De Saksenspiegel in Nederland

We vor den anderen doen sal dat is we vor den anderen waren off antworden sal om doetslachte ende ander wondinge ⁵). XVI. (II. 16.)

Een yghelic man sal ghewere doen om dootslachte, om lemmenisse, om wonden, voir sinen heren die hem bistaet ⁶) ende voor sinen zwaert maech. Wie den anderen belemmet of wondet ⁷), wort hi daer voor verwonnen men slaet hem die hant af. Welker misdaet dat men op hem beredet mit campe ⁸) dat

[p. 89]

tekstkritische noten

gaet hem an sijn lijf. Een yghelic man die heeft bothe ende hi gift ooc bothe na sijnre gheboorten, tensi dat hise verwracht heb ¹). Wanneer die vronebode ²) den rechter broken ghift daerom dat hi hem an sinen rechten versumet heeft ³), so ghift hi te broken des conincs maldere, dat sijn XXXII slaghe mit eenre groter eykenre roede die twee ellen lanc is. Wilkoer man ⁴) an den monde, an den oghen, an den handen, an den nasen, an der tonghen, an den voeten ende an des mans ghemachte ⁵), so waer men an een yghelic voirghenoemt lit ghelemet wort, dat salmen enen man bothen mit enen halven weerghelde ⁶). Een yghelike vingher ende theen ⁷) des voets heeft sijn sonderlinghe bothen nadien dat hem anden weergelde boert ⁸). Die wile dat een man niet en stervet, so betert men dat mit enen halven weerghelde, hoe dick ende menichwerven ⁹) dat hi ooc ghewont wert tot eenre tijt. So wien datmen sonder vleyschwonde stoot of slaet, die salmen bothen gheven na sijnre gheboorten ¹⁰). Wont men een man an een lit, daer hem eens bothe voor gherichten of ghegheven is, ende al houwet men hem dat al heel of, so en mach hi daer gheen hogher ghelt op vorderen ¹¹) mit recht dan sijn bothe.

Daer sijn sonderlinghe saken daer men ghewere om doen moet, so wil hi nu segghen wilkoer die saken sijn daer mense voor loven moet.
Die heren hebben twierleye heerscappie, als over vri luden die hem dienen om ghelt, die en dorven voor den heren gheen were doen. Die ander heerscappie die is over hoor eyghen lude, ende dese en antwoort ooc niet om aldusdanighe saken.

1) Yewelik man hevet bote na syner boert hie en hebbe sye verwracht. L. tense dat he se verwracht hebbe. Gr. 2.
2) de bodel id est vronebode. L.
3) an synen versinnet hebbe. Gr. 2.
4) wilkoer man. G. wilker man. Gr. 2.
5) oghen ander nosen ander handen ander tonghe anden voten ende andes mannes machte, G.
6) jweliken vor genomet gelemmet wort dat sal men enen manne bothen myt enen halven weergelde. Gr. 2.
7) thene. G. tene des voetes. Gr 2.
8) boret syn tiende deel. L.
9) wo ducke ende woe menich werven. Gr. 2.
10) So woe ducke men eynen lamen man an der werve lemet an eynen anderen lede also ducke sal men em beteren myt eynen halven weergelde, wen men oek ane wonden sleet eder scheldet logenene dem sal man boete gemeyne syner boert. L.
11) gheen hoger weergelt upvorderen. L.

[p. 90]

tekstkritische noten

Seg du, dat hi hier spreect van den ongherichte of misdaet die smaheit gheheeten is, of segghe dat her Eycke seit van lemmenisse die mit ghewelt sciedt enen eyghenen man, of hi meent den man, die onder enen here is gheseten ende beleent.
Dit doet men daerom dat se (die vronebode) niet veel ghelts en hebben ende, nadien datse die broken mit ghewedde niet betalen en moghen, so moeten si dan mitten live betalen ende beteren.
Die Sassen hebben gheset hoe men dat beteren sal als hier staet. Hier so heeft hi nu gheset die ordelen die in pinliker saken ghemeen sijn, doch so sijn daer noch veel broken, daer sonderlinghe broken toe horen ende ordelen, als dieghene die valsche ingezeghelen, dat sijn die valsche segelen maken ende ooc die daartoe raden. Sijn se eyghen man sal se onthoveden, sijn si vri men sal se senden in dat ellende of in vreemde landen.

1) Wat de sone vor den vader nicht en antwordet. Gr. 2.
2) den sone uytnemen. L.
3) enighe misdaet. G.
4) he sweret an den hillighen dat de sone unschuldich ze. G.
5) yrst verantwort. L.
6) Van den ordels vynders. Gr. 2.