De Saksenspiegel in Nederland

Van den den men silver off pennninge betalen sal, wat he dar an verlesen mach ende van ordele ¹¹). XII. (II. 11 § 3)

So wie dat men penninghen of sulver betalen sal, verwaert hi den rechten dach niet of neemt hi des nicht aen ter rechter tijt ¹²), hi en verliest daerom sijn ghelt nicht, mer den dach heeft hi daer mede verloren. Had hi hem oec daer voor ghelovet in te comen ¹³), so is hi des incomen vri ende los ende nicht des gheldes noch der scult, daer hi voor incomen

[p. 80]

tekstkritische noten

solde ¹). Binnen ghebonden daghen en moet men niet dinghen noch rechten. Gheen man en moet ooc ordel vinden over sinen heren, over sinen man ende over sinen maech, dat dat oordel gae an hoere lijf of an hoor eer ²). Scepenbaer vrye luden die moeten wel ordel vinden over enen ygheliken man, het en moet ooc gheen man over hoor ordel vinden noch scelden, dat is beropen, dattet an hoor lijf of ere ga ³), tensi dat hi hoor evenboordich si. Buten coninghes banne so moet een yghelic man wel ordel vinden ende ooc wel ordel ⁴) beropen om alsodanighe saken die men buten coninghes banne rechten mach, indien dat hi volcomen is in sinen rechte. Beroept men ooc ordel ⁵) dat sal men theen anden hoogsten rechter, ende ten lesten voir den keyser ⁶), ende die rechter sal daer toe sijn boden senden die dat horen ende verstaen sullen, wilkoer dat daer volcomen is in sinen rechten voor den keyser ⁷). Die boden dat sullen wesen vrie scepenbaer luden, indien dattet ⁸) in enen gravescap ⁹) is. Ghesciet dit ooc in eenre ¹⁰) marcken so moghen die boden wel wesen alle goede lude die volcomen sijn an horen rechten. Ende dese boden sal die rechter becostighen. Broot ende bier sal hi hem ghenoech gheven ende drie gherichten te eten, dat den daghe tidich is ¹¹), ende een menghelen of beker wijns ¹²). Die ¹³) knechten sal men twee gherechten gheven, vijf haver scoven enen ygheliken paerde ¹⁴) onder dach ende onder nacht. Men sal die paerde voor beslaen ende after niet. Ses knechten sullen daer wesen ende VIII paerden. Wanneer se dan die keyser eerst vereysschet ¹⁵) binnen Sasscher aert so sullen si te hove varen,

1) gelovet dairvoir in te rydene des inrydene is he ledich unde nycht des geldes dair hee voir inryden solde L.
2) an hoer lyff an oer gesunt eder an oer eere L.
3) dat an oer lyft eere eder an oer erve ghae L.
4) wal ordel over den anderen vinden ende ock wal G. wal ordel over den anderen vynden ende oec wal Gr. 2.
5) men een ordel G. Gr. 2.
6) ende ten leesten voir den konyngen L. ende to den lesten voer den keyser Gr. 2
7) dye horen weller vullenkomen des ordels vor dem konync L.
8) sy geschen L.
9) in eenre grevescop Gr. 2.
10) scuet dat ock in eener G. scheyt dyt oec in eenre marke Gr. 2.
11) des daghes tydich ys G. Gr. 2.
12) ende eenen beker wynes Gr. 2.
13) Den G. Gr. 2.
14) vyf gaarwen iuweliken perde L.
15) die konynck yrst eysschet L. de keyser yrst voer eysschet Gr. 2.

[p. 81]

tekstkritische noten

ende daerna over VI weken dat ordel weder brenghen. Die dat ordel beropen heeft, volbrenghet hi des nicht so moet hi daervor den rechter broken gheven ¹), ende denghenen sijn bothen den hi sijn ordel bescolden heeft, ende hi moet ooc den rechter sinen cost betalen, die hi mitten boden heeft verteert. Gheen ordel dat beropen is en moet men theen wt der graefscap in een marke, al ist dat die heer die graefscap heeft van den marcgrave, dat is al daer om dat inder marcken gheen coninghes banne en is ²), ende ooc dat hoor rechten entwee draghen. Daerom salt men dat ordel voir den keyser theen ³). Wie eens ordels ghevraghet wort ende en can hi des nicht vinden ende sijn recht daertoe doet dat hi des nicht vinden en conde, so moet men dat ordel wel vraghen enen anderen man, daerna den derden, den vierden ⁴). Ende die leste winnet des dach ⁵) also langhe als denghenen dach ghegheven is daer dat ordel op gaet ⁶). Beroept ooc een Sasse een ordel ende tucht hi dat in sijnre vorder hant ende oec in die meeste manninghe, so moet hi daer om wael vechten self sevende die sijn ghenoten sijn ⁷). Ende waer dan die meeste manninghe ⁸) den strijt winnen ⁹), die beholt dat ordel ende een yghelic man ¹⁰) die ghift den rechter broken ende denghenen bothe, daer hi op ghevochten heeft. Ende om een ordel en moet men anders nergent vechten dan voor den keyser ¹¹). Vraghet men enen man ordels ende vindet hi dat na sinen sinne als hi dat alre rechtes ¹²) weet, al ist ooc al onrecht, so en lidet

1) wedden L.
2) Neynes beschuldenen ordels moet men theen wt eyner gravescap in dye marke allen en hebbe dye grave de gravescap van der marke eder van deme marckgreven L. gheen ordel dat byropen is moet men theen wt der grevescap hefft van den markgreve dat is al daer omme dat in der marke gheen koninghes ban en is G.
3) an dat rike theen L.
4) ende den vierden G.
5) wo eens ordels gevraget wort ende en kan he des nicht vynden en conde so moet met dat ordel wal vragen enen anderen manne daer na den derden ende den veyrden ende de leste de wynnet des dach. Gr. 2.
6) als yenen gededinget wat uppe den dat ordel gaet L.
7) selff sevende syner genoten teghen ander sevene L. selff sevende tegen ander sevende der syn genoten sint Gr. 2.
8) self sevende teghens ander sevene de syne ghenoten sint ende war dan de meste mannighe G.
9) seghevechtet L.
10) erseghet man. L.
11) voir deme ryke L.
12) alder rechtes G.

[p. 82]

tekstkritische noten

hi daerom ghenen noot. Wederspreect een man die volbort ¹) ende vindet hi een ander ordel, wilkoer die meeste manninghe heeft ²) daer an, die beholt dat ordel ende si bliven des sonder broken, want hoorre gheen en heeft des anders ordel beropen. Wie een ordel beropen wil die seg aldus ³): dit ordel dat die man ghevonden heeft dat wederspreke ic ⁴) ende thee dat waer ict mit recht theen sal ⁵). Beropet die Swave des Sassen ordel of die Sasse des Swaven ordel, so moeten si dat voor den coninc besceiden ⁶), als hier te voren ghesproken is. Staende sal men een ordel beropen ende sittende sal men een ordel vinden op sinen stole ⁷) ende onder coninghes banne. Ende dieghene die totten bancken nicht gheboren en is, die sal den stole bidden mit ordele, dat hi een ander ordel vinden mach. So sal hem diegheen den stoel rumen die dat ordel vant ⁸). Ende wilkoer ordel dat hi dan vindet dat biede hi te holden na rechte ende the dat daer hyt te rechte theen sal ⁹), ende bidden daer boden to. Om een beropen ordel so en salmen gheen volbort vragen ¹⁰). Ende die ooc een ordel ghevonden heeft, die en moet daer nicht aflaten buten desgheens wil, die dat vonnisse te baten ¹¹) ghevonden is. Wort ooc een man ghevanghen om een misdaet ende voir gherichte, ghebracht, so en moet hi gheen ordel beropen, noch gheen man die vechten sal nader tijt dat hi anden werf ghecomen is.

Of een openbaer onrecht ghewijst worde voor een ordel, dat ordel en bindet niet, of in Sassen recht so moet men die volboort voirspreken.
Dat sommighe ordelen doch binden, al ist dat se beropen worden, om der eerbaerheit ende adelheit der rechteren, die de ordele ghegheven hebben, als die paeus ende die keyser, die ghenen hogheren rechter en hebben.

1) de volboert G. de volbort Gr. 2.
2) de meeste manynge heft Gr. 2.
3) de spreke aldus G. Gr. 2.
4) dat berope ick G.
5) dat is unrecht und thee des daer ick des van rechte theen sal und bidde eens ordels waer ick des van rechte theen solle L. dat wederspreke ic ende the dat waer dat ic dat myt rechte then mach offt sal Gr. 2.
6) scheyden Gr. 2.
7) mallyc up synen stole L.
8) dat erste ordel vant G.
9) dat beyde he toe holden na rechte ende the dat daer hyt to rechte theen sal Gr, 2.
10) ghenen volboert vraghen Gr. 2.
11) de dat ordel tho bathe G. den dat ordel te baten Gr. 2.

[p. 83]

tekstkritische noten

So waer men buten coninghes banne is daer moet een yghelic wel over den anderen ordelen vinden, in den saken die men in den lande te Sassen sonder coninghes banne rechten moet of mach, dat is in den saken daert niet an lijf noch an eer en gaet. Ende dit meent hi aldaer hi seit: om alsodanighe saken. Ende hier te voren so staet ooc in den texte, datter scepenbaren vryen ordelen gheen man beropen en moet, tensi dat hi hem evenbordich si, dat is dat hi een dienstman si. Want dienstlude ende scepenbare vrye lude die sijn in redeliker waerdicheit ghelijck, dat is in den heerscilden.
In Sassen beroept men van de eenre stede totter ander ende voirt voir den markgrave ende ten lesten voor den keyser. Boden senden. Dat is aldaer om, dat hem die Sassen toen op brieven niet en verstonden doe hem dat recht ghegheven wert.
Beropet een Zwave des Sassen ordelen, dat is om den olden haet, dat die Swaven den Sassen wiven besliepen doe die Sassen Enghelant wonnen. ¹)

Hyr prove by dat dyë cleger und antworder unde voirspreken nycht sitten moghen.
Hyr menet hee mede dat de richter umme alle de werlt nycht vorder richte over besculdene ordele, mer hee sal yt staen laten an den rechter der beropinge.

1) Hier ontbreekt een blad in het door ons gevolgde handschrift, waardoor het in deze glosse afbreekt, en eerst in het midden van artikel XIII weder aanvangt. Het ontbrekende is uit het Leidsche handschrift aangevuld.
2) Volgens G. Wat gerichte dat over alle misdaet gheyt als deyven. Gr. 2.