De Saksenspiegel in Nederland

Wo eyn yewelick man sal hebben vul weghelt ende bote ende van een tynsman sijn guet ⁵). XXI. (II. 20 § 2.)

Een yghelic man sal hebben vol weergelt ende volle bothe ⁶), al ist dat hem sommighes ledes ontbreket, die wile dat hi voir gherichte sijn lemmenisse niet en bewiset also dat hi daermede vormunder winne of dattet hem eens vergolden of bewelt is ⁷). Die tijnsman wie dat is die ervet sijn tymmer of ghebouwe opten tijnsguede op sinen erfghenaem ⁸), tensi dattet een man is van ridders aert die dat sinen wive tot eenre merghengave ghegheven heeft. Wort dat goet oec den heren ledich ⁹) ende vri, so neemt hi dat tymmer of ghebouwe al mitten lene ¹⁰), tensi dat die man een wijf heb die hi dat tot eenre merghengave ghegheven heeft. Heeft ooc een wijf lijftucht an eyghenen guede of an leenguet ¹¹) dat se tymmers of ghebouwes ¹²) daerop heeft, wanneer se sterft ¹³), so en ervet si niet an horen

[p. 93]

tekstkritische noten

naesten maeghen, mer het neempt die ghene den hoer goet ledich wort, daerom so moet een yghelic man sijn tymmer wel ¹) beteren ende arghen op sijn loen teghens sijns heren wil ²), also moet oec wel een vrouwe op dat goet hoerre lijftucht. Heeft ooc een man enen soon die sijn erfghename is na leenrecht ende niet na lantrecht, die behout doch sijns vaders tymmer op sijn leenguede ³) mit meerren rechte dan diegheen die sijn erfghename is te lantrechte ⁴). Verlenicht oec een heer enen man guet sonder ondersceit, wat daer tymmers op is dat is des mans, tensi dat die heer dat wt bedinghe ende besceide ⁵).

Dit is daerom, dat men dat weerghelt ghift voor waerlose of wanhoede, daer een man wel mede ghesciet. Ende weet ooc dat ghesciet enen lammen man als enen ghesonden, ende lidet ooc die selve weedaghen, so ist oec wel moghelic dat hi ooc dieselve beteringhe heeft.
Hier hiet hi enen vormunder also veel als enen voirvechter ende die crighet een lamme man, als voirs. is libro I articulo 48 § 2.
Of hi enen vormunder aldus crighet, is hi dan buten weerghelde? Segge ja, anden lede daer hem dat lecht dat hi niet vechten en woude, want het wort hem lichte betaelt des hem voir niet nutte en worde noch niet nutten en conde. Ende wont men hem ooc aldaer om, so moet men hem aldaer voor bothen gheven. Ende also meent hi dat hier, dattet bewisede lit gheen weergelt en heeft, want wilkoer lit dat een man selfs seit dattet niet en doech, dat en darf man niet scatten.
Alle dorpe tymmer die sint erve, daerom so ervet man die opten erfghename hi sie wie dat hi si, dat is hi hoer totten tynsguede of niet.
Mach ooc een ridder een tynsman sijn? Sommighe segghen ja, want men veel lude die van ridders aert sijn die op pachtguede of tynsguede sittende sijn.
Tynsgoet is ooc twierleie. Sommighe guet heeft op hem tyns ende den selven tyns heeft een man te lene ende dien tyns moeten ridders wel hebben, al ist dattet erfleen is, doch so ervense dat tymmer op een lanterve also besceydeliken

1) syne tune wal. G.
2) syn tymmer wal beteren ende ergheren op synen lene tegen syns heren wille. Gr. 2.
3) tymmer op sinen lene guede. Gr. 2.
4) to anrechte. G. to lantrechte. Gr. 2.
5) dat he dinghe ende bescheyde. G. hine bedynge yt buten. L.

[p. 94]

tekstkritische noten

indien dat die gront gheen leen en si; dat ander tynsguet is daer men enen anderen tyns of ghift ende ooc gheven moet. Ende dat en sullen na recht die ridders niet hebben. Dat prove aldaer bi, of hi dat sinen wive wel gheven mach, dit en scadet doch den tynsheren niet, datse dat tymmer ofbreken ende wech vueren? Daer mede moch lichte sinen tyns woest werden. Aldus werdense dan rijc mit eens anderen mans scade, dat doch niet scien en sal.

1) De probationibus que fit per testes contra iudicem. Gr. 2.
2) Wat eyn man. L.G.
3) daer toe darff hee des richters tuges nycht daer em dye sculdinge nycht hoger dan an syn gewedde gaet. L. darto behovet des richteren tughe omdat beschuldinghe offt nasprake nicht hogher en ys dan syn broke is. G. off ansproke nicht hogher en ys dan syn broke en ys. Gr. 2.
4) derde der dynckplichten die daer ordel vynden. L.
5) waer ock synes tughes vollekumpt. G. synes getuges vullekumpt. L, syns tuges vollen coempt myt den sculteten offt myt den vroneboden off mytten scepenen. Gr. 2.
6) een tuuch wesen. G. Gr. 2.
7) synes tughes. G.
8) al en wyste hye des eer nycht L. dat hee dat ersten wiste. G. dat he dat yrste nicht en wyste. Gr. 2.
9) yaren gecomen ys ende trecket he monikes cleder an, Gr. 2.