De Saksenspiegel in Nederland

De over vorsten ende over scepenbare luden richten mach ende we nicht. XLVIII. (III. 55.)

Over der vorsten lijf ende over hoor ghesontheit so en mach gheen man rechten dan die keyser ¹). Over die scepenbaer lude ²), wanneer si hoor lijf verwrocht hebben ende veroordeelt sijn, so en moet ³) oec gheen man rechten dan die echte vroneboden. Wanneer die vronebode van den rechter ende van den scepenen ghecoren wort ⁴) so sal hi den keyser ende

[p. 180]

tekstkritische noten

dat rike hulden na vries mans rechte ¹), ende dan so sal hem die rechter nemen bider hant ende setten hem op een cussen ²) op enen stoel ende sal hem die heylighen in den scoot doen ende wercken hem vrede ³). So hevet die vronebode die ghewelt dat hi peynden moet ende bevreden enen ygheliken man ⁴) ende oec sijn goet mit rechte, daer hi mit ordelen toe ghegheven wort. Doet hi ook onrecht, hi mach sijn lijf ende sijn goet verwercken ⁵) also als een ander man. Gheen zwaert noch gheen ander were sal ⁶) hi vueren, ende wedersteet hem enich man rechtes, so sal hi mitten gherochte dat lantvolc daer in ⁷) laden ende becomen also recht is of ⁸) hi mach. Mach hi des niet becomen so claghet hi dat den rechter ⁹). Syn recht is oec die beclaghede man die veroordelt is ¹⁰), ende waer een goet erveloes versterft van mannen of van vrouwen, so is dat eerststallighe coorn ¹¹) sijn ende oec des mans daghelix cleder ¹²). Waer men ooc een eyghen gift ende daer vrede over wracht, daer sal hi drie scill. of hebben ¹³). Een man van een yghelic dorp so moet hi waes dinghes verlaten indien dat hi daer niet beclaghet en is behalven den buermeyster ¹⁴).

Mercke nu datter drierleye luden rechters gheheten sijn, 1^o. so hiet diegheen een rechter die een claghe mit ordelen ontrichtet, 2^o. dieghene die de claghe horen ende niet eynden en moghen, alsmen over die overste vorsten rechtet. Ende so moet hi dat den keyser weder ontbieden ende to scriven,

1) den konynge hulde doen na vryes mannes rechte. L.
2) op een kuyssen. Gr. 2.
3) stoel yegen syck unde doen em de hilligen up den schoet unde sal ome vrede wercken to rechte. L.
4) vrede ende dan so heft he de ghewelt dat he panden. G. dat he panden unde bestedigen mach unde bevronen eynen juwelicken man. L.
5) onrechte soe mach he syn lyff ende syn guet verwercken. Gr. 2
6) swert noch ander were sal. G.
7) daerto. Gr. 2.
8) rechtes off Gr. 2. also nicht. G.
9) wederstaet men eme ock rechtes myt gerochte sal men dat land dair to laden unde he bekome rechtes of hye moghe, mach heys nycht bekomen soe clage yt deme rechtere. L.
10) Sijn recht ys ock den tyenden man den he verdelen sal dat he ome to losene doe. L. Dit laatste gedeelte van dit artikel ontbreekt in G,
11) oertstedelyke koern. L. eertstallighe koern. Gr. 2.
12) daghelicschen kledere. Gr. 2.
13) drye schyllingen aff hebben. L.
14) van yuwelyken dorpe mach he enen man dynges erlaten of he nycht beclaget en ys sunder den buermeyster. L.

[p. 181]

tekstkritische noten

ende die moet dan dat ordel over hem gheven, 3^o. die de ghedeelde ordelen te rechte brenghen, also als die vroneboden doen. Ende van dien so seit hi hier, dat die over scepenbaer luden sullen rechten.
Dat men den vronebode kiesen sal wt denghenen die daer hieten plechtachten, so en sal hi niet al te edel wesen, dat meent hi daer hi te voren seide dat die niet min dan drie eyghen hoven goets en hadde. - Men mach hem ghewelt clagen. - Sijn bothe ende sijn weerghelt is twivold, sijn tuich staet voor twier mannen tuuch, daer die rechter self sevende tughet. Versumet hi oec den rechter syns rechtes so slaet men hem XXX slaghe. Eerststaldighe coorn dat is dat coorn opten velde.

1) die yrste offt he Gr. 2.
2) an deme rechten gheloven twyvelde. L.
3) verlete. L. beghift. G.
4) godes huys versturet. Gr. 2.
5) In des rykes koere. L.
6) van Megense. L. van Mense. G. Gr. 2.
7) Trere. G. Treere Gr. 2.
8) Colne G. Collen. Gr. 2.
9) Droste. G.
10) coer, daerom dat he geen Duysche en ys, daerna. Gr. 2.
11) De koning van Bemen de en heft nenen koer daerum dat he gheen dudesche en ys. Daerna so kesen hem des rikes vorsten alle papen ende alle leyen. G. Het vervolg van dit artikel ontbreekt in G.