De Saksenspiegel in Nederland

Van palantgreven ende van anderen rechteren. Ende wen men broke edder bote sat. XLVI. (III. 53.)

Een yghelic duytsch lant ¹) dat heeft sijn palensgrave ²) als Sassen, Beyeren, Vrancken ende Zwaven. Dat waren doe al conincriken, mer nader tijt doe wandelde men hem den namen ende worden gheheten hertoghen, doese die romeren bedwonghen hadden, doch so behelden si vorsten to mannen ende vanen leen. Daer na hebben die keyseren beide vorsten ende vanen leen of ghedwonghen ³). Een yghelic rechter hevet die broken ⁴) in sinen gherichte ende gheen bothe, ende dat is

[p. 177]

tekstkritische noten

aldaer om ¹) dat een rechter niet beide clagher ende antworder en wese ²). Men en ghift ooc niement bothe dan den clagher, hierom seit men dat die vorsten sonder bothen sijn, des doch niet en is. Men en moet ooc gheen gherichte delen noch al gans belenen den dat beleent is also dat daer yo een volghe aen si, ende dat die lantlude liden sullen ³), tensi dattet een sonderlinghe gravescap si, die in ghenen vanenleen en hoort. Want die en moet men niet ledich houden binnen iaer ende dach ⁴).

Desen naem palensgrave is te samen gheset van walsch ende van duutsch. Een palante is te segghen in duutsch also veel als rike.
Goegraven dat sijn goerechteren ende die greven dat sijn buermeysteren, borchgraven dat sijn borchrechteren ende marcgraven dat sijn marcrichters, palensgraven dat sijn rechteren eens bedwonghen landes. Deser rechteren so heeft een yghelic duuschland een, ende dat is die eerste een hertoghe van Sassen, die ander die palensgrave van den Rijn, dat is die hertoghe van Beyeren, die derde is die palensgrave van Vrancken, dat is die bisscop van Mensse, die palensgrave van Zwaven, dat is die biscop van Coelen, die palensgrave van Grona, dat is die biscop van Trier.
Hier comt hi den ghierighen rechters teghen, die dat willen wanneer een ontucht voir horen gherichte ghesciet, datse beide bothen en broken hebben sullen ende segghen, die broken hoert hen voor die misdaet ende die bothe voor des rechters smaheit. Dat so bestraft hi hier.
Die coninc die maect enen marcgreve wanneer hi hem dat gherichte belenet over die marcken. Ende dat en mach een marcgreve niet voort belenen, ende dat daerom die marcgreve en mach ghenen grave mit belenen maken noch die grave voort enen grave.

1) mer na worden hem de namen wandelt ende worden gheheten hertoghen do se de romere bedwonghen hadden. Een iewelick richter de heft den broke bynnen den richte ende ghene bothe ende dat aldaer omme. G.
2) dat een richter mach nicht beyde clagher ende richter wesen. G. nycht en mach beyde clager ende richter wesen. Gr. 2.
3) ende noch al gans leenen den dat gheleent is also dat dar yo een volge an se ende dat de lantlude liden sullen. G.
4) noch gans verlenen noch deil dem yt daer gelenet ys, also dat dair volghe an sy dat yt dye lantlude darven lyden, yt ne sy eyne sunderlike gravescap die an een vaen leen hore, dye ne mach men nycht ledich hebben. Also ne mach dye konnynck neen vaenleen hebben he ne verlene yt bynnen yaer und dage. L. tense dat dat een sunderlick grevescap se de in gheen vanenleen en hoeren, want de en moet men nicht ledich holden bynnen iaer ende daghe. G.