.
4180	Ghenaemt l. ghenant (: wigant).
4186	Margroet l. margoet.

[p. 187]

4189	D-initiaal ontbreekt.
4191	an: vgl. o.m. 3524.
4192	Smerte l. smarte(n) (: harten).
4195	Te voeten l. te voet (: doet).
4199	Ghiit l. ghiis.
4200	Ic se l. icse.
4206	Boed scap l. boedscap
4211	Becoft l. becocht (: brocht).
4217	Fellen l. vellen (event. felle als bep. bij quaetheit).
4220	Wassen l. wasser.
4223	D-initiaal ontbreekt.
4244	Gode heer l. Goede heer; hoe staat hier ten onrechte.
4245	Heer l. heet.
4247	I-initiaal ontbreekt.
4251	Taetse l. caetse (vgl. 902-903).
4264	Soe l. sie; moesten l. moestent.
4267	Hi sloech l. Hi sloecht; dat l. dattet.
4271	Binnen de gegeven constructie verwacht men liet i.p.v. lieten.
4283	Ende l. In (mogelijk uit ^oEn̄).
4295	Tomen l. comen.
4297	E-initiaal ontbreekt.
4307	Haer en taer l. Haer entaer of Haer ende taer (vgl. vs. 4452) (vgl. * MWB. III, 153: Hare entare).
4308	Door weglating van gods verliest het hs. een nuance.
4313	S-initiaal ontbreekt.
4315	Hi = ghi (vgl. 546).
4318	tis: vgl. o.m. 3524.
4321-25	Krioelt van fouten in het hs.: eer l. so(e); ion l. iont; heren l. den heren; comen l. datsi comen.

[p. 188]

4329	Sij l. si.
4343	Kende l. kinde (: minde).
4344	Alle gader l. allegader.
4346-47	Blijkens rijm hiaat in hs.
4356	Ende l. Doe.
4360	Y-initiaal ontbreekt in G.; mogelijk wist de rubricator die (naderhand) de initialen invulde (vgl. 2826) niet welke letter invullen en zag hij op tegen de moeite om in de tekst zelf de oplossing te gaan zoeken.
	Dese tael l. na (of om) dese tael.
4369	Hi en l. hien.
4372	Meen di l. meendi.
4375	Coeren l. scoren (: gheboren). Na dit vers schreef de kopiist verstrooid al vers 4384 (spatie voor initiaal inclusief), zag zijn fout en doorstreepte het gehele vers in één ruk.
4376 *	MWB. V, 1406: Verdam geeft: Al ontween dat si toghen en stelt sine als emendatie voor.
4377	Ysaude l. ysauden; kinnen backen l. kinnenbacken.
4380	Hi l. si.
4384	D-initiaal ontbreekt.
4385	Hi l. si.
4393	Doot slach l. dootslach.
4394	Dits beghin l. dits tbeghin.
4395	Beter duikt in het hs. wschl. al een vers te vroeg op.
4397	Ende trouwen l. En trouwen.
4401	Ghestoct: interpretatief mogelijk, maar blijkens het rijm fout; l. ghenoept.
*	MWB. VII, 2185: Segh. 4292 is niet ghestoct der varr., maar ghenoopt van het ths., de ware lezing, zooals ook blijkt uit het rijm (: hoopt).

[p. 189]

4408	Eeste l. yeste (naar 5734) of ieeste (naar 6014); vier: ook blijkens 4365 leze men hier drie.
4411	Had l. Dat (mogelijk onder invloed van Had net erboven).
4412	V-initiaal ontbreekt.
4421	Galopiin is in het hs. met een dun golvend lijntje onderstreept.
4423	Ende trouwen l. En trouwen; craft l. cracht (: macht).
4424	Na dit vers springt de kopiist ten onrechte drie verzen naar boven in de legger, waar het vers (4421) ook op galopiin eindigt; volgt daarom 4422, 4423 (+ sprac), 4424. 4428 ontbreekt, zodat de constructie in het hs., zelfs met weglating van de ten onrechte tweemaal gekopieerde verzen, mank blijft lopen. Bij 4429 gaan beide teksten weer hand in hand. Dat G. in dit alles de originele tekst weerspiegelt hoeft geen betoog.
4435	Die wschl. doe.
4436	Hierbij in * MWB II, 136 volgende onduidelijke bemerking: ‘Des (= tes (te des)); 4323 varr. (in de varr. niet opgegeven en onnoodig in des veranderd).
4437	Dat l. Daer (wschl. ^o D').
4438	Dat: misschien Daer (vgl. 4437).
4439	Craft l. cracht (: vacht).
4442	Ioncureuwen l. ioncurouwen.
	Verspreken: ten onrechte hierbij volgende emendatie * MWB VIII, 2522: l. versteken.
4443	Elcandre l. elc andre.
4444	Vóór dit vers neemt Verdam een hiaat aan van ‘een paar regels (...), waarin hij (die coninc) met een enkel woord het geval van Ysaude aan Seghelijn mededeelt’. Omdat rijm noch inhoud dit vragen, lijkt ons Verdams veronderstelling op zijn minst overdreven. Overigens kent Seghelijn (via Galopiin / Galapijn) de situatie binnen.
	Vrouwe l. v vrouwe.
4445	Bigode l. Bi gode.
4453	E-initiaal ontbreekt.
4460	Met stiue als rijmwoord heeft de kopiist geen tegenrijm gevonden en wschl. daarom 4461 weggelaten.

[p. 190]

4464	G. geeft hier de meest logische (en dus originele) versie; het hs. kan men eventueel rechttrekken door te lezen Dat hem die scouder ende arm.
4466	Q-initiaal ontbreekt.
4472	Wasterechter l. Was te rechter.
4473	Tsweert l. tswaert (: middewaert).
4477	Selte spade: eventueel sels te spade.
4482	Doot slach l. dootslach.
	Nerwaert: contaminatie van Niewaert en Nerghent.
4489	Om l. in.
4493	Mijn l. sijn.
4496	Dat hi wan l. datten wan.
4498	Daer hi bi was l. Daerbi wast.
4500	In borst l. in die borst (vgl. 4489); om l. in.
4503	Open baer l. openbaer; de zin blijft onaf in B. (4503 en 4506 blijven weesrijmen).
4509	G-initiaal werd niet ingevuld (vgl. 4360).
4510	Brocht l. brocht hi.
4511	.xxvii. zal wel overdreven zijn, ook blijkens .vij. in het volgende vers.
4512	Die hem saten l. die hem wel saten.
4515	In het hs. is op de laatste lijn van het blad nog de plaats voor een initiaal (S) vrijgelaten (éénregelig).
4520	Met l. in.
4529	Ser hont: mogelijk hout (lezing Verdam); ser blijft in ieder geval niet te interpreteren.
4534	Of l. af (: gaf).
4540	Wordt in 4542 gedeeltelijk herhaald; hier is dus duidelijk geknoeid. Eventueel kan worden geremedieerd door Daer te lezen i.p.v. Dat (in 4540 en 4542).Mogelijk ook enkel Dat hi dede in 4540, emendatie die mede het rijm bewaart. Bij dit alles zal de tekst zoals G. die geeft de originele versie wel het dichtst benaderen.
4544	Aan al het geknoei ter hoogte van de voorgaande verzen had de kopiist een weesrijm (4543) overgehouden; mogelijk is het om tenminste toch die fout te herstellen dat hij 4544 bijdicht.

[p. 191]

4559	Scaeit l. scaet; mistaet l. misstaet.
4561	Dat l. Dan.
4569	Dit eerste vers der tweede kolom springt iets naar rechts in de tekstspiegel (cfr. andere vbn. supra en infra).
4571	O-initiaal ontbreekt.
4573	Mochte l. mochten; assonerend rijm in B. (begripen: biten).
4574	Datten l. Dattet hem.
4576	So quam l. bequam (vgl. 4565).
4580	Siins ors l. siin ors.
4583	Ben l. bem (: hem).
4585	Dorniiin l. dorniin.
4591	Wijn galle l. wijngalle.
4601-2	In het hs. tweemaal hee(f)t gheporst; misschien staat G. nog iets dichter bij de originele versie en leest men 4602 in B. dus: Ende sloech mi voer mine borst.
4604	Starf dach l. starfdach.
4609	Om verre l. omverre.
4611	Hs. l. Ende dat warp hi fellike omverre of Ende warpet fellike omverre.
4614	Kinnen backen l. kinnen backen
4618	Vgl. 4569; Clincke l. clinckte.
4620	Voersiet l. versiet (mogelijk onder invloed van Voer in volgende vers).
4624	In het hs. ontbreekt het onderwerp; l. bv. Ende segheliin vast na mettien.
4629	D-initiaal ontbreekt.
4637 *	MWB. VIII, 718: Troost: in den t. onnoodig veranderd in trooster.
4644	Bisinen l. bi sinen.
4654	daer: vgl. o.m. 3524 en andere plaatsen passim geregistreerd.
4655	Heiden l. heidiin (: segheliin).
4656	Doe: binnen de context leest men eigenlijk best Soe.

[p. 192]

4663	Hi = ie of ye (hypercorrectie).
4669	V-initiaal ontbreekt.
4671-72	Minden l. minnen (: bekinnen); minden l. minnen resp. kennen l. kinnen.
4672	Ysaude l. an ysaude.
4673	Bi naturen l. bi manieren (als G.), ook blijkens het rijm (: lieren).
4677	Een werf l. eenwerf.
4686	Therre l. therte.
4686	In B. ontbreekt het ww.: l. So waer... of (naar G.) So wert.
4687	Du l. nu.
4689	Moetic l. Moeti.
4692	Al uwen tijt zal wel de originele versie zijn.
4699	S- of D-initiaal ontbreekt; himet l. hi met.
4701	Groet ic l. Groet ic v.
4703	antwoerde: normaal Antwoerde.
4704	In het hs. werd het pers. vnw. v blijkbaar ten onrechte als rangtelwoord geïnterpreteerd.
4707	Pleghen l. plien of siin (: segheliin, en vgl. G.). Eventueel Vwer minnen so willic ghern pleghen (plien) naar vs. 4793.
4712	Ia pute is logischer binnen de context.
4713	Srapken: metatesis voor Spraken.
4714	Waen di l. Waendi.
4717	S-initiaal ontbreekt.
4720	Ic l. ict.
4722	Groetic l. groeti.
4726	Begonde l. begont (: cont).
4728	Diese (hs) l. diere of lees haten (als in G.) voor saten.
4730	Alle viue: alleen G. lijkt, met alle ses, niet de tel te zijn kwijtgeraakt temidden het gekrakeel der vrouwen.

[p. 193]

4733	Der als toonloze vorm van daer (vgl. MWB. II, 125); aen slaen l. aenslaen; krijt haer ontslaen l. haer crijch aenslaen (vgl. ook * MWB. III, 2103: crijt (is) eene verkeerde lezing voor crijch, zooals ook het ths. heeft).
4737 *	MWB. I, 935: Berecht (l. berect).
4738	.vij. l. .vi. (vgl. 4730).
4739	Vloet l. vloer.
4744	Seghet: binnen het verhaal beter seide (mogelijk vorm op -ghet onder invloed van volgende swighet).
4747	Onder gaen l. ondergaen.
4749	Nv l. mi.
4751-2	Een beeldrijk toemaatje in G., daar bijgedicht of in B. uit de legger weggelaten.
4753	N-initiaal ontbreekt.
4754	Storrten l. storten
4758	Slaghe: wschl. claghe (als in B.).
4762	Stsiden l. striden.
4765	S-initiaal niet ingevuld in B.
4767	Van olifier l. Olifier.
4783	Te breeken l. tebreeken.
4786	Bat hi l. hi hat; hets l. het.
4787	D-initiaal ontbreekt.
4799	Hets l. Het.
4809	T-initiaal ontbreekt; verspaert (of verspaect?) l. verspaect;
4810	Vermaet l. vermaect.
4815	Alte mael l. altemael.
4818	In G. ontbreekt die na sesse.
4820 *	MWB. VI, 782: ‘Pute (bnw): Nu en dan heeft het woord ook de bet. wulpsch, wellustig, zinnelijk, wschl. onder den invloed van pute, znw. (...) Misschien moet men pute ook aldus opvatten Segh. 4706:

[p. 194]

	ay putevrouwe l. pute vrouwe (?): eene samenstelling putevrouwe schijnt vreemd; doch hier kan men pute ook als znw. beschouwen, als men het door een komma van vrouwe afscheidt’. Als men bij dit alles bedenkt dat het hs. pute vrouwe geeft...
4825	D-ontbreekt; (D)At men l. (D)Atmen; waer di l. waerdi.
4828	Na dit vers en wschl. misleid door eenzelfde rijmwoord (in casu woert, met als additionele factor een vorm van fel in de resp. verzen (4828 en 4839)), slaat de druk met één (ogen-)sprong elf verzen over (4829-4839). Wordt de hiaat in G. als bewuste abbreviatio geïnterpreteerd, dan werd er toch wel een vinnig stukje door achterwege gelaten. Voor deze laatste interpretatie pleit het alleen in G. aanwezige en vermoedelijk daar om het rijm bijgedichte vers 484l.
4833	Mis daen l. misdaen.
4848	Liden l. leide (: seide).
4850	Salaes l. solaes.
4854	D-initiaal ontbreekt.
4860 *	MWB. I, 308 Aanm. 1). ‘Segh. 4745 Var. komt het ook voor in den zin van melding, fr. recort, doch daar is het verwisseld met recoerde, gelijk de tekst heeft. Wschl. moet acoorde ook in recoorde, vermelding, veranderd worden’. (ook * MWB VI, 1266). Ons lijkt acoerde niet zo onmiddellijk te moeten worden geëmendeerd; zo bestaat accort doen te iet (instemmen met iets, er medeplichtig, deelachtig aan zijn (MWB I, 306)), in welke zin het vers zeker kan worden gelezen. Overigens schrijft Verdam zelf de term ‘waarvan men den rechten zin niet duidelijk begreep, vele zeer uiteenloopende beteekenissen toe, en werd de juiste zin van het woord hoe langer zoo onbepaalder en weifelender’ (MWB I, 308 Aanm. 1).
4862	Sprake l. sake.
4868	Op heuen l opheuen.
4870	Leest men In voor Als dan is de constructie rechtgetrokken.
4871	Voer spel l. voerspel.
4874	D-initiaal ontbreekt.
4887	.v. l. v (vgl. analoge fout in 4704).
4894	Wint l. twint.
4896	D-initiaal ontbreekt.

[p. 195]

4897	Hooft cleet l. hooftcleet.
4902	Sonne scien l. sonnescien; sonnen schijn l. sonnenschijn.
4905	Ghedaen l. ghestaen.
4921	Wort l. wortet of twort.
4923	Waert l. weert (: onteert).
4930	Hiet sen l. hietsen.
4934	H-initiaal ontbreekt in B.
4939	Meer l. mee (: twee) (B. heeft met tweer: meer voor een oplossing in omgekeerde richting geopteerd.
4941	Die i.p.v. Te resp. so voor si in 4942 herstelt de zin in G.
4943	Dan en l. Dat en of Dan.
4956	Luttelkiin l. littekiin (of een der variante spellingen); teyken l. teykijn (: sijn).
4958-59	Assonerend rijm in B..
4968	H-initiaal ontbreekt.
4969-	Het antwoord van Segheliin stelt hem in de twee teksten in een verschillend daglicht; in G. is hij niet rechtuit, in B. antwoordt hij brutaal, kort en recht door zee.
4971	Hehbe l. hebbe (vgl. 1220).
4975	Heide l. seide.
4976	.vij.: wschl. wt.
4979	Na dit vers hiaat in B. (intact rijmpatroon).
4987	Dit l. die.
4991	Di l. die.
4993	B. is grammatikaal te lezen, maar G. lijkt ons als lezing evidenter.
4996	D-initiaal ontbreekt.
5003	Sal se l. salse; Ic l. Hi
5007	Na dit vers hiaat in B.; blijkens de tekst van G. duidelijk een ogensprong veroorzaakt door het rijmwoord segheliin.
5012	Vut: normaler ware wt (of uut).
5014	Hoefs cleet l. Hoefscleet; pontsoene l. ponioene (vgl. 5209); poncioene (naar vsn. 5027 en 5031 van het hs.) zou     ook het rijm

[p. 196]

	(: coene) intact houden, maar is als mogelijke variant (ten onrechte?) niet in het MWB opgenomen (VI, 257). De dichtstbije variant is er pongioen.
	Pinone l. pinoene (: coene).
5019	Roet (: root) zal wel niet de oorspronkelijke lezing zijn; misschien van verwen goet als in G.; het rijm blijft onzuiver.
5020-5134	In G. ten onrechte later in het verhaal geplaatst, met name tussen 5267 en 5393 (vgl. Argumentatie stemma, sub. I, b); vooral ook noot (12) waarin enkele hypothesen i.v.m. de mogelijke reden voor deze fout).
5026	B- initiaal ontbreekt; brocht l. bracht (: scacht).
5027	Poncioen: vgl. 5014; inden l. anden.
5031	Als l. Alst; poncioen: vgl. 5014.
5033	Verdam emendeert Der joncfrouwen jonst ende aensien; l. wellicht ende aensien voor entien (vgl. parallelvers 5281 in G.); lust lijkt ons te mogen worden gehandhaafd.
*	MWB IV, 893: Der joncfrouwen lustentien, die si connen, die sijn groot, Segh. 4916 hs. De oude drukken hebben ‘Der j. jonst ende aensien’ dat den indruk maakt van eene niet ^oelijke lezing. Doch lustentien is ook niet gemakkelijk te verklaren. De bet. zal wel moeten zijn kunstgreep, behendigheid, en lust zal dus wel op te vatten zijn als list, doch de uitgang blijft dan nog onverklaard. Misschien moet men lezen luste ende ensien (d.i. engien), waarin twee zinverwante woorden zijn verbonden. Vgl. engien. Ende heeft ook de lezing der varr.
5034	Tonnen l. tonen.
5050	Heeft l. heeft hi.
5058	G.-initiaal ontbreekt.
5067	Ende l. En
5069	Siethoe l. Siet hoe.
5074	G-initiaal ontbreekt.
5081	Voer oghen l. voer die oghen.
5085	Het ww. ontbreekt; l. bv. Den uwen hem macht niet ghescien.
5091-5095	Deze passus leest men in G. 5335-5339. Naast de vzn. 5333 en 34 geeft de druk ook na de parallelle passus nog 15 vzn. extra die niet in het hs. staan (5340-5354).

[p. 197]

5096	Weesrijm.
5101-2	ontbreken in G. (na vs. 5359).
5102	Eecht l. echt.
5109	Bedacht l. bedocht (: ghecnocht).
5117 *	MWB VI, 1376: Doelt (l. dult?).
5120	Dencken l. dincken (: ontsinken).
5123	Ver staen l. verstaen.
5129	D-initiaal ontbreekt.
5132	De kopiist vergat winde (rijmwoord).
5134	Alse l. Alsen/Alsen (?).
5135	Riep si l. riepen si.
5136	Verwinne l. verwinner of verwinre (dan ook: minner resp.: minre in 5135).
5137	Striden l. strider (en); toch in * MWB VII, 2301: ‘het is niet wschl. dat op deze plaats een nomen agentis * stride zal staan, hetwelk in het Mhd. slechts eens voorkomt en iets gewoner is in de samenstelling “widerstrîte”).’
5140	Men Had in volgende vers leest men hier in G. best Amoers i.p.v. Amoroes.
5143	V-initiaal ontbreekt.
5144	Inder minnen tafel: zal, ook blijkens rijm (: gheheel) wel fout zijn; l. eventueel als G. inden casteel. De vraag blijft in ieder geval hoe de kopiist opeens bij minnen komt.
5147-48	Onzuiver rijm in beide teksten
5148	Ende l. En.
5150	Nochtauont l. noch tauont.
5153	Hs. en druk geven een verschillende naam voor de koning.
5154	Teken l. tekiin (: oderiin).
5155	Es l. es hi.
5157	D-initiaal ontbreekt.
5164	Poncioen: vgl. 5014.
5168	Poenioen: vgl. 5164 → 5014
5172	Hi l. Ende.
5174	Draghen l. dreghen (: doersleghen).

[p. 198]

5175	Met 5176-77 die volgen geeft B. hier een zinvoller lezing.
5182	Gheboren l. ghebu(e)ren (: naturen).
5183	Teken l. tekiin (: siin).
5186	Heb diit l. Hebdiit.
5193 *	MWB VII, 44: Saermeer: bijw. (uit tsjaermeer), in de naaste toekomst, in het vervolg, voortaan. Deze bet. is vooral aan het woord eigen gebleven, daar waar het verbonden is met eene ontkenning; de uitdrukking saermeer niet beteekent dan (in het vervolg) niet meer. (...) Zoo zal ook wel gelezen moeten w. Segh. 5091: du ne verbiedes mi saermeer (of tsjaermeer)..., waar het hs. heeft ‘dune verwijts mi nemmermeer’ en de incunabelen: ‘du ne verbiedes mi dit jaer meer’; de gentsche incun. (aan den voet der bl. niet vermeld): ‘du en verbiedest mi tjaer meer’.
5195	N-initiaal ontbreekt.
5198	Midderwaert l. middewaert, middelwaert of middenwaert (vgl. MWB. IV, 1557).
5201	Dat l. Dat hi.
5203	Monioye: vgl. MWB IV, 1895: wapenkreet der fransche koningen, en bij uitbr. ook der fransche soldaten.
5204	Quam: het krulletje boven de a is in het hs. tot een vuile vlek geworden.
5206	Alte l. al te.
5208	Midderwaert: vgl. 5198.
5211	D-initiaal ontbreekt.
5214	Sweert l. tsweert of siin sweert.
5229	Omdat G. vs. 5227 mist en er dus geen tegenrijm is voor callen (5228), wordt daarin ter hoogte van 5229 voorzien.
5234	Bekent l. bekint (: mint).
5237	Soete l. soet (: voet).
5244	E-initiaal ontbreekt; teken l. tekiin (: fiin).
5255	Weglating van altemael herstelt in B. het rijm.
5260	Hs. l. bv. Waerder die ridder om ghepiint.
5261	Trouwe l. trouwen.
5262	D-initiaal ontbreekt.
5267	I.v.m. dit vers: vgl. Argumentatie stemma, sub. I, b).

[p. 199]

5271	Ende l. (Ende) op.
5279	Mettende l. metten.
5282	Blijkens de mvs.-vorm van het ww. ontbreekt nog een element aan het onderwerp in 5281 (vgl. parallelle 5033).
5294	Tussen dit vers en het volgende heeft B. in de parallelle passus nog zes verzen (5047-5052). Wellicht is de fout op basis van een ogensprong (rijmwoorden van den scilde in 5046 en 5052) te verklaren. Met dit alles komt Soete in G. (als enige) niet aan het woord in het twistgesprek.
5328	Sijn l. is.
5348-49	In deze verzen werden de rijmwoorden verwisseld.
5349	Mi l. hi.
5351	Spieghel l. speghel (: seghel).
5356	Doense in: duidelijk een fout uit een ^o doen sem; mi l. miin.
5374	Veriest l. verriest.
5398	Ghescoert is niet foutief, maar voor het rijm l. ghescuert (: besuert)
5399	Nuance in het refereren naar Segheliin (Die goede ridder resp. Die ridder gods) vindt mogelijk haar oorsprong in een oorspronkelijke lezing Die goeds ridder (vgl. o.m. vs. 545).
5406	Sowiit l. so wiit.
5409	Conuenture: vgl. 2246
5410	Goet: ook blijkens rijm (: root) l. groot/groet (vgl. ook 2247).
5411	Enen of vele? Blijkens 2248, waar hetzelfde conuertuer al was beschreven, is de lezing enen (zowel in B. als G.): met vele crucen l. met enen cruce.
5413	Dat men ni et l. datmen niet.
5416	De constructie in G. laat te wensen over; l. bv. Ende (mede) dat die ridder droech.
5418	D-initiaal ontbreekt.
5419	Joncfrouwen: de f is (slordig) uit een niet meer te onderscheiden letter verbeterd.
5420	Segheliin segheliin: dittografie, de kopiist misschien ontgaan

[p. 200]

	omdat hij de eerste vorm verkortte.
5421	Kerstiinen l. kerstiin (: segheliin).
5424	Een I. enghel l. Ende (wschl. Ende) I. enghel of gewoonweg I. enghel/Een enghel.
5425	Die groet sonden l. om die groet sonden (om wordt in 5435, waar de gedachte wordt verdergezet, even herhaald).
5431	Fiin l. fine (: cnapeline).
5432	D-initiaal ontbreekt.
5452	Een iaer lanc l. Xv. iaer lanc; vgl. overigens vzn. 5734 en 6051 waar G. zelf vijftien iaer geeft. Vs. 5687 waar over dezelfde tijdspanne sprake is, ontbreekt in G.
5455	Diet l. Dit; maer: hier zelfst. nw.
5456	Ghekere l. ghekeren.
5458	D-initiaal ontbreekt
5466	Nonemmermeer l. No nemmermeer
5468	Diuiteit l. diuiniteit; diuinie l. diuine; in het hs. blijkbaar een ogensprong van diuiteit (5468) naar vniteit (5470), zodat twee verzen uitvallen.
5471	Gheordineert l. ordineerre als in G.
5472-5473	De lezing van het hs. is hier te verkiezen; de tekst van G. kan eventueel gegroeid zijn uit een oorspronkelijk: Ic en vinde also (een) groot clerck // Als ghi sijt so doet dit werck.
5475	Paradyse l. paradiis (: priis) (ofwel dat ghi hebt prise in 5474: paradyse).
5476	A-initiaal ontbreekt in het hs.; in G. hoort de initiaal uitzonderlijk bij het tweede inspringende vers.
	Van dane l. van dan (: man).
5480	Opdat l. op dat.
5485	Weesrijm in hs.
5486-87	Onzuiver rijm in beide teksten. L. vreseleken.
5489	Opdie l. op die; heiden l. hede (: dede).

[p. 201]

5490	M-initiaal ontbreekt; tien hondert zal wel overdreven zijn in één beweging (vgl. 5491).
5494	Ter stat waert l. ter statwaert; ter statwert: hoofdletter ontbreekt (cfr. supra).
5495	Dan (: gram): onzuiver rijm.
5497	Soudt ic striit l. so houdt ic striit; hout l. hout ic.
5505	Si l. hi.
5516	Weesrijm in B.
5518	H-initiaal ontbreekt.
5521	Die ne l. Diene.
5522	Diene l. Die ne.
5533	Waert l. weert (: deert).
5535	V vs. mi seluen: verschil in perspectief; toch had ook in B. Segheliin de jonkvrouwen vrijgepleit van schuld in een al moghen siis niet (5503).
5538	Doe l. Hoe.
5540	D-initiaal ontbreekt: waerhede l. waerheide (: seide) of l. sede in 5541.
5545	Siin l. sine (: cnapeline).
5553	Verwlt l. is verwlt.
5557	Weesrijm in B.
5562	Dat is waer l. wellicht dat is (ons) swaer.
5573	Kindraghen l. kintdraghen.
5574	N-initiaal ontbreekt.
5580	Bewinden l. bewinde (dan ook: tote minen ki(i)nde in vorige vers); overigens pleit het (ook in dattet) (5581) voor een enkelvoudige vorm.
5582	Hier an l. die hier an of dier an

[p. 202]

5583	Niet (hs.) l. niet eer.
5584	Vadersij l. vader sij.
5587	Wondere l. wonderen.
5589	Inne l. inne.
5594	Hoechte l. hoechste; hoeschste l. hoechste.
5597	Lucife l. Lucifer.
5601	Hi (hs.) l. screef hi.
5606	Ende vraghet l. Ene vraghe of Ende gevraghet.
5607	Dan l. Den.
5611	Ook in het hs. is de betek. Ende vander eenre eerden gheformeert
5613	Ende vraghet l. Ene vraghe of Ende gevraghet (vgl. 5606).
5615	E-initiaal ontbreekt; sijn l. fijn.
5616	Sprac l. screef.
5619	Ghedocht l. ghedochte(n) (: mochten).
5623	Weesrijm
5625	Vroetscap vroet l. wschl. vroetscap stoet.
	Onderaan f^o 94v: custode: Ioncfrouwen nv waent mi horen.
5628	Al l. Als.
5636	so (G.): hoofdletter ontbreekt.
5643	In het hs. na dus een doorstreept gh met inktdoorlopen h.
5644	Dat sijn si l. Dan sijn si of Dat si sijn.
5645	Diuiteit l. diuiniteit.
5649	N-initiaal ontbreekt.
5656	Wil l. wilde.
5676	D- of W-initiaal ontbreekt; Want l. Wat;
5681	Broedershadde l. broeders hadde.

[p. 203]

5683-5690	Blijkbaar een ogensprong in G. op basis van rijmwoord sijn (5682 resp. 5690).
5694	Trecht goeds l. in trecht goeds.
5708	Hi datse l. Dat hise.
5715	Const l. coes (: verloes, en vgl. G.)
5724	Onsheren l. ons heren (mogelijk omwille van de lengte van de regel aan mekaar gedrukt).
5727	Een voudich l. eenvoudich.
5728 *	MWB I, 1012: Entes ic bin bescoudich (Hs. scoudich); varr. bescouden) dat en...
5734	Sijt l. seit.
5736	Sij l. hi.
5741	G-initiaal ontbreekt.
5746	Baroene l. baroen (: prisoen).
5763	Te broken l. tebroken.
5764	Y-initiaal ontbreekt uitzonderlijk in G.; vgl. identieke situatie in 4360.
5766	Voer waer l. voerwaer.
5769-70	Assonerend rijm.
5771	N-initiaal ontbreekt.
5783	Weesrijm in B.
5791	D-initiaal ontbreekt in B.; in de druk ontbreekt de hoofdletter in der.
5797-5798	Inne: inne zal wel niet de oorspronkelijke versie weerspiegelen.
5805	Dorpnie l. dorpernie (wschl. ^o dorp'nie, waarvan het krulletje niet werd geregistreerd).
5809	Te broken l. tebroken

[p. 204]

5814	Gheseten l. ghesijn (: dijn).
5815	Gheseint l. ghesent (: ghescent).
5820	Caercwerder, kercwaerder: * MWB III, 1354: Kerkerwaerre: Het woord komt, merkwaardig genoeg, vooral voor in den onjuisten vorm kerc-, carc-, caercwaerre.
5821	Der l. die.
5822	Nemen l. neme.
5829	Woud se l. woudse.
5839	Te recht l. te rechte (: knechten)
5841	Haren (G.): na het enk. in 5840, l. Sinen; ende l. ende niet of sonder (als in hs.).
5842 *	MWB. VII, 1286: Sleppen: hoewel het woord een goeden zin geeft, moet men hier om het rijm (: letten) lezen sletten; zie slette en ald. Alex. VII, 731: ‘sine oghen droochde hi metter slitten.’.
5849	D-initiaal ontbreekt.
5853	Kerkier l. kerkerier (wschl. uit kerkier, waarvan het verkortingskrulletje niet werd geregistreerd; vgl. net tevoren 5805).
5860	Comens l. comen.
5864	Seide l. seiden (wschl. ^o seidē).
5871	Ende wordt best geschrapt; event. Hi Olifier l. oliferre (: erre).
5872	Van oliferre l. oliferre.
5875	D-initiaal ontbreekt.
5880	Met felle nide l. met fellen nide.
5881	Deden l. Dede (het vw. zit al in icken (5880))
5893	E-initiaal ontbreekt.
5901	Dit eerste vers van de tweede kolom springt als enkele andere supra en infra, wat naar rechts in de bladspiegel (vgl. o.a. 4569, 4618...).

[p. 205]

5905	Bekeerde l. bekeerden/bekeerden
5906	Eerde l. eerden/eerden
5908 *	MWB. VIII, 259; Cortelike quam die termine, dat werden gheboren die kindekijn, Segh. 5674 hs. (varr. die termijn; verandering in ten termine is onnoodig).
5910	Knapellijn l. knapelijn.
5911	Mochte l. mochten/mochten
5913	Weesrijm in B. Wschl. stond ook 5914 nog in de legger van B., wat het rijmpatroon zou vervolledigen. Blijkens de inhoud der vzn. kunnen 5915-5916 een toevoeging van de kopiist van G. zelf zijn.
5917	A-initiaal ontbreekt.
5928	Dachuaerde(n) l. dachueerde(n) (: begheerde(n)).
5930	Ver staen l. verstaen.
5932	Demijn l. diuijn.
5936	Woende l. woenden/woenden
5939	Verteerde l. verteerden/verteerden
5940	Ghebroeders l. ghebroeder (: moeder).
5941	Vaders l. vader (: gader).
5943	Hadden si der liede gracien zal de originele lezing wel het best weergeven.
5946	Conden l. connen (: verwonnen).
5947	W-initiaal ontbreekt.
5951	Broederen l. moederen; ende gheeten l. ende hadden gheeten.
5952	die: hoofdletter ontbreekt; brocten l. brochten; het rijm ghedraghen: ghegheuen is onzuiver (corrupt?) in B. Emendatie ghedreghen zorgt alvast voor assonantie.
5958	Tranen l. traen (: staen).
5967	Diuinien l. diuinen.

[p. 206]

5970	Wj l. si.
5974	Onder soeken l. Ondersoeken
5975	Bekennen l. bekinnen (: sinnen).
5980	Hs. l. Nemmermeer kennen siit des vroet (vgl. G.)
5982	A-initiaal ontbreekt.
5989	Wenen l. ween (: ghemeen).
5992	G-initiaal ontbreekt.
5996	Tolifren / toliferne: uit het verhaal wordt niet duidelijk of de stad van koning Olifier Oliferne heet dan wel of met tolifren / toliferne ‘bij Olifier’ wordt bedoeld. De onzekerheid dienaangaande blijkt o.m. ook uit vs. 5872 waar B. geeft: (Priadaen) seide heere van oliferre terwijl G. leest: Hi sprac ten coninc olifier (5871).
5999	Seghelijn l. Seghelijns (fout wschl. uit segh')
6002-6003	Croen: ghecroent: onzuiver rijm in B.; de lezing in G. biedt een mogelijk alternatief.
6004	Wasghepijnt l. was ghepijnt.
6006	Segelijn l. segelijns (vgl. 5999); assonerend rijm in G. (6006-7), onzuiver in B.
6008	Had (G.) l. hadt.
6011	Augien l. angien (vgl. 1220).
6020	S-initiaal ontbreekt.
6025	Naen l. die naen.
6031	Leuenden l. leueden.
6033	Ende l. En; dat hem toe sent l. dat hem god toe sent.
6035	In l. in.
6037	si: normaal hoofdletter aan versbegin; der l. die.
6042	Dat (hs) l. dats of dat is.
6048	N-initiaal ontbreekt; seghelijn (G.) l. te seghelijn.

[p. 207]

6053	Hiin l. hi in.
6058	Sach (hs) l. sach hi.
6065	Wan louen l. wanlouen.
6067	Weesrijm in hs.
6068	Temicken l. Te micken.
6074	G-initiaal ontbreekt.
6077	Menscheliicheit l. menscheliichede (: lede); Aen (G.) l. Ende (mogelijk onder invloed van aen in vorige vers).
6078	Weesrijm in hs.
6084	Seint l. sent (: torment).
6087	Gheboeren l. v gheboeren.
6091	Of ontbreekt in hs.; l. Ende of ic...
6092	D-initiaal ontbreekt.
6096 *	MWB. I, 875: Verdam vindt de lezing van het hs., ‘die in den tekst had behooren opgenomen te worden’, beter. Vgl. ook MWB. I, 1186.
6097	Die sticken l. te sticken.
6098	Calumme l. calomme (: tomme).
6099	Columme l. colomme (: omme).
6101	Dormiin l. dorniin (het gebeurt nog dat de kopiist een n vier beentjes geeft (o.m. 166)).
	Hent: hypercorrectie voor ent; eynt l. ent (: torment).
6104	V hoeft l. V hersen (als in hs.), mogelijk verschrijving onder invloed van v hoeft in vorige vers; ghemant l. ghemanc.
6105	Groot torment: voor het rijm torment groot.
6109	Thote: wschl. uit een legger met th'te; l. therte.
6110	Verdam leest in het hs. ten onrechte doergaet (vgl. ook MWB. II, 322).

[p. 208]

6114	Pine l. na de(se)r pine.
6120	Den cruce l. des/der crucen
6131	Abiint l. swiint
6138	Dat ic v l. Dat bid ic v.
6146	T-initiaal ontbreekt; wreken l. werken; uwen l. sinen.
6147	Wert gheset l. om wert gheset.
6157	Ghenadichede l. ghenadicheide (: seide)
6161	Caf l. dach (: ghewach)
6162	Woert l. woerde (: hoerde).
6167-6168	Onzuiver rijm in G., mogelijk doordat 6165 hier als 6168 voorkomt; haer (6167) l. thaer
6172	Ligghen l. hem ligghen.
6173	Cracht l. macht (vgl. G.;: cracht)
6174	Ghedaen: Verdam geeft ghedane (* MWB II, 1037).
6176	Na Die ontbreekt het subst. in het hs.; vul aan wapiin of ors.
6177-78	Onzuiver rijm in B., dat met louter toevoeging van rijmwoord siin niet is recht te trekken; l. event., naar G., Nu wilt voert goeds dienstman siin.
6179	D-initiaal ontbreekt.
6188	Ghi l. ghiit.
6189-90	Wel: casteel: onzuiver rijm
6195	Van Oliferre l. Oliferre (vgl. 5996 (i.v.m. 5872)).
6202	Ende l. En.
6204	Si l. Hi.
6205-6206	Ten onrechte omgekeerd in G.
6211-12	Twint: ghinc: onzuiver rijm in B.; G. met lichtjes variërende constructie geeft een alternatief.
6213	Achter waert l. achterwaert.

[p. 209]

6215	Ghlorifier: hapax, elders glorifier.
6218	Met de toevoeging groten leest men in G. best noet voor moet.
6221	Ieesten l. ieeste (: feste).
6222	Balierde l. Baleerde. * MWB I, 1284: Blayeren is in de var. een bedorven lezing. Men leze baleren.
6226	Wapine l. wapiin (: siin).
6230	Vele meer l. vele meere (: heere).
6234	Den casteelen l. den casteel (dan ook: juweel in 6233).
6235	De idee die ter hoogte van dit vers in het hs. wordt uitgedrukt, ontbreekt in G., dat wel vers 6236 toevoegt (wschl. om het rijmpatroon intact te houden, wat met een woord als wraen (i.p.v. wreen) wel met de nodige goodwill moet worden genomen).
6239	D-initiaal ontbreekt.
6246	Meer (hs) l. meere (: seere).
6248	Het tweede sulken kan in het hs. best geschrapt.
6250	Ontfinc: de lezing van het hs. (ontwaecte) is, ook blijkens het vervolg van de zin, logischer.
6251	D-initiaal ontbreekt.
6270	Verdam emendeert Haer sweerde braken gelijc een glase; in * MWB. II, 1247: een (l. enen) resp. * MWB VII, 1599: een (l. den).
6277	Greeper een (: ontvlien) zal wel een secundaire lectuur zijn; mogelijk greep dien; of ien?
6279	Ten l. Hi.
6283	Die l. Doe; beide l. beite.
6287	D-initiaal ontbreekt.
6292	En eysche l. En eyschte.
6300	Babilonien (G.) l. van babilonien
6304	Alle l. al (: ghescal).

[p. 210]

6316	Ho l. Hoe.
6318	Die (hs.) l. Die coninc.
6322	Ende l. Dat; man ende wiif/wijf: blijkens de context (alleen bestaen) leest men hier man no wiif/wijf (vgl. ook 6361).
6329	D-initiaal ontbreekt; beide l. beite.
6332	Aldus l. Als dus.
6347	Cortertiit l. corter tiit.
6350	Wasgebroken l. was gebroken
6359	D-initiaal ontbreekt.
6360	Heiden l. Die heiden.
6361	Doe l. Doer.
6372	Om staat ten onrechte al in dit vers.
6373	Als so l. also.
6376	Verlatic goeds te di l. verlatic mi te di.
6381	Conste l. custe (: luste).
6392	Sweert l. swaert (: paert).
6405	Vlucht l. die vlucht, die vluchten; achter haelde l. achterhaelde.
6408	Orsghewonden l. ors ghewonden.
6409	Conuentuer l. conuertuer
6414	Reet hi l. Hi reet of Reet.
6419	D-initiaal ontbreekt.
6423	Foereesten l. foreesten
6426	Onsocht l. onsochte (: mochte).
6432	Een parc l. in een parc (zelfde emendatie in * MWB. VI, 138).
6438	Speer l. een speer.
6441	D-initiaal ontbreekt.

[p. 211]

6442	Ane l. aen (: swaen).
6444	En waer l. In waer?
6445	Mocht l. mochten.
6456	iij. l. een (vgl. 6443)
6457	Tonne l. tomme (voor de eerste maal juist in 6686).
6458	Feelre l. felre.
6461	Sconen: wschl. stenen, tenzij preciosen als gesubstantiveerd adj. werd gebruikt (+ bep. sconen) (geen vb. in MWB); gemant l. gemanc.
6463	Tonne l. tomme (vgl. 6457).
6467	Die snidende l. bv. snidende.
6468	Ten onrechte tweemaal daer in G.; ietwat onzuiver rijm in scaermes: geuest.
6473	Augien l. angien (ook in 6484).
6477	Weder l. wel (: el) (vgl. G.).
6484	Augien: zie 6473.
6485	D-initiaal ontbreekt.
6486	buter: volgens de logica der distributie der hoofdletters in het hs.: l. Buter.
6489	Stonde l. stonden.
6490	Sabille: het MWB geeft alleen sabile als variant voor sabel.
6494	Vten l. metten (?); swaerde l. sweerde (: begheerde).
6499	D-initiaal ontbreekt; Dat hien ioest l. Dan ene ioest (mogelijk verschrijving onder invloed van vorige vers dat met Dat hier begint), of hebben we in hien met een hypercorrectie (voor ien = een) te maken? Lees dan: Dan ien ioest. Vgl. * MWB. III, 1047: dat (l. dan) hi eens joeste metter spere (Segh. 6258 var.).
6502	Beckiin l. tbeckiin; becken l. dat becken (naar vs. 6508).
6503	Werpen: vgl. MWB. II, 1304: begonstewerpen uut een dat vreselijcste gheluut, dat noint van diere ghehort waert, Rein. I, 3371.

[p. 212]

6510	Goet: wschl. is vroet wel de originele lezing.
6511	Stonden l. stoeden (: vroeden).
6512	Bestoet l. began (als in hs.); verschrijving mogelijk door stonden (i.p.v. stoeden!) in vorige vers.
6280	Felhede: voor het rijm l. felheide.
6525	Micke: * MWB 4, 1418: Menke (meinke, minke): 2) Gebrek, mankement, dat wat aan iemand of iets mankeert. b) Van eene zaak. Mankement, gebrek. Een micke (l. mincke) met eenre bule, Segh. 6286.
*	MWB. 4, 1588: Micke, znw. vr. (?) m. (?). Aanm.: De bet. slag, stoot door Oudemans aan het woord toegekend, waarop zich ook Lübben beroept, in een vers uit Segh., heeft het woord niet gehad. In de plaats, waar micke voorkomt, nl. Segh. 6286: ‘dat beckijn heeft ontfaen een micke met eenre bule’, is het woord eene verkeerde lezing voor minke (z. ald.), zooals ook de var. heeft.
6534	Blijkens 6628 en vooral 6654 is v. hier het juiste getal.
6539	Ende l. En
6544	Segt l. seg(h); speren l. speer (: ontbeer).
6545	B-ontbreekt, naar gewoonte in het hs., in G. uitzonderlijk (vgl. o.m. vs. 4360).
6571	S-initiaal ontbreekt.
6584	Hisiin l. hi siin.
6596	Dan een aenbelt l. dan op een aenbelt.
6597	H-initiaal ontbreekt.
6610	Seghelijns l. seghelijn.
6614	Ghenoch l. ghenoech (: gheuoech).
6617	Dit l. Di.
6620	Dinaem l. diin naem.
6621	Pen l. Ben; por mi foy resp. permafoy: rijm op bontecroy/bonatroy moet bij de zuiderburen geleend, met de nodige ‘variatie’ op par ma foy (vgl.: hoy in 6436).
6625	N-initiaal ontbreekt.
6630	Ende l. En.

[p. 213]

6631	Tote l. teten; in het hs. staat di er ten onrechte twee maal.
6632	Hiaat in B., met weesrijm.
6636-39	: het is niet uit te maken of we hier met een weglating in B. of een toevoeging van G. te maken hebben. De vraag in 6636 moet als een grapje van Seghelijn worden gelezen. Ga l. Gaen (6638).
6656	En de l. ende.
6661	Waert l. weert (: verteert).
6665	Mer l. Met.
6666	Eer l. eere (: meere).
6668	Warnt l. want.
6669	D-initiaal ontbreekt.
6673	Tumelen: voor het rijm is de lezing uit G. beter: tumen. De Andd. lezen cumen (vgl. * MWB III, 2208).
6678	Verdam stelt voor: Heer waert, stilt.
6680	Al l. Als.
6685	Coppellen l. capellen.
6689	Ondoen l. ende ondoen.
6690	Leide l. leiden.
6697	I-initiaal ontbreekt.
6701	Wiese l. wiesen; dit l. die.
6703	Daer l. doer.
6714	Die sconhede: blijkens 6715 wordt hier een superlatief verwacht, die wel in het hs. is bewaard.
6723	Stont l. keec (als in hs.); wschl. verschrijving onder invloed van voorgaande vers.
6733	D-initiaal ontbreekt.
6737	Behielt l. behelt (: ghewelt).
6742	Witten scacht l. den witten scacht.

[p. 214]

6745	Nie l. Ne; die dat l. dat.
6746	Ende l. no
6747	S-initiaal ontbreekt.
6753	Luttel noch wael l. luttel noch veel, wat dan wel weer problemen geeft voor het rijm (: sael).
6754	Sale l. sele (: vele).
6757	Sijn l. haer/hoer (naar vs. 6758).
6766	Volghede l. volgheden.
6767	Achtertalen l. achtertaken (: saken). Verdam emendeert ghetaken; vgl. * MWB. II, 1726: varr. gheraken; vgl. Taalk. Bijdr. 1,264; ook geraken geeft een goeden zin; zie ald. kol. 1487.
6773	Tolifren/Toliferne: vgl. 5996
6777-78	Assonerend rijm
6778	Ende l. en.
6779	D-initiaal ontbreekt.
6782	De constructie zal wel ziin: Als dat heer (here) sach segheliin
6788	Ne l. ende (wschl. ^o ēn).
6793	Hiaat (met weesrijm) in hs. (Doen Dat wi hebben (lof ende) eere ontbreekt).
6795	Dedete l. dede te.
6802	Peinse de l. peinsede.
6803	Iammer zal wel geen originele lezing zijn.
6819	Noch stoet l. slach noch stoet.
6824	Gheruchten l. gherucht en
6825	Dan l. dat
6827	G-initiaal ontbreekt.
6841	Die l. dien (de Andd. geven overigens deze lezing).

[p. 215]

6845	Ons kreeg in het vorige vers al een plaats en kan op een van beide plaatsen (blijkens G. in 6845)dus geschrapt.
6847	A-initiaal ontbreekt; naem l. naen (: saen).
6850	G. geeft normaal Talifier (eerste vermelding in 4018).
6853	Sraken l. Spraken.
6864	Hider l. hi der.
6867	Het woord wan dat men hier na ane verwacht, is in G. bij het drukken naar beneden getuimeld (6868).
6868	Sach l. sachse; edel man l. d(ie) edel man. Manwan: zie 6867.
6876	Begheert l. beghaert (: swaert).
6887	Ghi heere l. Ghi heeren.
6895	Hine siin ghewelt l. hine si gheuelt (vgl. G.)
6898	Voersien l. versien. Ook verder worden beide vormen regelmatig verwisseld.
6901	Toerde l. roerde; Verdam meent roerde te moeten lezen, maar er staat wel degelijk toerde.
6906	Mael l. male (: stale).
6907	A-initiaal ontbreekt.
6917	Doer l. daer.
6919	Wilde resp. woude l. wildese resp. woudese.
6927	Noots l. noot (: doot).
6930	Alre l. talre.
6934	Segheijn l. seghelijn.
6936	Voervast l. voer vast.
6948	Segelijn l. Segelijns.
6949	D-initiaal ontbreekt; ver sach l. versach.
6954	Seit l. siet.
6957	Eeer l. Eer.

[p. 216]

6958	Speren l. sporen.
6969	Die soudaen l. Des soudaens soen (vgl. G.) (de soudaen zelf is twee vzn. tevoren al naar de andere wereld geholpen).
6970	Swoerhi l. swoer hi.
6971	Hoeden = goeden (vgl. 1220 i.v.m. verwisselen van h en g).
6973	S-initiaal ontbreekt
6982	Van goede liue l. van goeden liue.
6983	Doe l. Die.
6986	Gruet l. groet (: moet).
6994	De nood is blijkbaar van een andere aard geweest in het hs. dan in de druk; of de kopiist het rijm aan een persoonlijke voorkeur heeft aangepast dan wel of het rijm hem tot de keuze bier dwong, kunnen we hier enkel in het midden laten. Feit is wel dat G. tweemaal (en dus wellicht foutief) wijn vermeldt (6994-6995).
6995	N-initiaal ontbreekt.
7005	Dienaen l. die naen.
7009	Schien l. schieden (: lieden).
7014	Nie l. mi (waardoor assonerend rijm).
7022	In ocharme ontbreekt de hoofdletter.
7030	Riveel * MWB. VI, 1467: de omschrijving in het gloss. door ‘onrust, ongerustheid’ is minder juist. (Wel stelt Verdam dat zich uit de bet. ‘muiterij’ of ‘vijandelijke aanval’ de opvatting lijden, verdriet, ellende, onaangename toestand, synon. van pine, heeft ontwikkeld, die op één plaats met name onderhavige plaats voorkomt. Vgl. 7019: Ic dogheder pine herde swaer).
7032	Dvoer l. Voer: de D is mogelijk deze uit het volgende vers; misschien werd vers 7032 bij het kopiëren dus bijna overgeslagen.
7035	O-initiaal ontbreekt.
7043	D-initiaal ontbreekt.
7051	Intherte l. int herte.
7052	Smert l. smart (: hart).

[p. 217]

7053	Ondoen l. ondaen (: naen).
7059	Doere: vgl. 2716-17.
7060	Daechts l. daechs.
7067	Scilt cnape l. sciltcnape.
7069	Waren: misschien de w-spelling voor v; of l. voeren.
7070	god: normaal God aan versbegin.
7077	S-initiaal ontbreekt.
7078	Foreest l. foreeste (: ieeste); boschs l. bosch; floreeste l. foreeste.
7079	Saghen: het lijkt alsof de kopiist sag wou schrijven en zich opeens realiseerde dat het hier niet om een vermelding van het hoofdpersonage ging, maar om de wwsvorm. Uit werd dan nog vlug een h (+ en) verbeterd.
7083	Vleschen l. fleschen.
7095	H-initiaal ontbreekt.
7097-98	: onzuiver rijm in hs. (riden: milen). Misschien staat 7097 (= 7101!) hier ten onrechte en stond er oorspronkelijk een ander vers, rijmend op: milen. Dat is in ieder geval een hypothese die ook Verdam bijtreedt, waar hij zegt (noot 6855): Vs. 55 uit het Hs., (vs. 56 uit de Andd.) is eene herhaling van vs. 69 (bedoeld is wel 59). Ik heb dus eene lacune aangenomen, die door mij met vs. 56 is aangevuld (= Dat seg ic u al sonder gile).
7099	Verdam emendeert Ligghen ghelegert, emendatie die hij in * MWB. IV, 309-310 en 760 herroept als onnoodig.
7104	Romonien l. romanien. Mogelijk hier verwarring tussen de vorm romeinen (inwoners van Rome) en romeine als variant van romanie (romenie), een benaming van een zoeten Griekse wijn (MWB. VI, 1585-86). Bedoeld is alleszins Rome en/of zijn inwoners, wat met Rome te maken heeft. In die bet. echter niet in MWB. Vgl. ook romein(en) in 7294, 7301...
7107	Ne was: een inktvlek tussen beide woorden.
7109	Doet l. die doet.
7111	Penninck waert l. penninckwaert.
7114	Coninrijck l. coninck rijck.

[p. 218]

7117	Doot l. doet.
7120	Daes l. Daer (hoogstwschl. onder invloed van nes).
7125	Babarien l. barbarien.
7126	Barbarien l. romanien.
7128	Romonie l. romanie; romenien: Verdam emendeert Romeinen.
7129	Worden l. siin (: segheliin).
7131	Sprack l. siit: duidelijk werkte het vorige vers nog na.
7133	S-initiaal ontbreekt.
7135	Verdam plaatst der een regel lager: Al waerre mere dan nu es Der vianden. O.i. niet nodig. De zin is gemakkelijk te begrijpen als Al waren noch zo velen (als er daer nu zijn) vijanden.
7139	Eer l. vaer (: daer en vgl. hs.).
7143	D-initiaal ontbreekt.
7144	uwe: binnen de systematiek van het hs. l. Uwe.
7145	Tebet l. te bet.
7148	Coninghinnen l. coninghinne (wschl. voor het rijm met -n-uitgang geschreven).
7153	Ende: wschl. Ende seide.
7160	D-initiaal ontbreekt.
7163	Ben/bin l. bem (: iherusalem).
7183	Snette l. smette.
7185	H-initiaal ontbreekt. In het hs. ontsiert een grote vlek de vzn. 7185-7198. Verder is er een inktvlek die in vs. 7195 segh' en iin in 7196 bijna volledig onleesbaar maakt. Deze laatste vlek ontsiert ook de verso-zijde van f^o 102 en f^o 103 r^o en v^o t.a.p.
7186	Het onderwerp ontbreekt in het hs. L., naar G., Doe antwoerde die knape mettien of Die knape antwoerde mettien.
7204	Sonder v alleen l. sonder van v alleen (of bi, naar G.).
7205	D-initiaal ontbreekt.

[p. 219]

7211	Sondervaer l. sonder vaer.
7224	Striken l. scriden (: riden, en vgl. G.).
7233	D-initiaal ontbreekt.
7243	Marghi l. Marghin.
7249	Teken l. Dat teken; in l. ic(t).
7250	Ongheual l. goet gheual.
7253	E-initiaal ontbreekt.
7259	Gheseint l. ghesent (: torment).
7268	Sullen l. sal.
7271	H-initiaal ontbreekt; in de druk is ten onrechte S ingevuld.
7272	ons heren: binnen de regelmaat van de druk: Ons heren.
7275	Do l. Doe.
7279	Tmorgens l. Smorgens.
7292	So l. Si; blint: het oorspronkelijke rijmpaar zal wellicht ghescent: blent zijn geweest; verblint l. verblent (: ghescent).
7293	Op dat l. Dat.
7295	A-initiaal ontbreekt.
7297	Wij siin: de lezing siin wij (als in G.) herstelt het rijm op mi.
7302	Vecht l. vacht (: cracht).
7304	Confierden l. scofierden; heere l. heer (: meer).
7312	Ander half iaer l. voer ander half iaer.
7321	Difficte l. defixie.
7323	Die wordt best geschrapt. Hem lieden/luden l. hemlieden/-luden.
7328	Den liede l. den lieden.
7331	Weesrijm in hs.
7333	A-initiaal ontbreekt.

[p. 220]

7342	Het ond. ontbreekt in G.; l. bv. luden si.
7343	B-initiaal ontbreekt.
7345	Herten l. herte (dan ook: smerte).
7348	Si peijnsden l. Si peijnsde; cruys l. tcruys.
7351	Orsioen l. orisoen.
7353	Si l. ic(t).
7359	Cortelisk l. cortelick. In het hs. spreidt zich over cortelike, seg in 7360 en gheesel in 7361 een grote inktvlek (vgl. 7185).
7365	Sonden l. sonder.
7378	Dannoselen l. damoselen.
7380	Weesrijm in hs.
7384	Vercoren l. vercoerne (: toerne); here l. heren.
7387	D-initiaal ontbreekt.
7388	nu l. Nu.
7397	D-initiaal ontbreekt.
7399	Witten scacht (hs) l. den witten scacht.
7403	Seide (G.) l. ende seide.
7405	Leiden l. verholen (naar G.); de fout is te verklaren als echo van het vorige vers.
7407-08	: mager rijm in G. (vallen: vallen); ghevallen i.p.v. vallen in 7407 (zoals overigens B.) brengt niet veel aarde aan de dijk.
7415	In het hs. maakt een inktvlek de letters t en we uit ghewapent wel moeilijk leesbaar; ook siin in 7416 (vgl. 7185 en 7359).
7416	Begonste l. begonsti.

[p. 221]

7428	Tconincs l. sconincs.
7429	Seide (hs): het ond. ontbreekt; l. bv. (als in G.) men seide.
7435	D-initiaal ontbreekt.
7439	Voersiet l. versiet (vgl. o.m. 6898).
7441	Siet l. seit hi.
7446	Sij l. sijn.
7449	N-initiaal ontbreekt.
7454	Moghe dise l. Moghedise.
7463 *	MWB II, 1924: vs. 7221 is de lezing der varr. gebreken boven die van het Hs. (gewonden) te verkiezen);
7464	Begonste l. begonst (: const).
7465	Mi l. mit.
7469	Diemen: eigenlijk die segheliin.
7476	Voersien l. versien (vgl. 7439).
7483	Niem stu l. niemstu.
7485	An teenre l. an eenre of teenre.
7488	Duwer: uit du er.
7489-90	Dit moment uit de scheldpartij ontbreekt in alle drukken en is dus enkel in het hs. overgeleverd.
7491	B-initiaal ontbreekt in beide teksten; in G. is dit uitzonderlijk, maar wschl. te verklaren vanuit de niet zo courante naam (B) Ienaley, die de letterzetter-rubricator niet zal hebben gekend (vgl. 4360).
7499	Aan te vullen: V-initiaal
7505	Datse l. diese.
7506	Te niet l. Te met.
7528	Goet l. spoet (ook voor het rijm); duidelijk verschrijving onder invloed van vorige vers.
7532	Si ontbreekt in hs.
7533-34	Het voorstel van Verdam om beide vzn. om te wisselen lijkt ons goed.
7538	Voer en l. voeren.

[p. 222]

7539	S-initiaal is aan te vullen.
7543	Ende sijt saghen: ende niet ne saghen zal wel de originele versie zijn (vgl. 7292-93, 7295-99).
7544	Scauen geeft enkel een assonerend rijm: saghen.
7553	D-initiaal ontbreekt.
7555	Byl l. wyl; hielte l. hielter.
*	MWB. IX, 2551: Rust in de uitdr. wile houden, stand houden? Een deel die hielder wijl, Segh. 7312 (of moet men lezen: hielt der wijl?; var. hielt een wijl).
7560	Joloes l. jaloers; sijn l. sin.
7578-79	: over .i. en ten h (uit lieten haren) een grote inktvlek (vgl. 7185, 7359 resp. 7415).
7579	Lieten: de l is met een lange stok aan de rest van het woord gebonden.
7582	Beynaley l. Byenaley.
7583	Laet l. laet ons.
7585-87	: zijn alleen in het hs. overgeleverd, ontbreken m.a.w. in alle drukken.
7589	Outfaen l. ontfaen (vgl. 1220).
7590	G-initiaal ontbreekt; misschien beter heb voor bin.
7603	Den keere l. ten keere.
7606	S-initiaal ontbreekt.
7611 *	MWB. II, 672: Alleen teghen (l. alle entegen).
7612	Tresoen l. tresoer; prisoen l. trisoer (vgl. 7683).
7627	Alst l. alt.
7628	Mat l. Met.
7629	Heldelse l. hels(e)dese.
7630	D-initiaal ontbreekt.
7644	Ommacht l. in ommacht.
7660	Stoete l. stoede.
7661	Hoefsch: blijkens de context wschl. hoech; woude: wschl. vonde.
7666	Het object ontbreekt in G.; l. bv. ickt of ick den ridder mijn seer (als in hs.).

[p. 223]

7668	Herte l. therte; broeyet l. broeyt (: vermoyt).
7674	D-initiaal ontbreekt; gaen l. keeren (als in G.);: eeren).
7677	Aleen l. aleene (: clene).
7678	Taelgefeer l. taelgefeers.
7682	Alre hande l. alte hande.
7683	Tresoen l. tresoer
7685	Starke l. sterke (: kerke) of karke voor kerke (7684), blijkens de vorm starken in 7689.
7693	Onzuiver rijm woert: groot; wschl. is de lezing als in G. de oorspronkelijke. L. bv. Ende hoeren spreken van ons heren doot.
7696	W-initiaal ontbreekt.
	Kerstenrijck: blijkens rijm: waerheyt l. kerstenheyt.
7698	W-initiaal ontbreekt.
7700	Gheoerdineert l. gheordineert.
7707	Na dat (hs) l. Na dat hi
7708	In die sijn l. in te sijn (naar B.).
7709	Tresoen l. tresoer.
7713	Rijm loopt mank in hs.; l. siin i.p.v. of na mede.
7715	Het ond. ontbreekt in G.; l. bv. Ende si sijn.
7718	Nagel ontbreekt in de opsomming zoals het hs. die geeft.
7727	Celestiit l. Celestus (vgl. 7744) of Celestinus (als in G.); mogelijk uit een afkorting celest' (als in 7782) te verklaren.
7729	Doerne als l. als doerne.
7741	D-initiaal ontbreekt.
7742	Om binnen de systematiek te blijven zou in de druk Waer moeten staan met hoofdletter.
7743	Kerstiinhede l. van kerstiinhede.
7746	Rome wijt l. in rome wijt.
7753	S-initiaal ontbreekt; domme l. doue (: gheloue, en vgl. G.).
7764	Broeder l. vader.
7767-68	: Kerke: starcke: vgl. 7685.

[p. 224]

7772	Des l. Dat.
7775-76	: Hiaat in hs. blijkens de inhoud van 7777.
7776	Na sine liue l. Na sinen liue.
7777	D-initiaal ontbreekt.
7778	Dit l. Hi.
7783	Na dit vers is blijkens de context een hiaat. Om het rijmschema intact te houden zou een tekort van twee (of alleszins een even aantal verzen) moeten worden aangenomen. Verdam voorziet in zijn uitgave twee stippellijnen ter hoogte van bewuste passus en vermeldt in voetnoot dat ‘na vs. 37 in allen een paar regels (schijnen) te ontbreken’.
7786	Niet heeft binnen de gegeven context geen zin; l. alte, als in G.
7788	Wyt te broken: * MWB. VIII, 878-879: Utebreken: ‘Misschien heeft het woord ook de bet. gehad van mededeelen, openbaren, uiting geven aan iets (...). Segh. 7542 hs. (men zal wel moeten lezen uyte(ge) broken; het woord utetebreken is in dit verband zeer onwschl.; de varr. hebben ontloken; de tekst ontploken, voor welke verandering geen voldoende grond is).’
7789	Teerste daer l. Teerste dat (of als) daer.
	Buiten G. hebben alle drukken hier als.
7790	Leiden sij l. Leide sien; hi l. si.
7792	Hi l. Si.
7793	Mijnres: de variant zou volgens het MWB mynres zijn (IV, 1639).
7999	D-initiaal ontbreekt.
7800	Sprac l. sprac hi.
7806	Dorperheiden l. dorperheden (: archeden).
7807	Ghevacht l. Gheval(le)t.
7819	F-initiaal ontbreekt.
7824	Siede l. seide.
7827	Dorperhede: voor het rijm (: seide) zou de vorm dorperheide te verkiezen zijn.
7831	Nene l. None.

[p. 225]

7840	Het l. Hi.
7843-44	: onzuiver rijm in de druk (knyue: wyde).
7845	D-initiaal ontbreekt.
7846	daer l. Daer (vgl. o.m. 7742).
7847	Hem ende l. ende hem; onder spraken l. onderspreken (: ghestreken en vgl. G.).
7848	Ghestreden l. ghestreken.
7849	Hijt wele l. hij wele (met in het hs. frekwent voorkomende w-spelling voor v).
7851	Op ghestaen l. opghestaen.
7853	D-initiaal ontbreekt.
7862 *	Nien: MWB. IV, 2392: Niën: bnw. Een merkwaardig en zeldzaam woord, tot heden behalve in het mnl. slechts in het osanîdhin gevonden. (...) Het mnl. niën staat voor * niden, van nijd (nijt) met den uitg. en, die o.a. ook bij de stoff. bnw. voorkomt.
	Gloss. Verdam: Nien (In de Incun. verhaspeld tot vol van nyen). Héliand 3273 vinden wij het woord weder (...). In onze tekst rijmt het op dorpernien, en is dus tweelettergrepig.
7867	Was l. wast.
7877	Tiit stont l. stont; mogelijk schreef de kopiist na langhe automatisch tiit, toen hij bemerkte dat er een rijm op stont volgde. Waarom tiit dan niet onmiddellijk werd geschrapt, is niet duidelijk.
7878	Met cont: stont heeft G. zich een beter rijmpaar gedicht dan het hs., dat hier stont: verstont leest.
7879	D-initiaal ontbreekt.
7892	Dat (hs.) l. dat si.
7898	Keiser roemschen rike l. roemschen keiserrike.
7899	S-initiaal ontbreekt.
7900	Trouwede l. trouwedi; thant geeft een wat onzuiver rijm op danck.
7902	Noch/Ende: Verdam verkiest terecht ende (vgl. vs. 8101 e.v.); de lezing der Andd. is oft.

[p. 226]

7907	Ghebattaleert: battaleren als variant van bataelgieren niet onmiddellijk in MWB (I, 596). Meest nabije vormen zijn bat(t)alg(i)eren, battelieren en battailleren. Wat overigens nog niets zegt over het feit dat de vorm zoals in de druk moet worden geëmendeerd. De Andd. lijken het woord niet te hebben begrepen en geven ghecatallieert.
7909 *	MWB. V, 979: Hi l. hijt?
7913	Het vers is een onterechte reprise van 7909, duidelijk te verklaren door de onderlinge gelijkenis der respectieve voorafgaande vzn. 7908 en 7912.
7916-17	Segheliin: de lezing sonder bede als in G. herstelt het rijm.
7919	Taelgefeer l. taelgefeere (: seere).
7923	Daer l. der.
7924	Had(de) ontbreekt in B.; vau l. van (vgl. 1220).
7926	Mi l. in: een dergelijke fout zou een element kunnen zijn in een bewijsvoering waarin gesteld wordt dat G. op een handgeschreven legger (handschrift) teruggaat en niet op een andere druk.
7929	Doe l. Soe, duidelijk verschrijving onder invloed van de veelheid van Doer en Doe in de omliggende verzen.
7932	D-initiaal ontbreekt.
	Gheruuf: * MWB. II, 1572-73: het woord is onverklaarbaar en zal wel op een misverstand berusten. In de Nalezing van zijn editie komt Verdam op betrokken passus terug. Hij geeft voor daar ‘met het Hs’ aldus te mogen lezen:
		Dat hi doot lach in dat dal.
		Doe was daer een groot ghescal!
		Die tghestuuf hadde ghesien
		Vanden vertordenen payien,
		Vander mouden ende vanden paerden
		Ende hoe die Barbarien ghebaerden,
		Hem mochte wonderen vander daet.
	En verder: ‘Zoo zijn wij verlost van gheruuf, dat wij nu voor rekening van de Incunabelen kunnen laten.’
	Verder in het Gloss.: Gheruuf, znw. o. (geruisch, gedruisch, geraas (...). Misschien is gheruusch hier de echte lezing (...). Kil. kent slechts ruiven in den zin van ruien. (Of staat geruuf voor geruuft = geroeft, geroefte?).
7933	Vanden versoerdenen poien: * MWB. II, 1573: van den versoerdenen (l. vertordenen of wellicht vernoyerden?) paien. Voor versoerdenen van het Hs. slaat Dr. De Vries (T. en Lettb. 4, 246) vertordenen voor, hetwelk ik niet geaarzeld heb in den tekst op de nemen.

[p. 227]

	Vertorden deelw. van verterden, d.i. vertreden bet. vertrapt, onder den voet geraakt en komt dus in het strijdgewoel juist te pas. Vgl. Limb. VII, 646. Hi moeste tumelen van den perde Ende bleef vertorden op die erde. Rijmb. 27286: Daer worden vertorden... Meer dan dertich dusent man.
7934	Monden l. mouden.
7936	Baet l. daet.
7939	Liete l. lette (als in G.) of lieten/lieten.
7943	Seghelijn: bedoeld is alleszins, als in hs., Segheliins ors.
7951	Mer: ofwel leest men hier ne waer (als in B.), ofwel schrapt men Die in 7952 om de constructie te redden.
7953	Seghelijn l. seghelijns.
7958	D-initiaal ontbreekt.
7973	Ic l. Hi.
7977	Da l. Dat; ghewaey l. ghewaet.
7980	Conuentuere l. conuertuere.
7982	H-initiaal ontbreekt.
7983-87	Vgl. hier de stemma-argumentatie. In alle overige drukken vindt men deze passus met name ten onrechte omgewisseld met de vzn. 8028-8032 (zetfout).
7990	Blijkens het rijm (en vgl. G.) ontbreekt siin in het hs.
7996	Der waert l. derwaert; Sloghen l. Si sloghen.
8000	Zoals nog gebeurt staat het eerste vers van de b-kolom iets meer naar rechts in de bladspiegel.
8005	Die l. so.
8014	Spraken l. sprake.
8027	Dede l. reet (naar G.); wschl. verschrijving onder invloed van volgende dedel.

[p. 228]

8032	R-initiaal ontbreekt.
8036	Hondert hondert: dittografie, merkwaardig genoeg met verschillende afkorting.
8038	Eigenaardig vers in beide teksten. Verdam emendeert:
		Seghelijn quam met sijnre ghewelt
		Op enen die den standaert helt,
		Dat hi den standaertdragher stac...
8040	Standaert dragher l. standaertdragher; der l. den; stander dragher l. standerdragher.
8043	Werp l. werp hi.
8047	Opten l. op den
8050	Doer l. doere (:vre) (vgl. 2716-17; 7059 en 7981); ook G. gaat wschl. terug op een legger met dure:vre.
8054	V-initiaal ontbreekt.
8061	Siin l. Sien (wschl. onder invloed van siin in hetzelfde vers).
8070	Ic l. icse; siet l. sie; dan ook ghescie in 8071.
8072	En staat onterecht in G.
8080	I-initiaal ontbreekt.
8084	Pauwelione l. pauwelioene (: coene).
8088	T-initiaal ontbreekt.
8096-97	De herhaling van metter spoet in Met haesten resp. de aanwezigheid van tweemaal sijn wonden laten vermoeden dat we in G. niet de originele versie bewaard vinden.
8108	Luttelkiin l. littekiin.
8112	Hi l. si.
8113	Assonerend rijm in B. (desen: ghegheuen).
8114	W-initiaal ontbreekt.
8115-16	Moeten in de druk, vnl. blijkens het rijm dat in de vraag en antwoord-passus (8114-8227) uitzonderlijk a b a b is, worden omgewisseld. Misschien werd In die proper menschelichede vóór Daer god in met sijnre cracht geplaatst door iemand die (niet zonder grond) dacht het vermeend manke rijm zo te (moeten) herstellen.
8118	I-initiaal ontbreekt.

[p. 229]

8120	Seinet: voor hevet?
8126	D-initiaal ontbreekt.
	Dat de verandering van rijmpatroon ook B. parten speelt (vgl. 8115-16) blijkt hier en verder: stillekiin rijmt (onnodig) op siin (8127), maar niet op eertrike (8128); G. geeft in dit verband een oplossing met haestelijc: aertrijc.
8127	Siin: siin (8129); het duo uit G. is te verkiezen (fijn: sijn).
8130	H-initiaal ontbreekt.
8131	Tot dien: ouer waer: vgl. 8126. Een oplossing ligt in een lezing tot daer als in G.
8137	Mi l. min; roep mael l. roepmael.
8138	T-initiaal ontbreekt.
8142	H-initiaal ontbreekt.
8146	Vaders / vaders l. vader / vader (: allegader / alle gader).
8147	Als (hs): ook blijkens het rijm (en vgl. G.) ontbreekt ic(t) las; Dat l. Sat.
8150	T-initiaal ontbreekt.
8151	Ende sine l. ende die sine / entie sine.
8154	T-initiaal ontbreekt; seide l. sede (: stede).
8156-57	worden door Verdam als volgt geëmendeerd:
		Dat Lucifer die scoenste stede
		Verloes, ende nu doecht verdriet.
	De dittografie moet o.i. inderdaad uit B. geschrapt; voor G. misschien: Dat Lucifer ende die sine mede Verloes die scoenste stede (of: Die scoenste stede verloes) ende nv heeft verdriet.
8159-63	Bij het beginnen van een nieuwe bladzijde (106v) gaat de kopiist te ver terug in zijn legger en pent ten onrechte de vzn. 7944-7948 die ook als eerste verzen bovenaan de eerste kolom van een folio figureren. Nam hij ten onrechte f^o 105v voor 106v (voorondersteld dat de legger dezelfde versdistributie had als het hs.)?
8167	T-initiaal ontbreekt.
8169	Hiaat in B. blijkens rijm.
8171	I-initiaal ontbreekt.

[p. 230]

8177	Ende die l. in die (fout hwschl. uit vermeende lezing en̄ i.p.v. in).
8178	Verdriet l. verriet.
8182	Tonsen doen: sonde doen (8180) zal met tweemaal doen wel niet de orginele lezing zijn. Als die in G. met docsoen (= die ocsoen, MWB. V, 66) wel is bewaard, is het allicht zo dat dit woord door de kopiist van B. uit de legger niet werd begrepen, en het vers daarom werd gemodelleerd..
8183	T-initiaal ontbreekt; geurode l. geuroede (: goede).
8184	Voerseit l. voersiet; voer siet l. voersiet.
8187	I-initiaal ontbreekt.
8188	Dan l. Dat.
8194	Hiaat, ook blijkens rijm, in de druk.
8200	Sine l. siin.
8203	D-initiaal ontbreekt.
8205	Ende claer ende daer: des guten zuviel; wschl. gewoon als in G.: ende claer.
8207	D-initiaal ontbreekt.
8208	Blijkens het rijm een hiaat in het hs.; voor de samenhang van de tekst als dusdanig kon het vers eventueel wel gemist.
8209	Alte l. al te, of zelfs gewoon te, op grond van de aanwezigheid van Alle in 8210.
8212	Of l. af (: gaf).
8218	Sijus l. sijns (vgl. 1220); een n-letterblokje op zijn kop.
8219	Ghenote l. ghenoet (: bloet).
8220	Voleyschen l. volleysten; voleischen bestaat maar past niet binnen de gegeven context.
*	MWB. IX, 815: Voleischen is eene verkeerde lezing; het ths. heeft de juiste, nl. volleesten.
8222	De constructie zoals gegeven in B. past niet binnen de context. L. bv. Daer ic af dade ghewach (analoog met G.).
8224	En (G.) l. hi en.
8227	D-initiaal ontbreekt.
	In G. wordt het rijmschema abab twee beurten langer aangehouden dan in

[p. 231]

	B., dat al na vs. 8226 opnieuw het aa bb - rijm opneemt. Dat de oorspronkelijke versie deze is zoals in G. bewaard is niet uit de inhoud af te leiden die ook in B. perfect grammaticaal geformuleerd is, maar kan misschien worden afgeleid uit de vorm Ensde in B. 8232, die allicht door een vorm Pe(i)nsede is geïnspireerd. In onze hypothese is het dan zo dat de kopiist in zijn legger na 8231 Doe peynsde aldus die scone fier leest (event. met spellingsvarianten), ten onrechte meent een rijm op stat (uit 8231) te moeten vinden en daarom eerst vers Florette doe si hoerde dat laat volgen. Een bedoeld Ende werd dus, door lectuur van het al gelezen maar nog niet neergepende pein/yns(e)de..., Ensde.
8230	Moeders l. moeder (: vroeder). In * MWB. IX, 1387 emendeert Verdam vroeders (?) tot vroeder (moeder). Het is niet duidelijk waar hij die vorm vandaan heeft.
8232	Ensde l. Ende (vgl. 8227).
8237	Soude ontbreekt in hs.; l. bv. dat hi soude miin man of in 8238: Soude hebben geweest.
8251	S-initiaal ontbreekt.
8251-52	Starken: kerken (vgl. 7685 en 7767-68).
8254	Amy: wellicht ay mi / a(i/y) my, tenzij Seghelijn wordt aangesproken, wat blijkens zijn repliek (8259 e.v.) mogelijk is. Maar dan nog blijft het weinig wschl. dat Florette hem met amy zou aanspreken.
8259	D-initiaal ontbreekt.
8260	Vrientdinne l. vriendinne.
8268	Na dit vers, onderaan in de rechter benedenhoek van het folium, custode: Om dat ic met hem misdede.
8276-79	ontbreken in G., duidelijk op basis van een ogensprong (ghedaen in 8275 en 8279).
8275	Hebben l. hebbent.
8281	V-initiaal ontbreekt.
8296	Ioncurouwen l. ioncurouwe.
8297	D-initiaal ontbreekt.
8299	Onder trouwe l. ondertrouwe

[p. 232]

8306	Manier l. wschl. niemaer.
8307	hebben l. Hebben (vgl. o.m. 7742, 7846).
8311	Sekerlijc: lezing zal wel keyserlijc zijn, als in hs.
8317	M-initiaal ontbreekt.
8318	Ame laken l. amelaken.
8323	Tafelen l. tafel(e).
8325	Te aten l. te eten, maar dan klopt het rijm niet meer (: saten); daarom best als in B.: daer si aten. Overigens lijkt de hele passus 8325-8331 in G. tweedehands: het rijm in: sijn, seghelijn: sin is tweemaal niet zo gelukkig terwijl de formulering Docht hi dus in sinen sin - Ende peynsde ende dochte ronduit zwak is. De tekst van B. weerspiegelt vermoedelijk een oorspronkelijker versie.
8341	V l. hoe (dan ook toe in 8342). * MWB. III, 723: Hu, eig. instrumentalis van het vrag. vnw., in beteekenis gelijkstaande met hoe, doch in vorming eenigszins daarvan verschillende.
8347	D-initiaal ontbreekt.
8354	So en l. (als in hs.) ic.
8360	Hier ontbreekt in hs.
8365	Vander l. Weder.
8367	V-initiaal ontbreekt.
8378	Waerde: derde verraadt al een onjuiste lezing; in B. leest men alleszins een mogelijke oplossing.
8382	Ontscaet l. ontscaect.
8384	Waet l. wa(e)nt (of wilt).
8385	F-initiaal ontbreekt.
8388	Wiste l. wist (: list).
8394	Het hs. herhaalt hier foutief vs. 8392, mogelijk op basis van hetzelfde woord Floretten aan het begin van 8391 resp. 8393.

[p. 233]

8395	Ne niet l. niet ne.
8402	Verdwen l. event. verswe(e)n (als in G.)
8410	D-initiaal ontbreekt.
8413	In ontbreekt in beide teksten; l. in .i. parc en in een perck (vgl. 6432).
8427	Meer l. mee (: twee).
8434	Salhier l. sal hier; me l. mi of hem.
8440	Afride l. afrike.
8441	Let op de nuance in Coninc rike resp. conincrike.
8450	D-initiaal ontbreekt.
8453	Niet een toert / oert: beide uitdr. bestonden (MWB. VIII, 600 resp. v. 2014); waer l. waert.
8455	Buder l. bider of buten der /buter. Zowel in B. als in G. loopt het rijm mank (-cht-: -ft-).
8459	Ook blijkens de lengte van het vers is B. fout; hulp voor emendatie vindt men in G.
8464	S-initiaal is aan te vullen.
8469	Doet l. weet, als in G.
8473	Ic (hs.) uit een niet meer te onderscheiden letter verbeterd.
8478	Dan l. Dat.
8479	Salene l. sale ne.
8488	H-initiaal ontbreekt.
8495	Menighetraen l. menighe traen.
8496	Tenzij met die Seghelijn is bedoeld, ontbreekt hi in G..
8500	Seghelijn l. seghelijns.
8502	Verraders l. verrader
8504	Hebben si ghenomen is in het hs. tautologisch en fout t.a.v. namen si in het vorige vers; wapen cleder l. wapencleder (ook in 8507).

[p. 234]

8508	Dedi: blijkens 8501-2 l. deden si. De fout blijft in het hs. aanslepen: ook in 8509 en 8513 een enk., terwijl toch Galliin én Galles aan het opereren zijn.
8509	Hi stac: vgl. 8508; scee l. scoe (: doe).
8510	In G. werd geknoeid met een lezing die in B. nog is bewaard.
8512	D-initiaal ontbreekt; peutieren l. peutier (: glorifier).
8513	Ghinc: vgl. 8508; den l. ten; orsglorifier l. ors glorifier.
8514	Conuenture l. die conuerture.
8515	Dore l. dure (: conuerture).
8516-17	Keer: heere: men leze keere of heer. In het laatste geval zou in de afkorting hee ' de ' binnen het hs. eenmalig alleen voor r (en niet re) staan.
8521	Ghedaen l. was ghedaen.
8523	Conuentuer l. die conuertuer.
8525	Stuim (onbestaande in Mnls) l. stuer; schrapt men siin in vorige vers, dan blijft het rijm bewaard.
8526	Ghelande l. gheloude.
8533	Ontbreekt in G., 8536 in B. Misschien is het zo dat G. uit eigen inspiratie mede toevoegde aan vs. 8532, daardoor in moeilijkheden kwam voor het rijm maar een (eenvoudige) oplossing zag in een kleine modellering van wat in de legger dan 2 regels lager stond (in B. bewaard ter hoogte van 8534); daardoor     verviel voor hem dan echter weer het eerste rijmwoord van een paar (ghebeten: eten), probleem waar hij een draai wist aan te geven door het bijdichten van 8535. Vgl. in dit verband de Stemma-argumentatie-‘Techniek’ van de abbreviatio (p. 34-36).
8539	Hilt l. hiltet.
8540	Conuenture l. conuerture; couertuer l. couuertuere (: vre).
8544	Seghelijn l. seghelijns.
8545	Conuenture: zie 8540.
8546	Im l. in.
8548	Ende l. En

[p. 235]

8549	H-initiaal ontbreekt; er is wel, uitzonderlijk, een custode;
8552	Pine l. piin (: siin); doen l. doghen.
8553	Buten l. baten.
8568	On socht l. onsocht.
8571	H-initiaal ontbreekt; den l. ten.
8572	G. heeft de naam van de reus aan het rijm geadapteerd.
8591	Op gheuen / Op gheuen l. Opgheuen / Opgheuen.
8597	D-initiaal ontbreekt.
8598	Ende: wellicht liever Siin / Die.
8607	Gheuocht l. gheuecht.
8608	Heeftsu l. heeftstu.
8612	Vreselike rijmt, in B. en G. wat zwak op steke.
8614	Verscrouwen: versc(r)ouen (MWB. VIII, 2383-84).
8620	Den reese l. die reese.
8621	Sijn l. sijns.
8627	A-initiaal ontbreekt.
8634	Gheuiel l. gheuielt.
8638	Ghesproken: ghewroken (als in hs.) zal wel de originele versie zijn.
8644	Veruaert l. verueert (: sweert).
8646	Wael l. wel (: fel).
8648	Bracht l. brac.
8651	E-initiaal ontbreekt.
8655	Ghehartich l. ghehertich (: vertich).
8670	Bruur l. bruun; barbariin l. marberiin; morbrijn l. marbrijn.
8679	D-initiaal ontbreekt.
8679-81	Opwaert: seide: lezing beide i.p.v. of na opwaert (vgl. G.) herstelt het rijm in B.

[p. 236]

8684	Es is in hs. overbodig (met es in 8683).
8685-86	Misschien werden eerdscher (8685) en deerste (8686) verwisseld in het hs. L. dan eerster resp. deerdsche.
8693	De lezing van het hs. is te verkiezen, omdat daarin 1) de systematiek in de opsomming wordt bewaard (deerste alende (8686), tander leet (8693), die derde pine (8701)...); 2) de constructie     niet mank loopt, zoals wel het geval is in G., waar Dat uit 8694 nergens naar terugwijst.
8697	Wilde ontbreekt in G.
8698	Het l. men(t).
8700	F-initiaal ontbreekt.
8703	Saghen l. Saghet; de oplossing t (en niet n) voor het verkortingskrulletje is wel eenmalig in het hs.
8704	Aldoerboert l. al doerboert.
8710	In de constructie zoals in G. gegeven, moet die geschrapt.
8715	Doe ontbreekt in hs.; af hielet l. af hieuet (: besieuet).
8718	Graft l. graf; duidelijk een verwarring bij de kopiist tussen graf en graft (variant van gracht).
8719	Aft l. af; de vorm van aft is onbestaande, maar werd gebruikt om het rijm (met (foutieve): graft) intact te houden.
8720	Ene: bedoeld is (en l. eventueel) vijfde.
8735	Dien armoede l. diin (dinen) moede.
8742	G-initiaal ontbreekt.
8747	Staat er in het hs. duidelijk teveel; het vers is een contaminatie van de aanvang van het volgende met de tweede helft van het vorige.
8748	Hebben si l. si hebben.
8751	In het hs. zijn, mogelijk op basis van de tweemaal voorkomende vorm van hebben (vgl. G.), een aantal woorden uitgevallen. L. (naar G.): Te wiue hebt, des heeft hi rouwe; hebts l. hebt (mogelijk onder invloed van de s in des).
8753	Rouwe: * MWB. VI, 1655-56: ‘zal wel eene onjuiste lezing zijn. Het

[p. 237]

	hs. heeft flaeu (: dau), en de voorafgaande regels gaan uit op rouwe: vrouwe. Weliswaar kent het Ogerm. een bnw. van dezen vorm en wat de bet. betreft (berouwvol, treurig) zou dat hier wel passen, maar vooreerst is dit woord in het latere Germaansch nergens gevonden, en op deze plaats is het niet de lezing van het oudere hs., maar alleen van de 15de-eeuwsche drukken.’
8755	Want l. Van.
8757	D-initiaal ontbreekt.
8766	N-initiaal ontbreekt; G. lijkt dit vers (event. misleid door hetzelfde beginwoord der vzn. 8765 en 66) te hebben overgeslagen, mist daardoor de eerste helft van een rijmpaar (brant) en past de tweede helft ervan (tierant) aan het volgende vers (8768) aan (tierant wordt heidijn om met appollijn paar te vormen); om niet eindeloos in dit procédé te vervallen moet nu nog enkel even één vers worden weggelaten (dat wordt 8770) en de twee overblijvende weesrijmen (in casu ghesiin en deghen) tot één rijmpaar geharmonieerd. Dat was blijkbaar net iets teveel gevraagd, want de druk geeft het (manke)... rijm ghewesen: deghen, dat wel de hypothese steunt dat G. exponent is van een adapterende traditie (vergeleken bij B.) en dat niet, omgekeerd, B. zou hebben uitgebreid t.a.v. een oorspronkelijk kortere tekst (zijn legger of een vroegere voorvader ervan). Vgl. hierbij 8533 en de verwijzing aldaar naar de Stemma-argumentatie.
8773	Heeffse l. Heefse.
8774	Salmi l. sal mi.
8779	Valeyn l. vileyn.
8795	Viere l. vier (: scier).
8796	Verre l. weder (: terneder).
8797	Datter neder l. dat ter neder.
8798	Bu(u)le: Verdam meent gule te moeten emenderen. Toch kan bu(u)le correct zijn (vgl. beschrijving van de reus in 8423-25). In het hs. leest hij daarbij ten onrechte vuule.
8800	Ende is overbodig in G..
8802	Beghinnet l. beghinnen.
8806	S-initiaal ontbreekt; Verdam meent o.i. ten onrechte te moeten emenderen Dit en is mer spel.
8811	Nemmermeer/nimmermeer l. nemmermee/nimmermee (: twee).

[p. 238]

8812	Hadnoch l. had noch.
8813	Burijn l. bruijn.
8816	Had (G.) l. had hi.
8818	Een l. ic.
8821	De lezing van hs. lijkt evidenter.
8822	Dunne l. dinne (: inne); wapen cleet l. wapencleet.
8823	Niet (hs) l. niet meer (cf. Dant in volgende vers).
8825-26	Hi ontbreekt in G.; l. bv. Ander weruen hi met ghewelt of Metten swaerde hi op segelijn sloech.
8829	Hi l. viel.
8830	Sien l. Siin.
8831	Knie l. knien (: mettien).
8834	Te broken l. tebroken.
8838-39	Onzuiver rijm slach: brac; slach l. crac (hem wordt in deze lezing overbodig).
8840	Kaecse l. taecse.
8851	Dinct / Dunct l. Dincti / Duncti.
8855	Micte op ghereide l. nicte int ghereide.
8859	Beckenneel l. beckeneel.
8867	Bochscaelgen l. boschscaelgen.
8872	O-initiaal ontbreekt.
8873	Laten werd in het hs. vergeten (vgl. G. en: vtermaten).
8883	Sweert l. tsweert of siin sweert.
8887	Ten derden: in het hs. is de kopiist de tel kwijt. Er wordt wel heel wat over en weer gemaaid, maar dit is toch (nog maar) nummer twee die tegen de vlakte gaat; l. dus den anderen (overigens als in G.).
8888-89	Ontween: nimmermeer: l. ontwee: nimmermee.
8890	Segt l. seg; das moest duidelijk op ghenas (8889) rijmen; l. daar dus

[p. 239]

	Dat hi nimmermeer en ghenas.
8904	Voerscrouen l. verscrouen
8908	Valschs l. valsch(e); si di l. sidi.
8912	D-initiaal ontbreekt.
8913	Het hs. geeft een onmogelijke lezing; l. bv. als in G. Al dat loepen mocht siin paert.
8917	D-initiaal ontbreekt.
8926	Bract l. brac (: stack).
8931	Onghehartich l. onghehertich (: vertich).
8936	Du sent l. dusent.
8942	Aldus l. Als (dus); de invloed van Aldus in volgende vers zal aan deze verschrijving wel niet vreemd zijn.
8943	Oracie l. oracien (: spacien).
8944	T-initiaal ontbreekt.
8944-46	Rijm (8944: 8945) en constructie (8945-46) lopen mank in de druk. In het hs. een foutloos parcours.
8948	In het hs. ontbreekt hadde na In.
8957	Here ontbreekt in hs.; l. onse here.
8956	Mi is overbodig (met mi in 8955).
8959	Alter, l. al ter
8961-63	uit B. worden in G. tot één vers omgedicht, met behoud van het rijmschema.
8966	F-initiaal ontbreekt.
8974	Ende seide l. ene side (blijkens rijm op blide, en de tautologie met Ende sprac (8975).
8980	Brenghet l. brenghent.
8982-83	Onzuiver rijm in hs. (ons: cruys). Een lezing (u)us voor ons kan een oplossing brengen (vgl. * MWB VIII, 860). De druk lijkt de moeilijkheid een draai te hebben gegeven door toevoeging van ihesus (na ons in 8982). Het rijm klopt, maar grammatikaal kan de lezing

[p. 240]

	enkel worden aanvaard als uit 8981 God wordt weggelaten; ihesus wordt in dat geval laat vermeld voorwerp van de zin.
8986	E-initiaal ontbreekt uitzonderlijk in de druk; harwaert l. haer waert (met w-spelling voor v); het rijm harwaert: waert verraadt overigens al een ergens foute lezing.
8993	Seghelijn l. seghelijns.
8999	D-initiaal ontbreekt.
9000	Si ondaden l. Si en daden.
9001	In het hs. is varen allicht onder invloed van vaert in 9000 neergepend. De lezing van 9001-2 is er minder gelukkig dan deze gegeven in G. L. Te soeken den cruce waert Dat ons here droech.
9004	.ij. of drie: een cruciale vraag bij de voorstelling van de gekruisigde Christus. Vgl. Roza van Hoogenbemt. De voorstelling van de Gekruisigde van de XIIe tot de XVIIe eeuw, in: Ons Geestelijk Erf, Deel XXII Afl. 3 (juli 1948), p. 201-236.
9006	Tornoys heeft binnen de context geen zin; cruysuaert zal wel de juiste lezing zijn, ook blijkens vaert in 9011; wschl. werd tornoys geschreven onder invloed van op heuen (l. opheuen) omdat de uitdrukking allicht frequenter voorkwam en dus gemakkelijker uit de pen vloeide.
*	MWB. VIII, 596: Segh. 8745 hs. is tornoys eene verkeerde lezing voor tcruys, zooals de varr. hebben.
9008	Vaghe vier l. vaghevier.
9020	Deser l. dese.
9026	D-initiaal ontbreekt.
9030	G. lijkt de zin niet te hebben begrepen; de lezing van hs. is hier de juiste.
9035	Die (hs.): bedoeld (en voor de duidelijkheid zeker aan te vullen) zijn de zeven camerieren; ook in de druk     moest een mv. staan (l. ioncurouwen). Het gaat hier met name om het contrast tussen de zeven vrouwen die Segheliin niet meer zal terugzien (vgl. 9081), en Florette (Mer floretten) die hi sint wel sach. Over het feit of in 9032 de vorm vandē joncf' als mv. dan wel als enk. moet worden opgelost, kan worden gediscussieerd. Enerzijds wordt in de onmiddellijk voorafgaande verzen Florette temidden de vrouwen duidelijk naar voren gehaald, wat een enkelvoud in 9032 zou rechtvaardigen; anderzijds impliceert een enkelvoudsvorm ook een lezing vander i.p.v. vanden, wat binnen het in het hs. gebruikte systeem een eenmalige afkorting zou zijn.

[p. 241]

9039	G-initiaal ontbreekt uitzonderlijk in de druk (vgl. 4360).
9040	Bi siden l. besiden; die ioncurou l. die ioncurouwen.
9050	D-initiaal ontbreekt; beiden l. bede (: stede).
9051	Floretten: binnen de context van het verhaal een te begrijpen verschrijving voor florente (florence).
9057	In de druk is de samenhang iets onduidelijk (zij het niet ongrammatikaal) omdat Gaures niet expliciet wordt genoemd.
9059	In het hs. ontbreekt een adj. vóór ende of is ende, overbodig (event. Hi was fel ende van quaden aerde - naar G.)
9061	Seide l. sede (: mede).
9068	Segheliin (hs): voor het rijm (: sin) leze men seghelin.
9085	T-initiaal ontbreekt.
9094	Doot slach l. dootslach.
9105	D-initiaal ontbreekt.
9111	Saures l. Gaures: de kopiist wist blijkbaar niet welke initiaal ingevuld en gokte verkeerd (in 4360 werd niet eens een gok gewaagd).
9113	Seghelijn l. seghelijns.
9114	En vien l. envien.
9115	Ammerde l. iammerde; 9115-16 ontbreken in alle drukken.
9117	D-initiaal ontbreekt.
9125	Mi nen l. minen
9137	Al l. Als
9139	Onsocht l. onsoete (: voete).
9141	Ghinc l. hinc (vgl. 546)
9148	Glotsier: niet in MWB. L. (naar hs.) ghier.
9151	D-initiaal ontbreekt; carmen l. carine (: sine), de verschrijving carmē uit carine ligt overigens voor de hand.
9159	Onknocht l. ontknocht.
9163	Op ten l. Opten.

[p. 242]

9164	Hoeschede l. hoescheide.
9168	Ghedaen: de h is uit een niet meer te herkennen letter verbeterd.
9176	Siin l. Sien.
9183	Lief wordt in G. best weggelaten.
9184	Vers werd in het hs. weggelaten; inhoudelijk was dit mogelijk, maar het rijmpatroon is nu verstoord.
9190	Saten l. laten.
9191	Siin l. miin (wschl. verschrijving door siin in 9192); mank rijm in G. (ben: sijn).
9196	Eer ontbreekt in G.; l. eventueel eer voor al (naar B.).
9197	Verdriet: ook blijkens rijm (: verdriet) duidelijk niet de originele lezing; in G. ligt een oplossing in lief (: grief).
9200	Soe l. sal/sou.
9204	Verdam emendeert, o.i. onnodig, Sage ic u nu.
9207	D-initiaal ontbreekt; lorette: in 9147 glorette; met van loriken (als in 9147) zou G. hier met het rijm in de knoei geraakt zijn; Gantier is in het hs. onderstreept.
9210	Hadder l. hadde eer (vgl. G.) of hadder eer.
9211	Daghes l. daer (als in G.) of alle daghes (?) (vgl. MWB. II, 2). Verdam stelt voor Die daer waren....
9215	Gantier is duidelijk fout. L. fo(e)rtier (naar G., en vs. 9257, 9296... in B.).
9216	Oergelieus (als variant niet in MWB (V, 1969)) l. orgelieus; in het hs. is de constructie 9216-17 niet helemaal zuiver; l. eventueel 9217 als Floretten minde vtermaten seer; 9216 wordt dan een korte tussenzin.
9219	Waren l. was (si = florette; overigens ook: palas).
9220	D-initiaal ontbreekt.
9222	Ghedreghen l. ghedreuen (vgl. * MWB. III, 848).
9244	Florette l. Floretten.
9250	Carmen l. cermen (: ontfermen).

[p. 243]

9252	Si ontbreekt in B. (Daer si sat); meslaet l. meslate (: ghemate).
9261	N-initiaal ontbreekt.
9264	Nemmermeer l. nemmermeere (: seere).
9267	Floretten l. florette.
9271	Onder l. inder.
9273	A-initiaal ontbreekt.
9276	Die scoeter l. doe scoeter; naer l. nare (: dare).
9280	Siet l. seit.
9281	Daer of: hebben ontbreekt.
9285-86	Vele: sale: mank rijm; l. sele.
9300	Loep l. loept; hem ontbreekt in G.
9309	E-initiaal ontbreekt.
9311	Valu gheliic der eerde lijkt ons niet de originele vgl.; swert lijkt ons evidenter; aerde l. eerde (: deerde).
9317	A-initiaal ontbreekt.
9318	Makede l. Makedi.
9323	Morderic l. Mordericghe of Morderigg(h)e.
9327	Tliif tleuen: wschl. schreef de kopiist verliesen tliif en zag pas dan dat er een rijm gheuen volgde, zodat er uiteraard tleuen had moeten staan. Hij schrijft het, zonder expungering noch doorhaling van tliif, gewoon na dit woord.
9329	On salich l. onsalich.
9331-32	Hoe: v (vgl. 8341).
9333-34	Bin: bin: zwak en wschl. niet origineel rijm in B.
9339-40	Doot: den moert l. (naar hs.) doot: die noot.
9340	En moet geschrapt.

[p. 244]

9346	Hertoghe staat blijkens de hele context duidelijk ten onrechte in de druk(ken); l. Ay seghelijn lieue vrient.
9350	Hi l. ghi (vgl. 546?); heere: voor het rijm beter heer.
9353-54	Pine: constantiin: wat onzuiver rijm (piin lost de zaak op).
9355	Den lieuen broeder mijn komt binnen de gegeven context uit de lucht gevallen; een vermelding van Seghelijn (als in hs. (9357)) ligt meer voor de hand.
9359	D-initiaal ontbreekt.
9363	Si l. hi.
9368	Het sal l. hets al;
	Blijkens 9378 is hier inderdaad (zoals     B. het voorstelt) Fortier aan het woord. De wisseling van spreker (Fortier na Gantier (9364)) blijkt niet meer uit de tekst zoals in G. bewaard. In Fortier seide resp. Hoert die reden is wel een zekere assonantie vast te stellen die zou kunnen laten vermoeden hoe de nieuwe zin eigenlijk is gegroeid.
9372	Merdadich: als variant van morddadich niet in MWB; wel mordadich.
9373	Hinse l. hincse.
9381	D-initiaal ontbreekt in het hs.; in de druk ontbreekt A (vgl. 4360 en 9111).
9387	Hem si l. si hem.
9390	Ghinse l. ghincse.
9405	Met l. moet.
9414	Seker des (G.) l. sijt seker des.
9417	Miso l. mi so.
9420	Weenende l. beuende (als in B.) (: leuende) Iammer des l. iammerden of was iammer des.
9424	Mi staat onterecht in G. (schrappen).
9425	Fotier l. fortier.
9433	D-initiaal ontbreekt.
9434	Moerdester l. moerderster.
9445	Als l. Al.
9457	Weesrijm zonder schade aan de constructie in B.

[p. 245]

9463	Al: de A is uit een niet meer te onderscheiden letter verbeterd.
9484	Ende beuende: ofwel leest men al beuende (als in hs.), wat het rijmpatroon bewaart (: leuende), ofwel emendeert men beuede, maar dan wordt het rijm verstoord.
9485	Ghedocht l. ghedooch/ghedoech.
9486	Vlocht l. vlooch/vloech (vgl. * MWB. IX, 587).
9493	Lieden l. lieten.
9495	Blijkens deze betr. bijzin (bij die vrucht) is de versvolgorde 9493-94 zoals in G. de juiste.
9497	D-initiaal ontbreekt.
9507	Waertmen l. wat men.
9509	Heeft l. gheeft (vgl. 546).
9511	Alsi l. alst.
9521	E-initiaal ontbreekt.
9522	Sekerlijc l. wschl. (als in B.) seker siit (: tiit).
9523	B. geeft hier evident de juiste lezing.
9539	Te l. Teghen.
9545-46	Ontbreken in alle drukken. De verzen kunnen eventueel gemist; vermits het een rijmpaar betreft, wordt het rijmpatroon door hun afwezigheid ook niet gestoord.
9547	D-initiaal ontbreekt.
9552	Muten l. muken: MWB. IV, 2005: Muke: een slechts op ééne plaats voorkomend woord met de bet. heimelijk beraamd plan, of ook heimelijk uitgevoerde misdaad, sluipmoord.
9560	Siin (: miin) ontbreekt in hs.; mij: mijn is ongelukkig geformuleerd. Eventueel uit een lezing zoals in B. gegroeid.
9566	Beuaen l. beuen (: leuen en vgl. G.)
9571	Ger mein l. Germein.
9572	Wort: l. wschl. verre.
9574	Die daet: lijkt aan het vers toegevoegd om het rijm (: moerdaet) intact te houden, maar is inhoudelijk zinloos.

[p. 246]

9577	S-initiaal ontbreekt.
9582	Ghegaen l. ghedaen.
9589	Als es l. Al es hi.
9590	Die l. diet; weder seit l. wederseit.
9591	Mach l. macht.
9593	Diet l. dit.
9597	Weder staen l. wederstaen.
9599	A-initiaal ontbreekt.
9606	Siet l. siit.
9612	Brenghen l. bringhen (: dwinghen).
9617	Rechs l. rechts.
9620	E-initiaal ontbreekt.
9621	Tasseele of casseele? Verdam leest c. Beide in MWB. (vgl. MWB. VIII, 90 en III, 1217).
9627	Hoeft l. thoeft.
9629	Weesrijm in G.
9630	Langhen l. hanghen; die doden l. doden.
9633	Met de fout in 9627-28-29, waar in G. drie -aen-rijmen, met de daarop volgende aanpassing van het rijm in 9630: 31 (i.p.v. als in B. 9629: 30), is 9632 in G. weesrijm geworden; vandaar de nood aan een ‘tegenvers’, dat uit de aard der zaak alleen in G., niet in B. te lezen is.
9639	Heden l. lede (vgl. B.) of dede.
9651	Had diit l. haddiit.
9652	G-initiaal ontbreekt.
9658	Verstanden l. verstaen (sebastiaen).
9660	Heeft hi l. Hi heeft (vgl. * MWB. V, 1840: Opgheseit (verandering in opgheleit is onnoodig).
9663	D-initiaal ontbreekt in G.: de folia 130-131 moeten het overigens zonder initialen en rubricatie stellen (vgl. ook 9774 en 2826).

[p. 247]

9670	Voor het steken ende slaen uit G. is het nog net iets te vroeg; wel wordt het strijdperk afgelijnd, als in B. (vgl. 9675: Buten criit, Tenden den crijde).
9673	I-initiaal ontbreekt.
9674	Dedi l. dede.
9675	Dormiin l. dorniin; doer mijn l. doernijn.
9678	Ghinghen l. ghinghe.
9681	Doer (hs) l. doer ons.
9684	Sal l. sat.
9686-87	Inhoudelijk én getuige het rijm een hiaat van minstens 2 (blijkens G. net twee) verzen.
9688	Een l. en.
9692	Siin l. Si; noopte l. noopten.
9697	Germeyn: in de druk heeft het blad op deze plaats aan het vorige geplakt; de letter m + e zijn daardoor weggescheurd.
9704-9708	In G. werd geknoeid; de tekst zoals in B. bewaard geeft een mogelijke rechtzetting en wschl. originele lezing.
9709	Daer: mogelijk dier als in B.
9712	M-initiaal ontbreekt.
9718-19	Wiil/ontween: lien: onzuiver rijm. Verdam stelt voor mettien.
9719	Dief heeft geen zin, vermits Sebastiaen zijn zoon aanspreekt. Event. Ombeit laet den dief lien of l. hier i.p.v. dief.
9722	A-initiaal ontbreekt.
9726	Dere l. deren.
9727	Daer ontbreekt in G.; l. event. dier.
9737	Als l. Al; vam l. van.
9742	Ghetruct: dialectische vorm van trecken (vgl. MWB. VIII, 751, Franck § 140 Anm. en 45).
9749	Slac l. slach.

[p. 248]

9750	Sterf dach l. sterfdach.
9751-52	zijn niet strikt noodzakelijk in de tekst én vormen net één rijmpaar; het is derhalve niet uit te maken of zij in B. ontbreken dan wel moeten worden beschouwd als toegevoegd in de traditie waarvan G. een exponent is.
9753	Hi l. hiit.
9759-66	ontbreken in het hs., duidelijk op basis van een ogensprong (opt pleyn in 9758 en 9761).
9768	Wancomt l. wancons (vgl. * MWB. IX, 1684 en 1698).
9769	N-initiaal ontbreekt.
9774	D-initiaal ontbreekt in G. (vgl. 9663 en 2826).
9775-76	Monde: condich: onzuiver rijm. L. (als in B.) mont. cont. Ons: alleen v (als in B.) heeft hier zin.
9777-78	ontbreken in G.
9779	Des l. dies (: kies).
9780	Hebben ontbreekt in hs.
9783	Costen l. storten (costen is als echo van costen in 9782 te verklaren).
9784	Pine l. pinet.
9785	H-initiaal ontbreekt.
9791	Wert l. weet.
9805	D-initiaal ontbreekt.
9809	Ter stede l. der stede.
9817	Starf l. starft.
9822	Hiaat (inhoudelijk en op vlak van rijm) in B.
9825	Bidde l. bidden; derf: als vorm van dorven (behoeven) bestaande, maar in die bet. hier niet passend; l. der (durven) (vgl. Van Loey, I, § 64-65).
9827	S-initiaal ontbreekt.
9829	Droue ende l. Driuende (als in B.) of Droue ende in groot misbaer.

[p. 249]

9842	Leert l. keert.
9843	D-initiaal ontbreekt.
9859	Bisande l. bisante.
9863	V-initiaal ontbreekt; si l. siit; * MWB. IX, 1347: of is te lezen ghi sijt mi vrient (bnw.)?
9864	Gehdient: verkeerde letterzetting (l. ghedient).
9877	Slipinc: * MWB. VII, 1287: wschl. bedorven, althans onduidelijke, lezing voor slimpijn (slimpinc?), zooals het hs. heeft.
9883	D-initiaal ontbreekt.
9896	Seit l. seiti.
9909	Ghi = hi (ook blijkens sal) (vgl. 546).
9916	Tote l. Tote ic.
9917	F-initiaal ontbreekt.
9923	Moechtic l. moechdi.
9931	Daer l. daer toe.
9935	W-initiaal ontbreekt.
9936	Volghelkiin l. voghelkiin.
9945	Met sijn in 9944 is Wesen hier overbodig (of omgekeerd).
9953	Quam l. doe quam.
9954	Daerbi l. daer bi.
9960	Comen de l. Comende.
9972	Ghi ontbreekt in B.
9976	I-initiaal ontbreekt.
9977	Quaetste (hs) l. (een) die quaetste.
9979	Dief l. Die dief.
9980	Ontfinct l. ontferm(e)t.
9982	D-initiaal ontbreekt.

[p. 250]

9989	Stons l. stonts.
9999	Hebte uwen: wellicht is de ^o lezing als in G. Hebten nv vrouwe(n); of, als de cnaep is aangesproken, event. Heb uwen vrouwen.
10001	Int tfelt l. in tfelt of ende tfolc (als in B.)?
10004	Si l. sijn (of vorm onder rijmdwang (: di)).
10005	Mach (naar G.) of can ontbreekt in B.; di l. dijn (: sijn).
10006-7	Versduo (rijmpaar) ontbreekt in B.
10008	V-initiaal ontbreekt.
10015	Staet (hs) l. state (: ghelate).
10020	Is l. si; wechter l. wech ter.
10036-38	: in B. overgeslagen, wschl. op basis van rijmwoord ro(e)haert in 10035 en 10038 (ogensprong).
10042	H-initiaal ontbreekt.
10043	Erken baert l. erkenbaert; erkenkaert l. erkenbaert.
10047	Siin ghesellen l. siin gheselle.
10051	Seiden l. seide.
10063	Die (als ond. van Lost) ontbreekt in hs. na seitmen.
10070	D-initiaal ontbreekt; florette is in het hs. met potlood onderstreept.
10071	Ter l. Tes (aan versbegin in hs.) (wschl. verschrijving onder invloed van ter verder in vers).
10079	Toten l. Toter; si of hi? Blijkens 10082 hi.
10083	Siedi l. seidi.
10090	Alenden / ellenden l. alinden / ellinden (: vinden).
10092	Erkenraet l. Erkenbaert.
10095	Doesoe l. Doe soe.

[p. 251]

10100	Haut: variant (?, niet in MWB) voor hout (= behout) (MWB I, 760-761) of voor houde (= hoede, bescherming, MWB. III, 619).
10101-2	Het hs. geeft de verkeerde volgorde der verzen (ook blijkens Ende (10101)).
10102	Gaeti l. Gaet.
10103	Vllet l. vvllet.
10108	Ende l. en/ne of ende en/ne.
10139	D-initiaal ontbreekt.
10141	(N)ode: * MWB. V, 8: Niet ode: vooral niet, in geen geval. Mi mocht so ode, elliptische uitdr., nl. gescien, het zou mij heel makkelijk kunnen gebeuren, dat ik d.i. wat let mij of? (...) Zoo moet ook verklaard worden Segh. 9869: ‘Men mochte mi gheraden ode’, zooals het hs. heeft. Wellicht is dit ook de volledige uitdr. op de vorige plaats: in den tekst van Segh. t.a.p. is verkeerdelijk node van de varr. opgenomen: daardoor is de zin onkenbaar geworden.
10142	Ic l. ict.
10143	In B. zou ook de echtgenoot worden gehangen... of het belang van de naamval.
10153	Miinre wet l. bi miinre wet.
10159	Doot l. doet.
10161	Werheet (als variant niet in MWB (IX, 1557) l. warheet.
10163	Er ke nbaert l. Erkenbaert.
10173	N-initiaal ontbreekt.
10182	Hs. l. Die al vol was der valschede (naar G.) of Die was al(le) vol valschede.
10183-10191	lopen in B. en G. nogal uiteen; in beide blijft nochtans het rijm kloppen (10188: behouden l. behouwen (: scouwen)).
10183	O-initiaal ontbreekt.
10184	Si peynsde l. Si peynsden: bedoeld zijn nl. Rohaert en Erkenbaert. Het enkelvoud is mogelijk als fout ontstaan onder invloed van die vrouwe in het vorige vers, of als gevolg van een ooit niet geregistreerd verkortingsstreepje in een ^o peynsdē. Zoals zij in B. staan hebben 10184-85 geen zin; event, siin l. si.

[p. 252]

10188	Behouden l. behouwen (: scouwen).
10193	Laten l. laden (over de verwarring tusschen laden en laten: zie MWB. IV, 25).
10196	Brenghen l. bringhen (: dingen).
10206	Dat l. nadat.
10211	Scat maronier l. scot maronier (vgl. overigens 10236); in de vorm memonier zijn we ver van de oorspronkelijke vorm marinier (maronier, meronnier); * MWB. IV, 1172: Toten scot maronier (den schotschen zeekapitein), Segh. 9936 (var. toten sconen maronnier; in de uitgave is hier en elders maronier ten onrechte met eene hoofdletter geschreven): l. meronier (cfr. 10229; vgl. ook Stemma-argumentatie, § over Naamgeving (sub. I)).
10212	Luxurius l. luxurieus.
10221	E-initiaal ontbreekt.
10229	Daer of Dus?
10231	Scat l. scot.
10232	Bi gantier l. bi dangier; deze naam van een der personages uit het werk is hier ten onrechte komen opduiken.
10233	Om(me) ontbreekt in hs.
10235	Int voren l. int scip voren.
10241	H-initiaal ontbreekt.
10248	Keyser rike l. keyserrike.
10256	Y sona l. ysona.
10257	Starke l. sterke (: twercke).
10260	Meer sal ic v .i. deelkiin: wschl. Maer sal ic v segghen .i. deelkiin (als in G.).
10262	Cupitus l. cubitus (zo ook verder).
10264	Werke l. we(e)rden (vgl.: eerden)
10266	Meer l. mee (: .ij./twee).

[p. 253]

10269-	Cupituse l. cubituse; in B. ligt duidelijk een ogensprong aan de basis van het overslaan der verzen 10270-10275: van cupituse die ende in 10269 werd naar diezelfde formulering 6 vzn. verder overgestapt - en van daar verdergeschreven. Als we met een opzettelijke verkorting te doen hadden zou de kopiist wschl. het ^o tien hebben bewaard en daar lanc hebben bijgeschreven (i.p.v. .iij. lanc); de aanduiding drie komt duidelijk uit vs. 10275.
10277	Cupitus l. cubitus.
10278	Muel l. muer.
10282	Cupitus l. cubitus.
10285	I-initiaal ontbreekt.
10287-88	Gheslecht: graft l. gheslacht: gracht.
10291	Binnen het Romeinse getallensysteem staat voor 1/2. Vgl. Adriano Cappelli, Dizionario di abbreviature latinĕ ed italiane (Milaan 1979), p. 415.
10296	Reken l. reden (de Andd. hebben voeren).
10297	Y sona l. ysona.
10303	W-initiaal ontbreekt.
10311	Wantmen l. Wat men.
10323	Mengen l. mingen (: dinghen).
10328	Is l. si.
10334	Coene l. coen (: prisoen).
10338	Dertich hondert .M. man is duidelijk een verkeerde lezing; ook blijkens G. stond er wschl. Dertich .M. (= dusent) man. Dat de kopiist met de afkortingen C en M last kan hebben, blijkt ook elders in analoge gevallen, waar hij, b.v. in 10412, .Vm. geeft voor Vijf hondert in de druk. Moeten de verschillen in getalsterkte misschien vanuit een gebrek aan kennis der afkortingen bij de kopiist worden verklaard?
10345	Binuen l. Binnen: de n is bij het zetten (of sorteren, vgl. 546) verkeerd terecht gekomen.

[p. 254]

10353	Diet tengien l. die tengien of diet engien.
10355	Ghile l. ghiil (: subtiil).
10357-58	Hiaat, met mank rijm, in B.
10360	D-initiaal ontbreekt.
10374	Wisten l. wister.
10378	Ende tien l. ende tie; gheen l. ghoen (: soen).
10379	Diet l. Die.
10383	Aldit l. al dit; dit al l. al dit.
10387	Ontbreekt, ook blijkens rijm, in B.
10389	Vloten l. ploten.
10392	Salmet l. Sal met.
10393	Sonder l. souder.
10397	Ghingen: het ond. ontbreekt (si / men).
10398	In B. ontbreekt een stuk (met het rijmwoord) van het (nu duidelijk te korte) vers.
10407-10	ontbreken in hs., blijkbaar op basis van ogensprong (inden stert in 10406 resp. 10410).
10414	A-initiaal ontbreekt.
10421	Daden l. hadden; of l. nemen voor ghenomen in 10422 (hs.).
10425	Vont l. vout (MWB. IX, 1227) (misschien zetfout (vgl. 546)).
10428	Ic seg v l. seg ic v; ouer bi l. bi (misschien wilde de kopiist ouer waer schrijven en realiseerde hij zich te laat dat hij een rijm op berouwen moest voorzien. (Slordige) Gewoonte getrouw doorstreepte hij ouer niet meer.
	De vzn. 10428-31 ontbreken in G., mogelijk op basis van een ogensprong (Dat ic seg v in 10428 resp. seg ic v in 10432). Toch blijft het mogelijk dat G. de vzn. bewust wegliet omdat ze toch voor de zin van de passus niet strikt nodig zijn, of dat B. ze toevoegde.
10435	Mueden: niet in MWB. Misschien eigen vinding om het rijm te laten kloppen. De andere drukken lezen: Een deel mannen als ic versinne.

[p. 255]

10436	Dit wout l. die vout (vgl. 10425) of die wout (met w-spelling voor v)?
10439	In G. klopt de lezing als met Si die van binnen worden bedoeld.
10440	Yemmet l. yement (wschl. ten gevolge van een verkeerd geplaatst verkortingsstreepje (yēmet i.p.v. yemēt).
10447	Waer l. ware (: ghebare).
10448	Beide/beiden l. bede/beden (: stede).
10452	Is l. si.
10453	Die (G.) wordt best geschrapt.
10455	Quam (G.) l. quam wt.
10467	Mocht: plach (hs) (10469). Blijkens het onzuivere rijm wordt het waarschijnlijk dat 10468 en 10470 in B. zijn weggelaten en niet in G. toegevoegd. Mach voor mocht zou in B. het probleem oplossen.
10474	Als l. Alst.
10475	In dat wout l. in die faut/vout? (vgl. 10425 en 10436; ook 10566).
10477	Hi l. si (ook blijkens hebben).
10481	D-initiaal ontbreekt.
10486	Knecht geeft onzuiver rijm op wacht; misschien ^o (naar G.) kracht.
10488	Als l. Alst (of toch Als (vgl. Als tiit es (10474))).
10490	Dat l. Die.
10491	Vaerr l. vaer.
10493	H-initiaal ontbreekt.
10499	Dier l. Daer; was l. wasser.
10500	Deelde l. deelden.
10502	Omme fonteyne l. omme die fonteyne (vgl. in dit verband ook 10638).
10506	Vaer l. vaert.
10507	Dat l. die.
10513	Die l. Doe; op haer l. haer op.

[p. 256]

10518-19	Beide vzn. ontbreken in alle drukken.
10524	S-initiaal ontbreekt.
10526	In hs. ontbreekt het ond. (hi of Segheliin); laet se l. laetse.
10538	Ghehaet l. ghehaelt.
10545	Meer l. mee (: twee).
10546-47	ontbreken in alle drukken, zonder schade voor de tekst. Eventueel toevoeging in B.
10548	D-initiaal ontbreekt. Uitzonderlijk hoort de initiaal niet bij het eerste maar bij het tweede inspringende vers.
10559	Leuen de l. Leuende.
10560	Heide l. hede (: stede).
10566	Dat wout l. die vout (vgl. 10425 en 10436) of die wout? (vgl. 10436).
10573	Ghinghen l. ghinghen si.
10576	Die l. si of diet.
10577	Aerden l. eerden (: begheerden).
10580	Ontbreekt in B. (vgl. weesrijm in 10581).
10582	W-initiaal ontbreekt.
10587 *	MWB. VII, 1747: Van spise goet (in de t. onnoodig veranderd in prise) (vgl. ook * MWB. II, 2037).
10591	Faude (niet in MWB) l. ghebroute (als in de drukken); * MWB. II, 1015: dese (l. dit) ghebroute.
10594	Hem (G.) l. Hem staet.
10595	Pille l. spille.
10596	Baclke: verkeerde letterzetting voor balcke.
10597	Kersten l. kerstiin (: yseriin).
10598	Seghelijn l. seghelijns.
10602	Lichtich past niet in de context (MWB. IV, 486) l. listich.
10603	In moet in B. geschrapt.

[p. 257]

10605	Hette l. hitte (: pitte); ook in G. kan het rijm enkel op deze manier worden hersteld.
10606	Vander vier: foutieve herhaling uit 10605; l. In den putte (naar B.).
10608-9	Ontbreken alleen in het hs., staan in alle drukken; Alte male l. Altemale; treisoen l. traisoen.
10610	D-initiaal ontbreekt.
10613	Ligghen l. lenghen (naar G.).
10615	Dat l. Dan.
10616	Dincken l. dinc (: ginc).
10617	Vonden l. worden.
10618	Doen l. doer.
10622	Muer l. muere (: vre).
10624	Lichtich l. listich (vgl. 10602).
10625	Gandier l. dangier (letterverwisseling).
10626	Int pit l. Inden pit/pitten.
10627	Ware l. waren; waer l. waren.
10629-30	Onzuiver rijm in beide kolommen.
10630	Doer dat wout l. Doer (of Voer) die vout (of wout (vgl. 10566)).
10632	Miin l. siin.
10636	Beiden l. bede (: stede); Alst l. Als.
10638	Ter fonteynen: in 10502 werd de fontein ook al genoemd, in B. én G.. Hier geeft B. ter fauten waar G. ter fonteynen leest, waarbij dan de vraag welke lezing de oorspronkelijke is. Voor het rijm (: pleine/pleyn) kon fonteyne/fonteyn in 10502 in ieder geval de enige lezing zijn. In 10638 blijven beide mogelijkheden vermits de respectieve woorden niet in rijmpositie voorkomen.
10639	Ghecopt l. ghetropt (* MWB. II, 1174: Gecopt: Het woord komt tweemalen voor als var. van getropt, Segh. 10359 en 10367, dat wel de ware lezing zal zijn).
10641-48	ontbreken in B., naar alle waarschijnlijkheid op basis van een ogensprong (van ghetropt: bestopt in 10639-40 naar ghecropt: ghestopt in 10647-48).

[p. 258]

10647	Ghecropt l. ghetropt (vgl. 10639).
10654	Pille l. spille.
10658	Wi ontbreekt (na moghen) in B.
10661-62	Rijmduo ontbreekt in B. overigens zonder schade voor de zin. Mogelijk dus een bekorting (een argument hiervoor is de variant Dan i.p.v. Onder); misschien ogensprong (van 10660 naar 10662) op basis van analoog versbegin Dit.
10666	Weder staen l. wederstaen.
10669	Waren l. was; beneden: versleghen, assonerend rijm in G.
10670	Bin der l. Binder.
10671	D-initiaal ontbreekt.
10674	Was of waren ontbreekt in hs (na Dus).
10675	Ende seghelijn l. seghelijn ende.
10688	Vroede l. vroeden.
10693	- Door een verschillend rijmwoord (in te voegen?) kan B. 10693 op 10695 laten rijmen en valt 10694 uit. Daardoor ontstaat een verschuiving binnen de versparen. 10696, dat in G. op 10695 rijmt, kreeg in het hs. een wederhelft in 10697, dat in G. ontbreekt, zoals overigens beide volgende verzen.
10695	Beliet l. beleit.
10669	Wachten l. Bachten (de W wordt in het hs. VV gespeld en V en B liggen inderdaad dicht bijeen).
10703	In kniede ghebede l. In knie (n)ghebede.
10705	S (?)-initiaal ontbreekt in hs.; (S?)I seide l. (S)I seder (vgl. 10761); verschrijving onder invloed van Si seide in volgende vers of, misschien evidenter, was de kopiist hier ten onrechte al vs. 10707 begonnen? Sanctijn l. sanctin.
10712	Vaet l. vaen.
10715	Ghi se l. ghise.
10716	Dies l. Die.
10718	Datwoestijn l. dat woestijn; de lezing van G. lijkt hier juister; een lezing die voghelen in die lucht ende in die woestine als in B. is

[p. 259]

	inderdaad vreemd.
10719	Miren: Verdam leest minren en emendeert So moeti die minre dine (van dine kan o.i. helemaal geen sprake zijn).
*	Het woord is moeilijk te lezen doordat er een reeks niet zonder meer te identificeren haaltjes na mekaar staan zodat het verschil tussen m, i, r en n niet meer blijkt. Overigens is miren misschien nóg niet de juiste lezing; er is nl. een verkortingskrulletje boven de laatste letter. Misschien staat er zelfs So moeti dien mi iende mine, een lezing die door G. (met So moeti mi ende die mijn) wordt gesteund. Men emendeert dan best als volgt: So moeti mi ende die mine.
	mine.
10725	Ghi ontbreekt (na Daer) in hs.
10734-39	Bij het einde van het gebed gaan beide teksten hun eigen weg.
10740	A-initiaal ontbreekt.
10743	Midder nacht l. middernacht.
10744	Mids ter l. Mids der (of toch ter, naar analogie met Ende tie in het hs?).
10745	Stonden l. stont (: ghewont); so l. si.
10747	Seinde l. reinde.
10750	Meer l. mee (: snee).
10751	Ghesiin l. sin.
10752	Hertenrocht l. herten rocht; was l. wat.
10754	Ontbreekt in B. (met weesrijm 10753).
10757	H-initiaal ontbreekt.
10760	Daer l. Doer.
10761	Op heuen l. opheuen; Dat l. Die.
	Sanctijn: bekennen: de vormen zoals in B. bewaard herstellen het rijm; l. sanctinne: bekinnen.
10763	Ghewreke l. ghewerke; ghewaerlijc l. ghewaerc (analoog met B.) óf Gods l. God (met behoud van ghewaerlijc).
10766	Coene l. coen (: doen).
10768	Vat l. volc.

[p. 260]

10771	Begonsts l. begonst.
10772	Wapende l. Wapenden; Ghinghen hem l. Ghinghen hem wapenen.
10774	Doen l. doden (analoge fouten vgl. MWB. II, 254 Aanm. 2)).
10785	Almechtich: met het tweede lid der vgl. in 10786 is almechtich ongelukkig gekozen; l. mechtigher.
10787	Toe verlaet l. toeverlaet.
10788	Aldus l. Als dus.
10790	Vterlicht l. Vter lucht.
10792	Een paerlike l. eenpaerlike.
10796	Crucen root l. met crucen root.
10800	Ontbreekt in B. blijkens weesrijm 10799.
10802	Segheliin: of segheline; den l. der.
10803	Seg heliin l. segheliin; siet l. sien (: knien, en meervoudig ond.).
10805	Vielen l. Vielen si.
10806	Louede l. loueden.
10807	Het ww. ontbreekt in G. en wordt misschien best na seghelijn in 10808 ingevuld; de overige drukken lezen hier met een ghedruys i.p.v. in een cruys; cruce l. cruys (: ihesus).
10808	Segheliin: of segheline; sine l. siin (: heidiin).
10809 *	MWB. IX, 617: Segh. 10522 en 11054 is vliegen ten onrechte in den tekst gebracht: hs. en varr. hebben daar ‘vlien’ of ‘vlieden’. Voor den inf. vliegen, ‘vluchten, de wijk nemen’ blijft dus eigenlijk geen enkel zeker bewijs over.
10810	Volghede l. volgheden.
10812-13	Eventueel te missen explicitatie, die alleen in de drukken voorkomt.
10814	Wouden l. woude.
10815	Compagien l. wschl. compangien (niet geregistreerde nasaalstreep, vgl. 10920).
10827	Bosschen l. busschen (: lusschen).

[p. 261]

10828	Iakeloes: * MWB. III, 1010: l. jackeloos; de var. segheloos heeft geene waarde. De verklaring van het woord, in het gloss. op Segh. gegeven, als gejaagd, onrustig, die gegrond was op de onderstelling, dat dit woord hetzelfde is als het vorige (jackeloos = jaloers, ijverzuchtig), is gezocht en onhoudbaar.
10829	Ontbreekt in B. blijkens weesrijm 10828.
10830	D-initiaal ontbreekt.
10838	Teken l. tekiin (: siin).
10840	Helenen troest l. om helenen troest.
10841	Die l. Doe.
10848	Opdat l. op dat.
10855	Doot l. doet.
10857-58	In G. ten onrechte tweemaal an, in B. zelfs niet eenmaal. L. daar daer an of an verloes.
10859	Verloes l. vercoes (duidelijk fout onder invloed van verloes in vorige vers).
10867	A-initiaal ontbreekt.
10868	Al l. af.
10873	Verdam emendeert Des es leden, waarbij * MWB. II, 76: des (is) willekeurig in den tekst gebracht.
10879	Verdam emendeert: Ghine wiset ons ter vaert, waarbij * MWB. V, 26: de in den t. opgenomen veranderde lezing met weglating van of is overbodig (vgl. een uitvoerig, met vele vbn. toegelicht, artikel in dit verband, Van Helten, Tijdschr. 5, 220 e.v.). Te vaert l. ter vaert.
10891-92	: vs. 10893 sluit grammatikaal niet goed aan. De lezing van G. geeft een eenvoudige oplossing. Mogelijk heeft B. het begin van vs. 10891 met het slot van 10892 gecombineerd en dan met wat van beide vzn. overbleef vs. 10892 geconstrueerd. Syntactisch ging er dan wel wat fout opdat 10893 nog ongestoord zou kunnen aansluiten.
10895	Bewinnen l. bewinden (: vinden).
10899	I-initiaal ontbreekt; vanct l. vant.
10905	Leidet cruce l. leide tcruce.
10911	Het cruciale niet (event. ne-niet) ontbreekt in G.

[p. 262]

10912	Ontbreekt, blijkens inhoud en rijm, in B.
10917-18	Soet: noot: onzuiver rijm; noot l. boet (naar B.).
10921	Lucifer l. Lucifers.
10923	D- of S-initiaal ontbreekt.
10927	Datmen / Datmen l. datment / datment.
10929	Warts l. waers (vgl. 10933); scerm scilt l. scermscilt; onzuiver rijm in scilt: ghewelt.
10931	Verloren (ook blijkens verloren in 10932) l. gheboren (vgl. G.).
10938	Te sinre troest: event. te siin ghetroest?
10942	Quame l. quamen; ook in G. hier en in 10943 wschl. een mv. blijkens Die duuels in 10946.
10943-46	ontbreken in B., wschl. op basis van een ogensprong (analoog versbegin in 10942 resp. 10946).
10951	Deden l. dede.
10953	Ende l. erde.
10954	Quatier l. quartier.
10956	Wil deren l. wil(de) eren.
10960	Oft cruce es l. Oft cruce es daer; miiin l. miin; cruce l. tcruce; der l. daer die.
10963	Moete l. soete (vgl. G.); moete is duidelijk een fout onder invloed van het volgende vers.
10966	Cruce l. tcruce; hi l. an; sijn l. die.
10967	Waren ghepiint l. aen waren ghepiint.
10968	Is l. bv. wel; mi l. nv.
10972	Waenden l. vonden.
10974	Re waert l. rewaert; * MWB. VI, 1318: Gheenre (l. gheen).
10981	Indat l. in dat.
10984	D-initiaal ontbreekt.
10990	Van l. dan.

[p. 263]

10992	Leiden l. liden.
10994	Opdie l. op die; of l. op.
10996	Is l. es (: gloriclaudes).
11000	Es l. es hi.
11002	Hi en l. hien.
11014	Tranke l. dranke.
11015	Wonden ontbreekt in B.
11016-19	ontbreken in B., blijkbaar alweer op basis van een ogensprong (ontfaen in 11015 resp. 11019).
11026-27	zijn onderling verwisseld in G.
11031	Lietse ic l. liet icse.
11032	D-initiaal ontbreekt.
11033	Den l. Ten.
11036	Sijt l. si.
11038	Daer (G.) l. bv. daer in was.
11041	Toevoeging van siin (naar G.) herstelt het rijm in B., ofwel lost men in 11040 de afkorting op als segheline.
11048	In G. ontbreekt een ond. en ww. bv. Ter riuaelgen voer hi alleen of Ende voer ter... (als in B.); * MWB. VI, 1462: in de varr. staat ten onrechte voor deze plaats rivagien opgegeven.
11051	Voersien l. versien; Gloriclaudesheeft: uiteraard ten onrechte aaneen gedrukt.
11055	Weder stoet l. wederstoet.
11059	Butscele l. butseele.
11063	Verdam lost de afkorting grōse ten onrechte als gloriose op. Die (G.) l. Daer.
11065	Vam l. Van.
11069	Ol (MWB. I, 310 met verwijzing naar Vad. Mus. 5,293), vgl. 3597-98 (tol: alle) (zie * MWB. V, 74).
11070	Dant l. Dan.

[p. 264]

11075	Puttiere l. putiere (misschien ^o put'tiere (putertiere); pontertieren als variant niet in MWB. (VI, 783); misschien poetertieren (of poutertieren?).
11076	Segt l. seg.
11077	Heisen l. heiscen (voorgevoegde h die in Mnl. zeer gewoon is) (MWB. II, 601) (≠ eisen (ijzen, gruwen, een afschuw hebben) (MWB. II, 606)).
11078-84	ontbreken in B. blijkbaar op basis van een ogensprong (van 11077 naar het bijna identieke 11084).
11087	Hine l. Icne.
11090	I- (of H?-) initiaal ontbreekt; en staat ten onrechte in B..
11099	Ontbreekt in B. blijkens weesrijm 11098.
11103	Miin hert l. dat miin hert.
11108	Nicte hi l. hi nicte (of l. Daer voor Dat); micte l. nicte.
11109	Sceide l. sneide.
11133	Den l. ten.
11148	G-initiaal ontbreekt.
11156	Bedu l. Bedi v
11159	Dien l. diere (: schiere).
11160	Was l. es (: gloriclaudes).
11162	Onverdadich: * MWB. V, 1442: Verkeerde lezing (Segh. 3219 var) voor overdadich, zooals het ths. heeft. Er is ook elders verwarring tusschen over- en onver-.
11168-69	Verdam geeft de vzn. in omgekeerde volgorde, hoewel alle bronnen de volgorde zoals in B. en G. hebben.
11180	Ontween l. ontwee (: wee).
11193	Vel weerde / vele waerden: Verdam emendeert met vaerde.
11198	Pauteire: een vertikaal streepje op de i is allicht bedoeld als verkortingsstreepje voor de n (normaal pautēire voor pautenire); voor het rijm dan als pautenier (: glorifier) te emenderen.
	Pontertier: vgl. 11075.

[p. 265]

11208	S-initiaal ontbreekt.
11217	Barazeel l. barizeel.
11219-	De idee ontbreekt in B.; het rijmschema is er nochtans intact gehouden door een licht ombuigen van de uitgedrukte ideeën in de volgende verzen (11220-21-22 zijn in B. tot twee vzn. gecondenseerd).
11220	Als l. Al; roesen l. des roesen of sroesen (als Verdam).
11223	Seide l. seiden.
11226-29	Verkorting of ogensprong (op basis van parallel rijmwoord in 11225 resp. 29) in B..
11230	H-initiaal ontbreekt.
11232-34	ontbreken in B. Hier kan geen sprake zijn van ogensprong; een geval dus van verkorting?; wschl. moet dan ook 11226-29 zo geïnterpreteerd.
11235	In moet geschrapt.
11237	Riuiere l. riuier (: schier) (* vgl. MWB. 4, 507).
11238	Salons l. sal ons.
11241	Biinen l. binnen of event. biinnen (anal. met kiint e.d.)
11244	Dondaen l. dondaet.
11246	Bedroech l. bedreech.
11253	Barizleel l. barizeel (drukfout).
11258	Eerste: heeft binnen de context geen zin; wschl. onder invloed van weertse; l. (als G.) dier(e); weertse l. weertste (weerst voor weertst superl. van wert komt wel voor (vgl. MWB. IX, 2037 en 2314)); blijkens 11259 wordt i.p.v. waerde een adj. in de superlatief verwacht; de andere drukken lezen beste.
11263-70	Ontbreken in B., blijkbaar alweer als gevolg van een ogensprong (identiek rijmwoord in 11262 resp. 11270).
11268	Ende: Verdam stelt voor Werp; aerde l. eerde (: begheerde).
11276	Vijschtoef: B. leest hier wit stof (o.i. weinig zinvolle variant, die Verdam toch in zijn tekst opneemt). Wschl. vyt/wt stof. De overige drukken lezen vischooft (vgl. ook * MWB. IX, 536). Alleszins lijkt te moeten worden gezocht naar een combinatie met i-o-wisseling.

[p. 266]

11279	A-initiaal ontbreekt.
11295	Watmen l. Wat men.
11300	Bolants l. balants; Nierabraes l. Fierabraes (vgl. Ernest Langlois, Table des Noms Propres de toute nature compris dans les Chansons de Geste. Burt Franklin, New York 1971 (^o1904), p. 65: ‘Balant, Balan. Amirant, père de Fierabras).
11304	Al entlijc l. alentlijc.
11308	Scone l. scoen (: croen).
11319	Vóór N ontbreekt een initiaal in B.; Verdam leest ten onrechte r ipv. N maar geeft verder ook geen oplossing. Hij geeft Vaet ten wapenen in de tekst.
11323	Zeer: wschl. scier als in B.
11326	Voersine l. versien (: plien).
11342	Vlien: zie 10809.
11346	Van l. Dan; onsaghe l. onsalighe; ongheuallinghe l. ongheuallighe.
11357	Vroet l. voert.
11358	Wasdie l. was die.
11367	Dwaren l. waren; oet: * MWB. V, 1628: ‘misschien geapocopeerde vorm van ode. Doch de var. heeft eene andere lezing.’ En in Gloss.: Indien de lezing juist is, moet de zin zijn, dat waren wij zeker, ontegenzeglijk, welke bet. zich uit die van gemakkelijk licht laat afleiden (...). Doch de lezing van de Var. is misschien wel de ware.
11373	Scaet l. staet; sine l. te sine (tsine (Verdam)).
11374-77	ontbreken in B., allicht als gevolg van ogensprong (bloot als rijmwoord in 11373 resp. 77).
11379	Vermaent l. vernaemt.
11386	Ons ende tie l. Ende ons die.
11389	Op (hs) l. op die.
11390	Wilde l. wilden.
11402	Ontbreekt in B. blijkens weesrijm 11403.
11406	Doer l. Doet.
11410	Som l. sem.

[p. 267]

11420	Vanct l. vant.
11424	Souder l. si souder; seide l. seiden.
11436	Siit comen l. comen siit (: tiit).
11444	Meer (G.) l. mee (: zee).
11445	Seer l. see (dan ook mee ipv. meer in 11444).
11446	Heidiin l. die heidiin.
11448	Scip leiden l. sciplieden
11456	D-initiaal ontbreekt.
11457	Memonier l. meronier.
11459	Meer: vgl. 11445.
11461	Hengen l. hingen (: dwingen).
11470	Nv: wschl. ^o mi.
11471	Bin l. heb.
11474	No l. ne.
11476	Einde/eynde l. ende (: alende/ellende).
11481	Datstu l. dattu.
11484	Het vers is in het hs. bij het inbinden gedeeltelijk weggesneden. Brachten het er bij deze hele operatie ook gehavend van af of werden zelfs helemaal van de kaart geveegd: 11546 (deels), 11606 en 11666 (volledig), 11791 (deels), 11849 (volledig), 11910 (deels).
11484-11495	: Vgl. hierbij stemma-argumentatie sub. II. a) B. 10939-10950 (p. 49 onderaan - 56).
11488	Int l. In.
11495	Nemmermeer/nimmermeer l. nemmermee/nimmermee (: slee/wee).
11505	Curen (coren) (naar B.) ontbreekt in G. en zou er de constructie rechttrekken. L. Curen ende steruen...
11509	Aensicht l. aensichte (: vichten); vechten l. vichten (: ansichte).
11511-12	Siin: minne: onzuiver rijm; event. siin: piin of sine: minne/pine.

[p. 268]

11513	Vande l. vanden.
11514	Tvicht: Vicht niet in MWB., alhoewel het wschl. wel zal hebben bestaan, gezien ww. vichten. L. event. Tvichten; ver draghen l. verdraghen.
11517-18	Ontween: meer l. ontwee: mee.
11521	D-initiaal ontbreekt; hi l. si; cloet l. bloet.
11523-24	Cloef: vloech: zwak rijm. L. sloech: vloech.
11529	Ver scieden si l. si verscieden (: lieden).
11535	M-initiaal ontbreekt.
11539	Einde l. ende (: ghehende); eyude l. eynde (omgevallen letter).
11542	Bi den l. Bi; floretten (hs) l. floretten die.
11546	Vgl. 11484: het vers werd in het hs. gedeeltelijk weggesneden.
11548	Ioloers l. ialoers; * MWB. III, 1011: ‘In het gloss. is het woord verklaard door gejaagd, van zijn stuk gebracht, doch deze bet. is onbewezen, en uit de oorspr. niet af te leiden. Men zou verwachten een begrip als zorgeloos, nalatig, traag, maar het is niet duidelijk hoe jaloers dit beteekenen kan; eerder zou men kunnen begrijpen, dat het woord het tgogest. beteekende, nl. ijverig, dat ook de bet. naijverig gehad heeft; (...). Indien de lezing juist is, moet men aannemen, dat de dichter zich in de bet. van het woord heeft vergist.’
11556	Aleen l. aleene (: clene); dat l. dan.
11557	Vier l. viere (: goedertieren).
11561	Als l. al.
11561	Ontbreekt in B., maar het rijm wordt intact gehouden door de aanwezigheid van 11565, dat in G. ontbreekt.
11564	Seidi l. si(e)di;
11568	Vel l. al (met Verdam) of wel?
11573	Hetten l. hitten (: sitten).
11582	V-initiaal ontbreekt.
11583	Al ene l. aleene.
11586	Vant l. v vant.

[p. 269]

11589	Quam: is als vorm mogelijk binnen de context, maar bequam zal wel de originele vorm zijn blijkens 11575.
11590	V-initiaal ontbreekt; stoot niet geregistreerde vorm, l. stoet; dan ook vloet in 11591.
11591	Inder l. vter; noot: zie 11590.
11597	Seggelijn: variante hapax voor seghelijn.
11598	Dattet l. datse.
11600	Daer of dat.
11606	Werd in B. volledig weggesneden (vgl. 11484).
11609-	Toevoeging van Ende aan het versbegin trekt in G. de constructie recht; in B. ontbreekt dit vers; met toevoeging van fiin na vs. 11610 wordt dan in een tegenrijm voor 11608 voorzien; het ontbreken van 11611 maakt dan een einde aan een hinkend vers-verspringen tussen B. en G. onderling.
11614	Ghescosiert l. ghescofiert.
11615	Vernoyert l. vernoyiert (: ghescofiert); ongelukkig rijm in G. met meroniert.
11616	Toghen l. teghen.
11625	Vulconen l. vulcomen.
11631	Leueren: misschien leuenden?; sij l. siin.
11632	D-initiaal ontbreekt.
11638 *	MWB. II, 529: Verdam emendeert aeneen.
11639	Sderde l. Sderden.
11642	Dede l. dese.
11643	G-initiaal ontbreekt.
11653	Datswaerhede l. dat is waer (: daer).
11662	Verdam emendeert Des was tijt ende seer te doen.
11663	Wat l. Want.
11664	Besien (naar G.) ontbreekt in B.
11666	Vgl. 11484: het vers werd in het hs. volledig weggesneden.

[p. 270]

11673	Ten onrechte is in G. de initiaal H aangevuld; l. DOemen.
11676	M-initiaal ontbreekt.
11678	Wt te trecken: na gheboet dat in 11675 l. Wt trecken; toghe l. toghen.
11679	Vulliin l. wulliin.
11686-88	ontbreken in B., mogelijk als gevolg van een ogensprong (scoen in 11685 en 11688), misschien een bewuste verkorting; de vzn. kunnen in ieder geval gemist.
11694	A-initiaal ontbreekt.
11695	Knielden l. knielde; paeusknielde l. paeus knielde.
11701	Begonsten die papen l. begonst die paeus (blijkens de hele context en het enk. in 11702).
11707	Teghen l. toghen (vgl. 11616).
11714	Tresoene l. tresoere.
11718	Dormiin l. dorniin.
11720	Daer in l. daer hi in.
11721	Stoerte l. storte.
11723	Was l. Waren; handn l. handen; voeten: voor het rijm l. voet of onsoete in 11722.
11724	Longius l. longinus.
11726	Vatelijn l. vatelkijn.
11733	Stoet l. stont (: cont).
11736	Beueuen l. beuen.
11741	Sal toghen l. sal hi toghen.
11743	Met     vers 11744 dat volgt leest men hier best als in B.. Mogelijk zijn uit een originele tekst met 4 -oen-rijmen slechts drie verzen gebleven (11742, 11743 lezing B. resp. G., + 1 vers).
11745	Tresoen l. tresoer.
11751	Tliif l. liif.
11752	D-initiaal ontbreekt.

[p. 271]

11762	Verstaen l. verstanden (: landen); verstadden l. verstanden.
11775	Prouisieren de andere drukken lezen provensieren: MWB. VI, 749 en 756: de bet. van provensier is met provisor te vgl.
11779-80	Rijmpaar ontbreekt in G., mogelijk een ogensprong (parallel in 11778 resp. 11780).
11780	Die l. Doe.
11781	D-initiaal ontbreekt.
11788	Daer of l. daer ic of.
11789	Als quam l. Als gaurijs quam.
11791	Vgl. 11484: het vers werd in het hs. gedeeltelijk weggesneden; daer l. vaer.
11801	Had hi l. hi had.
11802	Dijn l. die.
11803	Doet l. Doe.
11809	A-initiaal ontbreekt.
11810	Bereit l. beriet.
11812-13	Ghedoot Ghebrocht: wschl. ter doot Ghebrocht.
11815	Niement (naar B.) ontbreekt in G.
11817	Pantanier l. pantenier.
11831	Duikt in B. ten onrechte hier al op; duidelijk als gevolg van een ogensprong (keytiif in 11830 én 11840) zit de kopiist even te laag in de legger, maar hij herstelt zich (echter niet de fout) onmiddellijk.
11832	D-initiaal ontbreekt, si l. hi; dit l. die.
11834-37	Hiaat in G., wschl. op basis van een ogensprong (doot als rijmwoord in 11833 en 11837).
11845	Die (hs) l. die vrouwe.
11849	Dit vers is in het hs. bijna geheel weggesneden; van godsat zijn nog sporen over (vgl. 11484). God versach l. godsat (vgl. B. en ook blijkens: scat).
11854-58	B. en G. geven een verschillende lezing, in G. met inhoudelijk een hiaat na 11853; het rijmschema verloopt tweemaal intact.

[p. 272]

11854	Vercochte l. vercochtese of vercochte haer.
11859	Vrouwe l. vroede.
11863	N-initiaal ontbreekt; datte l. datten; teuiel l. teuel.
11865	Hine niet l. Hine had niet; ghelijc l. ghelijt.
11868	Siin l. miin.
11869	Moet l. moest.
11871	Ic (hs.) l. Ic was; rie l. die.
11872	Meer l. mee (: zee).
11873	Mocht/mochte: nachte: onzuiver rijm.
11875	Sprac l. spranc of brac.
11882	Die l. doe.
11883	Paeus l. spaeus/des paeus.
11892	Siinre l. haerre.
11895	Het l. Hem.
11902	Einde l. ent (: torment).
11906-7	Al ghemeen: van den leuenen: zwak rijm, waarvoor een oplossing in G.
11910	Vgl. 11484: dit vers is in het hs. gedeeltelijk weggesneden.
11911	Moederen l. moeder (: vroeder).
11914	Best l. bet (: let).
11917	Dat hijt torment l. event. Dan tormenten, of, helemaal als in B. Dat l. Dan (in 11914) en hijt l. let; torment l. tormenten.
11920-21	Ontbreken in B. of zijn toegevoegd in de drukken.
11922	S-initiaal ontbreekt.
11925	Brant l. pant.
11930	Dat l. event. Al (vgl. 11932: al metten voet).
11934	Dat rechter die l. der (of des) rechter die

[p. 273]

11935	In l. nv of te (emendatie Verdam).
11940-41	ontbreken in G.; event. een toevoeging in B. die desnoods kan worden gemist.
11942	Voer l. voet.
11943	Voert l. voer.
11945	Hi l. hijs.
11946	Ionge vigant l. die ionge vigant.
11952	Vriwen l. vriuen of wriuen (of staat v voor w en w voor v?).
11953	Hi l. hem.
11955	En l. ende.
11965-	Derde-Dander: de folteringen zijn in B. en G. lichtjes anders verdeeld; in B. wordt summier naar de folterpraktijk van de tweede broer verwezen met een Dat was sanderdaeghs siin pine, en begint in 11965 (in G. pas in 11979) al de beschrijving van die van de derde broer; vandaar ook trechterbeen vs. den slincker hant in 11970. Wschl. is de hele verschuiving een gevolg van een alternatieve interpretatie van vs. 11964, in B. terugwijzend naar wat voorafging, in G. vooruitwijzend naar wat volgt. Wschl. is de lezing van G. de oorspronkelijke: zij laat het best recht wedervaren aan de systematiek in de beschrijving (1,2,3,...) en anderzijds wordt in B. eigenlijk nergens de tweede broer expliciet vermeld, alleen verondersteld in de 3e ps. van 11961, die in B. nog de eerste broer bedoelt.
11967	Hoe l. Hoe hi.
11968	Verbitteren l. Verbeteren.
11970	zie 11965.
11973	Merch l. march (: arch).
11975	Doe l. Dat.
11979	Af saf sagan l. af sagen (wschl. wilde de kopiist na af sagen schrijven, begon hij verkeerd met saf en liet de vorm ondoorstreept staan.
11990	Leide l. leidi.
11996	Dede l. dedi; na l. naer (: swaer).

[p. 274]

11997	Dapperllike l. Dapperlike.
11998	Verdam geeft ten onrechte bile als lezing van het hs.; in * MWB. IX, 486 bestempelt hij dan vile (lezing der varr.) als ‘minder goed’.
12001	Des l. das (: ghenas).
12003-4	Torment: kint: zwak rijm.
12006	Rechte l. rechter.
12009	Ruueel l. riueel.
12010	Ded l. dede; op dat moersseel: * MWB. IV, 1952: Segh. 11708 var. is op dat morseel niet duidelijk. Waarschijnlijk zal men moeten lezen bi morseel, bij kleine stukjes, of tot morseel, aan stuk.
	Nalezing editie Verdam, p. 184: ‘De woorden op merteel zijn corrupt, want men slaat niet met eene spade op een hamer. Denkelijk zal men moeten lezen bi morseel d.i. bij kleine stukjes, eene emendatie, waartoe de lezing der Andd.: ‘op dat morseel’ volle vrijheid geeft.
12014	Alsiende l. Al siedende
12016	Toghen l. terghen (vgl. G. en rijm: merge) of terge (vgl. 12034) (vgl. * MWB. VIII, 245).
12023	Die broeder l. die broeder die; te slincker l. tslincker.
12031	Swaer ontbreekt in B. (: daer).
12032	Gloeyede l. gloeyende; geloyden l. gegloyden; nam l. nam hi.
12033	Maghe l. marghe.
12034	Terge l. targe (:marghe); targhe: ‘te terge verkeerde lezing voor terge, d.i. te erge (van arch, kwaad, leed, hetzelfde als te lede), zooals het ths. heeft’ (MWB. VIII, 245).
12037	Tiit te l. te tiit.
12041	H-initiaal ontbreekt.
12044	Dede l. Deden.
12046	Kinderen l. kinden (: wt winden)
12049	Meer l. mee (: wee).
12051	Dede l. Dedi; * MWB. I, 251-252: ‘Om te tormenten den keytiif dede hyen aflenghen sijn lijf; doe dede hi hem villen af sijn vel, Segh. 11747 var. Het Hs. heeft eene betere lezing, nl. Dedine of ende langhedem tlijf’.
12056	Dat het om de ogen van de misdadiger gaat, werd in G. nog niet gezegd; de lezing van B. is in dit verband zuiver.

[p. 275]

12066	D-initiaal ontbreekt.
12068	Feelste l. felste.
12069	Daer noit l. Daer ic noit.
12070	De drukken vermelden, al dan niet een fictieve ‘duytsche’ bron. B. is met ‘in ghenen boeke’. vager.
12076	Haelden l. haelde.
12080	Op l. opt.
12082	Aldoer l. Al doer; ben l. bem (: iherusalem).
12086	Mer ware in G. niet overbodig geweest.
12088	Het hs. breekt hier af, aan het einde van f^o 122v. De overlevering van G. legt er 7 vzn. verder het bijltje bij neer. In L. stopt het verhaal vs. 12080 (laatste vers van f^o 65 v^o); daar is met nette hand het verhaal tot het einde toe bijgevuld. Vgl. telkens de resp. beschrijvingen.
12190	Ic mijn wijf l. in mijn lijf.
12194	Gorde hem l. gordes seide hem.