De Saksenspiegel in Nederland

Van allerleye mysdaet, wat gherichte dar over gaen sal ende van des rechters pyne de ene mysdaet nicht rechten en wyl ²). XIII. (II. 13.)

Nu vernemet umme ungerechte welick gerichte daer over ghae. Den dyeff sal men haen, schuyt aver in den dorpe des dages eyn duve dye myn dan dryer schillinge wert is, dat mach de buermeyster rychten des selven dages tho huyt unde hayr off myt dryen schillingen to losene. So blivet yene eerloes unde rechtloes, dat is dat hogeste gerichte dat dye buermeister heft. Des selven ne moet hee dan nycht richten

[p. 84]

tekstkritische noten

tekstkritische noten

tekstkritische noten

off yt overnachtet wort na den daghe. Umme penninghe unde umme ander varende have moet hee wal richten vorbat. Datselve gerichte geyt over onrechte mathe, unde unrechte waghe, unde over valschen koop off is dye man verwonnen wort. Alle mordere und dye de ploch, ¹)

molen, kercken ende kerchoven beroven ²), ende ooc verraders ende al dieghene die hoor bootscappen doen tot hoorre baten ³), ende moortbranders ⁴), dese voirnoemde sal men al op een rat setten ⁵). Die enen man dodet, of sijn goet of rovet of bernet, behalven moortbrant ⁶), ende die een wijf of een maghet vercraft ⁷), ende die den vrede breket, ende die in overspul ⁸) begrepen wort, dese sal men al dat hooft afslaen ⁹). Wie dieft of roof helet of onthout of huset ¹⁰), ende die se mit hulpen daertoe sterken, werden se daervoor verwonnen,

1) In het eerste Groninger handschrift luidt het begin van dit artikel, vergeleken met het tweede Groninger handschrift:
Nu vernemet als um alle ungherichte oft misdaet soe wat gherichte dat daerover gaet. Den deef den sal men hanghen. Scuet ock eene deeffte in eghenen dorpe by daghe de nauwe a) dre schillinghe wert is, dat moet de buermester wal richten des selven daghes to huet ende to hair oft mit dreen schillingen den deeff to losende b) ende so blijfft de deeff erloes ende rechtloes, ende dat is dat hogheste gherichte dat de buermester richten mach. Dat selve en moet he ock nicht richten offt het overnachtich wort na der claghe. Umme meer penninghe ende ok omme ander varende have so moet de buermester ok wal richten. Dit selve gherichte gheet ock over onrechte mate ende over valsche wychte ende ock over valsche coep, c) inden dat men daer vorwonnen wort. Alle mordere ende deghene de den ploech, molen, kercken ende kerckhoven beroven. d)

a) scheyt oec een deyffte in enen dorpe by dage dat nauwe. Gr. 2.
b) offt myt dren schillingen den dyeff te losene, Gr. 2.
c) ende over valsche ghewichte, ende oec over valschen coep. Gr. 2.
d) alle deghene de de ploeck, molen, kerken ende kerchove beroven. Gr. 2.

2) Het handschrift van Pieter van Scouwen vangt hier weder aan: ....... deren ende dieghene die die ploech, molen, kercken ende kerchoven beroven.
3) ende alle deghene de hoer baetscoppen doen tot horen baten. Gr. 2. na oren vromen wervet. L.
4) mortberners. G. Gr. 2.
5) radebraken. L.
6) Dye aver eynen sleet, veet, brent eder rovet ane mortbrant. L.
7) noedmundighet. G. noetmundiget dat ys vercrachticht. Gr. 2.
8) overhure. L.G.
9) affhouwen offt slaen. Gr. 2.
10) offt ontholdet ende huset. G.

[p. 85]

tekstkritische noten

men salse over rechten alsmen ¹) over enen dief rechtet. Welc kersten man of wijf ²) die onghelovich is ende mit toverien of mit verghiffenis ende mit bothen ende mit wichelye om gaen ³), ende werdense daervoor verwonnen, so salmen se op een rooster bernen ⁴). Welc rechter een misdaet niet en rechtet, die is selve der misdaet al heel sculdich ende datselve recht sal over hem gaen dat over den misdader ghegaen soude hebben. Gheen man en is ooc sculdich des rechters rechtdaghen te soken ende daer te comen noch hem daer recht te doen ⁵), die wile also langhe hi hem selven ⁶) rechts gheweyghert heeft.

Hier beghinnet die rechtverdighe man, her Eycke, desen articulum mit sijns selfs woorden ende spreeckt: Nu verneemt, of hi segghen woude om alle ongherichte ende misdaden die daer onverstandich in ghewiest hebben, wat dat recht daervan si.
Daerom so rade ic allen rechters ende ordel vinders datse die scriften lesen of horen lesen ende die verstaen ende daerna rechten ende ordele vinden.
Is des daghes diefte min dan drie scell. waert, so gaet se te hude ende te hare, dat is dat men dan den dief totter stupe slaet ende men wint hem dat haer wt den toppen. Ooc segghen sommighe, doe dat recht den Sassen ghegheven wert, doe droghen si lanc haar ende doe plachmen die dieven te besceren, opdat mense bekennen mocht dat hem een yghelic man daer voer hoeden soude.
Wie den anderen des nachts begripet, hi heb ghestolen of met het goed hem an sijn lijf, hi mach hem ooc wel doot slaen sonder brueke.
Des buermeysters gherichte is dat hoechste gherichte dat hi in pinliker claghe richten mach (over den dief bij dag). Doch so segghen die sommighen, dat dat gheen pinlike sake en is. Hier seg ic toe, het is pinlic want lidet die dief die slaghe dat is hem yo pinliken. Ende lost hi dat met 3 scill. so is hi yo eerloes ende rechteloes. Ende dat is dan nog groter

1) men sal over hor richten als men. G.
2) of wijf ontbreekt in L.
3) vergiffnisse ende mit blothe ommegheet. G. eder myt wytkene umme ghaet L. ende myt toveren ende myt vergiffenisse ende myt bothen offt myt wygelinge ommegaen. Gr. 2.
4) uppe der heert bernen. G.
5) noch on dar recht to doen. G.
6) die wile offt also lange als he hem selven. Gr. 2.

[p. 86]

tekstkritische noten

pijne. Ist dat die sake overnachtich wort, so en moet hi (die buermeyster) die dieft noch misdaet niet rechten. Dat is daerom, omdat men den beleenden rechter wiser vermoedet ende hout dan den buermeyster. Ende daerom so is dat mogheliker dat hi daer over richtet.
Hier so moestu nu proven dat men dat ghericht wael beleent denghenen in borgherliken claghen die dat in pinliken claghen niet wel hebben en moghen. Want waer grote macht an leit daer moet men groter, wiser, cloker lude bi hebben.
Die buermeyster rechtet hogher in Sassen recht (dan in keysers recht), want die behendicheit en is daer also groot niet noch loosheid in der saken dat hi enighe grote wysheit behoeft, als in den keijsers recht.
Hier saltu ooc toerekenen die hoer wijf verhueren ende die mit rufferien goede vrouwen bedrieghen. Ende ooc overhorighe luden dat sijn dieghene die openbaer bi echte vrouwen legghen.

1) Van doetslachte in noetwere etc. Gr. 2.
2) doet doir noet unde. L.
3) Slacht een man den anderen doet van noet weghene zines zelves lives ende een daer hi by bliven van anxste zines lives dat he den doden vor gherichte bringhet G. slacht een man den anderen doet van noets wegen syns lyffs ende en der he by den doden nicht blyven van anxte wegen syns lyffs dat he den doden voer gerichte brenghe. Gr. 2.
4) plecht to delen. Ende den vrenden. G.
5) derden rechtdaghe dat se dat. G.